تفسیر موضوعی: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تفسیر | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[تفسیر موضوعی در علوم قرآنی]]| پرسش مرتبط  = }}
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;"> [[تفسیر موضوعی در قرآن]] </div>


==مقدمه==
== مقدمه ==
[[تفسیر موضوعی]] ترکیبی وصفی است که «موضوعی» بودن [[وصف]] [[تفسیر]] و ویژگی آن است، بنابراین در تفسیر موضوعی [[مفسر]] به [[تفسیر آیات قرآن]] راجع به موضوعی خاص می‌‌پردازد. <ref>المدرسة القرآنیه، ص۲۳؛ مباحث فی التفسیر الموضوعی، ص۱۵ - ۱۶.</ref>
[[تفسیر موضوعی]] یکی از انواع [[تفسیر قرآن]] است که به شکلی غیر ترتیبی [[قرآن]] را [[تفسیر]] می‌کند.


تفسیر موضوعی در برابر [[تفسیر ترتیبی]] شیوه‌ای در تفسیر آیات [[قرآن کریم]] است که مفسر از طریق آن به [[استنباط]] دیدگاه [[قرآن]] درباره موضوعی مرتبط با [[انسان]] و [[جهان هستی]] می‌‌پردازد. [[شهید صدر]] از تفسیر موضوعی به عنوان اتجاهی در تفسیر در برابر اتجاه تجزیه ای (ترتیبی) یاد کرده است. <ref>المدرسة القرآنیه، ص۱۹ ـ ۲۵.</ref> [[محمد ابراهیم شریف]] با این تلقی از منهج [[تفسیری]] که ظرفی است مشتمل بر اندیشه‌های یک [[گرایش]] تفسیری و وسیله‌ای است برای تحقق یک گرایش در تفسیر، تفسیر موضوعی را در شمار مناهج تفسیری قرار داده است؛ در کنار سه منهج سنتی کهن، موضوعیِ سنتی و گفتار تفسیری (المقال التفسیری). <ref>اتجاهات التجدید، ص۶۸.</ref> بعضی هم از آن به عنوان اسلوبی در تفسیر در کنار سه اسلوب دیگر یعنی تفسیر اجمالی (خلاصه)، [[تفسیر تحلیلی]] (ترتیبی) و تفسیر مُقارَن (تطبیقی) یاد کرده‌اند. <ref>التفسیر الموضوعی، ص۲۷ - ۲۸.</ref> البته روشن است که این ۴ نوع یا اسلوب [[تفسیر قرآن]] در عرض هم نیستند و در واقع به دو نوع تفسیر ترتیبی و موضوعی بازمی گردند؛ زیرا تفسیر اجمالی زیرمجموعه تفسیر ترتیبی است و [[تفسیر تطبیقی]] نیز می‌‌تواند به یکی از دو شکل ترتیبی یا موضوعی انجام گیرد.<ref>[[سید محمود طیب حسینی|طیب حسینی، سید محمود]]، [[ تفسیر موضوعی (مقاله)|مقاله « تفسیر موضوعی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>
در این شیوه تفسیری، [[آیات]] مختلفی که درباره یک موضوع در سراسر قرآن‌مجید در حوادث و مناسبت‌های گوناگون نازل شده است، جمع‌آوری و جمع‌بندی و از مجموع آنها نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن می‌شود.


==تعریف==
تفسیر موضوعی را بر سه قسم دانسته‌اند:
# تفسیر کلمه‌ای از کلمات قرآن و بررسی آیاتی که آن کلمه در آنها به کار رفته است؛ مانند: بررسی کلمه [[حق]] یا کلمه [[ولاء]]؛
# بررسی موضوعی خاص در یک [[سوره]]؛ مثلاً بررسی [[خداشناسی]] در [[سوره حمد]]؛
# بررسی یک موضوع خاص در کل قرآن؛ یعنی آیاتی جمع و تفسیر شود که به یک موضوع خاص در قالب بیانات مختلف پرداخته‌اند؛ مانند: بررسی [[آیات جهاد]] یا [[معاد]] یا [[اخلاق]] در قرآن. شاید قسم سوم مشهورترین روش در تفسیر موضوعی باشد.


==گونه‌های [[تفسیر موضوعی]]==
درباره تاریخچه تفسیر موضوعی باید گفت که گرچه این تفسیر ریشه در [[زمان]] [[رسول اکرم]] {{صل}} دارد، اما اصطلاح تفسیر موضوعی در [[قرن چهاردهم]] [[هجری]] پدید آمده است.


==ویژگی‌های [[تفسیر موضوعی]]==
برای تفسیر موضوعی فواید ذیل را می‌توان برشمرد:
# رفع ابهام‌هایی که در بدو نظر در بعضی از آیات به چشم می‌خورد؛ مانند: [[متشابهات]] قرآن؛
# [[آگاهی]] از ویژگی‌ها، علل و نتایج موضوعات و مسائل مختلف مطرح در قرآن؛
# به دست آوردن یک تفسیر جامع درباره موضوعاتی مانند [[توحید]]، معاد، [[عبادات]]، [[جهاد]] و [[حکومت اسلامی]]؛
# به‌دست آوردن [[اسرار]] و پیام‌های تازه قرآن با انضمام آیات به یکدیگر<ref>رومی، فهدبن عبدالرحمان، اصول التفسیرومناهجه، صفحه ۶۸؛ مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵ -پیام قرآن , روش تازه ای درتفسیر موضوعی قرآن، صفحه (۲۰-۳۱)؛ حکیم، محمد باقر، ۱۳۱۸- ۱۳۸۲. ،علوم القرآن، صفحه (۳۴۲-۳۴۸)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۸۳۸.</ref>


==خاستگاه [[تفسیر موضوعی]]==
== [[تفاسیر موضوعی]] ==
منظور از تفاسیر موضوعی تفسیرهایی است که [[مفسر]]، موضوعی را با توجه به [[آیات]] مختلفی از [[قرآن]] [[تفسیر]] کند که به نحوی با آن موضوع مناسبت دارند.


==پیشینه==
تفاسیر موضوعی قرآن دو دسته‌اند:
# تفسیرهایی که هر چند به شیوه کهن و بر پایه [[تفسیر ترتیبی]] قرآن تدوین شده‌اند، امّا در ضمن به موضوعات [[قرآنی]] هم پرداخته‌اند و با [[گزینش]] آیاتی که [[ارتباط]] محتوایی با یکدیگر دارند، [[سعی]] در عرضه دیدگاه قرآن در موضوعات مختلف دارند؛ مانند: [[تفسیر المنار]] و تفسیر [[ارزشمند]] [[المیزان]]. این دو تفسیر، به‌ویژه [[تفسیر المیزان]] سرشار از مباحث و موضوعات مختلفی است که در قرآن مطرح شده‌اند.
# تفسیرهای موضوعی خاص که موضوعات مختلفی را از نظر قرآن بررسی کرده‌اند؛ مانند:
## [[تفسیر موضوعی قرآن کریم (کتاب)|تفسیر موضوعی قرآن کریم]] اثر [[آیت‌الله]] [[عبدالله جوادی آملی]]؛
## [[تفسیر منشور جاوید]] تألیف [[جعفر سبحانی]] در چهارده جلد؛
## [[دروس من القرآن الکریم (کتاب)|دروس من القرآن الکریم]] و [[العمل الصالح فی القرآن (کتاب)|العمل الصالح فی القرآن]] نوشته [[شهید]] [[محمد باقر صدر]]؛
## [[پیام قرآن (کتاب)|پیام قرآن]]، اثر آیت‌الله [[ناصر مکارم شیرازی]] و همکاران در ده جلد.


==[[ضرورت]] [[تفسیر موضوعی]]==
و کتاب‌های تک‌نگاری شده در زمینه موضوعاتی مثل [[انسان]]، [[زن]]، [[جامعه]]، [[تاریخ]] و... از نظر قرآن<ref> خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱،صفحه ۶۴۰؛ ایازی، محمد علی، آشنایی با تفاسیر قرآن، صفحه (۲۱۸-۱۹۹)و۲۳.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۴۱.</ref>


==مبانی [[تفسیر موضوعی]]==
{{تفسیر}}


== جستارهای وابسته ==
== منابع ==
{{مدخل‌های وابسته}}
* [[تفاسیر تابعین تابعین]]
* [[تفاسیر تک نگار]]
* [[تفاسیر عصر جدید]]
* [[تفاسیر عصر کهن]]
* [[تفسیر اجتهادی]]
* [[تفسیر اجمالی قرآن]]
* [[تفسیر اِعراب]]
* [[تفسیر باطنی]]
* [[تفسیر پلورالیستی قرآن]]
* [[تفسیر تبیینی قرآن]]
* [[تفسیر تحلیلی]]
* [[تفسیر تدبری قرآن]]
* [[تفسیر تمسکی قرآن]]
* [[تفسیر در عصر تابعین]]
* [[تفسیر در عصر تدوین]]
* [[تفسیر در عصر پیامبر خاتم]]
* [[تفسیر درایی]]
* [[تفسیر زبدة البیان]]
* [[تفسیر سکولاریستی قرآن]]
* [[تفسیر سیستمی]]
* [[تفسیر عبدالله بن عباس]]
* [[تفسیر قرآن به قرآن]]
* [[تفسیر لفظی قرآن]]
* [[تفسیر لیبرالیستی قرآن]]
* [[تفسیر مأثور]]
* [[تفسیر مجمل به مبین]]
* [[تفسیر مطلق به مقید]]
* [[تفسیر معتزلیان جدید]]
* [[تفسیر معنا]]
* [[تفسیر معنوی قرآن]]
* [[تفسیر موضوع]]
* [[تفسیر وجوه قرآن]]
* [[تفسیر ترتیبی]]
* [[تفسیر مزجی]]
* [[تفسیر موضوعی]]
* [[تفسیر اهل بیت]]
* [[تفسیر پیامبر خاتم]]
* [[تفسیر تابعین]]
* [[تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی]]
* [[تفسیر صحابه]]
* [[تفسیر عصر جدید]]
* [[تفسیر باطن قرآن]]
* [[تفسیر ظاهر قرآن]]
* [[تفسیر اهل‌سنت]]
* [[تفسیر باطنیه]]
* [[تفسیر خوارج]]
* [[تفسیر شیعه]]
* [[تفسیر متصوفه]]
* [[تفسیر اجتماعی]]
* [[تفسیر اخلاقی]]
* [[تفسیر ادبی]]
* [[تفسیر اشاری]]
* [[تفسیر به رأی]]
* [[تفسیر بیانی]]
* [[تفسیر پوزیتیویستی]]
* [[تفسیر تاریخی]]
* [[تفسیر تربیتی]]
* [[تفسیر رمزی]]
* [[تفسیر عرفانی]]
* [[تفسیر علمی]]
* [[تفسیر فقهی]]
* [[تفسیر فلسفی]]
* [[تفسیر کلامی]]
* [[آداب تفسیر قرآن]]
* [[آراء تفسیری]]
* [[اسرائیلیات در تفسیر]]
* [[اقطاب اسرائیلیات]]
* [[اقطاب وضّاعین]]
* [[اولین مدون تفسیر]]
* [[تأویل قرآن]]
* [[تدوین تفسیر قرآن]]
* [[تفاسیر قرآن]]
* [[تفسیر پذیری قرآن]]
* [[تفسیر نگاری]]
* [[تنزیل قرآن]]
* [[توقیفیت تفسیر قرآن]]
* [[جری و تطبیق]]
* [[روایات تفسیری]]
* [[روش‌های تفسیری]]
* [[سیاق عام]]
* [[شرافت تفسیر قرآن]]
* [[طرق تفسیری]]
* [[غرایب تفسیر]]
* [[فضیلت تفسیر قرآن]]
* [[قواعد تفسیر]]
* [[مبادی تفسیر]]
* [[مدارس تفسیر قرآن]]
* [[مراتب تفسیر]]
* [[مراحل تفسیر]]
* [[مصادر نقلی تفسیر]]
* [[مفسران]]
* [[مقدمات تفسیر]]
* [[مکاتب تفسیری]]
* [[منابع تفسیر]]
* [[تأویل قرآن]]
{{پایان}}
{{پایان}}
 
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
#[[پرونده:000059.jpg|22px]] [[سید محمود طیب حسینی|طیب حسینی، سید محمود]]، [[ تفسیر موضوعی (مقاله)|مقاله « تفسیر موضوعی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۸''']]
# [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:تفسیر موضوعی]]
[[رده:تفسیر]]
[[رده:تفسیر]]
[[رده:علوم قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۹

مقدمه

تفسیر موضوعی یکی از انواع تفسیر قرآن است که به شکلی غیر ترتیبی قرآن را تفسیر می‌کند.

در این شیوه تفسیری، آیات مختلفی که درباره یک موضوع در سراسر قرآن‌مجید در حوادث و مناسبت‌های گوناگون نازل شده است، جمع‌آوری و جمع‌بندی و از مجموع آنها نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن می‌شود.

تفسیر موضوعی را بر سه قسم دانسته‌اند:

  1. تفسیر کلمه‌ای از کلمات قرآن و بررسی آیاتی که آن کلمه در آنها به کار رفته است؛ مانند: بررسی کلمه حق یا کلمه ولاء؛
  2. بررسی موضوعی خاص در یک سوره؛ مثلاً بررسی خداشناسی در سوره حمد؛
  3. بررسی یک موضوع خاص در کل قرآن؛ یعنی آیاتی جمع و تفسیر شود که به یک موضوع خاص در قالب بیانات مختلف پرداخته‌اند؛ مانند: بررسی آیات جهاد یا معاد یا اخلاق در قرآن. شاید قسم سوم مشهورترین روش در تفسیر موضوعی باشد.

درباره تاریخچه تفسیر موضوعی باید گفت که گرچه این تفسیر ریشه در زمان رسول اکرم (ص) دارد، اما اصطلاح تفسیر موضوعی در قرن چهاردهم هجری پدید آمده است.

برای تفسیر موضوعی فواید ذیل را می‌توان برشمرد:

  1. رفع ابهام‌هایی که در بدو نظر در بعضی از آیات به چشم می‌خورد؛ مانند: متشابهات قرآن؛
  2. آگاهی از ویژگی‌ها، علل و نتایج موضوعات و مسائل مختلف مطرح در قرآن؛
  3. به دست آوردن یک تفسیر جامع درباره موضوعاتی مانند توحید، معاد، عبادات، جهاد و حکومت اسلامی؛
  4. به‌دست آوردن اسرار و پیام‌های تازه قرآن با انضمام آیات به یکدیگر[۱].[۲]

تفاسیر موضوعی

منظور از تفاسیر موضوعی تفسیرهایی است که مفسر، موضوعی را با توجه به آیات مختلفی از قرآن تفسیر کند که به نحوی با آن موضوع مناسبت دارند.

تفاسیر موضوعی قرآن دو دسته‌اند:

  1. تفسیرهایی که هر چند به شیوه کهن و بر پایه تفسیر ترتیبی قرآن تدوین شده‌اند، امّا در ضمن به موضوعات قرآنی هم پرداخته‌اند و با گزینش آیاتی که ارتباط محتوایی با یکدیگر دارند، سعی در عرضه دیدگاه قرآن در موضوعات مختلف دارند؛ مانند: تفسیر المنار و تفسیر ارزشمند المیزان. این دو تفسیر، به‌ویژه تفسیر المیزان سرشار از مباحث و موضوعات مختلفی است که در قرآن مطرح شده‌اند.
  2. تفسیرهای موضوعی خاص که موضوعات مختلفی را از نظر قرآن بررسی کرده‌اند؛ مانند:
    1. تفسیر موضوعی قرآن کریم اثر آیت‌الله عبدالله جوادی آملی؛
    2. تفسیر منشور جاوید تألیف جعفر سبحانی در چهارده جلد؛
    3. دروس من القرآن الکریم و العمل الصالح فی القرآن نوشته شهید محمد باقر صدر؛
    4. پیام قرآن، اثر آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی و همکاران در ده جلد.

و کتاب‌های تک‌نگاری شده در زمینه موضوعاتی مثل انسان، زن، جامعه، تاریخ و... از نظر قرآن[۳].[۴]

جستارهای وابسته


منابع

پانویس

  1. رومی، فهدبن عبدالرحمان، اصول التفسیرومناهجه، صفحه ۶۸؛ مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵ -پیام قرآن , روش تازه ای درتفسیر موضوعی قرآن، صفحه (۲۰-۳۱)؛ حکیم، محمد باقر، ۱۳۱۸- ۱۳۸۲. ،علوم القرآن، صفحه (۳۴۲-۳۴۸)
  2. فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۳۸.
  3. خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱،صفحه ۶۴۰؛ ایازی، محمد علی، آشنایی با تفاسیر قرآن، صفحه (۲۱۸-۱۹۹)و۲۳.
  4. فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۴۱.