تفسیر مأثور: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'مفسران عصر رسالت' به 'مفسران عصر رسالت') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تفسیر | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[تفسیر مأثور در علوم قرآنی]] - [[تفسیر مأثور در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
این اصطلاح در [[علوم قرآنی]]، اعم از مراجعه به [[معصوم]] است و آثار منقول از [[صحابه]]، [[تابعین]] و تابعانِ تابعین را شامل می‌گردد، و اگر گفته می‌شود فلان [[تفسیر]]، اثری و ماثور است، یعنی به نقل گفته‌های [[مفسران عصر رسالت]] بسنده کرده به دیدگاه‌های آنان ملتزم است. برخی همچون [[ذهبی]] در [[التفسیر و المفسرون]] [[تفسیر آیات]] به کمک [[آیات]] را نیز تفسیر مأثور دانسته‌اند. [[آیه شریفه]]{{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ}}<ref>«(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref> بر [[حجیت]] [[کلام پیامبر]]{{صل}} دلالت دارد؛ زیرا [[وظیفه پیامبر]]{{صل}} را بیان مطالب و تفسیر و توضیح معانی [[وحی]] می‌داند. حجیت قول [[اهل‌بیت]]{{ع}} هم به کمک [[حدیث متواتر ثقلین]] و [[حدیث]] {{متن حدیث|أَنَا مَدِينَةُ اَلْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}} و [[آیه تطهیر]] ([[اثبات]] کننده [[طهارت]] [[اهل بیت]]) و امثال آن استفاده می‌شود. | این اصطلاح در [[علوم قرآنی]]، اعم از مراجعه به [[معصوم]] است و آثار منقول از [[صحابه]]، [[تابعین]] و تابعانِ تابعین را شامل می‌گردد، و اگر گفته می‌شود فلان [[تفسیر]]، اثری و ماثور است، یعنی به نقل گفته‌های [[مفسران عصر رسالت]] بسنده کرده به دیدگاه‌های آنان ملتزم است. برخی همچون [[ذهبی]] در [[التفسیر و المفسرون]] [[تفسیر آیات]] به کمک [[آیات]] را نیز تفسیر مأثور دانسته‌اند. [[آیه شریفه]]{{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ}}<ref>«(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref> بر [[حجیت]] [[کلام پیامبر]] {{صل}} دلالت دارد؛ زیرا [[وظیفه پیامبر]] {{صل}} را بیان مطالب و تفسیر و توضیح معانی [[وحی]] می‌داند. حجیت قول [[اهل‌بیت]] {{ع}} هم به کمک [[حدیث متواتر ثقلین]] و [[حدیث]] {{متن حدیث|أَنَا مَدِينَةُ اَلْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}} و [[آیه تطهیر]] ([[اثبات]] کننده [[طهارت]] [[اهل بیت]]) و امثال آن استفاده می‌شود. | ||
اما درباره حجیت منقولات از صحابه، این نقل‌ها بر دو قسم‌اند: مرفوع و موقوف. مأثورات مرفوعی که به [[پیامبر]]{{صل}} اسناد داده شده است و | اما درباره حجیت منقولات از صحابه، این نقل‌ها بر دو قسم‌اند: مرفوع و موقوف. مأثورات مرفوعی که به [[پیامبر]] {{صل}} اسناد داده شده است و سلسله روات آن به پیامبر می‌رسد، در [[حکم]] [[روایت]] پیامبر {{صل}} و تفسیر [[حضرت]] شمرده می‌شوند؛ اما اگر خبر موقوف باشد و تنها نقل از صحابه باشد، حجیت آن مورد [[اختلاف]] است. | ||
از [[ابوحنیفه]] نقل شده که گفته است: آنچه از پیامبر{{صل}} نقل شده است، بر روی چشم، و آنچه از صحابه نقل شده است، ما مخیریم که بگیریم یا نگیریم، و آنچه ازتابعین آمده است، آنها کسی هستند و ما برای خودمان کسی. | از [[ابوحنیفه]] نقل شده که گفته است: آنچه از پیامبر {{صل}} نقل شده است، بر روی چشم، و آنچه از صحابه نقل شده است، ما مخیریم که بگیریم یا نگیریم، و آنچه ازتابعین آمده است، آنها کسی هستند و ما برای خودمان کسی. | ||
[[حاکم نیشابوری]] در کتاب المستدرک سخنی درباره صحابه دارد که بعدها این [[کلام]] مستندی برای بحث یا احیاناً حجیت قول صحابه شده است وی می‌گوید: {{عربی|"لیعلم طالب هذا العلم أنّ تفسیر الصحابی الذی شهد الوحی و التنزیل عند الشیخین حدیثٌ مستند"}} اما او در جای دیگر این قید را اضافه می‌کند که منقولات از [[صحابه]] تنها در [[اسباب نزول]] به منزله [[حدیث مرفوع]] است. | [[حاکم نیشابوری]] در کتاب المستدرک سخنی درباره صحابه دارد که بعدها این [[کلام]] مستندی برای بحث یا احیاناً حجیت قول صحابه شده است وی می‌گوید: {{عربی|"لیعلم طالب هذا العلم أنّ تفسیر الصحابی الذی شهد الوحی و التنزیل عند الشیخین حدیثٌ مستند"}} اما او در جای دیگر این قید را اضافه می‌کند که منقولات از [[صحابه]] تنها در [[اسباب نزول]] به منزله [[حدیث مرفوع]] است. | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۲: | ||
[[مفسران شیعه]] از اقوال صحابه و [[تابعین]] در [[تفسیر]] بهره می‌بردند؛ اما آنها را به‌طور مستقل [[حجت]] نمی‌دانستند. | [[مفسران شیعه]] از اقوال صحابه و [[تابعین]] در [[تفسیر]] بهره می‌بردند؛ اما آنها را به‌طور مستقل [[حجت]] نمی‌دانستند. | ||
'''حاصل سخن:''' پس از [[قرآن‌کریم]] دومین منبع مهم و یکی از گسترده‌ترین روش‌های تفسیر تفسیر مأثور است و نمونه این دسته از [[تفاسیر]] در [[تفاسیر شیعی]]، [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] از [[علی بن ابراهیم قمی]]، [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]]، [[نورالثقلین]] [[عبد علی حویزی]] و [[ البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر البرهان]] [[سید هاشم بحرانی]] و [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافی]]؛ و در [[تفاسیر اهل سنت]]، [[تفسیر طبری (کتاب)|تفسیر طبری]] و [[الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|الدر المنثور]] است.<ref>خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۶۴۵-۶۴۶)؛ خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن، صفحه ۳۹۷؛ بلاغی، محمد جواد، آلاءالرحمن فی تفسیرالقرآن، جلد۱، صفحه ۴۵؛ کفافی، محمد عبد السلام، فی علوم القرآن دراسات ومحاضرات، صفحه (۱۵۶-۱۶۲)؛ بغا، مصطفی دیب، الواضح فی علوم القرآن، صفحه ۲۳۶؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۱، صفحه (۱۵۲-۱۵۷)؛ جمعی از محققان، مجله پژوهشهای قرآنی، جلد۳، صفحه ۲۴۹؛ | '''حاصل سخن:''' پس از [[قرآن‌کریم]] دومین منبع مهم و یکی از گسترده‌ترین روش‌های تفسیر تفسیر مأثور است و نمونه این دسته از [[تفاسیر]] در [[تفاسیر شیعی]]، [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] از [[علی بن ابراهیم قمی]]، [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]]، [[نورالثقلین]] [[عبد علی حویزی]] و [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر البرهان]] [[سید هاشم بحرانی]] و [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافی]]؛ و در [[تفاسیر اهل سنت]]، [[تفسیر طبری (کتاب)|تفسیر طبری]] و [[الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|الدر المنثور]] است.<ref>خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۶۴۵-۶۴۶)؛ خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن، صفحه ۳۹۷؛ بلاغی، محمد جواد، آلاءالرحمن فی تفسیرالقرآن، جلد۱، صفحه ۴۵؛ کفافی، محمد عبد السلام، فی علوم القرآن دراسات ومحاضرات، صفحه (۱۵۶-۱۶۲)؛ بغا، مصطفی دیب، الواضح فی علوم القرآن، صفحه ۲۳۶؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۱، صفحه (۱۵۲-۱۵۷)؛ جمعی از محققان، مجله پژوهشهای قرآنی، جلد۳، صفحه ۲۴۹؛ جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیرقرآن کریم، صفحه (۱۳۰-۱۳۱)و۱۰۵</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۸۲۸.</ref> | ||
==[[تفسیر قرآن به قرآن]]== | == [[تفسیر قرآن به قرآن]] == | ||
==[[تفسیر روایی]]== | == [[تفسیر روایی]] == | ||
==[[تفسیر مأثور از اهل بیت]]== | == [[تفسیر مأثور از اهل بیت]] == | ||
==[[تفسیر صحابه]]== | == [[تفسیر صحابه]] == | ||
==[[تفسیر تابعین]]== | == [[تفسیر تابعین]] == | ||
==[[تفاسیر مأثور]]== | == [[تفاسیر مأثور]] == | ||
[[تفاسیر روایی]] که به آن تفاسیر مأثور یا [[نقلی]] هم می‌گویند، تفسیرهایی هستند که با استفاده از [[روایات]] [[نگارش]] یافته‌اند. | [[تفاسیر روایی]] که به آن تفاسیر مأثور یا [[نقلی]] هم می‌گویند، تفسیرهایی هستند که با استفاده از [[روایات]] [[نگارش]] یافته‌اند. | ||
===مشهورترین تفاسیر مأثور [[اهل‌سنّت]]=== | === مشهورترین تفاسیر مأثور [[اهل‌سنّت]] === | ||
# [[تفسیر طبری (کتاب)|جامع البیان فی تفسیر القرآن]] تألیف [[طبری|محمد ابن جریر طبری]]؛ | # [[تفسیر طبری (کتاب)|جامع البیان فی تفسیر القرآن]] تألیف [[طبری|محمد ابن جریر طبری]]؛ | ||
# [[تفسیر سمرقندی (کتاب)|تفسیر سمرقندی]] اثر [[نصر بن محمد سمرقندی]]؛ | # [[تفسیر سمرقندی (کتاب)|تفسیر سمرقندی]] اثر [[نصر بن محمد سمرقندی]]؛ | ||
# [[الکشف و البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|الکشف و البیان عن تفسیر القرآن]] ([[تفسیر ثعلبی]])، نوشته [[احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى]] معروف به [[ثعلبی]]؛ | # [[الکشف و البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|الکشف و البیان عن تفسیر القرآن]] ([[تفسیر ثعلبی]])، نوشته [[احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى]] معروف به [[ثعلبی]]؛ | ||
# [[معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (کتاب)|معالم التنزیل فی تفسیر القرآن]] به قلم [[ابی محمد حسین بن مسعود بن محمد بغوی]]؛ | # [[معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (کتاب)|معالم التنزیل فی تفسیر القرآن]] به قلم [[ابی محمد حسین بن مسعود بن محمد بغوی]]؛ | ||
# [[ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (کتاب)| المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز]] تألیف [[ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عبدالرحمن بن غالب محاربى]]؛ | # [[المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (کتاب)| المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز]] تألیف [[ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عبدالرحمن بن غالب محاربى]]؛ | ||
# [[تفسیر الثعالبی (کتاب)|الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن]] ([[ تفسیر الثعالبی (کتاب)|تفسیر ثعالبی]])، اثر [[عبدالرحمن بن محمد ثعالبى|ابو زید عبدالرحمان ثعالبی]]؛ | # [[تفسیر الثعالبی (کتاب)|الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن]] ([[تفسیر الثعالبی (کتاب)|تفسیر ثعالبی]])، اثر [[عبدالرحمن بن محمد ثعالبى|ابو زید عبدالرحمان ثعالبی]]؛ | ||
# [[ الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور]] تألیف [[جلال الدین سیوطی]]. | # [[الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور]] تألیف [[جلال الدین سیوطی]]. | ||
===مهم‌ترین [[تفاسیر مأثور]] [[شیعه امامیه]]=== | === مهم‌ترین [[تفاسیر مأثور]] [[شیعه امامیه]] === | ||
# [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] تألیف [[علی بن ابراهیم قمی]]؛ | # [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] تألیف [[علی بن ابراهیم قمی]]؛ | ||
# [[تفسیر نورالثقلین (کتاب)|تفسیر نورالثقلین]] اثر شیخ [[عبد علی بن جمعه عروسی حویزی]]؛ | # [[تفسیر نورالثقلین (کتاب)|تفسیر نورالثقلین]] اثر شیخ [[عبد علی بن جمعه عروسی حویزی]]؛ | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۰: | ||
# [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر الصافی]] تألیف [[فیض کاشانی]]؛ | # [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر الصافی]] تألیف [[فیض کاشانی]]؛ | ||
# [[تفسیر الائمة لهدایة الامة (کتاب)|تفسیر الائمة لهدایة الامة]]، اثر میرزا [[محمد رضا نصیر طوسی]]؛ | # [[تفسیر الائمة لهدایة الامة (کتاب)|تفسیر الائمة لهدایة الامة]]، اثر میرزا [[محمد رضا نصیر طوسی]]؛ | ||
# [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]] تألیف [[ عیاشی|ابونصر محمد بن مسعود عیاشی]]؛ | # [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]] تألیف [[عیاشی|ابونصر محمد بن مسعود عیاشی]]؛ | ||
# [[التفسیر بالمأثور (کتاب)|التفسیر بالمأثور]] [[مولی]] [[علی اصغر قائنی]]<ref>جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم، صفحه (۱۳۰-۱۴۳)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، جلد۲، صفحه ۶۷۵؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اصول التفسیر و مناهجه، صفحه (۹۰-۹۱)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، صفحه ۸۳۸</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۳۶.</ref> | # [[التفسیر بالمأثور (کتاب)|التفسیر بالمأثور]] [[مولی]] [[علی اصغر قائنی]]<ref>جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم، صفحه (۱۳۰-۱۴۳)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، جلد۲، صفحه ۶۷۵؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اصول التفسیر و مناهجه، صفحه (۹۰-۹۱)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، صفحه ۸۳۸</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۳۶.</ref> | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۳: | ||
[[رده:تفسیر]] | [[رده:تفسیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۵
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تفسیر است. تفسیر مأثور از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تفسیر مأثور در علوم قرآنی - تفسیر مأثور در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
این اصطلاح در علوم قرآنی، اعم از مراجعه به معصوم است و آثار منقول از صحابه، تابعین و تابعانِ تابعین را شامل می‌گردد، و اگر گفته می‌شود فلان تفسیر، اثری و ماثور است، یعنی به نقل گفته‌های مفسران عصر رسالت بسنده کرده به دیدگاه‌های آنان ملتزم است. برخی همچون ذهبی در التفسیر و المفسرون تفسیر آیات به کمک آیات را نیز تفسیر مأثور دانسته‌اند. آیه شریفه﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ﴾[۱] بر حجیت کلام پیامبر (ص) دلالت دارد؛ زیرا وظیفه پیامبر (ص) را بیان مطالب و تفسیر و توضیح معانی وحی می‌داند. حجیت قول اهل‌بیت (ع) هم به کمک حدیث متواتر ثقلین و حدیث «أَنَا مَدِينَةُ اَلْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا» و آیه تطهیر (اثبات کننده طهارت اهل بیت) و امثال آن استفاده می‌شود.
اما درباره حجیت منقولات از صحابه، این نقل‌ها بر دو قسم‌اند: مرفوع و موقوف. مأثورات مرفوعی که به پیامبر (ص) اسناد داده شده است و سلسله روات آن به پیامبر می‌رسد، در حکم روایت پیامبر (ص) و تفسیر حضرت شمرده می‌شوند؛ اما اگر خبر موقوف باشد و تنها نقل از صحابه باشد، حجیت آن مورد اختلاف است.
از ابوحنیفه نقل شده که گفته است: آنچه از پیامبر (ص) نقل شده است، بر روی چشم، و آنچه از صحابه نقل شده است، ما مخیریم که بگیریم یا نگیریم، و آنچه ازتابعین آمده است، آنها کسی هستند و ما برای خودمان کسی.
حاکم نیشابوری در کتاب المستدرک سخنی درباره صحابه دارد که بعدها این کلام مستندی برای بحث یا احیاناً حجیت قول صحابه شده است وی می‌گوید: "لیعلم طالب هذا العلم أنّ تفسیر الصحابی الذی شهد الوحی و التنزیل عند الشیخین حدیثٌ مستند" اما او در جای دیگر این قید را اضافه می‌کند که منقولات از صحابه تنها در اسباب نزول به منزله حدیث مرفوع است.
مفسران شیعه از اقوال صحابه و تابعین در تفسیر بهره می‌بردند؛ اما آنها را به‌طور مستقل حجت نمی‌دانستند.
حاصل سخن: پس از قرآن‌کریم دومین منبع مهم و یکی از گسترده‌ترین روش‌های تفسیر تفسیر مأثور است و نمونه این دسته از تفاسیر در تفاسیر شیعی، تفسیر قمی از علی بن ابراهیم قمی، تفسیر عیاشی، نورالثقلین عبد علی حویزی و تفسیر البرهان سید هاشم بحرانی و تفسیر صافی؛ و در تفاسیر اهل سنت، تفسیر طبری و الدر المنثور است.[۲].[۳]
تفسیر قرآن به قرآن
تفسیر روایی
تفسیر مأثور از اهل بیت
تفسیر صحابه
تفسیر تابعین
تفاسیر مأثور
تفاسیر روایی که به آن تفاسیر مأثور یا نقلی هم می‌گویند، تفسیرهایی هستند که با استفاده از روایات نگارش یافته‌اند.
مشهورترین تفاسیر مأثور اهل‌سنّت
- جامع البیان فی تفسیر القرآن تألیف محمد ابن جریر طبری؛
- تفسیر سمرقندی اثر نصر بن محمد سمرقندی؛
- الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (تفسیر ثعلبی)، نوشته احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى معروف به ثعلبی؛
- معالم التنزیل فی تفسیر القرآن به قلم ابی محمد حسین بن مسعود بن محمد بغوی؛
- المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز تألیف ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عبدالرحمن بن غالب محاربى؛
- الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن (تفسیر ثعالبی)، اثر ابو زید عبدالرحمان ثعالبی؛
- الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور تألیف جلال الدین سیوطی.
مهم‌ترین تفاسیر مأثور شیعه امامیه
- تفسیر قمی تألیف علی بن ابراهیم قمی؛
- تفسیر نورالثقلین اثر شیخ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی؛
- البرهان فی تفسیر القرآن تألیف سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل حسینی بحرانی؛
- الهادی و مصباح النادی تألیف سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل حسینی بحرانی؛
- تفسیر الصافی تألیف فیض کاشانی؛
- تفسیر الائمة لهدایة الامة، اثر میرزا محمد رضا نصیر طوسی؛
- تفسیر عیاشی تألیف ابونصر محمد بن مسعود عیاشی؛
- التفسیر بالمأثور مولی علی اصغر قائنی[۴].[۵]
جستارهای وابسته
- تفاسیر تابعین تابعین
- تفاسیر تک نگار
- تفاسیر عصر جدید
- تفاسیر عصر کهن
- تفاسیر لغوی
- تفسیر اجتهادی
- تفسیر اجمالی قرآن
- تفسیر اِعراب
- تفسیر قرآن به مقتضای عقل
- تفسیر باطنی
- تفسیر مالکیه
- تفسیر روایی
- تفسیر مسلسل
- تفسیر قرآن به کلام صحابه
- تفسیر قرآن با قول تابعی
- تفسیر قرآن با قرآن
- تفسیر عهد نبوت
- تفسیر عهد رسالت
- تفسیر عهد صحابه
- تفسیر غریب قرآن
- تفسیر عقلی
- تفسیر پلورالیستی قرآن
- تفسیر تبیینی قرآن
- تفسیر تحلیلی
- تفسیر بلاغی
- تفسیر تدبری قرآن
- تفسیر تمسکی قرآن
- تفسیر عصر تابعین
- تفسیر در عصر تدوین
- تفسیر عصر پیامبر خاتم
- تفسیر درایی
- تفسیر زبدة البیان
- تفسیر سکولاریستی قرآن
- تفسیر سیستمی
- تفسیر عبدالله بن عباس
- تفسیر قرآن به قرآن
- تفسیر لفظی قرآن
- تفسیر لیبرالیستی قرآن
- تفسیر مأثور
- تفسیر معتزله
- تفسیر مجمل به مبین
- تفسیر مطلق به مقید
- تفسیر معتزلیان جدید
- تفسیر معنا
- تفسیر معنوی قرآن
- تفسیر نو اعتزالی
- تفسیر وجوه قرآن
- تفسیر ترتیبی
- تفسیر مزجی
- تفسیر موضوعی
- تفسیر اهل بیت
- تفسیر پیامبر خاتم
- تفسیر تابعین
- تفسیر عامه
- تفسیر عصر نهضت
- تفسیر توحیدی
- تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی
- تفسیر صحابه
- تفسیر عصر جدید
- تفسیر باطن قرآن
- تفسیر ظاهر قرآن
- تفسیر اهل‌سنت
- تفسیر باطنیه
- تفسیر ماتریدیه
- تفسیر خوارج
- تفسیر شیعه
- تفسیر متصوفه
- تفسیر اجتماعی
- تفسیر اخلاقی
- تفسیر ادبی
- تفسیر اشاری
- تفسیر به رأی
- تفسیر بیانی
- تفسیر زیدیه
- تفسیر شافعیه
- تفسیر پوزیتیویستی
- تفسیر تاریخی
- تفسیر تربیتی
- تفسیر رمزی
- تفسیر عرفانی
- تفسیر علمی
- تفسیر فقهی
- تفسیر فیضی
- تفسیر فلسفی
- تفسیر کلامی
- تفسیر نقلی
- آداب تفسیر قرآن
- آراء تفسیری
- اسرائیلیات در تفسیر
- اقطاب اسرائیلیات
- اقطاب وضّاعین
- اولین مدون تفسیر
- تأویل قرآن
- تدوین تفسیر قرآن
- تفاسیر قرآن
- تفسیر پذیری قرآن
- تفسیر نگاری
- تنزیل قرآن
- توقیفیت تفسیر قرآن
- جری و تطبیق
- روایات تفسیری
- روش‌های تفسیری
- سیاق عام
- شرافت تفسیر قرآن
- طرق تفسیری
- غرایب تفسیر
- فضیلت تفسیر قرآن
- قواعد تفسیر
- مبادی تفسیر
- مدارس تفسیر قرآن
- مراتب تفسیر
- مراحل تفسیر
- مصادر نقلی تفسیر
- مفسران
- مقدمات تفسیر
- مکاتب تفسیری
- منابع تفسیر
- تأویل قرآن
منابع
پانویس
- ↑ «(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.
- ↑ خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۶۴۵-۶۴۶)؛ خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن، صفحه ۳۹۷؛ بلاغی، محمد جواد، آلاءالرحمن فی تفسیرالقرآن، جلد۱، صفحه ۴۵؛ کفافی، محمد عبد السلام، فی علوم القرآن دراسات ومحاضرات، صفحه (۱۵۶-۱۶۲)؛ بغا، مصطفی دیب، الواضح فی علوم القرآن، صفحه ۲۳۶؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۱، صفحه (۱۵۲-۱۵۷)؛ جمعی از محققان، مجله پژوهشهای قرآنی، جلد۳، صفحه ۲۴۹؛ جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیرقرآن کریم، صفحه (۱۳۰-۱۳۱)و۱۰۵
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۲۸.
- ↑ جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم، صفحه (۱۳۰-۱۴۳)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، جلد۲، صفحه ۶۷۵؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اصول التفسیر و مناهجه، صفحه (۹۰-۹۱)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، صفحه ۸۳۸
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۳۶.