قریه در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث قریه است. قریه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قریه در قرآن - قریه در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

﴿وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْيَةَ...﴾.

چیستی‌شناسی قریه

در چیستی‌شناسی واژه قریه رأی واژه شناسان از جمله راغب در این است: قریه نام موضعی است که مردم در آن جمع شوند، به مردم نیز قریه گویند و در هر دو معنی استعمال می‌شود. در بسیاری از آیات نسبت افعال به قریه داده شده است. برخی از علما در تفسیر خود تصریح می‌کنند: «قریه» گرچه در زبان روزمره ما به معنی روستا است، ولی در قرآن و لغت عرب به معنی هر محلی است که مردم در آن جمع می‌شوند، خواه شهرهای بزرگ باشد یا روستاها».

توضیح بیشتر

بنی اسرائیل، سال‌ها در بیابان تیه سرگردان ماندند. آیه ۵۸ سوره بقره به رسیدن بنی اسرائیل به دروازه‌هایی گریز می‌زند. این دروازه‌ها، به جایگاهی که دارای برکات مادی و معنوی است باز می‌شوند. «در اینجا به فراز دیگری از زندگی بنی اسرائیل برخورد می‌کنیم که مربوط به ورودشان در سرزمین مقدس است» آنجا «محیط پرنعمتی بود، باید موقع ورود خاضع و خاشع می‌بودند و از گناهان گذشته شان استغفار می‌کردند و برای آنکه همگی به طور آشکار در این استغفار شرکت کنند باید کلمه مختصر و پر معنی «حطه» را بر زبان جاری می‌ساختند یعنی اینکه خدایا از تو تقاضای ریزش گناهان خود را داریم. خدای مهربان نیز وعده داد که اگر از روی اخلاص به این دستور عمل کنند از خطاهای آنها در می‌گذرد و البته برای افراد نیکوکارشان، علاوه بر بخشش گناهان، اجر دیگری نیز اضافه می‌دهد».

موضع‌شناسی قریه

در خلاصه تفاسیر المیزان و نمونه می‌خوانیم: مراد از قریه، بیت المقدس است. برخی از علما در تفسیر خود به همین معنی ذکر شده اشاره می‌کنند. و روشن می‌سازد که مقصود از قریه، بیت المقدس قبل از ورود حضرت موسی(ع) است. اورشلیم و قدس نام‌های دیگر بیت المقدس‌اند. سید احمد فاضلی بیارجمندی در کتاب اطلاعات قرآنی منظور از قریه در آیه ۵۸ سوره بقره را اورشلیم یا اریحا دانسته است.

اورشلیم

همین نویسنده اضافه می‌کند: اورشلیم شهری است که بیت المقدس کنونی در محل آن واقع است. صاحب اطلاعات قرآنی موقعیت جغرافیایی بیت المقدس را نزدیک قله سلسله کوه‌هایی در سواحل دریای مدیترانه در فاصله حدود سی و دو میل با دریا می‌داند. در قاموس کتاب مقدس می‌خوانیم: موقعش در قرب قله سلسله کوه‌هائی است که ۸۰ بحر متوسط و بحیرة الموت را از یکدیگر جدا می‌کند... دائرة المعارف کتاب مقدس در خصوص اورشلیم یادآور می‌شود: اولین شهر فلسطین است. شهری مقدس که واژه اطلاق شده به آن ریشه سامی و عبری داشته و معنی لغوی آن صالح است».

اریحا

باز همین کتاب درباره اریحا می‌نویسد: «اولین بار در کلام خدا در ارتباط سفر بنی اسرائیل به طرف کنعان به آن اشاره شد است». در قاموس کتاب مقدس اولین شهری که یوشع از مملکت کنعان متصرف شده است اریحا قید گردیده است چون بنی اسرائیل وارد شهر شدند، هیچ جنبنده‌ای را باقی نگذاشتند آنان پس از قتل عام، سراسر شهر را آتش زدند.

جمع‌بندی مبحث

بر اساس آنچه خواندیم مفسرین قریه مذکور در آیه ۵۸ سوره بقره را بیت المقدس و اریحا دانسته‌اند. احتمال زیاد آن است که قریه در اینجا اریحا باشد؛ زیرا بر اساس روایت تورات و نیز آیات قرآن کریم چون خداوند به موسی فرمان داد تا وارد سرزمین مقدس شود، وی با بیش از ۶۰۰ هزار جنگجو از مصر رهسپار شام شد و چون به خشکی میان مصر و شام رسیدند موسی ۱۲ نفر را برای تجسس فرستاد ﴿...وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا...﴾. اینان چون بازگشتند در وصف اریحا» سخنان غلوآمیزی گفتند و آنان را ترساندند و از این روی ۴۰ سال در بیابان تیه سرگردان ماندند. ملاحظه می‌فرمایید که بنی اسرائیل می‌بایست اریحا را متصرف می‌شدند که خودداری کردند. پس با این حساب اولین شهری که باید به دست آنان فتح شده باشد «اریحا» خواهد بود.

قریه

﴿أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ...﴾. این آیه سرگذشت دیگری از یکی از انبیای پیشین را بیان می‌کند که از شواهد زنده بر مسئله معاد و رستاخیز است. آیه اشاره به سرگذشت کسی می‌کند که در اثنای سفر خود، در حالی که بر مرکب سوار بود و مقداری آشامیدنی و خوراکی همراه داشت از کنار یک آبادی گذشت که به شکل وحشتناکی در هم ریخته و ویران شده بود و اجساد استخوان‌های پوسیده ساکنان آن به چشم می‌خورد، هنگامی که این منظره وحشت زا را دید گفت: چگونه خداوند این مردگان را زنده می‌کند؟.

پیامبر مورد نظر

بعضی گفته‌اند او عزیر بود چنانچه از حضرت صادق(ع) منقول است و بعضی گفته‌اند ارمیا بود چنانچه از حضرت باقر(ع) منقول است و بعضی به خضر نسبت داده‌اند ولی مشهور و معروف این است که «عزیر» بوده است. فیض کاشانی برای حل تعارض روایات احتمال داده است که ماجرای مذکور به طور جداگانه درباره هر یکی از عزیر و ارمیا اتفاق افتاده است.

عزیر پیامبر

عزیر یکی از بزرگان بنی اسرائیل است. نام او فقط یک بار در قرآن مجید به کار رفته است او مردی متقی و پرهیزگار بود آنچنان بر این شیوه و روش پای می‌فشرد که مردم او را مردی پارسا و دانشمند می‌خواندند. حتی بعضی از قوم یهود پا را از این فراتر نهاده وی را پسر خدا خواندند. عزیر چون به اذن خدا به خواب صدساله فرورفت پس از صدسال زنده گشت. استخوان خر خود را دید آنجا افتاده است در محاوره عربی از «حمار عزیر» برای کسی که پس از خواری، عزیز می‌شود مثل می‌زنند.

منظور از قریه کجاست؟

الف - بیت المقدس: برخی بزرگان نوشته‌اند: بعضی گفته‌اند بیت المقدس بود که بخت نصر خراب کرده بود و بعضی گفته‌اند ارض مقدسه بود. برخی نویسندگان داستان را ربط به ویرانه‌های اورشلیم داده است برخی نویسندگان آورده‌اند: به زعم اکثر مفسرین آن شهر بیت المقدس بوده است. برخی از نویسندگان نیز آن بلد را بیت المقدس دانسته‌اند ولی برخی از علما با همه اینها «این احتمال» را بعید دانسته‌اند. برخی نویسندگان به نقل از تاریخ طبری و قسمت سوم تاریخ ارمیا آورده‌اند: «ارمیا با سبدی پر از انجیر و انگور سوار بر الاغش رهسپار شهر ویران شده بیت المقدس گشت و چون بر تپه شهر بالا رفت و نگاهی به اجساد مرگان افکند، با خود گفت: چگونه این سرزمین دوباره زنده و آباد می‌شود؟»..

ب - روستای هرقیل: برخی نویسندگان می‌گویند: در تفسیر آیه ﴿أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا﴾ نوشته‌اند عزیر از پیغمبرزادگان بود. روزی به راهی می‌گذشت به دهی رسید که نام آن «هرقیل» بود در سایه درخت نزدیک آنجا خر خود را بست و وارد ده شد....

جمع‌بندی نهایی

گرچه برخی علما قریه مورد نظر را بعید دانسته‌اند که بیت المقدس باشد ولی نظرات زیادی دلالت بر این شهر دارند. از این رو ما نیز احتمال زیاد می‌دهیم که «بیت المقدس» همان شهری است که عزیر صدسال در آنجا به خواب فرو رفت و بعد حیات دوباره یافت..

قریه

﴿يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا...﴾.

بیان آیات

برخی از علما و بزرگان در بیان آیات ۷۱ تا ۷۶ سوره نساء می‌نویسد: «موقع نزول این آیات، بر مؤمنین سختی شدیدی حکومت می‌کرد (ظاهراً در ربع دوم اقامت پیامبر در مدینه). اعراب از هر طرف برای خاموش کردن نور خدا و ویران کردن بنای دین کوشا بودند و پیغمبر(ص) با مشرکین مکه و طاغوت‌های قریش در جنگ بود، دستجات مسلمان را به اقطار جزیره العرب روانه می‌کرد و پایه‌های دین را در میان پیروان خود بلند و استوار می‌ساخت... مردمی دهن بین و دارای قلوب مریض نیز جزء ایشان بود یهود نیز در اطرافشان، علیه مؤمنین فتنه و جنگی می‌کردند و اعراب مدینه نیز از قدیم برای ایشان احترام قائل بودند و بزرگداشت می‌نمودند و آنان سخنان باطل و گمراه کننده به مؤمنین می‌گفتند تا ارادت راستینشان سلب شود و جدیت‌شان کمتر گردد».

مدینه یا مکه، کدامیک؟

ظاهر این جملات شاید چنین وانمود کند که مسلمانان مدینه در اثر فشارهایی که بر آنها وارد می‌شد خواستار خروج از مدینه بودند ولی به احتمال قوی این خواسته و تمنا مربوط به اهل مکه است. آنان «در محیط خفقان فقط از خدا می‌خواهند که آنها را از این شهر (مکه) که اهلش ستمگرند بیرون ببرد و از خدا تقاضا می‌کنند که برای حمایت ما سرپرست و یاوری بفرست».

قریه

﴿وَكَمْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا...﴾. این آیه «سنتی را خاطرنشان می‌سازد که خداوند در مشرکین امم گذشته جاری می‌ساخته است و آن این بوده که وقتی مردم غیر از خدا اولیاء دیگری اتخاذ می‌کردند خداوند به عذابی که در روز یا در شب نازل می‌کرده هلاکشان می‌ساخته و پس از دیدن عذاب به ظلم خود اعتراف می‌نمودند». آیه‌های چهارم و پنجم سوره اعراف «اشاره‌ای به عواقب دردناک مخالفت با دستوراتی است که در آیات قبل بیان شد و هم در واقع «فهرستی» است اجمالی در سرگذشت اقوام متعددی همچون قوم نوح و فرعون و عاد و ثمود و لوط که بعداً خواهد آمد. قرآن در اینجا به آنهائی که از تعلیمات انبیاء سرپیچی می‌کنند و به جای اصلاح خویش و دیگران بذر فساد می‌پاشند، شدیداً اخطار می‌کند که نگاهی به زندگانی اقوام پیشین بیفکنید». از آنجا که در این آیه نازل شدن عذاب به هنگام شب و نیمروز مرتبط شده است احتمال دارد به قوم لوط که در شب دچار عذاب شدند و قوم شعیب که در نیمروز هلاک گردیدند اشاره شده باشد. اگر چنین باشد مراکز اجتماع این دو قوم، مد نظر «قریه» خواهند بود که توصیف و شرح آنها در جای خود و در این کتاب آورده شده‌اند.

برخی نویسندگان وقتی به مبحث سوره اعراف ورود پیدا می‌کنند به این باور می‌رسند که: در کلمه «قریه» و «قراء» با ۹ بار تکرار در مجموع از همه سوره‌ها بیشتر است». بنابر گفته صاحب تفسیر المیزان؛ در این آیه خداوند: «سنتی را خاطرنشان آنان می‌سازد که خداوند در مشرکین امم گذشته جاری می‌ساخته است و آن این بوده که وقتی غیر از خدا اولیاء دیگری اتخاذ می‌کردند خداوند به عذابی که در روز یا در شب نازل می‌کرد، هلاکشان می‌ساخته، و پس از دیدن عذاب به ظلم خود اعتراف می‌نمودند». «بدیهی است عذاب در حالت آرامش طعم تلخ‌تری خواهد داشت و این کیفر یا گناهانشان نیز متناسب می‌باشد زیرا همان‌طور که با گناه خود آرامش دیگران را بر هم زدند خدا نیز آسایش خودشان را بر هم زد». احتمال زیاد وجود دارد که منظور از هلاکت و فروپاشی اقوام گذشته یا قوم لوط و یا قوم شعیب باشد. قوم لوط در شب گرفتار عذاب الهی شدند و قوم شعیب در روز مجازات شدند. جایگاه قوم لوط و قوم شعیب نیز در لابه‌لای این کتاب مورد اشاره قرار گرفته‌اند.

قریه

﴿وَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قَالُوا أَخْرِجُوهُمْ مِنْ قَرْيَتِكُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ﴾.

قوم لوط

آیه هشتاد و دوم سوره اعراف نادرستی و غیرمنطقی بودن راه انتخابی قوم لوط را مورد اشاره قرار می‌دهد. «قوم لوط چون دلیل درستی برای کارشان نداشتند لذا او را به تبعید تهدید کردند و این نهایت سفاهت این قوم را می‌رساند چون در جواب یا باید به عمل زشتشان اعتراف می‌کردند یا با دلیل حرف لوط را رد می‌کردند». قوم لوط، لوط را «به خاطر اینکه مردی غریب و خوش نشین در شهر است خوار شمرده و کلامش را بی‌مقدار دانسته گفتند: شهر از ما است و این مرد در این شهر خوش نشین است و کس و کاری ندارد، او را نمی‌رسد که به کارها خورده‌گیری کند».

شهر لوط و مردمانش

ابراهیم از مصر کوچ کرد و لوط را در آن سفر همراه برد و با ثروتی سرشار و اندوخته‌های بی‌شمار به سرزمین فلسطین فرود آمدند و دیری نگذشت که آن سرزمین بر اغنام احشام‌شان تنگ شد، از این رو لوط از سر منزل عمویش ابراهیم کوچ کرد و در سریه«سدوم» منزل گزید. مردم آن قریه بداخلاق و تیره درون بودند. برخی نویسندگان در توصیف مردم سدوم می‌گویند: مردم سدوم دارای اخلاقی فاسد و باطنی ناپاک بودند. از انجام هیچ معصیتی پرهیز نمی‌کردند و در اعمال ناشایستی که انجام می‌دادند نصیحت پذیر نبودند.

برخی از بزرگان در میان ذکر حدیثی از امام محمدباقر(ع) آورده‌اند: حضرت رسول(ص) فرمود: ای جبرئیل شهر ایشان قوم لوط در کجا بود؟ جبرئیل عرض کرد: آنجا که امروز «بحیره طبریه» است در نواحی شام. برخی نویسندگان مردم شهر سدوم را چنین معرفی می‌کنند: مردم این شهر همگی منحرف و در منجلاب گناه و معصیت غوطه‌ور بودند. بدون توجه به عواقب این کار اکثر آنان با راهزنی و تصرف اموال دیگران امرار معاش می‌کردند. بی‌پروا و جسورانه در کمین کاروان‌ها می‌نشستند و در موقع مناسب با بی‌رحمی کامل به آنان حمله‌ور می‌شدند و ضمن کشت و کشتار اموالشان را به سرقت می‌بردند. بنا به نوشته برخی نویسندگان: مردم شهر سدوم و چند قصبه دیگر به گناهان آلوده شدند و هر چند آنان را لوط نصیحت کرد سودمند نیفتاد. ناگفته نماند که «قوم لوط در پنچ شهر مجاور هم در کنار بحر المیت زندگی می‌کردند. ۱- شهر سدوم (اسدم) مرکز قوم لوط ۲- شهر عموره (عمریه) ۳- شهر صبوبیم ۴-شهر أرمه ۵- شهر صوغر» که مجموع اینها را با صفت موتفکات یاد می‌کنند.

نکته پایانی

نکته پایانی آن که: «سدوم» که اکنون «اسدم» نامیده می‌شود، بر فراز کوه نمک در جنوب غربی دریای لوط واقع است. این شهر مرکز شهرهای قوم لوط بوده است. این مختصات را اطلاعات قرآنی به دست می‌دهد. برخی نویسندگان معتقداند: سدوم Sadom شهری باستانی در فلسطین است، بر کرانه دریای لوط که به روایت کتاب مقدس به مکافات کارهای بد مردم آن؛ خدا بارانی از آتشی بر آن فرو بارید.

در قاموس کتاب مقدس آمده است: موضع سدوم به واسطه انقلابی که بر مداین مؤتفکات وارد آمد معلوم نیست و بسیاری را گمان بر این بود که دریای لوط = دریای مرده محل این شهر‌ها بوده است و بعضی از سیاحت گران قدیم گفته‌اند که ستون‌ها و سایر آثاری که دلالت بر خرابه شهرها می‌نماید در قعر دریای مرقوم مشاهده کرده‌اند. بعضی دیگر بر آنند که آن جزء دریایی که به جنوب لسان واقع و عمقش بیش از ۱۳ قدم نیست محل آن شهرها می‌باشد لکن در کتاب مقدس دلیل بر اینکه آن شهرها را آب گرفته باشد نیست. علاوه بر این از تاریخ و طبقات الارض آن مکان معلوم می‌شود که چنین مطلبی واقع نگشته است پس موضع آن شهرها جز در دو طرف نمی‌تواند بود یعنی یا به طرف شمال است یا به طرف جنوب». از میان آنچه گذشت می‌توان به این نکته رسید که سدوم در جوار و کرانه دریای مرده واقع بوده است به استناد گفته دائره المعارف کتاب مقدس ثابت می‌شود که سدوم در سواحل جنوبی دریای مرده قرار داشته است. نگارنده به این مطلب این را می‌افزاید که مؤتفکات در سواحل جنوب شرقی واقع بوده‌اند.

قریه

﴿قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّكَ يَا شُعَيْبُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَكَ مِنْ قَرْيَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا قَالَ أَوَلَوْ كُنَّا كَارِهِينَ﴾.

شعیب پیامبر

شعیب(ع) از پیامبران الهی است به وظیفه ارشاد و راهنمایی خود قیام نمود، و لکن قوم استکبار نموده به دستوراتش گردن نهادند و در عوض او و گروندگان به او را تهدید نموده و گفتند: باید از دین توحید دست بردارند و گرنه از شهر و دیارتان اخراج خواهیم کرد.

شعیب، پیامبر کدام شهر؟

شعیب را گاه پیامبر مدین و گاه پیامبر ایکه ذکر کرده‌اند و در برخی از موارد مدین و ایکه را یکی دانسته‌اند. مناسب است توضیحات مختصری در این خصوص نگاشته آید.

الف- مدین: برخی نویسندگان می‌گویند: او شعیب بعد از نوح و هود و صالح و لوط به پیامبری برگزیده شد و پیامبر سرزمین یا قوم مدین بوده است. (مدین یا مدین شعیب، شهری است در شرق خلیج عقبه). برخی نویسندگان می‌گویند: اهل مدین عرب بودند و در سرزمین «معان» از طرف شام می‌زیستند.

اطلاعات قرآنی مدین را یکی از دو شهر محل مأموریت شعیب قید کرده است. برخی نویسندگان می‌نویسند: مدین یا شعیب شهر که امروزه به آن معان نیز گفته می‌شود، مسکن پاره‌ای از فرزندان حضرت اسماعیل است که با مصر و لبنان و فلسطین تجارت داشته‌اند.

ب- ایکه: برخی از لغت شناسان ایک را جنگل، بیشه و نی زار معنی کرده‌اند و ایکه را اشاره به قوم شعیب دانسته‌اند. به اعتقاد صاحب کتاب باستان‌شناسی قصص قرآن: قرآن قوم شعیب را اصحاب ایکه (بیشه‌ها) خوانده بدین جهت که سرزمینشان پوشیده از بیشه‌ها و جنگل‌های سرسبز و خرم بوده است. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی گفته است: «از سوره شعرا (۱۷۶ و ۱۷۷) معلوم می‌شود که او شعیب پیامبر اصحاب ایکه (بیشه) بوده است».

نکته قابل جمع

معرفی شعیب به قلم برخی نویسندگان چنین است: شعیب برای اصحاب مدین و اصحاب ایکه از طرف خود نماینده فرستاده آنها را دعوت به خدا و حقیقت نمود و آنها اطاعت نکردند اصحاب مدین به صیحه جبرئیل یا صیحه آسمانی هلاک شدند و اصحاب ایکه به عذاب یوم الظله نابود گردیدند. برخی دیگر از نویسندگان اضافه می‌کنند: «ایکه» یعنی بیشه‌ای که در قرآن درختان نرم چوب می‌روید و این بیشه نزدیک مدین در قسمت بادیه آن قرار داشت. برخی نویسندگان اینچنین می‌نگارند: بعضی از اهل تفسیر اصحاب ایکه را همان قوم مدین شناخته و برخی آنان را قوم دیگری دانسته‌اند که شعیب بر ایشان نیز رسالت داشته است. در تفسیر تیبان، قول دیگری نفل شده که به موجب آن، ایکه نام محلی می‌باشد. آورده است قتاده می‌گوید: شعیب دو بار برگزیده شد. یک بار به سوی اهل مدین و یک بار بر اصحاب ایکه.

با این بررسی‌ها می‌توان بحث را چنین جمع کرد که مدین و ایکه دو نقطه جغرافیایی مجزایند. ولی قریه به کار رفته در آیه هشتاد و هشتم سوره اعراف بر کدام‌یک از این دو وارد است؟ چون در آیه ۸۵ همین سوره به صراحت گفته شده است که شعیب بر قوم مدین مبعوث شده است ﴿وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا﴾ لذا تردیدی نیست که واژه قریه در آیه ۸۸ به «مدین» برگردد.

قریه

﴿وَإِذْ قِيلَ لَهُمُ اسْكُنُوا هَذِهِ الْقَرْيَةَ...﴾.

طرح سؤال

اگر در ذهنتان این سؤال ایجاد شده است که: دقیقاً موقعیت جغرافیایی «قریه» ی مذکور در آیه صد و شصت و یکم سوره اعراف کجاست؟ مطالب پی آمده قطعاً راهنمایتان خواهد بود. روی صحبت آیه با بنی اسرائیل است. نعمتی که به آنان داده شده است را مورد اشاره قرار می‌دهد. نعمتی که به وسیله آزمایش و امتحان است. یهودیان از زبان موسی(ع) می‌شنوند که باید شهری را به تصرف خویش در آورند.

روایت منابع

منابع مختلف در باب اینکه «قریه» در چه نقطه‌ای از کره خاکی قرار گرفته است سه نظر دارند:

۱) ایله: که اکنون با نام «ایلات» قابل شناخت است، در کنار دریای احمر قرار گرفته است. برخی نویسندگان رابطه‌ای را میان ورود به شهر ایله و سوره مائده برقرار کرده‌اند که خلاصه‌ای از آن را در اینجا ذکر می‌کنیم: بنی اسرائیل وارد شهر ایله شدند و مأمور گردیدند که کلمه حطه را بر زبان آورند. بنی اسرائیل به قسمی که در سوره مائده مذکور است از قتال با دشمنان و گرفتن شهر سر باز زدند و دچار غضب شدند.

۲) ارض مقدس: برخی بزرگان در بیان احوال بنی اسرائیل بعد از بیرون آمدن از دریا و حیران شدن ایشان در زمین از امام محمد باقر(ع) نقل کرده است که به بنی اسرائیل حق تعالی امر فرمود: حضرت موسی(ع) به ارض مقدس ببرد و کفار را از آنجا بیرون نمایند. برخی از علما و بزرگان در بیان آیات ۲۰ تا ۲۶ سوره مائده در المیزان می‌فرمایند: آیاتی که درباره حکایات موسی وارد شده می‌رساند که این جریان - دعوت نمودن موسی به ورود در زمین پاک - پس از بیرون رفتنشان از مصر بوده است. این مفسر بزرگ متذکر می‌شود: مقصود از قریه همان سرزمینی است که در بیت المقدس واقع بوده و بنی اسرائیل مأمور شدند آن شهر را فتح نموده و با اهل آنجا که از عمالقه بوده‌اند جنگیده و ایشان را عزیمت دهند و شهر را تصرف کنند، بنی اسرائیل از این مأموریت سرباز زده و در نتیجه به سرگردانی در بیابان تیه مبتلا شدند. برخی از نویسنگان، گفته‌اند: چون بنی اسرائیل از خطر فرعونیان گذشتند حضرت موسی به آنها دستور داد که خود را آماده جنگی کنید و باید به فلسطین حمله نمائید. قوم بنی اسرائیل در اثر تحمل چندین قرن ذلت و عبودیت روح سلحشوری و جنگجویی را از دست داده بودند به حضرت موسی گفتند ای موسی تو خودت برو با خدایت به جنگ بپرداز.

۳) اریحا: منابع بسیاری هم هستند که دریچه دیگری را به این موضوع می‌گشایند، برخی از نویسندگان به دستور فتح بلاد شام توسط یک قوم موسی اشاره کرده‌اند و سجده در وقت ورود به شهر اریحا را بیان نموده است. برخی نویسندگان به وحشت زدگی و هراسناک شدن اقوام بنی اسرائیل به محض شنیدن اینکه باید برای تصرف سرزمین پربرکت اریحا با طایفه حیثیان و کنعانیان بجنگند گریزی زده است. برخی دیگز از نویسندگان می‌گویند: بیشتر مفسران گفته‌اند: نخستین شهری که در سر راه بنی اسرائیل قرار داشت، اریحا بود و بنی اسرائیل مجبور بودند که با اهل آن شهر بجنگند.

به هر حال بنی اسرائیل از حمله به عمالقه سرباز زدند و به خاطر این تقصیر، چهل سال در بیابان تیه سرگردان ماندند. بعد از چهل سال موسی(ع) به حضرت یوشع دستور فتح اریحا را داد. در قاموس کتاب مقدس آمده است: اریحا اول شهری است که یوشع از مملکت کنعان متصرف شد. جان بی‌ناس نوشته است: حمله عمده اسرائیلیان به وسیله اولاد یوسف، افرایم و منسح صورت گرفت که در وادی اردن پیش رانده، در تحت قیادت یوشع، شهر اریحا را فتح کردند. در جایی دیگر با این گفته‌ها روبه‌رو می‌شویم: به فرمان موسی(ع) (یوشع) دامن همت به کمر زد و با گروهی از جوانان و جنگجویان بنی اسرائیل به پادشاهان ظالم و جبار عمالقه حمله برده و شکستی سخت بر آنان وارد ساختند، آنها را کشتند و دو شهر زیبا به نام‌های (اریجا) و (ایلیاد) که امروزه بعلبک خوانده می‌شود به تصرف آنان در آمد. اریجا اشتباه در نقطه‌گذاری دارد، نقطه در زیر «ح» زیادی است و اریحا صحیح می‌باشد.

پایان مبحث

همین جا گفتار را در مورد «قریه» با این جمله به پایان می‌بریم که منظور از قریه در آیه ۱۶۶ سوره اعراف «اریحا» می‌باشد و بنا به گفته سید احمد فاضلی بیارجمندی «اریحا شهری بسیار قدیمی در وادی اردن، به مساحت هیجده میل به شمال شرقی اورشلیم و پنج میل به اردن» است.

قریه

﴿وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتَانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَيَوْمَ لَا يَسْبِتُونَ لَا تَأْتِيهِمْ كَذَلِكَ نَبْلُوهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ﴾.

حکایت روز شنبه

تأکید قرآن در این آیه به تعطیلی روز شنبه است و اینکه در این روز نباید بنی اسرائیل ماهی صید می‌کردند. یهودیان این قانون الهی را زیر پا گذاشتند. یک روایت حکایت از آن دارد: خدا به این جمعیت و به عنوان آزمایش دستور داد که روز شنبه را بزرگ دارند و دست از صید ماهی بکشند و مشغول عبادت شوند. در روز شنبه ماهیان در روی آب ظاهر می‌شدند در حالی که در غیر این روز کمتر آشکار می‌شدند حالا یا به فرمان خدا یا به جهت این که قبلاً روز شنبه، روز تعطیلی یهود بود لذا ماهیان احساس امنیت می‌کردند. همین موضوع وسیله‌ای برای آزمایش آنها شد. روایتی دیگر حاکی از آن است که: سبت اسم آن روزی است که قوم یهود از تمامی اعمال خود دست کشیده استراحت می‌کردند. جفری می‌گوید: ما واژه سبت را فقط در آیات نسبتاً متأخر و همواره به معنای سبت یهودیان می‌بینیم، مراجع مسلمان آن را یک واژه اصیل عربی و گرفته شده از سَبَتَ به معنای بریدن و قطع کردن می‌دانند و توضیح می‌دهند که چون خداوند در روز هفتم کار خویش را قطع کرد این روز را سبت خوانده‌اند و در ادامه می‌گوید: تردیدی نیست که این واژه از زبان آرامی و احتمالاً از واژه‌ای یهودی گرفته شده نه از واژه سریانی. اعتقاد ما بر این است که داستان روز شنبه یهودی را نباید با اصحاب السبت از لحاظ مکانی مرتبط ساخت. با این توضیح به مکان یابی «قریه» می‌پردازیم.

مراد از قریه

اعلام قرآن قول ثعلبی را آورده است که: قریه مذکور در سوره اعراف قریه «ایلا» بوده است. برخی نویسندگان در پاراگراف بعدی خاطر نشان می‌سازند: معلوم نیست که مراد از قریه مذکور در سوره اعراف قریه ایلا باشد. پس به قرینه «حاضر البحر» (ساحل و نزدیک دریا) در همین آیه مورد بحث با قوت می‌توان مدعی شد که مراد از قریه: محدوده جغرافیایی «اریحا» می‌باشد.

قریه

﴿فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ﴾. «حکایت شده که یونس با قوم خود در سرزمین نینوا (در عراق) زندگی می‌کردند و هنگامی که یونس از ایمان آوردن آنان مأیوس شد، به آنان نفرین کرد و از میان آنان بیرون رفت و هنگامی که نشانه‌های عذاب ظاهر شد، مردم به نزد حکیم و دانشمند قوم خود رفتند و با راهنمایی او همگی از شهر بیرون رفتند و دست به دعا و توبه و تضرع بلند کردند و حتی مادران را از فرزندان جدا کردند و به جست‌و‌جوی یونس نیز بر آمدند ولی او را نیافتند. این جریان سبب شد که عذاب از آنان بر طرف شود و پس از مدتی یونس به میان آنان بازگشت و مردم از او استقبال کردند».

آنچه از گذر مباحث مربوط به حضرت یونس(ع) در نینوا به دست می‌آید این است که سرزمین قوم یونس در عراق کنونی بوده است. «شهر معروف نینوا پایتخت آشور است که روزگاری در بین النهرین مرکز تمدنی بزرگ بود. این شهر در نزدیکی موصل، واقع در عراق، در شرق دجله قرار داشت. قوم آشور در حدود سه هزار سال قبل در تاریخ ظهور یافتند. خرابه‌های این شهر همچنان تا به امروز در کنار دو روستای «کورنجک» و قریه «نبی یونس» برقرار است.

قریه

﴿وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ الَّتِي كُنَّا فِيهَا...﴾. با توجه به این که «قریه» در لغت عرب، به هر گونه شهر و آبادی گفته می‌شود، در مقابل «بَدو» که به بیابان اطلاق می‌گردد. این آیه از زبان برادران حضرت یوسف بیرون آمده است و «می‌دانیم این سخن آنها پس از بازگشت از پایتخت مصر و ماجرای توقیف برادر آنها «بنیامین» از طرف دستگاه عزیز مصر بوده است».

در یک جمع بندی نهایی «قریه» در این آیه را در آیینه فرهنگ فارسی معین چنین می‌بینیم: «صعید؛ مصر علیا را گویند یعنی بلاد واقع بین جنوب قاهره و آبشارهای اسوان، طول آن ۹۰۰ کیلومتر است و به ۸ مدیریه تقسیم می‌شود: جیزه، بنی سویف، قیوم، منیا، اسیوط، جرجا، قنا، اسوان. از آنچه گذشت مکانی که کاروان برادران یوسف در آنجا توقیف شد «جیزه» باید باشد.

منابع

1. فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن