بداء در معارف مهدوی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۹: خط ۹:
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


==[[بداء]] در موعودنامه==
==مفهوم [[بداء]]==
*در لغت به‌معنای [[ظهور]] و روشن شدن پس از مخفی بودن چیزی است و اصطلاحا به روشن شدن چیزی پس از مخفی بودن از [[مردم]] است؛ بدین‌معنا که [[خداوند متعال]] بنابر مصلحتی مسأله‌ای را از زبان [[پیامبر]] یا ولی‌ای از اولیای خویش به‌گونه‌ای [[تبیین]] می‌کند و سپس در [[مقام عمل]] و [[ظهور]] و بروز، غیر آن را به [[مردم]] نشان می‌دهد. در [[قرآن]] آمده است: {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}<ref>سوره رعد، ۳۹.</ref>؛ [[خداوند]] هرچه را بخواهد محو یا ثبت می‌کند در حالی که امّ‌ الکتاب نزد اوست و خود می‌داند [[عاقبت]] هر چیزی چیست. و در آیه‌ای دیگر: {{متن قرآن|وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا}}<ref>سوره زمر، ۴۸.</ref>؛ بدی‌هایی را خود کسب کرده بودند و برای آنها مخفی بود، برای‌شان نمایان شد.
*[[بداء]] در لغت به معنای [[آشکار]] شدن و [[ظهور]] است<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)، ص ۲۹ ـ ۳۲.</ref> و در اصطلاح یعنی [[خداوند]]، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصور بر قطعی بودن آنهاست، به عبارت دیگر [[ظهور]] امری که وقوع آن بعید می‌نموده<ref>مفید، محمد بن محمد، تصحیح الإعتقاد، ص ۵۱ ـ ۵۲.</ref> و ظاهر، خلاف آن بوده است<ref>لاهیجی، گوهر مراد، ص ۲۹۲.</ref>.
*و یا: {{متن قرآن|ثُمَّ بَدَا لَهُم مِّن بَعْدِ مَا رَأَوُاْ الآيَاتِ}}<ref>سوره یوسف، ۳۵.</ref>؛ پس از آن‌که [[نشانه‌ها]] را دیدند [[حقیقت]] امر بر آنها روشن شد. این [[ظهور]] پس از خفا تنها برای [[انسان]] رخ می‌دهد و در مورد [[خداوند متعال]] ابدا [[صدق]] نمی‌کند وگرنه لازمه‌اش این است که [[خداوند]] نسبت به آن موضوع، [[جهل]] داشته باشد که این امر محالی است. [[خداوند]]، چنان‌که [[قرآن کریم]] می‌فرماید به همه چیز [[آگاه]] و داناست: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا}}<ref>سوره نساء، ۳۵.</ref>، و نسبت به همه چیز -در همه زمان‌ها و مکان‌ها چه حاضر باشند و چه [[غایب]]، چه موجود باشند و چه فانی و چه در [[آینده]] به وجود بیایند- [[علم حضوری]] دارد.[[قرآن کریم]] در این زمینه می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لاَ يَخْفَی عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء}}<ref>سوره آل عمران، ۵.</ref>؛ هیچ‌چیزی در [[آسمان]] و [[زمین]] از[نظر][[خداوند متعال]] مخفی نمی‌شود. از همین‌روست که [[مسئله بداء]] و ظاهر کردن آن امر مخفی، به [[خداوند]] نسبت داده می‌شود: {{متن قرآن|وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ}}<ref>سوره زمر، ۴۷.</ref> [[خداوند]] آن‌چه را [[گمان]] نمی‌کردند، برای آنها ظاهر کرد.
[[بداء]] در اصطلاح یعنی اتخاذ نظری [[جدید]]، در برخی امور که تصور بر قطعی بودن آنها شکل گرفته بود<ref>مفید، محمد بن محمد، تصحیح الإعتقاد، ص ۵۱ ـ ۵۲؛ لاهیجی، گوهر مراد، ص ۲۹۲.</ref>. [[بداء]] فقط در میان مخلوقات ممکن است، به جهت ارتقای [[دانش]]، [[پشیمانی]]، [[فراموشی]]، [[جهل]] و یا [[ضعف]] و [[ناتوانی]]، ولی در مورد [[خداوند متعال]] [[بداء]] ممکن نیست، زیرا {{متن قرآن|لَا يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ}}<ref>«بی‌گمان خداوند است که هیچ چیز در زمین و آسمان بر او پوشیده نیست» سوره آل عمران، آیه ۵.</ref>. از این رو گفته شده [[بداء]] یعنی روشن شدن چیزی پس از مخفی شدن از [[مردم]]، در واقع، تغییری در [[علم الهی]] به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع [[انسان‌ها]] از آنچه قبلًا خبر داده شده، ایجاد می‌شود<ref>الهادی، جعفر، البداء فی ضوء الکتاب و السنة (تقریرات درس آیت الله جعفر سبحانی)؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.</ref>. و یا گفته شده: [[بداء]] به آن معنایی که [[مردم]] می‌پندارند نیست زیرا [[خداوند]] از هرگونه [[پشیمانی]] منزه است. لذا [[اقرار]] به این مطلب [[واجب]] است که [[خداوند]] بر هر کاری [[قادر]] است، بیافریند یا معدوم کند، یا به چیزی [[دستور]] دهد و سپس به مصلحتی از آن [[نهی]] کند، مانند [[نسخ]] شریعت‌های پیشین یا تغییر [[قبله]] [[مسلمین]]<ref>شیخ صدوق، محمد بن علی، توحید، ص ۳۳۴؛ تفسیر قمی، ذیل آیه ۶۴ سوره مائده.</ref>.<ref>ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.</ref>
*براساس [[آیه]]: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ}}<ref>سوره رعد، ۱۱.</ref>؛ [[خداوند]] چیزی را که از آن مردمی است دگرگون نکند تا آن [[مردم]] خود دگرگون شوند و با استفاده از دیگر [[آیات]] و [[روایات]] می‌توان چنین برداشت کرد که برخی [[اعمال]] حسنه، نظیر: [[صدقه]]، [[احسان]] به دیگران، [[صله رحم]]، [[نیکی]] به [[پدر]] و [[مادر]]، [[استغفار]] و [[توبه]]، [[شکر نعمت]] و ادای [[حق]] آن و... [[سرنوشت]] شخص را تغییر داده و [[رزق]] و [[عمر]] و [[برکت]] زندگی‌اش را افزایش می‌دهد. همان‌طور که [[اعمال بد]] و ناشایست، اثر عکس آن را بر [[زندگی]] شخص می‌گذارد.
==[[بداء در قرآن]] و [[روایات]]==
*پیش از شرح این عبارت که [[بداء]] در [[حقیقت]] ظاهر شدن چیزهایی است که از [[ناحیه]] [[خداوند متعال]] برای [[مردم]] مخفی و برای خودش مشخص بود، لازم است یادآور شویم که [[خداوند متعال]] بنابر [[آیات قرآن]] دو [[لوح]] دارد:
*براساس [[آیات قرآن]] [[خداوند]] دارای دو نوع [[لوح]] است:
#'''[[لوح محفوظ‍‌]]''': لوحی که آن‌چه در آن نوشته می‌شود؛ [[پاک]] نشده و مقدرات آن تغییر نمی‌یابند؛ چرا که مطابق با [[علم الهی]] است: {{متن قرآن|بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِيدٌ * فِي لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ}}<ref>سوره بروج، ۲۲ و ۲۱.</ref>؛ بلکه آن [[قرآن]] مجیدی است که در [[لوح]] محفوظ‍‌ ثبت گردیده است.
# [[لوح]] محفوظ‍‌: مقدراتی که نوشته می‌شود و به هیچ وجه تغییر نمی‌یابد چرا که مطابق با [[علم الهی]] است: {{متن قرآن|بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ}}<ref>«(این سخن، جادو و دروغ نیست) بلکه قرآنی ارجمند است، در لوحی نگهداشته» سوره بروج، آیه ۲۱ ـ ۲۲</ref>.
#'''[[لوح محو و اثبات]]''': بنابر شرایط‍‌ و سنتی از [[سنت‌های الهی]]، [[سرنوشت]] شخص یا جریانی به شکلی خاص می‌شود، با از بین رفتن آن سنت‌ها و یا مطرح شدن سنت‌های [[جدید]]، [[سرنوشت]] آن شخص و یا آن جریان تحت الشعاع سنت‌های [[جدید]] قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال بناست که شخص در سن ٢٠ سالگی فوت کند، اما به واسطه [[صله رحم]] یا صدقه‌ای که می‌دهد،٣٠ سال به عمرش اضافه می‌شود و تا ٥٠ سالگی زنده می‌ماند و یا به عکس، آن شخص بناست ٥٠ سال [[عمر]] کند به واسطه [[گناه]] کبیره‌ای خاص ٣٠ سال از عمرش کاسته می‌شود و در ٢٠ سالگی می‌میرد. البته [[خداوند متعال]] از اول می‌دانست که بناست اولی ٥٠ سال و دومی ٢٠ سال [[عمر]] کند، ولی برای روشن شدن این [[سنت‌های الهی]] مطلب به این شکل از زبان [[پیامبران]] یا [[اولیای الهی]]{{ع}} بیان می‌شود.
# [[لوح محو و اثبات]]: آنچه برای [[انسان]] مقدر شده ولی بنابه شرایط خاص و به ارادۀ [[خداوند]] [[تغییر]] می‌کند: {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}<ref>«خداوند هر چه را بخواهد (از لوح محفوظ) پاک می‌کند و (یا در آن) می‌نویسد و لوح محفوظ  نزد اوست» سوره رعد، آیه ۳۹.</ref>. <ref>ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.</ref>
*در [[قرآن کریم]] هم آمده است: {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}<ref>سوره رعد، ۳۹.</ref> و یا این [[آیه]]: {{متن قرآن|ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ}}<ref>سوره انعام، ۲.</ref>. باتوجه به این دو [[لوح]] و مطالبی که تا به حال به آنها پرداختیم، این سؤال به ذهن می‌رسد که: آیا [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} و نشانه‌هایی که برای آن بیان شده است، در [[لوح]] محفوظ‌اند یا محو و اثبات. به عبارت دیگر آیا ممکن است اصلا مسئله‌ای به نام [[ظهور]] ایشان تا آخر [[عمر]] [[بشریت]] و هستی اتفاق نیفتد و یا [[ظهور]] بدون تحقق [[نشانه‌ها]] رخ دهد یا همه [[نشانه‌ها]] باید رخ دهند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت: جز نشانه‌هایی که صراحتا در [[احادیث]] به حتمی بودن آنها اشاره شده است، بقیه [[نشانه‌های ظهور]] همگی از امور موقوفه به شمار می‌روند، چنان‌که بزرگانی مانند [[شیخ مفید]]، [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]] بدان تصریح کرده‌اند. بدین‌معنا که به‌جز [[نشانه‌های حتمی ظهور]] بقیه آنها بنابر [[مشیت]] و [[اراده الهی]] ممکن است دچار تغییر و تبدیل، تقدم و یا تأخر شوند. به عبارت دیگر آنها از جمله امور [[لوح محو و اثبات]] به حساب می‌آیند و ممکن است با تغییر و تبدیل در شرایط‍‌ آنها و عوض شدن [[علل]] رخ دادن آنها به گونه دیگری پدید آیند و یا اصلا رخ ندهند. البته بسیاری از رویدادهایی که در [[احادیث]] ما به آنها اشاره شده است تاکنون اتفاق افتاده‌اند و دچار [[بداء]] در اصل تحقق خویش نشده‌اند.
[[امام محمد باقر]]{{ع}} نیز درباره [[بداء]] فرموده است: «[[خداوند]] به چیزی ([[ارزشمند]]) مانند [[بداء]] [[عبادت]] نشده است»<ref>{{متن حدیث|مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‏ءٍ مِثْلِ الْبَدَاءِ}}؛ کافی، ج ۱، ص۱۴۶.</ref>.<ref>ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱؛ دانشنامه امام مهدی: ج۷، ص۴۵۵.</ref>
*مثلا اگر در [[حدیث]] به [[نزول]] بلایی (مشروط‍‌) اشاره شده باشد به واسطه [[توسل]] و [[استغفار]] [[مؤمنان]] و [[مسلمانان]] ممکن است در [[نزول]] آن تأخیر رخ دهد و یا اصلا چنین بلایی به جهت [[عظمت]] [[عمل صالح]] ایشان نازل نشود و یا اینکه با برخی [[اعمال صالح]] و یا [[ناصالح]]، [[ظهور]] [[حضرت]] را دچار تعجیل یا تأخیر کنند.
==[[بداء]] و [[ظهور]]==
*شاید بتوان [[علت]] بیان چنین اخباری را این دانست که اگر مسأله به این شکل [[تبیین]] نمی‌شد، [[مؤمنان]] هم از احتمال حدوث آن حادثه باخبر نمی‌شدند و بدان [[مبتلا]] می‌گشتند، اما پس از [[صدور حدیث]] از [[ناحیه]] [[معصوم]]{{ع}} و [[آگاه]] شدن [[مؤمنان]] و [[مسلمانان]] از آن، با [[دعا]] و [[توسل]] و [[استغفار]] از پدید آمدن چنان حادثه ناگواری ممانعت به عمل آورند و یا سبب حدوث اتفاقی خوشایند شوند. البته فراموش نکنیم که عکس این مطلب هم کاملا [[صادق]] است، به این معنا که شخص [[معصوم]]{{ع}} با اعلام [[نزول]] [[بلا]] و [[علت]] آن، [[حجت]] را بر [[مردم]] تمام می‌کنند که شما باوجود آن‌که می‌توانستید، آن [[بلا]] را از خویش دفع نکردید، یا فلان خیر را به سوی خویش جلب ننمودید و از همین‌روست که [[روایت]] شده است: [[خداوند متعال]]، به چیزی مثل [[بداء]] [[عبادت]] نشده است<ref>کافی، ج ۱، باب بداء.</ref>.
*با توجه به نکات موجود دربارۀ [[بدا]] و وجود دو نوع [[لوح]]، سؤال ایجاد می‌‌شود که: آیا [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} و نشانه‌هایی که برای آن [[بیان]] شده است، در [[لوح]] محفوظ‌اند یا محو و [[اثبات]]. به عبارت دیگر آیا ممکن است اصلا مسئله‌ای به نام [[ظهور]] ایشان تا آخر [[عمر]] [[بشریت]] و هستی اتفاق نیافتد و یا [[ظهور]] بدون تحقق [[نشانه‌ها]] رخ دهد یا همۀ [[نشانه‌ها]] باید رخ دهند؟
*[[ظهور]] [[حضرت حجت]]{{ع}} از اموری است که در [[اسلام]] نسبت به آنها به شدت تأکید شده و در حتمیت آن ذره‌ای [[شک]] و [[شبهه]] وجود ندارد. در آیاتی نظیر [[آیه]] ٥٥ [[سوره نور]] [[خداوند متعال]] به [[مؤمنان]] [[وعده]] داده است که [[فرمانروایان]] [[زمین]] گردند و بر آن سیطره یابند که چنین واقعه‌ای در تمام طول [[تاریخ]] تاکنون اتفاق نیفتاده است و از آنجا که {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لاَ يُخْلِفُ الْمِيعَادَ}}<ref>سوره آل عمران، ۹.</ref> و [[خداوند]] در [[وعده]] خویش تخلف نمی‌کند، در آینده‌ای دور یا نزدیک حتما چنین اتفاقی خواهد افتاد ان شاء [[الله]]... <ref>نشریه موعود، شماره ۳۷، ص ۶۰.</ref>.
*در پاسخ به این سؤال باید گفت: جز نشانه‌هایی که صراحتا در [[احادیث]] به حتمی بودن آنها اشاره شده است، بقیه [[نشانه‌های ظهور]] همگی از امور موقوفه به شمار می‌روند. بدین‌معنا که به جز [[نشانه‌های حتمی ظهور]] بقیه آنها بنابر [[مشیت]] و [[ارادۀ الهی]] ممکن است دچار تغییر و تبدیل، تقدم و یا تأخر شوند<ref>ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.</ref>.
*علاوه بر اینکه در موارد بسیاری [[رسول مکرم اسلام]]{{صل}} و [[معصومین]]{{عم}} شدیدا تأکید نموده‌اند که: حتی اگر از [[عمر]] هستی بیش از یک روز [[باقی]] نمانده باشد، [[خداوند]] آن‌قدر این روز را طولانی می‌کند که [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} [[ظهور]] کرده و [[جهان]] را مملو از [[قسط‍‌]] و [[عدالت]] گرداند<ref>ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۴۰؛ اعلام الوری، ص ۴۰۱؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۳.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۶۱.</ref>.
*در [[روایات]] [[آخرالزمان]] به دو گونه به موضوع [[بداء]] اشاره شده است؛
==بداء در فرهنگنامه آخرالزمان==
#دعاهایی که درخواست [[تعجیل فرج حضرت مهدی]]{{ع}} و کوتاه شدن مدت [[غیبت]] توصیه شده است. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: «اگر [[مردم]] از [[غیبت]] امامشان به درگاه [[خداوند]] [[گریه]] و ناله کنند، [[ظهور]] [[حضرت]] نزدیک‌تر خواهد شد و اگر [[مردم]] نسبت به دوری [[حجت خدا]] بی‌تفاوت باشند، [[غیبت]] نیز تا آخرین حد خود ادامه پیدا خواهد کرد»<ref>{{متن حدیث|فَلَمَّا طَالَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ الْعَذَابُ ضَجُّوا وَ بَکَوْا إِلَی اللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی وَ هَارُونَ یُخَلِّصُهُمْ مِنْ فِرْعَوْنَ فَحَطَّ عَنْهُمْ سَبْعِینَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}هَکَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ لَفَرَّجَ اللَّهُ عَنَّا فَأَمَّا إِذْ لَمْ تَکُونُوا فَإِنَّ الْأَمْرَ یَنْتَهِی إِلَی مُنْتَهَاهُ}}؛ بحارالانوار: ج ۵۲، ص ۱۳۲.</ref>.
بداء از نظر لغت به معنای [[آشکار]] شدن و روشن شدن است، اما در اصطلاح [[دینی]] به معنای «اتخاذ نظری [[جدید]] درباره یک امر» می‌باشد. بداء را از دو منظر می‌توان مورد بررسی قرار داد، یکی بداء میان مخلوقات و دیگری بداء از جانب [[خدای متعال]].
#روایاتی که موضوع [[بداء]] را خصوصاً در احوال [[آخرالزمان]] و [[ظهور]] [[حضرت]] [[بیان]] می‌کند. چنانچه [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: چند چیز جزو [[نشانه‌های حتمی ظهور]] است که قطعاً پیش از [[قیام]] [[حضرت قائم]]{{ع}} روی خواهد داد؛ [[خروج سفیانی]]، فرو رفتن [[لشکر سفیانی]] در [[سرزمین بیداء]]، [[شهید]] شدن [[نفس زکیه]]، ندایی آسمانی. [[راوی]] سؤال کرد: آیا در [[نشانه‌های حتمی]]، [[بداء]] روی خواهد داد؟ [[حضرت]] پاسخ داد: آری. سپس [[راوی]] عرض کرد: می‌ترسم در [[قیام]] [[حضرت قائم]]{{ع}} نیز [[بداء]] رخ دهد! [[حضرت]] فرمود:[[خیر]]! [[قیام]] [[حضرت قائم]]{{ع}} از [[وعده‌های الهی]] است و [[خداوند]] در [[وعده]] خود [[تخلف]] نمی‌کند، زیرا خود در [[قرآن]] فرموده: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ}}<ref>«به راستی خداوند در وعده (خود) خلاف نمی‌ورزد» سوره آل عمران، آیه ۹.</ref><ref>{{متن حدیث|کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا{{ع}}فَجَرَی ذِکْرُ السُّفْیَانِیِّ وَ مَا جَاءَ فِی الرِّوَایَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ{{ع}}هَلْ یَبْدُو لِلَّهِ فِی الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ یَبْدُوَ لِلَّهِ فِی الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِیعَادِ وَ اللَّهُ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ}}؛ الغیبة للنعمانی، ص ۳۰۲ ح ۱۰.</ref>.<ref>ر.ک: حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۱۳۳-۱۳۸.</ref>
بداء در میان مخلوقات ممکن است به خاطر ارتقای [[دانش]]، [[پشیمانی]]، [[فراموشی]]، [[جهل]] و یا [[ضعف]] و [[ناتوانی]] باشد؛ به این معنا که شخص از روی [[نادانی]] و [[فراموشی]]، کاری را که قرار بوده انجام دهد، انجام نمی‌دهد، یا اینکه [[اراده]] کاری را می‌کند، اما [[قدرت]] و [[توانایی]] انجام آن کار را پیدا نمی‌کند و خلاف تصمیم خود عمل می‌کند. بداء در میان مخلوقات مستلزم نوعی [[جهل]] در آن نیز هست، یعنی شخصی که برای او تغییری در تصمیماتش انجام می‌گیرد، از اول به این تغییر تصمیم خود واقف نبوده بلکه با گذشت زمان این تغییر ایجاد شده است.
==[[بداء]] در [[ظهور امام زمان]]{{ع}}==
اما بداء درباره [[حضرت حق]] جل‌وعلا، هیچ کدام از این ویژگی‌ها را نخواهد داشت زیرا [[خداوند]] به صفاتی چون [[فراموشی]]، [[جهل]] و [[ناتوانی]] توصیف نمی‌شود، بلکه او بر هر کاری توانا و به همه چیز داناست.
*[[ظهور حضرت حجت]]{{ع}} از اموری است که در [[اسلام]] نسبت به آنها به شدت تأکید شده و در حتمیت آن [[شبهه]] ای وجود ندارد، در موارد بسیاری [[رسول مکرم اسلام]]{{صل}} و [[معصومین]]{{ع}} شدیدا تأکید نموده‌اند: حتی اگر از [[عمر]] هستی بیش از یک روز باقی نمانده باشد، [[خداوند]] آن‌قدر این روز را طولانی می‌کند که [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[ظهور]] کرده و [[جهان]] را مملو از [[قسط‍‌]] و [[عدالت]] گرداند<ref>ر.ک: ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۴۰؛ اعلام الوری، ص ۴۰۱؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۳.</ref>.<ref>ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.</ref>
 
*در مورد وقت [[ظهور امام عصر]]{{ع}} هم ممکن است، [[قبل از ظهور]]، زمانی برای آن معین بشود ولی قبل از تحقق آن، وقتش توسط [[خداوند]] [[تغییر]] پیدا کند و هم می‌شود وقت آن هم زمان با خود [[ظهور]] تقدیر شود، در هر دو صورت تقدیر [[زمان ظهور]]، یک تقدیر [[جدید]] خواهد بود.
[[شیخ صدوق]] در کتاب [[شریف]] «[[توحید]]» در باب بداء می‌فرماید: بداء بدان معنایی که [[مردم]] [[نادان]] می‌پندارند نیست، زیرا [[خداوند]] از هر گونه [[ندامت]] و [[پشیمانی]] منزه است. اما این [[واجب]] است که [[اقرار]] کنیم، [[خدای عزوجل]] می‌تواند امری را بیافریند و آن را زودتر از امر دیگری قرار دهد و یا خلقی را معدوم کرده و خلقی [[جدید]] حادث کند، و یا به مسئله‌ای [[دستور]] دهد و سپس از انجام آن [[نهی]] نماید، یا از کاری [[مردم]] را باز دارد و سپس به انجام آن [[فرمان]] دهد. مثال این گونه بداء، [[نسخ]] شدن شریعت‌های پیشین و یا تغییر [[قبله]] [[مسلمین]] است. خدایی که [[مردم]] را در این زمان به انجام کاری [[دستور]] می‌دهد، می‌داند که اکنون [[صلاح]] [[بندگان]] در انجام چنین کاری است، این را نیز می‌داند که در زمان دیگری [[صلاح]] [[بندگان]] در عدم انجام همان کار است، بنابراین وقتی زمانی فرا رسد که [[صلاح]] در عدم انجام آن کار است، به [[یقین]] بندگانش را به امری که صلاحشان باشد [[دستور]] خواهد داد.
==امکان [[بداء]] در [[نشانه‌های حتمی ظهور]]==
هر کس درباره [[خداوند]] [[اقرار]] کند که هر چه را بخواهد انجام می‌دهد، هرچه را بخواهد می‌تواند معدوم نماید، هر چه را بخواهد می‌تواند به جای مخلوقات دیگر قرار دهد، هر چه را بخواهد می‌تواند پس و پیش کند، به هر چه [[دوست]] داشته باشد امر می‌کند، پس چنین کسی طبعاً به بداء [[اقرار]] نموده است (زیرا این خود معنای بداء [[الهی]] است) و [[خداوند]] به هیچ چیزی بزرگ داشته نمی‌شود مثل این که درباره او بگوییم: [[خلقت]] موجودات و [[فرماندهی]] مخلوقات به دست اوست، تقدیم و تأخیر همه چیز در ید [[قدرت]] اوست، ایجاد آنچه تا کنون نبوده و از بین بردن آنچه تاکنون موجود بوده است مخصوص اوست. [[یهودیان]] معتقدند که [[خداوند]] تقدیرات را اندیشیده و دیگر از پرداختن به آن کناره گرفته و دست او در تغییر آن بسته است<ref>ر.ک: تفسیر قمی، تفسیر آیه ۶۴ سوره مائده</ref>. خداوند در این آیه می‌فرماید: {{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ}}<ref>«و یهودیان گفتند که دست خداوند بسته است، دستشان بسته باد و بر آنچه گفته‌اند لعنت بر ایشان باد بلکه دست‌های او باز است و هرگونه بخواهد می‌بخشد» سوره مائده، آیه ۶۴.</ref>. یعنی پس و پیش می‌کند و زیاد و کم می‌نماید و بداء در تصمیمات برای او خواهد بود.</ref>؛ بداء این [[عقیده]] [[یهود]] را رد می‌کند، و به [[عقیده]] ما [[مسلمانان]] [[خداوند]] هر روز شأنی [[جدید]] دارد، زنده می‌کند، می‌میراند، [[رزق]] می‌دهد و هر چه را بخواهد انجام می‌دهد و بدای [[الهی]] از روی [[پشیمانی]] نیست بلکه [[آشکار]] شدن امر [[جدید]] از سوی [[خدای عزوجل]] است، زیرا در میان [[عرب]] بداء به معنای [[آشکار]] شدن و ظاهر شدن است زیرا می‌گویند: {{عربی|بَدَا لِي شَخْصٌ فِي طَرِيقِي}} یعنی شخصی در راه به من برخورد و [[آشکار]] شد. [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَبَدَا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ}}<ref>«و چیزی که گمان نمی‌برده‌اند از سوی خداوند بر آنان آشکار می‌شود» سوره زمر، آیه ۴۷.</ref>. هرگاه [[خداوند]] از بنده‌ای اعمالی چون [[صله ارحام]] ببیند، [[عمر]] او را طولانی خواهد کرد و هرگاه ببیند [[قطع رحم]] نموده است [[عمر]] او را کوتاه خواهد نمود و هر گاه ببیند که شخصی مرتکب [[زنا]] می‌شود [[رزق]] او را می‌کاهد و هرگاه ببیند او [[پاک‌دامنی]] می‌کند، [[رزق]] و [[عمر]] او را افزایش می‌دهد (و این خود دلیلی بر بدای [[الهی]] است).
*نسبت به [[نشانه‌های ظهور]] باید گفت: وقوع [[بداء]] در نشانه‌های غیرحتمی [[مورد اتفاق]] همۀ [[دانشمندان اسلامی]] است<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)، ص ۲۹ ـ ۳۲؛ الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۳۲۸ ـ ۲۳۶.</ref>. اما دربارۀ وقوع [[بدا]] در [[نشانه‌های حتمی ظهور]] سه نظر وجود دارد: امکان وقوع [[بداء]]<ref>.نوری، حسین بن محمد تقی، النجم الثاقب ص ۸۳۲؛ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی ص ۴۳۰ ـ ۴۳۲؛ عالی، مسعود، مسأله مهدویت ۱ ج ۱ ص ۱۸۱ و ۱۸۲؛ رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۳۰ ـ ۳۲.</ref>، عدم امکان وقوع [[بداء]]<ref>طوسی، محمد بن حسن، الغیبة للطوسی ص ۴۳۲؛ الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۳۲۸ ـ ۲۳۶؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۲۹ ـ ۳۴؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)، ص ۲۹ ـ ۳۲؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۵۲۰؛ الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۲۲۸ ـ ۲۳۶.</ref>، عدم امکان وقوع [[بداء]] در اصل [[نشانه‌های حتمی]] و امکان [[بداء]] در جزئیات<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص ۱۸۰ ـ ۱۸۴؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۷۶.</ref>.
اکنون باید ببینیم که بداء در چه محدوده‌ای اتفاق می‌افتد. در [[حدیثی]] [[حضرت]] مراتب ایجاد یک امر را این گونه بیان می‌فرماید: اول [[علم الهی]] است، سپس [[مشیت]] و خواست اوست، پس از آن [[اراده الهی]] است، بعد مرحله تقدیر و اندازه‌گیری است، سپس [[قضا]] و تعیین محدوده [[اجرا]] است و در پایان نیز امضای آن امر خواهد بود.
*[[ادله]] امکان [[بداء]] در [[نشانه‌های حتمی ظهور]]:
 
#[[روایت]] وقوع [[بداء]] در [[خروج سفیانی]]: [[ابوهاشم جعفری]] می‌گوید: نزد [[امام جواد]]{{ع}} از [[سفیانی]] و حتمی بودن [[خروج]] او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، [[بدا]] پیش آید؟ فرمود: «آری. گفتم: می‌ترسم درباره [[قائم]] هم [[بدا]] حاصل شود. فرمود: نه! [[قائم]]، وعدۀ [[الهی]] است و در آن، [[تخلف]] نمی‌شود»<ref>{{متن حدیث|کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا{{ع}} فَجَرَی ذِکْرُ السُّفْیَانِیِّ وَ مَا جَاءَ فِی الرِّوَایَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ{{ع}} هَلْ یَبْدُو لِلَّهِ فِی الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ یَبْدُوَ لِلَّهِ فِی الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِیعَادِ وَ اللَّهُ لا یُخْلِفُ الْمِیعاد}}؛ الغیبة النعمانی: ص ۳۰۲ ح ۱۰.</ref>. در بررسی این [[دلیل]] باید گفت: [[روایات]] [[متواتر]] بر حتمی بودن [[نشانه‌های ظهور]] دلالت دارند. البته وقوع [[بدا]] در جزئیات امکان دارد<ref>ر.ک. آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص ۱۸۰ ـ ۱۸۴.</ref>.
یعنی [[خداوند]] می‌داند آنچه را می‌خواهد، و می‌خواهد آن‌چه را که [[اراده]] می‌کند، و [[اراده]] می‌کند آن‌چه را تقدیر می‌نماید، و تقدیر می‌کند آن‌چه را [[قضا]] نموده است، و آن‌چه را که از قضای خود می‌گذراند ایجاد می‌نماید و تعین می‌بخشد.
#حتمی بودن [[نشانه‌های ظهور]]، مخالف [[قرآن]] است<ref>ر.ک. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی ص ۴۳۰ ـ ۴۳۲؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۷۹.</ref>. باید توجه داشت [[اعتقاد]] به امکان [[بدا]] به معنای تحقق آن نیست امکان [[عقلی]] وجود دارد و با فقدان شرایط، [[تغییر]] می‌کند.
[[خداوند]] تا زمانی که [[علم]] خود را [[مشیت]] ننموده است در آن بداء حاصل می‌کند و اگر [[علمی]] به خواست او درآمد، پیش از آن‌که آن را [[اراده]] نماید، در آن بداء ایجاد می‌کند، و همین گونه تقدیر پیش از آن‌که [[اراده]] شود، و [[قضای الهی]] پیش از آن‌که تقدیر شود. اما زمانی که [[قضای الهی]] [[امضا]] شد، اگر هنوز تعین خارجی پیدا نکرده است، امکان بداء در او وجود دارد ولی اگر تعین خارجی گرفت و دارای رنگ، بو، وزن، اندازه و تمام اعراض محسوس شد، دیگر [[بدا]] به آن تعلق نخواهد گرفت<ref>توحید صدوق، ص ۳۳۴.</ref>.
#همیشگی و ناگهانی بودن [[ظهور]] با حتمی بودن آن منافات دارد. در نقد این [[دلیل]] هم باید گفت: [[انتظار]] همیشگی [[ظهور]] و ناگهانی بودن کنایه از سرعت شکل‌گیری وقایع [[ظهور]] است<ref>ر.ک. آیتی، نصرت‌الله، تأملی درنشانه‌های حتمی ظهور، ص۳۴ـ۴۳؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها وپاسخ‌ها،ص۳۷۶</ref>.
 
*به نظر می‌رسد دیدگاه سوم با [[روایات]] تناسب بیشتری دارد زیرا در [[نشانه‌های حتمی ظهور]] اصل وقوع حتمی هستند، ولی سایر خصوصیات مانند زمان حتمی نیستند و احتمال [[بدا]] در آنها وجود دارد<ref>ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۷۶.</ref>. بنابراین [[ظهور امام عصر]] یک زمان قطعی و غیر قابل [[بداء]] ندارد<ref>ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص ۱۶۵-۱۶۸.</ref> و [[تشویق]] [[ائمه]] به [[دعا برای فرج]] بیانگر آن است که [[ظهور]] یک زمان مشخص غیر قابل تغییر ندارد، بلکه قابل تغییر و تقدم و تأخر است<ref>ر.ک. آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۷۶.</ref>.
[[حضرت]] [[امام محمد باقر]]{{ع}} فرمود: [[خداوند]] به چیزی (ارزشمند) مانند بداء [[عبادت]] نشده است.
در [[حدیث]] دیگری [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[خداوند]] بزرگ داشته نشده است به چیزی مانند بداء. (زیرا [[اعتقاد]] به بداء، [[اعتقاد]] به [[قدرت]] مطلق و بی‌چون و چرای [[الهی]] است و [[اقرار]] به [[بندگی]] و محکومیت [[بندگان]] در برابر [[خالق]] خود می‌باشد).
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[خداوند]] هر [[پیامبری]] را که به [[نبوت]] [[مبعوث]] کرد، بر چند چیز از او [[پیمان]] گرفت: [[اقرار]] به [[بندگی]] [[خداوند]] و عدم [[شرک]] به [[خدای عزوجل]] و [[سجده]] به درگاه او و [[اطاعت]] از [[دستورات]] [[خداوند]] و [[اعتقاد]] به بداء و [[مشیت الهی]] و اینکه [[خداوند]] هر چه را بخواهد مقدم کرده و هر چه را بخواهد به تأخیر می‌اندازد.
 
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ}}<ref>«خداوند هر چه را بخواهد (از لوح محفوظ) پاک می‌کند و (یا در آن) می‌نویسد» سوره رعد، آیه ۳۹.</ref>، آیا جز این است که [[خداوند]] اموری را که موجودند، نابود می‌کند، و اموری را که موجود نیستند، به وجود می‌آورد؟! (این خود [[دلیل]] بداء [[الهی]] است که در مخلوقات خود تغییر و تبدل انجام می‌دهد)<ref>توحید صدوق: باب بداء.</ref>.
یکی از ویژگی‌ها و حکمت‌های بداء را می‌توان رغبت [[بندگان]] در انجام [[کارهای نیک]] و [[امید]] به [[گشایش]] و [[رحمت]] [[پروردگار]] و برطرف ساختن [[سختی‌ها]] و [[بخشایش]] [[حق]] دانست، زیرا اگر کسی به بداء [[معتقد]] نباشد، دیگر [[استغفار]]، [[دعا]]، طلب [[رحمت]]، [[امید]] به [[شفاعت]] و [[نجات]] و... معنایی نخواهد داشت. از این روست که [[اعتقاد]] به بداء مایه [[برترین]] [[عبادات]] نزد [[خداوند]] است.
در [[روایات]] [[آخرالزمان]] به دو گونه به موضوع بداء اشاره شده است؛ یکی دعاهایی که در این باب وارد شده است و ما در آنها از [[خداوند]] تعجیل در [[فرج حضرت مهدی]]{{ع}} را می‌خواهیم و کوتاه شدن مدت [[غیبت]] حضرتش را می‌طلبیم و دیگری روایاتی که موضوع بداء را خصوصاً در احوال [[آخرالزمان]] و [[ظهور]] [[حضرت]] بیان می‌کند.
 
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: چند چیز جزو [[نشانه‌های حتمی ظهور]] است که قطعاً پیش از [[قیام]] [[حضرت قائم]]{{ع}} روی خواهد داد؛ [[خروج سفیانی]]، فرو رفتن [[لشکر سفیانی]] در [[سرزمین بیداء]]، [[شهید]] شدن [[نفس زکیه]]، ندایی آسمانی. [[راوی]] سؤال کرد: آیا در [[نشانه‌های حتمی]]، بداء روی خواهد داد؟ [[حضرت]] پاسخ داد: آری. سپس [[راوی]] عرض کرد: می‌ترسم که در [[قیام]] [[حضرت قائم]]{{ع}} نیز بداء رخ دهد! [[حضرت]] فرمود: خیر! [[قیام]] [[حضرت قائم]]{{ع}} از [[وعده‌های الهی]] است و [[خداوند]] در [[وعده]] خود تخلف نمی‌کند، زیرا خود در [[قرآن]] فرموده: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ}}<ref>«به راستی خداوند در وعده (خود) خلاف نمی‌ورزد» سوره آل عمران، آیه ۹.</ref>.
یعنی ممکن است نشانه‌های [[پیش از ظهور]] منتفی شود و یا در آن جابجایی صورت گیرد، اما [[ظهور]] [[حضرت]] به [[یقین]] واقع خواهد شد. فقط ممکن است به واسطه جابجایی [[نشانه‌ها]] آن [[ظهور]] دیر یا زود شود.
 
[[امام صادق]]{{ع}} نیز در [[حدیثی]] فرمود: اگر [[مردم]] از [[غیبت]] امامشان به درگاه [[خداوند]] [[گریه]] و ناله کنند، [[ظهور]] [[حضرت]] نزدیک‌تر خواهد شد، و اگر [[مردم]] نسبت به دوری [[حجت خدا]] بی‌تفاوت باشند، [[غیبت]] نیز تا آخرین حد خود ادامه پیدا خواهد کرد<ref>بحارالانوار: ج ۵۲، ص ۱۳۲.</ref>.
این [[حدیث]] نیز به خوبی مشخص می‌کند که بداء در مدت [[غیبت]] [[حضرت]] امکان دارد و به [[آمادگی]] [[بشریت]] و فراهم شدن بستر مناسب بستگی دارد، و هر زمانی که شرایط برای [[ظهور]] مهیا شود، [[حضرت]] هم [[ظهور]] خواهد نمود<ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۱۳۳-۱۳۸.</ref>.
 
==احتمال [[بدا]] در [[نشانه‌های ظهور]]==
در موضوع علائم ظهور، احادیثی داریم که می‌گویند ممکن است حتّی دربارۀ مهم‌ترین نشانه‌ها هم بدا پیش آید. ابوهاشم جعفری، یار دیرین چندین امام آخر می‌گوید: {{عربی|«كُنَّا عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الرِّضَا{{ع}} فَجَرَى ذِكْرُ السُّفْيَانِيِّ وَ مَا جَاءَ فِي الرِّوَايَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} هَلْ يَبْدُو لِلَّهِ فِي الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ يَبْدُوَ لِلَّهِ فِي الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِيعَادِ وَ اللَّهُ لا يُخْلِفُ الْمِيعاد»}}<ref>نزد [[امام جواد]]{{ع}} از سفیانی و حتمی بودن خروج او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، بدا پیش آید؟ فرمود: آری. گفتم: می‌ترسم دربارۀ قائم هم بدا حاصل شود. فرمود: نه! قائم، وعدۀ الهی است و در آن، تخلّف نمی‌شود؛ الغیبة النعماني: ص ۳۰۲ ح ۱۰.</ref>. این حدیث با آنچه در قرآن آمده است که: {{متن قرآن|لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}<ref> هر سرآمدی، زمانی نگاشته دارد خداوند هر چه را بخواهد از لوح محفوظ پاک می‌کند و یا در آن می‌نویسد و لوح محفوظ نزد اوست؛ سوره رعد، آیه ۳۸ و ۳۹.</ref> سازگار و موافق است؛ چه آن که حکم محو و اثبات برای همۀ حوادثی که زمان بردارند، عمومیت دارد و این حوادث، عبارت اند از: همۀ آنچه در آسمان‌ها و زمین و ما بین آنها هست <ref>المیزان: ج۱۱ ص۳۷۹.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۵.]</ref>.


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==

نسخهٔ ‏۱۸ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۳۹

آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث بداء است. "بداء" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل بداء (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مفهوم بداء

  • بداء در لغت به معنای آشکار شدن و ظهور است[۱] و در اصطلاح یعنی خداوند، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصور بر قطعی بودن آنهاست، به عبارت دیگر ظهور امری که وقوع آن بعید می‌نموده[۲] و ظاهر، خلاف آن بوده است[۳].

بداء در اصطلاح یعنی اتخاذ نظری جدید، در برخی امور که تصور بر قطعی بودن آنها شکل گرفته بود[۴]. بداء فقط در میان مخلوقات ممکن است، به جهت ارتقای دانش، پشیمانی، فراموشی، جهل و یا ضعف و ناتوانی، ولی در مورد خداوند متعال بداء ممکن نیست، زیرا ﴿لَا يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ﴾[۵]. از این رو گفته شده بداء یعنی روشن شدن چیزی پس از مخفی شدن از مردم، در واقع، تغییری در علم الهی به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع انسان‌ها از آنچه قبلًا خبر داده شده، ایجاد می‌شود[۶]. و یا گفته شده: بداء به آن معنایی که مردم می‌پندارند نیست زیرا خداوند از هرگونه پشیمانی منزه است. لذا اقرار به این مطلب واجب است که خداوند بر هر کاری قادر است، بیافریند یا معدوم کند، یا به چیزی دستور دهد و سپس به مصلحتی از آن نهی کند، مانند نسخ شریعت‌های پیشین یا تغییر قبله مسلمین[۷].[۸]

بداء در قرآن و روایات

  1. لوح محفوظ‍‌: مقدراتی که نوشته می‌شود و به هیچ وجه تغییر نمی‌یابد چرا که مطابق با علم الهی است: ﴿بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ﴾[۹].
  2. لوح محو و اثبات: آنچه برای انسان مقدر شده ولی بنابه شرایط خاص و به ارادۀ خداوند تغییر می‌کند: ﴿يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ﴾[۱۰]. [۱۱]

امام محمد باقر(ع) نیز درباره بداء فرموده است: «خداوند به چیزی (ارزشمند) مانند بداء عبادت نشده است»[۱۲].[۱۳]

بداء و ظهور

  1. دعاهایی که درخواست تعجیل فرج حضرت مهدی(ع) و کوتاه شدن مدت غیبت توصیه شده است. امام صادق(ع) فرمود: «اگر مردم از غیبت امامشان به درگاه خداوند گریه و ناله کنند، ظهور حضرت نزدیک‌تر خواهد شد و اگر مردم نسبت به دوری حجت خدا بی‌تفاوت باشند، غیبت نیز تا آخرین حد خود ادامه پیدا خواهد کرد»[۱۵].
  2. روایاتی که موضوع بداء را خصوصاً در احوال آخرالزمان و ظهور حضرت بیان می‌کند. چنانچه امام صادق(ع) می‌فرماید: چند چیز جزو نشانه‌های حتمی ظهور است که قطعاً پیش از قیام حضرت قائم(ع) روی خواهد داد؛ خروج سفیانی، فرو رفتن لشکر سفیانی در سرزمین بیداء، شهید شدن نفس زکیه، ندایی آسمانی. راوی سؤال کرد: آیا در نشانه‌های حتمی، بداء روی خواهد داد؟ حضرت پاسخ داد: آری. سپس راوی عرض کرد: می‌ترسم در قیام حضرت قائم(ع) نیز بداء رخ دهد! حضرت فرمود:خیر! قیام حضرت قائم(ع) از وعده‌های الهی است و خداوند در وعده خود تخلف نمی‌کند، زیرا خود در قرآن فرموده: ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ﴾[۱۶][۱۷].[۱۸]

بداء در ظهور امام زمان(ع)

امکان بداء در نشانه‌های حتمی ظهور

  1. روایت وقوع بداء در خروج سفیانی: ابوهاشم جعفری می‌گوید: نزد امام جواد(ع) از سفیانی و حتمی بودن خروج او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، بدا پیش آید؟ فرمود: «آری. گفتم: می‌ترسم درباره قائم هم بدا حاصل شود. فرمود: نه! قائم، وعدۀ الهی است و در آن، تخلف نمی‌شود»[۲۵]. در بررسی این دلیل باید گفت: روایات متواتر بر حتمی بودن نشانه‌های ظهور دلالت دارند. البته وقوع بدا در جزئیات امکان دارد[۲۶].
  2. حتمی بودن نشانه‌های ظهور، مخالف قرآن است[۲۷]. باید توجه داشت اعتقاد به امکان بدا به معنای تحقق آن نیست امکان عقلی وجود دارد و با فقدان شرایط، تغییر می‌کند.
  3. همیشگی و ناگهانی بودن ظهور با حتمی بودن آن منافات دارد. در نقد این دلیل هم باید گفت: انتظار همیشگی ظهور و ناگهانی بودن کنایه از سرعت شکل‌گیری وقایع ظهور است[۲۸].

جستارهای وابسته

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)، ص ۲۹ ـ ۳۲.
  2. ↑ مفید، محمد بن محمد، تصحیح الإعتقاد، ص ۵۱ ـ ۵۲.
  3. ↑ لاهیجی، گوهر مراد، ص ۲۹۲.
  4. ↑ مفید، محمد بن محمد، تصحیح الإعتقاد، ص ۵۱ ـ ۵۲؛ لاهیجی، گوهر مراد، ص ۲۹۲.
  5. ↑ «بی‌گمان خداوند است که هیچ چیز در زمین و آسمان بر او پوشیده نیست» سوره آل عمران، آیه ۵.
  6. ↑ الهادی، جعفر، البداء فی ضوء الکتاب و السنة (تقریرات درس آیت الله جعفر سبحانی)؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.
  7. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، توحید، ص ۳۳۴؛ تفسیر قمی، ذیل آیه ۶۴ سوره مائده.
  8. ↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.
  9. ↑ «(این سخن، جادو و دروغ نیست) بلکه قرآنی ارجمند است، در لوحی نگهداشته» سوره بروج، آیه ۲۱ ـ ۲۲
  10. ↑ «خداوند هر چه را بخواهد (از لوح محفوظ) پاک می‌کند و (یا در آن) می‌نویسد و لوح محفوظ نزد اوست» سوره رعد، آیه ۳۹.
  11. ↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.
  12. ↑ «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‏ءٍ مِثْلِ الْبَدَاءِ»؛ کافی، ج ۱، ص۱۴۶.
  13. ↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱؛ دانشنامه امام مهدی: ج۷، ص۴۵۵.
  14. ↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.
  15. ↑ «فَلَمَّا طَالَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ الْعَذَابُ ضَجُّوا وَ بَکَوْا إِلَی اللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی وَ هَارُونَ یُخَلِّصُهُمْ مِنْ فِرْعَوْنَ فَحَطَّ عَنْهُمْ سَبْعِینَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع)هَکَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ لَفَرَّجَ اللَّهُ عَنَّا فَأَمَّا إِذْ لَمْ تَکُونُوا فَإِنَّ الْأَمْرَ یَنْتَهِی إِلَی مُنْتَهَاهُ»؛ بحارالانوار: ج ۵۲، ص ۱۳۲.
  16. ↑ «به راستی خداوند در وعده (خود) خلاف نمی‌ورزد» سوره آل عمران، آیه ۹.
  17. ↑ «کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا(ع)فَجَرَی ذِکْرُ السُّفْیَانِیِّ وَ مَا جَاءَ فِی الرِّوَایَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ(ع)هَلْ یَبْدُو لِلَّهِ فِی الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ یَبْدُوَ لِلَّهِ فِی الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِیعَادِ وَ اللَّهُ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ»؛ الغیبة للنعمانی، ص ۳۰۲ ح ۱۰.
  18. ↑ ر.ک: حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۱۳۳-۱۳۸.
  19. ↑ ر.ک: ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۴۰؛ اعلام الوری، ص ۴۰۱؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۳.
  20. ↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۶۱.
  21. ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)، ص ۲۹ ـ ۳۲؛ الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۳۲۸ ـ ۲۳۶.
  22. ↑ .نوری، حسین بن محمد تقی، النجم الثاقب ص ۸۳۲؛ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی ص ۴۳۰ ـ ۴۳۲؛ عالی، مسعود، مسأله مهدویت ۱ ج ۱ ص ۱۸۱ و ۱۸۲؛ رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۳۰ ـ ۳۲.
  23. ↑ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة للطوسی ص ۴۳۲؛ الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۳۲۸ ـ ۲۳۶؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۲۹ ـ ۳۴؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)، ص ۲۹ ـ ۳۲؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۵۲۰؛ الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۲۲۸ ـ ۲۳۶.
  24. ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص ۱۸۰ ـ ۱۸۴؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۷۶.
  25. ↑ «کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا(ع) فَجَرَی ذِکْرُ السُّفْیَانِیِّ وَ مَا جَاءَ فِی الرِّوَایَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ(ع) هَلْ یَبْدُو لِلَّهِ فِی الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ یَبْدُوَ لِلَّهِ فِی الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِیعَادِ وَ اللَّهُ لا یُخْلِفُ الْمِیعاد»؛ الغیبة النعمانی: ص ۳۰۲ ح ۱۰.
  26. ↑ ر.ک. آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص ۱۸۰ ـ ۱۸۴.
  27. ↑ ر.ک. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی ص ۴۳۰ ـ ۴۳۲؛ آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۷۹.
  28. ↑ ر.ک. آیتی، نصرت‌الله، تأملی درنشانه‌های حتمی ظهور، ص۳۴ـ۴۳؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها وپاسخ‌ها،ص۳۷۶
  29. ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۷۶.
  30. ↑ ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص ۱۶۵-۱۶۸.
  31. ↑ ر.ک. آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۳۴ ـ ۴۳؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۲؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۷۶.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=بداء_در_معارف_مهدوی&oldid=301742»