آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)

آثار تربیتی انتظار چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار
مدخل اصلی	آثار تربیتی انتظار

آثار تربیتی انتظار چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.

پاسخ جامع اجمالی

اثر گذاری تربیتی انتظار

انتظار یک نظریۀ تربیتی است یعنی یک نگاه بنیادی است که می‌تواند بر همۀ اجزا و اعمال و ابعاد و ساخت‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی اثرگذار باشد. انتظار آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً روح امید و انتظار مثبت کارکردهایی دارد، چه انتظارات مقطعی و چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول، اما انتظاری که در مکتب شیعه است چیزی فراتر از انتظار عام و مشترک است. انتظار مکتب تربیتی است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش اجتماعی را تعیین می‌کند و هم در ساخت‌های گوناگون تربیت اخلاقی و فردی و خانوادگی و اجتماعی اثر می‌گذارد.

آثار تربیتی انتظار

برخی آثار تربیتی انتظار عبارت‌اند از:

1. گسترش امیدهای واقعی: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است‌. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز آدمی می‌‌دانند. انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌های آن، نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیده‌ای با نام "امید به آینده" تجلی می‌یابد؛ آینده‌ای که به مراتب، عالی‌تر، زیباتر و بهتر از امروز باشد. مفهوم انتظار در حقیقت، امید به فردای ظهور است‌؛ فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست‌. یکی از ویژگی‌های نسل منتظر، امیدواری و نگرش مثبت به آیندۀ جهان است. انتظار برای مشتاقان و صالحان امیدبخش است و این امیدواری و عشق و شور و نشاط، به دنبال آن انتظار پویا و زنده فراهم می‌شود و نیز احساس نظارت او بر ما. امام مجتبی(ع) از پدر بزرگوارش نقل می‌‌کند: «در دولت مهدی(ع)، درندگان سازش می‌‌کنند‌، نباتات از دل زمین می‌‌رویند و آسمان برکاتش را فرو می‌‌فرستد. گنج‌های نهفته در دل زمین برای او آشکار می‌‌شود و بین مشرق و مغرب را مالک می‌‌شود‌. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را درک کند و دستوراتش را با گوش جان بشنود‌»
2. معنا یافتن زندگی در پرتو پویایی و در جهت رسیدن به هدف، با نگاه تطبیقی به زندگی بدون هدف و فرجام آن، که تهی شدن از درون و روزمره‌گی است. اندیشۀ مهدویت، می‌‌تواند به انسان بیاموزد جهت رسیدن به جامعۀ آرمانی به محوریت امام مهدی (ع)، همواره باید به این کانون فکر کرد و فعالیت‌های خود را بدان سو معطوف ساخت انتظار از دیدگاهی‌، به معنای عدم رضایت از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است.
3. استقرار و ایجاد وحدت و همبستگی و همگرایی: چنانچه انتظار را آرمان مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌‌شود و از حیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی امت منتظر خواهد شد.
4. احساس حضور: یکی از آثار غیر قابل تردید در انتظار راستین، احساس حضور در محضر آن امام غایب و احساس حضور آن امام غایب در زندگی است و این خود در اصلاح رفتار وی بسیار مؤثر است.
5. سلامت اخلاقی جامعه: از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانوادۀ سالم زمینه‌ساز جامعۀ سالم و جامعۀ سالم، عامل تداوم و بقای خانوادۀ سالم است، بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی خانواده و سلامت اخلاقی جامعه وجود دارد. لذا خانوادۀ منتظر با درک مسؤولیت اجتماعی در برابر اصلاح جامعه‌، تا حد توان خود تلاش می‌‌کند‌.
6. الگوسازی: آدمی، فطرتاً به کمال گرایش دارد؛ لازمۀ نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که انسان خود را با آنان همانند کند‌. گرایش به فرهنگ مهدوی(ع) موجب می‌‌شود، آدمی الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت مبارک امام زمان(ع) و سعادت خود را در پیروی از آن حضرت بداند.
7. مداومت بر دعا: منتظر برای تعجیل در فرج حضرت ولی عصر ‌(ع)، بر دعا و به ویژه دعاهایی نظیر دعای ندبه و دعای فرج استمرار دارد. مداومت بر دعای فرج‌، یکی از مصادیق نیایش است که آدمی را به این مقصود نایل می‌گرداند‌. بر این اساس، انس و الفت آدمی با دعای فرج یا دعای ندبه برای به پایان رسیدن دورۀ انتظار و آغاز دورۀ ظهور محبوب، در راستای هدف خلقت است.
8. به جریان افتادن نیروهای نهفته و سرمایه‌های راکد انسان در پرتو دوران سخت انتظار.
9. پالایش درون و به مرحلۀ خلوص رسیدن به جهت طولانی شدن دوران غیبت.
10. رشد قدرت تحمل در برابر ناملایمات و تنگناها به جهت قداست و عظمت هدف که در انتظار حضرت بودن، معنا می‌یابد.
11. فراتر رفتن از مرز انسان متعادل و رسیدن به مرحلۀ انسان متعالی.
12. از سطح و مرحلۀ رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های عظیم معنوی و دغدغه‌های بزرگ انسانی، گام نهادن.
13. ارتباط پویا و زنده‌ای که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و آگاه مرتبط می‌کند.
14. شکوفایی انسان در اثر رابطۀ زنده و سرشار از عواطف و محبت، و جهت دادن به انسان و به افکار و اندیشه‌های وی.
15. پدید آمدن عشق در انسان در اثر ارتباط زنده.
16. فراهم آمدن منطبق سازی انسان با آن الگوی زنده در اثر تلاش وی.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین اعرافی؛

علی رضا اعرافی آیت‌الله علی رضا اعرافی، درمقاله «انتظار با نگاه تربیتی» در این‌باره گفته است: «انتظار یک نظریه تربیتی است یعنی یک نگاه بنیادی است که می‌تواند بر همه اجزا و اعمال و ابعاد و ساخت‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی ما اثرگذار باشد انتظار عام و مشترک یک آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً روح امید و انتظار مثبت خیلی کارکرد دارد چه انتظارات مقطعی چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول اما آن انتظاری که در مکتب شیعه است چیزی فراتر از این انتظار عام و مشترک است ویژگی‌های دو رکن انتظار است که انتظار شیعی را از انتظار بودایی یا انتظار مسیحی یا انتظار عامه و اهل سنت متفاوت می‌کند و به عنوان یک نگرش و مکتب در می‌آورد انتظار با این ویژگی‌ها مکتب تربیتی است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش اجتماعی وی را تعیین می‌کند و هم در ساخت‌های گوناگون تربیت اخلاقی و فردی و خانوادگی و اجتماعی اثر می‌گذارد و من در بخش دوم فقط به پاره‌ای از این آثار اشاره می‌کنم و البته این دیدگاه و نظریه قابل بسط است و ساحت‌های تربیت را باید جدا و شعاع و آثار این نگاه را در هر یک از آن ساحت‌ها بازشناسی کرد. اول: در این نگاه انتظار "ارتباط پویا و زنده‌ای" است که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و آگاه مرتبط می‌کند، به نظر من این بسیار مهم است گرچه یک بودایی هم در انتظار یک حادثه به سر می‌برد و یک غیر شیعی هم در انتظار به سر می‌برد اما آن رخدادی که ما می‌گوییم محوری دارد و کانونی دارد که اینک زنده و خبیر و بصیر است و هم اکنون واقف بر زوایای زندگی و اسرار ماست، این ارتباط زنده و پویا میان فرد و الگو از لحاظ تربیتی اثربخش است، او فردی است موجود و ویژگی‌های او در روایات تعیین شده و الگوی تمام عیاری است که چهره او برای منتظر مجسم است و ارتباط با او میسر است البته با مراتبی که وجود دارد. دوم: این رابطه زنده و سرشار از عواطف و محبت می‌تواند آدمی را شکوفا کند و به آدمی و به افکار و اندیشه‌های وی جهت‌هایی بزرگ و متعالی بدهد این اثر مهمی است که بر انتظار خاص شیعی مترتب است. سوم: به دنبال این ارتباط زنده "عشقی در آدمی" پدید می‌آید، آدمی به طبع خود عاشق این الگوهای متعالی است و عشق است که کلید پیشرفت‌های بزرگ در تربیت و اخلاق است. چهارم: به دنبال آن تلاش آدمی برای "منطبق سازی"» خود با آن الگوی زنده فراهم می‌آید و از سوی دیگر انتظار برای مشتاقان و صالحان امیدبخش است و این امیدواری و عشق و شور و نشاط به دنبال آن انتظار پویا و زنده فراهم می‌شود و نیز احساس نظارت او بر ما».

۲. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در مقاله «انتظار و منتظران» در این‌باره گفته است: «اگر کسی به راستی به همه شرایط انتظار، پایبند بود و بایسته‌های آن را انجام داد، آثار تربیتی برجسته‌ای برای وی در پی خواهد داشت که برخی چنین است: گسترش امیدهای واقعی: انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌های آن، نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیده‌ای با نام "امید به آینده" تجلی می‌یابد؛ آینده‌ای که به مراتب، عالی‌تر، زیباتر و بهتر از امروز باشد؛ این مسئله به ویژه برای جوانان - دارای اهمیت بیشتری است، زیرا آنان می‌توانند در پرتو "امید به فردایی بهتر" به نیروی فراوان خود، جهت و معنا بخشند. پویایی در جهت رسیدن به هدف: زندگی انسان آن زمان قابل توجیه است که آثار حرکت، پویایی و شادابی در تمام زوایای آن به چشم خورد. آنگاه که انسان، به وضعیت موجود راضی نیست و در صدد ایجاد شرایطی بهتر است، همانا در انتظار به سر می برد. این اثر ارزنده در جوامع شیعی به روشنی تمام دیده می‌شود؛ به گونه‌ای که آن را از دیگر جوامع به روشنی تمام، متمایز و برجسته ساخته است. ایجاد وحدت و همگرایی: انتظار - افزون بر آثار فردی - دارای آثار اجتماعی فراوانی نیز است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به وحدت، انسجام و همدلی بین منتظران اشاره کرد. این هم دلی، به سبب توجه به هدف مشترکی است که در مسئله انتظار به روشنی تمام در چشم انداز آن، دیدنی است. امروزه ثابت شده افرادی که در پی هدفی مشترک هستند، از عملکردی همگون برخوردارند؛ به گونه‌ای که همگرایی در آنها در مقایسه با گروههای دیگر، بیشتر به چشم می‌خورد. در جامعه شیعی، انتظار ظهور مردی از سلاله پاک رسول گرامی اسلام(ص) سبب شده همه پیروان این آرمان مقدس، از همدلی بسیار خوبی برخوردار باشند. احساس حضور: یکی دیگر از آثار غير قابل تردید در انتظار راستین، احساس حضور در محضر آن امام غایب و احساس حضور آن امام غایب در زندگی است. یک منتظر راستین، همواره بر این باور است که همه رفتار و اعمال او در نگرگاه آن امام پنهان است و این خود در اصلاح رفتار وی بسیار مؤثر است. این مهم، نه فقط به اصلاح فرد، که رفته رفته به اصلاح و سلامت اخلاقی جامعه می انجامد که خود در زمینه سازی ظهور، نقشی بس برجسته و انکارناپذیر خواهد داشت».

۳. آقای دکتر شرفی جم؛

محمد رضا شرفی جم آقای دکتر محمد رضا شرفی جم، در دو مقاله «مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار»، «آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده» در این‌باره گفته است: «آثار تربیتی انتظاری پویا و معطوف به هدف، عبارتند از: به جریان افتادن نیروهای نهفته و سرمایه‌های راکد انسان در پرتو دوران سخت انتظار؛ پالایش درون و به مرحله خلوص رسیدن به جهت طولانی شدن دوران غیبت؛ معنا یافتن زندگی در پرتو پویایی معطوف به هدف، با نگاه تطبیقی به زندگی بدون هدف و فرجام آنکه تهی شدن از درون و روزمره‌گی است؛ رشد قدرت تحمل در برابر ناملایمات و تنگناها به جهت قداست و عظمت هدف که در انتظار حضرت بودن، معنا می‌یابد؛ فراتر رفتن از مرز انسان متعادل و رسیدن به مرحله انسان متعالی؛ از سطح و مرحله رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های عظیم معنوی و دغدغه‌های بزرگ انسانی، گام نهادن؛ هم‌چون رنج انتظاری راستین و طولانی را بر دوش کشیدن و چشم به دروازه‌های روشن ظهور داشتن». توسعه امیدهای واقعی: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است‌. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز آدمی می‌‌دانند. امام مجتبی(ع) از پدر بزرگوارش نقل می‌‌کند: "در دولت مهدی(ع)، درندگان سازش می‌‌کنند‌، نباتات از دل زمین می‌‌رویند و آسمان برکاتش را فرو می‌‌فرستد. گنج‌های نهفته در دل زمین برای او آشکار می‌‌شود و بین مشرق و مغرب را مالک می‌‌شود‌. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را درک کند و دستوراتش را با گوش جان بشنود‌". مفهوم انتظار در حقیقت، امید به فردای ظهور است‌؛ فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست‌؛ پویایی معطوف به هدف‌: انتظار از دیدگاهی‌، به معنای عدم رضایت از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است. یکی از روان‌شناسان می‌‌نویسد: "چیزی که به زندگی شور و هیجان می‌‌بخشد‌، تعقیب است نه تسخیر‌. راه است نه مقصد، تلاش است نه کامیابی". پویایی از دو نظر قابل تأمل است. انسان پویا ابتدا به نفی بی‌تفاوتی برمی‌خیزد و همین امر زمینه‌ساز نوآوری، خلاقیت و شکوفایی می‌‌شود. دیگر این که پویایی فارغ از هدف، عقیم و ناکارآمد است. پویایی منتظران حقیقی، نیل به جامعه موعود انبیا و اوصیا است. تجلی این نوع تلاش را در فرمایش امام صادق(ع) می‌‌بینیم: "هر کس دوست دارد از یاران حضرت مهدی(ع) باشد، باید انتظار او را داشته باشد و به نیکویی و پرهیزکاری رفتار کند. پس اگر او به این حال، پیش از قیام حضرت از دنیا برود، پاداش یاران مهدی(ع) را خواهد گرفت. بنابراین بکوشید و جدیت کنید و چشم به راه باشید که بر شما گوارا باد". استقرار وحدت و همبستگی: چنانچه انتظار را آرمان مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌‌شود و ازحیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی امت منتظر خواهد شد. آلپورت می‌‌گوید: "تلاش برای آینده، به همه شخصیت آدمی، یگانگی و یکپارچگی می‌‌بخشد"؛ به عبارت دیگر، می‌‌توان با کوشش برای دست یافتن به مقاصد و رسیدن به هدف ها، جنبه‌های شخصیت را یکپارچه ساخت و جامعیت بخشید. تحقق آرمان مشترک انتظار در میان امت اسلامی زمینه‌ساز احیای امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت همگانی می‌‌شود. مراقبه دایمی: یکی از پیامدهای منطقی انتظار، احساس حضور است. منتظر حقیقی با اعتقاد به این که اعمالش پیوسته در منظر آن عزیر منتظر است، هر جا که باشد گویی خود را در خیمه آن حضرت و گوش به فرمان ایشان احساس می‌‌کند و لازمه انتظار‌ واقعی را تلاش برای جلب رضایت حضرت می‌‌داند. امیرالمؤمنین علی(ع) می‌‌فرماید: "هیچ مؤمنی در شرق و غرب زمین از ما غایب نیست‌". بر مبنای بعضی آیات قرآن‌، اعمال ما در محضر خدای تعالی، رسول گرامی اسلام و مؤمنان حقیقی انجام می‌‌گیرد و حضرت ولی عصر(ع)، عالی‌ترین مصداق مؤمن حقیقی است که بر اعمال ما نظارت می‌‌کند. سلامت اخلاقی جامعه: از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانواده سالم زمینه‌ساز جامعه سالم و جامعه سالم، عامل تداوم و بقای خانواده سالم است و این دو با یکدیگر نسبت تعاملی دارند. بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی خانواده و سلامت اخلاقی جامعه وجود دارد. حضرت در سفارش دیگری می‌‌فرماید: "بر شماست رعایت کردن ورع، به درستی که ورع آن دینی است که ما ملتزم به آن هستیم و خدا را به وسیله آن بندگی می‌‌کنیم و همین را از اهل ولایت و محبت خود انتظار داریم. ما را به خاطر شفاعت کردن به سختی و زحمت نیندازید". لذا خانواده منتظر با درک مسؤولیت اجتماعی در برابر اصلاح جامعه‌، تا حد توان خود تلاش می‌‌کند‌. الگوسازی: آدمی، فطرتاً به کمال گرایش دارد؛ لازمه نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که وی خود را با آنان همانند کند‌، لذا قرآن کریم یکی از مصادیق سرمشق نیک را پیامبر اسلام(ص)) و همچنین حضرت ابراهیم(ع) می‌‌داند و هم‌اندیشان او را اسوه حسنه می‌‌نامد. حضرت ولی عصر‌(ع) نیز مادر بزرگوارشان را اسوه حسنه خویش می‌‌دانند؛ لذا گرایش به فرهنگ مهدوی(ع) موجب می‌‌شود که آدمی الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت مبارک امام زمان(ع) و سعادت خود را در پیروی از آن حضرت بداند. مداومت بر دعا: خانواده منتظر برای تعجیل در فرج حضرت ولی عصر‌(ع)، بر دعا و به ویژه دعاهایی نظیر دعای ندبه و دعای فرج استمرار دارند؛ به ویژه که دعای ندبه، دعایی فردی و اجتماعی است. از آن جایی که انبیا برای تربیت فرد و اجتماع برانگیخته و انتخاب شده‌اند؛ وقتی از اتمام حجت خدای سبحان سخن گفته می‌‌شود، فقط بحث اتمام حجت بر فرد نیست یا زمانی که از منجی عالم انسانیت یاد می‌‌شود او آمال مشخص نیست، بلکه سخن از فرد و اجتماع است. سازواری با هدف آفرینش: در برخی آیات قرآن کریم مقصود از خلقت، عبادت خدای تعالی ذکر شده است؛ به لحاظ این که "عبودیت"، روح "عبادت" است و بیشتر ناظر به روح بندگی و اطاعت در پیشگاه قادر متعال است؛ لذا آنها که با روح و انگیزه عظیم درونی با معبود راز و نیاز می‌‌کنند، به هدف آفرینش نزدیکترند. مداومت بر دعای فرج‌، یکی از مصادیق نیایش است که آدمی را به این مقصود نایل می‌گرداند‌. امام جعفر صادق(ع) از نیاکان پاک خود نقل می‌‌کند که رسول خدا(ص) فرمود‌: "برترین‌ عبادت‌‌های مؤمن، انتظار فرج حضرت حجت از سوی خداوند سبحان است". بر این اساس می‌‌توان نتیجه گرفت که انس و الفت آدمی با دعای فرج یا دعای ندبه برای به پایان رسیدن دوره انتظار و آغاز دوره ظهور محبوب، در راستای هدف خلقت است و از ویژگی‌های خانواده منتظر به حساب می‌‌آید گشایش امور: پیچیدگی سیر زندگی و مواجهه آدمی با مسائل و دشواری‌های جدید از ویژگی‌های عصر حاضر است؛ و بدیهی است که هر فرد در جستجوی راهکارهایی برای غلبه بر معضلات و تنگناهای موجود برآید و با بهره گیری از عقلانیت در پرتو استعانت از باری تعالی آنها را پشت سر نهد‌. در برخی آیات قرآن به رابطه تقوا و خروج آدمی از مشکلات اشاره شده است‌ ﴿...وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا﴾. نیز مطابق برخی روایات، انتظار فرج، راهی برای گشایش امور است.

۴. آقای دکتر عبدی‌پور؛

حسن عبدی‌پور آقای دکتر حسن عبدی‌پور، در کتاب «تاثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‌شناسی» در این‌باره گفته است: «تاثیرهای تربیتی - اجتماعی مهدویت بر جامعه، شامل شاخصه‌هایی می‌‌گردد که به نوعی در ابعاد تربیتی انسان‌های جامعه اثر می‌‌گذارد. بارزترین نمونه تاثیرهای تربیتی - اجتماعی مهدویت، عبارت است از: ایجاد روحیه امیدواری به آینده‌ای روشن: ما، انسان ها، منتظر تحقق ارزش‌ها هستیم، ولی به طور فردی و به طور نوعی، آنها را نمی‌بینیم؛ یعنی، نوع انسان متعارف، در تحقق اینها در زندگی جمعی، شکست خورده است. حال آیا باید انسان، دچار یأس شود و خود را ببازد؟ انتظار مهدی موعود، عجل الله تعالی فرجه، پیام امید است و به بشر سرخورده، امید می‌‌بخشد و می‌‌گوید، روزی، یک مرد الهی، آن چه را آرزوی تو است، یقینا، براورده خواهد کرد. یکی از ویژگی‌های نسل منتظر، امیدواری و نگرش مثبت به آینده ی جهان است. اگر ما خودمان را در این شرایط ببینیم و تصور کنیم که منتظر دادگستر و عدل گستر جهان هستیم، برای برپایی آن اهداف تلاش خواهیم کرد. اگر امید نباشد، انسان، دچار افسردگی خواهد شد. اگر باور داشته باشیم جهان آینده، به دست نا اهلان اداره خواهد شد، احساس ناامیدی و خطر خواهیم کرد. بنابراین، اعتقاد به مصلح جهانی، از نظر روانی هم برای جامعه ی بشری، ارزش عظیم و فراوان دارد; زیرا، اگر ناامیدی و یاس، در فردی زنده شود، سعادت و خوش بختی آن فرد، در معرض سقوط حتمی قرار خواهد گرفت. مفهوم امیدواری، دارای دو بعد «ذهنی» و «عینی» است. منظور از امیدواری در بعد ذهنی، مجموعه تفکرات، تمایلات، انگیزه ها، عادات، خوی‌های مثبت است که شخصی امیدوار، در حیطه ی ذهن خود از آن برخوردار است. منظور از امیدواری در بعد عینی، مجموعه اعمال، رفتارها، کنش ها، واکنش‌هایی است که شخص امیدوار، به نحو مثبت و جهت دار و فعال، در مواقع گوناگون، از خود نشان می‌‌دهد. هر یک از این ابعاد، خود دارای مؤلفه‌هایی است که با بررسی آن مؤلفه ها، می‌‌توان به میزان وجود روحیه ی امیدواری در اشخاص پی برد. نمودار زیر، این مؤلفه‌ها را نشان می‌‌دهد. غایت‌مندسازی خلقت: در تربیت، بر این نکته تاکید می‌‌شود که زندگی بی هدف، قطعا، به پوچی و به بحران هویت می‌‌انجامد. برای جلوگیری از شیوع این روحیه، خصوصا در جهان صنعتی که مشکلات فراوانی را پیش روی انسان‌ها قرار می‌‌دهد، باید به کانونی برای حرکت و تلاش، توجه کرد. اندیشه ی مهدویت، می‌‌تواند به انسان بیاموزد که جهت رسیدن به «جامعه ی آرمانی به محوریت امام مهدی(ع)»، همواره باید به این کانون فکر کرد و فعالیت‌های خود را بدان سو معطوف ساخت. طبیعی است که این فعالیت، انسان، را از پوچی می‌‌رهاند و به سوی زندگی مالامال از حرکت و نشاط سوق می‌‌دهد. از دیدگاه چنین انسانی، عدالت، نه تنها در قیامت و جهان واپسین، بلکه در همین دنیا هم جاری خواهد شد. بدین ترتیب، انسان، خود را در سرنوشت جهان، مؤثر می‌‌بیند و بنابراین می‌‌کوشد به دست خود بهترین جهان را بسازد.ادیان، همواره، عنصری دارند که در دین‌شناسی به آن «اسکاتولوژی (غایت شناختی)» می‌‌گویند. ادیان، بلکه همه ی مکاتب، همواره، غایتی را برای بشر ترسیم می‌‌کنند. غایت شناختی، جزء عناصر اساسی ادیان است. از دیدگاه جامعه شناختی، ادیان، برای استحکام بخشیدن به اخلاق، نیاز به پشتوانه ای در انتها و آن سوی این زندگی دارند. به بیان دیگر، این جهان، زمان مند است و روزگاری به پایان خواهد رسید، پس برای بررسی اعمال و داوری درباره ی آن ها، باید دنیای دیگری باشد. دقیقا، در این وضع است که نیک و شر معنا می‌‌دهد. بنابراین، اخلاق، در چنین شرایطی معنا می‌‌دهد و ارزش‌های اخلاقی به کمک چنین غایت شناختی، تحکیم می‌‌شوند».

1. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
   1. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
   4. آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
3. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
4. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.