خیانت در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث خیانت است. خیانت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خیانت در قرآن - خیانت در فقه سیاسی - خیانت در معارف دعا و زیارات - خیانت در معارف و سیره سجادی - خیانت در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

خیانت یکی از صفات زشت اخلاقی است. منظور کسی است که پیمان را می‌شکند، به او اعتماد می‌شود، ولی نارو می‌زند. عهدی می‌بندد، اما بر خلاف آن عمل می‌کند. امنیت جامعه به پیمانها و قراردادهایی وابسته است که میان افراد آن جامعه تنظیم می‌شود. در جامعه دینی و نظام اخلاقی خیانت در عهد و پیمان و بی‌اعتنایی به قراردادها این خطر را دارند که اگر حکومت‌ها و یا صاحبان قدرت پیمانی را شکستند، به دیگران اجازه می‌دهند که آنها نیز به قوانین پایبند نباشند. در دعوت پیامبر در جاهایی این مسئله اتفاق افتاده و کسانی تصور کرده‌اند که برخورد پیامبر با مشرکین جنبه اعتقادی صرف داشته، در صورتی که بیشتر جنبه اخلاقی و تخلف از نظام ارزشی خود آنان داشته، مثل عمل به پیمان و مذموم بودن نقض عهد که آنان خود این پیمان را شکسته‌اند.

1. بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ * فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ * وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ * إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ.
2. وَإِنْ يُرِيدُوا خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ.
3. وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ * وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَبَقُوا إِنَّهُمْ لَا يُعْجِزُونَ.
4. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ * وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ.
5. وَمَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ وَمَنْ يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ.
6. إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا؛ وَلَا تُجَادِلْ عَنِ الَّذِينَ يَخْتَانُونَ أَنْفُسَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًا.
7. وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنْتُمْ بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ فَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ * فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.

نکات

در آیات فوق این موضوعات مطرح شده است:

1. این که قرآن برخلاف سوره‌های دیگر این سوره را بدون ذکر نام رحمان و رحیم آغاز می‌کند، نشان از خشم خود از کسانی می‌دهد که عهد و پیمان با پیامبر را شکستند و خیانت کردند: إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ به همین دلیل کسانی که چنین نبودند، به آنان مهلت داده می‌شود، تا زمان عهد آنان سپری شود: إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ.
2. خائنان یکبار خیانت نمی‌کنند، زیرا این صفت مبالغه است. همواره و در گذشته به دیگران هم خیانت کرده‌اند، اما این بار خیانت آنان به پیامبردر پی دارنده شکست است و شکست خیانتکاران برخاسته از علم و حکمت خداوند می‌باشد: وَإِنْ يُرِيدُوا خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ.
3. تشخیص شواهد و نشانه‌های خیانتکاری کافران وظیفه‌ای برعهده پیامبر است، نه این که هرکسی بخواهد سوء استفاده کند و در شرایطی تصفیه حساب کند: وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ.
4. اجتناب از خیانت آگاهانه به خدا و پیامبر و یا خیانت به امانتی که پیش شما می‌گذارند، دارای پاداشی بزرگ است: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ.... وَأَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ.
5. آگاهی مستمر پیامبر اسلام بر رفتار خیانتکاران بنی‌اسرائیل و عفو و گذشت از خائنان بنی اسرائیل، سفارش خداوند به پیامبر اسلام: وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.

نقض پنهانی و عمدی عهد یا امانت

«خیانت» مصدر از ریشه «خ ـ و ـ ن» است.

خَوْن در اصل به معنای نقص است، چنان‌که وفاء در اصل به معنای تمام است؛ سپس در ضد معنای امانت و وفا به کار رفته است؛ زیرا رعایت نکردن امانت و وفا نقصی به خیانت‌شونده وارد می‌سازد. خیانت را در عربی به مخالفت با حق به سبب پیمانشکنی نهانی، خودداری از ادای حقی که ضامن آن شده و ترک خیرخواهی در جایی که امین شمرده شده است و در فارسی به زنهارخواری، نااستواری، پیمانشکنی، بی‌وفایی، بی‌دیانتی، دغلی و ناراستی‌کردن معنا کرده‌اند. خیانت و مشتق‌های آن ۱۶ بار در قرآن کریم به کار رفته‌اند و در آیات دیگری نیز از موضوع خیانت سخن به میان آمده است. در این آیات، به موضوع‌هایی مانند نهی از انواع گوناگون خیانت، پیامدهای خیانت و اسباب ترک خیانت پرداخته شده است..

ماهیت خیانت

از برخی آیات قرآن کریم چنین برمی‌آید که خیانت در بیشتر موارد همراه نوعی پنهانکاری است، چنان‌که در جایی پس از اشاره به خشم گرفتن خدا به کسانی که پیوسته خیانت می‌کنند: وَلَا تُجَـٰدِلْ عَنِ ٱلَّذِينَ يَخْتَانُونَ أَنفُسَهُمْ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ مَن كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًۭا در بیان احوال آنان، شأن خیانتکاران را این دانسته است که گناه خویش را از مردم پنهان می‌دارند: يَسْتَخْفُونَ مِنَ ٱلنَّاسِ وَلَا يَسْتَخْفُونَ مِنَ ٱللَّهِ. برپایه آیه‌ای دیگر، خدا از خیانت چشم‌ها و آنچه دل‌ها پنهان می‌کنند آگاه است: يَعْلَمُ خَآئِنَةَ ٱلْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِى ٱلصُّدُورُ از یاد شدن خیانت چشم‌ها کنار آنچه دل‌ها پنهان می‌کنند، چنین برداشت می‌شود که مراد از خیانت چشم‌ها همه گناهان چشم نیست، بلکه گناهانی است که از دیگران پوشیده می‌مانند. یوسف(ع) نیز خیانت پنهانی را از خود نفی کرده است: ذَٰلِكَ لِيَعْلَمَ أَنِّى لَمْ أَخُنْهُ بِٱلْغَيْبِ؛ همچنین در روایتی پیامبر اکرم(ص) خیانت را خصلت پنهانی بدی دانسته‌اند: «وأعوذ بک من الخیانة فإنها بئست البِطانة». برخی از مفسران با اذعان به اینکه خیانت به معنای کم‌دادن حق به شکل پنهانی است، به این پرسش که چرا قرآن کریم تعبیر «خیانت به خود»: أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنفُسَكُمْ را به کار برده است و چگونه ممکن است که انسان با خود پنهانکاری کند، دو پاسخ داده‌اند:

1. برخی از مسلمانان گناه خود را از بعضی دیگر پنهان می‌داشتند و این کار چندان تکرار شد که گویا از خود پنهان می‌داشتند.
2. کار آنان همانند کار مخفی‌کاران انجام می‌شد . افزون بر معنای پنهانکاری، خیانت در جایی به کار می‌رود که نوعی تعهد پیشین به انجام دادن کاری باشد؛ یا شخص امین قرار گرفته و نوعی سکون و آرامش نسبت به او وجود داشته باشد؛ البته در تحقق خیانت لازم نیست حتما قراردادی بسته شده باشد، از این‌رو خیانت در برابر امانت قرار دارد نه ودیعه، چون ودیعه عقد خاصی است که شامل چیزهایی می‌شود که با قصد و انشاء در اختیار کسی قرار می‌گیرند؛ اما امانت عام است و مواردی را دربرمی‌گیرد که مالی با قصد [و انشاء] یا بی‌قصد [و انشاء] در اختیار دیگری قرار گیرد، بدین جهت فقیهان امانت را به مالکی و شرعی قسمت کرده و در تعریف امانت شرعی گفته‌اند: مالی است که با اذن شارع در اختیار کسی قرار می‌گیرد، [اگرچه از سوی مالک اذنی در کار نباشد] و او شرعاً مکلف به نگهداری آن است؛ مانند اینکه باد لباس کسی را در خانه غیر مالکش بیندازد. به گفته برخی از مفسران، خیانت دو معنای خاص و عام دارد: معنای خاص خیانت پیمانشکنی در جایی است که شخص امین قرار گرفته باشد و معنای عام آن، شکستن حقی است که در عهد یا امانت استوار شده است. به هر روی، در هر دو معنا نوعی تعهد پیشین به نگهداری و رعایت چیزی هست.

افزون بر این، شاید بتوان گفت که واژه‌های خیانت و امانت، همچون بسیاری از واژه‌های دیگر هستند که قرآن کریم لباسی نو بر قامتشان پوشانده و نوعی توسعه در مفهوم آنها پدید آورده است؛ به این بیان که پیش از نزول قرآن، خیانت و امانت درباره عهد ‌ها و امانت‌هایی به کار می‌رفتند که در میان مردم رواج داشتند و قرآن کریم آن دو را به عهدها و امانت‌های الهی میان بنده و پروردگارش و پیمان مؤمنان با رسول خدا(ص) گسترش داده است.

از دیگر شرط‌های تحقق خیانت، چنان‌که از کاربردهای این واژه به دست می‌آید، این است که رعایت نکردن امانت از روی کوتاهی عمدی باشد، بنابراین اگر بی‌تقصیر حق امانت رعایت نشود، به آن خیانت نمی‌گویند. از خیانت و پیمانشکنی برادران یوسف، به تفریط تعبیر شده است: وَمِن قَبْلُ مَا فَرَّطتُمْ فِى يُوسُفَ برخی مفسران از قید وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ در آیه يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ لَا تَخُونُوا۟ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ وَتَخُونُوٓا۟ أَمَـٰنَـٰتِكُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ برداشت کرده‌اند که خیانت، آگاهانه و از روی عمد، از انسان سرمی‌زند. فقیهان نیز با استناد به آیه مَا عَلَى ٱلْمُحْسِنِينَ مِن سَبِيلٍۢ وَٱللَّهُ غَفُورٌۭ رَّحِيمٌۭ به عدم ضمان امین در صورت عدم تعدی یا کوتاهی در نگهداری امانت معتقد شده‌اند..

روابط معنایی خیانت

میان خیانت و برخی واژه‌های دیگر، نوعی تقارب معنایی هست و گاه برخی از آنها از مصادیق خیانت دانسته شده‌اند. مصدر ثلاثی مجرد مضموم العین ماده غلول، به معنای خیانت در غنیمت جنگی و دزدی از آن، پیش از تقسیمش دانسته شده است. برخی آن را مرادف خیانت و اختصاص معنای آن به غنیمت جنگی را به جهت کاربست عرفی آن در این معنا دانسته‌اند. واژه‌های خیانت و غَدْر، هر دو معنای پیمانشکنیِ ناحق را دربردارند و تفاوتشان تنها در پنهان بودن خیانت و آشکاربودن غدر است. همین تفاوت، میان واژه‌های خیانت و غصب نیز هست. تفاوت خیانت و خدیعه در این است که خدیعه تنها در حقوق معاشرت و روابط اجتماعی جریان می‌یابد. تفاوت خیانت و دزدی به این است که در خیانت، باید ودیعه [یا عهدی] در میان باشد، پس شخصْ امین قرار می‌گیرد؛ ولی در دزدی همیشه این گونه نیست، از این‌رو هر خائنی دزد است؛ ولی هر دزدی خائن نیست. برخی خیانت و نفاق را مرادف و تفاوت آنها را در این می‌دانند که خیانت به دیده عهد و امانت؛ لیکن نفاق به نگره دین گفته می‌شود؛ اما بررسی موارد کاربرد این دو واژه نشان می‌دهد که نوعی پنهانکاری و پیمانشکنی در هر دو هست؛ ولی مترادف نیستند بلکه خیانت اعم بوده و نفاق مصداقی از خیانت است..

اقسام خیانت

خیانت را به حسب کسی که خیانت درباره او رخ می‌دهد، می‌توان شامل این اقسام دانست: خیانت به خدا؛ خیانت به رسول خدا(ص)؛ خیانت به همنوعان (اعم از مؤمنان و غیرمؤمنان)؛ خیانت به خود. یک کار می‌تواند به حیث‌های گوناگون چند عنوان از عنوان‌های یاد شده را بپذیرد؛ مانند کفر که هم خیانت به خداست و هم به رسول او و هم خیانت به خود.

خیانت به خدا

تعبیر خیانت به خدا چند بار در قرآن کریم به کار رفته است که بیشتر آنها درباره مشرکان و کافران است. قرآن کریم مشرکان را خوّان می‌نامد. «خَوّان» به معنای بسیار خیانتگر یا مرتکب خیانت بزرگ است. مشرکان پیمانی را که خدا از عقل و فطرت آنان گرفته است، نقض می‌کنند؛ زیرا از همه بنی‌آدم پیمان بندگی خدا و ترک بندگی شیطان گرفته شده است: أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ * وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ دین حق، امانتی است که خدای متعالی نزد فطرت انسان‌ها به ودیعت نهاده و از طریق پیامبران خود آن را یادآور شده است، تا با نگهداری و رعایت آن به سعادت هر دو سرا برسند. مشرکان با انکار و نپذیرفتن دین و دستورهای آن، به این امانت بزرگ الهی خیانت می‌کنند، از این رو سزاست که خوّان نامیده شوند. برخی مفسران، ذیل آیه وَإِن يُرِيدُوا۟ خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُوا۟ ٱللَّهَ مِن قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ علت تقدم رتبه خیانت مشرکان به خدا بر خیانت به رسول او را چنین دانسته‌اند که مشرکان پیش از آنکه به پیامبر ظاهری خدا، یعنی پیامبر اکرم(ص) خیانت کنند، با سرپیچی از دستورهای پیامبر باطنی او (یعنی عقل) به او خیانت کرده‌اند. افزون بر کفر و شرک، ترک و تعطیل کردن فرایض و دستورهای الهی نیز مصادیق دیگری از خیانت به خدا دانسته شده‌اند، چون خدا هر انسانی را بر آنچه بر او واجب کرده امین نهاده است و خواهان نگهداری و رعایت آن است، پس کوتاهی در حفظ آن، خیانت شمرده می‌شود. برخی هم هر نوع گناهی را خیانت به خدا دانسته‌اند. از مهم‌ترین اوامر الهی که مسلمانان متعهد بوده و هستند که به آن پای‌بند باشند، امامت بلافصل علی بن ابی‌طالب(ع) و پس از ایشان امامت ۱۱ فرزند آن حضرت است که در کتاب‌های شیعه با استناد به آیات و روایات فراوانی، از جمله آیات ۲۱۴ شعراء، ۵۵ مائده، ۱۲۴ بقره، ۱۱۹ توبه و ۵۹ نساء و حدیث غدیر، منزلت، ثقلین و... اثبات و صحت امامت دیگران باطل شده است؛ ولی باوجود تأکید فراوان پیامبر اکرم(ص) بر این مطلب، بیشتر مسلمانان از امامت علی بن ابی طالب(ع) روی گردانده و با دیگران بیعت کردند!..

خیانت به رسول خدا

قرآن کریم کنار نهی از خیانت به خدا، از خیانت به رسول او نیز نهی می‌کند.خیانت به رسول خدا(ص) به موارد ذیل تفسیر شده است: کفر به پیامبر اسلام؛ ترک سنن و شرایع او؛ نافرمانی او؛ آشکار کردن ایمان و خیرخواهی؛ کتمان کفر و خیانت؛ افشای اسرار مسلمانان برای دشمنان ـ چنان‌که در رخداد محاصره یهود بنی‌قریظه، پیامبر(ص) ابولبابه را نزد آنان فرستاد و فرمود که تنها باید حکمیت سعدبن معاذ را بپذیرند و آنان با ابولبابه در این مورد مشورت کردند و ابولبابه با اشاره به گلوی خود به آنها فهماند که اگر بپذیرند، کشته خواهند شد ـ (ابولبابه)؛ شکستن پیمانِ بسته شده با پیامبر(ص)، چنان‌که آن حضرت پس از جنگ بدر با مشرکان پیمان بست که فدیه بدهند و هرگز به جنگ با او بازنگردند؛ اما آنان چنین نکردند و قرآن کریم این عمل آنان را خیانت به رسول نامید. (انفال / ۸، ۷۱) همچنین یهودیان از دیدگاه قرآن کریم از زمره خائنان به پیامبر اکرم(ص) هستند، بلکه قرآن خیانت (از جمله خیانت به پیامبر(ص)) را عادت یهود می‌داند: وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَآئِنَةٍۢ مِّنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا؛ برای نمونه، آنان برخلاف پیمانشان برای ترور آن حضرت نقشه کشیدند که سرانجام از طریق فرشته وحی، توطئه شوم آنان نقش برآب شد. برخی مفسران در تفسیر بعضی از آیاتی که نخست مؤمنان را به امانتداری و ترک خیانت به خدا و رسول(ص) و به امانت‌های خود سفارش کرده و در ادامه، تقوا را سبب دستیابی به فرقان دانسته است: إِن تَتَّقُوا۟ ٱللَّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًۭا گفته‌اند: دریافت فرقان ـ یعنی نیروی تمییز حق از باطل ـ بر اثر فرمانبرداری از خدا و ترک خیانت به خدا و رسول او(ص) و خیانت در امانت‌ها به دست می‌آید..

خیانت به خود

در آغاز نزول حکم روزه، آمیزش با زنان در شب‌های ماه رمضان حرام بود و پس از مدتی این حکم نسخ شد: أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ ٱلصِّيَامِ ٱلرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَآئِكُمْ؛ اما در زمان ثبوت حکم، برخی چون عمر از آن سرپیچی کردند. قرآن کریم سرپیچی آنان را خیانت به خودشان می‌نامد: عَلِمَ ٱللَّهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنفُسَكُمْ؛ نیز خدا برخی از مسلمانان را خائن به خود نامیده است: وَلَا تُجَـٰدِلْ عَنِ ٱلَّذِينَ يَخْتَانُونَ أَنفُسَهُمْ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ مَن كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًۭا. گرچه بعضی از مفسران خیانت به خویشتن را در این آیه خیانت برخی از مسلمانان به برخی دیگر دانسته‌اند، بسیاری از مفسران مراد از آن را مانند آیه ۱۸۷ بقرهخیانت شخص به خویشتن با ارتکاب گناه و معصیت دانسته‌اند؛ زیرا گناه سبب کاهش بهره نفس از خیر و ثواب می‌شود و خیانتکار را در معرض کیفر خدا می‌نهد. در دو آیه یاد شده، مشتق‌های مصدر اختیان (ثلاثی مزید از خیانت) به معنای مبالغه در خیانت به کار رفته‌اند که از آن برداشت می‌شود ارتکاب گناه در حقیقت، اصرار در خیانت به خود است. برخی اختیان را به اراده و طلب خیانت [نه ارتکاب آن] و بعضی به خیانت دوسویه معنا کرده‌اند..

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱
2. دلیری، کاظم، مقاله «خیانت»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲