فحشا در جامعه‌شناسی اسلامی
مقدمه
“فاحشه و فحشا” به هر عصیان شدیدی که قبح آن نزد عقل و شرع بین و آشکار باشد، اطلاق می‌شود. فحشا (با مد) در مقایسه با فحشا، معرف شدت بیشتری از انحراف است[۱]. به بیان دیگر، به هر گناهی که حد اعلای شناعت و زشتی را داشته باشد مانند زنا، لواط و امثال آن، اطلاق می‌شود[۲]؛ همچنین قرآن کریم در بسط کلمه فاحشه از عقوق والدین، بدی به پدر و مادر، کشتن اولاد، کشتن مردم بی‌گناه، خوردن مال یتیم و امثال آن نام برده که عواطف غریزی هر انسانی، دعوت به اجتناب از آنها را تأیید می‌کند[۳]. واژه‌های فحشا و منکر و بغی، از نظر مصداق غالباً یکی هستند؛ یعنی کاری که فحشا باشد غالباً منکر هم هست و کاری که بغی باشد غالباً فحشا و منکر نیز هست؛ پس نهی از فحشا و منکر و بغی امر به اتحاد مجتمع است تا اجزای آن یکدیگر را از خود بدانند و اعمال افراد همه یکنواخت باشد، بعضی بر بعضی دیگر استعلا نکند، و دست ستم به سوی یکدیگر دراز ننمایند، و از یکدیگر جز خوبی، یعنی عملی که آن را می‌شناسند نبینند. در این هنگام است که رحمت در آنان جای‌گیر گشته و همه به هم محبت و الفت می‌ورزند[۴]. شهید مطهری نیز ضمن تفسیر “اشاعه فحشا” به نشر مطلق زشتی‌ها، در توضیح برخی پیامدهای فردی و اجتماعی آن می‌نویسد: قرآن فوق‌العاده شدید نهی می‌کند از اینکه فحشا یعنی زشتی‌های مسلمانان، حتی زشتی‌های واقعی‌شان پخش بشود. [برخی] خدا نکند که یک وقت اطلاع پیدا کنند که لغزشی در فلان شخص پیدا شده است تازه من راست‌ها را می‌گویم، دروغ که دیگر واویلاست. حدیث است که اگر کسی به برادر مؤمنش تهمت بزند، ایمان در روح او آب می‌شود آن‌چنان‌که نمک در آب حل می‌شود، ایمان برای شخص باقی نمی‌ماند اگر راست باشد، این به آن می‌گوید، آن به دیگری می‌گوید [و به تدریج شیوع پیدا می‌کند] اگر دروغ باشد که خدا می‌داند، همانی است که قرآن هرگز نمی‌خواهد. چرا غیبت کردن حرام است؟ برای اینکه بدبینی ایجاد می‌کند در حالی که غیبت کردن همان افشای بدی‌هاست؛ یعنی بدی‌های واقعی را بازگو کردن[۵].
و در موضعی دیگر، با تخصیص فحشا به گناهان خاص، بر آن است که شیوع فحشا، در جامعه، مهم‌ترین ابزار برای سست‌کردن عزیمت مردانگی مردم است[۶]. اسلام با هدف زمینه‌سازی برای تعالی روحی و معنوی انسان‌ها و تأمین منافع و مصالح فردی و جمعی آنها و نیز پاکیزه‌سازی فضای اجتماعی از مطلق فحشا و منکر نهی کرده است و با هدف تأمین امنیت جنسی، سالم‌سازی روابط، از میان بردن زمینه کامجویی‌های غیرمجاز، علاوه بر ممنوعیت اکید فحشا و همجنس‌گرایی و سایر طرق ارضا، ازدواج مشروع را با هدف سامان‌دهی روابط جنسی، تثبیت خانواده، تولید نسل و استمرار حیات جامعه تشریح کرده است؛ از این‌رو، فحشا نیز چه به معنای عام و چه به معنای خاص آن، بخش چشمگیری از انحراف‌های اخلاقی شایع که متأسفانه در عصر و زمان حاضر رواج، گسترش و تنوع بی‌حدوحصری یافته است را شامل می‌شود.
آیات قرآنی مرتبط
- نهی از نزدیک شدن به کارهای زشت آشکار و پنهان: ﴿وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ﴾[۷].
- نهی صریح از ارتکاب زشتی‌ها: ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ﴾[۸].
- ممنوعیت ارتکاب مطلق زشتی‌ها در دین: ﴿إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ...﴾[۹].
- در آیاتی نیز، اجتناب از زشتی‌ها به عنوان یکی از اوصاف مؤمنان برجسته معرفی شده است[۱۰]. نقش شیطان در ترغیب و تشویق به ارتکاب زشتی‌ها[۱۱] و متقابلاً امر به اقامه نماز به عنوان راهی برای دور ماندن از زشتی‌ها[۱۲] نیز در برخی آیات تصریح شده است. زشت‌کاران و ناشران زشتی‌ها در جامعه مؤمنان نیز به عذاب دردناک دنیوی و اخروی بشارت یافته‌اند[۱۳].[۱۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۷۳؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۳۶.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۱۰۶.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۵۱.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۴۸۱.
- ↑ مطهری، مرتضی، فلسفه اخلاق، ص۲۹.
- ↑ مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، ج۴، ص۴۹.
- ↑ «و زشتکاری‌های آشکار و پنهان نزدیک نشوید» سوره انعام، آیه ۱۵۱.
- ↑ «به راستی خداوند به دادگری و نیکی کردن و ادای (حقّ) خویشاوند، فرمان می‌دهد و از کارهای زشت و ناپسند و افزونجویی، باز می‌دارد؛ به شما اندرز می‌دهد باشد که شما پند گیرید» سوره نحل، آیه ۹۰.
- ↑ «بگو جز این نیست که پروردگارم زشتکاری‌های آشکار و پنهان و گناه و افزونجویی ناروا را حرام کرده است» سوره اعراف، آیه ۳۳.
- ↑ ﴿وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ﴾ «و (نیز برای) کسانی که از گناهان بزرگ و کارهای زشت دوری می‌گزینند و چون به خشم آیند درمی‌گذرند» سوره شوری، آیه ۳۷.
- ↑ ﴿الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ «شیطان شما را از تنگدستی می‌هراساند و به کار زشت وا می‌دارد و خداوند شما را به آمرزش و بخششی از سوی خویش نوید می‌دهد؛ و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۶۸.
- ↑ ﴿اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ﴾ «آنچه از این کتاب بر تو وحی شده است بخوان و نماز را بپا دار که نماز از کار زشت و کار ناپسند باز می‌دارد و به راستی یادکرد خداوند (از هر چیز) بزرگ‌تر است و خداوند می‌داند که چه انجام می‌دهید» سوره عنکبوت، آیه ۴۵.
- ↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ﴾ «بی‌گمان کسانی که دوست دارند درباره مؤمنان، (تهمت) کار زشت شایع شود عذابی دردناک در این جهان و در جهان واپسین خواهند داشت و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید» سوره نور، آیه ۱۹.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۹۰.