جفر

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "جفر" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

جفر در حدیث | جفر در کلام اسلامی | جفر در فلسفه اسلامی | جفر در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• امامان معصوم(ع) همواره بر این حقیقت پای فشرده‌اند که دانش آنان از پدرانشان و سرانجام از رسول خدا(ص) به ارث رسیده است و بخشی از این انتقال به کمک صحیفه‌هائی همچون "جفر" و "جامعه" و مصحف فاطمه(س) صورت پذیرفته است. در روایات فراوانی که در آنها سخن از منابع علم امامان(ع) به میان آمده است، نام و اوصاف برخی از این کتب به چشم می‌خورد که هر یک حاوی پاره‌ای از علوم غیبی‌اند.

جفر و چیستی آن

• این کتاب یکی از معروفترین منابع و کتب نزد امامان(ع) است. جفر به معنای مخزنی از چرم است، حاوی علوم انبیا و اوصیاء و گذشتگان از بنی اسرائیل. این کتاب از نشانه‌ها و اختصاصات امامت بوده و اکنون نزد امام زمان(ع) است.

محتوای جفر بر اساس روایات

• روایات محتوای خاصی برای این کتاب بیان کرده‌اند مانند:

1. جفر حاوی "عِلْمُ الأَوَّلِينَ‏ وَ الاخِرِين‏" است: امام صادق(ع) برای ابوحمزۀ ثمالی جریان مفصل الواح حضرت موسی(ع) بعد از رحلتش و نحوه رسیدن آن به دست مبارک پیامبر اکرم(ص) و کیفیت فراگیری امیرالمؤمنین(ع) محتویات آنها را بیان داشته و در پایان می‌فرماید: «رسول خدا(ص) به امیرالمؤمنین(ع) امر فرمود که الواح را استنساخ نماید، و ایشان آنها را در پوست گوسفندی نوشت و آن جفر است و در آن است علم اولین و آخرین، و آن نزد ماست و ... .»
2. جفر را شامل "عِلْمِ‏ الْمَنَايَا وَ الْبَلَايَا وَ الرَّزَايَا وَ عِلْمِ‏ مَا كَانَ‏ وَ مَا يَكُونُ‏ إِلَى‏ يَوْمِ‏ الْقِيَامَة‏" معرفی می‌نمایند: در روایتی سدیر صیرفی می‌گوید: من و مفضل بن عمر و داوود بن کثیر رقی و ابوبصیر و ابان بن تغلب بر مولایمان امام صادق(ع) وارد شدیم (...) سپس فرمودند: «وای بر شما، من امروز صبح در کتاب جفر نگریستم و آن کتابی است مشتمل بر علم منایا و بلایا و رزایا و علم آنچه در گذشته بوده و آنچه در آینده تا روز قیامت به وقوع خواهد پیوست، که خداوند مخصوص گردانیده به آن محمد(ص) و ائمه(ع) بعد از وی را.»
3. برخی از روایات دیگر جفر را حاوی "جَمِيع الْعُلُوم‏‏" وصف می‌کنند: حسن بن فضال نقل می‌کند امام رضا(ع) فرمودند: امام نشانه‌هایی دارد ... و جفر اکبر و جفر اصغر که جمیع علوم در آنهاست نزد وی است.»
4. برخی از روایات هم جفر را شامل "عِلْمُ النَّبِيِّينَ وَ الْوَصِيِّينَ وَ عِلْمُ الْعُلَمَاءِ الَّذِينَ مَضَوْا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ" دانسته‌اند: ابوبصیر می‌گوید بر امام صادق(ع) وارد شده عرض کردم: فدایت شوم سؤالی دارم، آیا کسی در اینجا هست که سخنم را بشنود؟ امام صادق(ع) پرده بین خود و اتاق دیگر را بالا زده و درون آن را نگریسته و فرمودند: ای ابو محمد از آنچه در نظر داری سؤال نما. عرض کردم: فدایت شوم، شیعیانت حدیثی نقل می‌نمایند که رسول خدا(ص) به علی(ع) بابی تعلیم نمود که از آن، هزار باب گشوده می‌شود؟ امام صادق(ع) فرمود: ای ابو محمد، پیامبر(ص) به علی(ع) هزار باب آموخت که از هر بابش هزار باب گشوده می‌شود ... سپس مدتی سکوت نموده و بعد فرمود: همانا جفر نزد ماست و آنان چه می‌دانند که جفر چیست. پرسیدم: جفر چیست؟ فرمود: ظرفی از پوست‌های دباغی شده است که در آن علم انبیاء و اوصیاء و علم علمای گذشته بنی‌ اسرائیل وجود دارد.»

جفر در موعودنامه

• کتابی است شامل علم منایا و بلایا و مرگ و میرها. آن‌چه در جهان اتفاق افتاده و آن‌چه در آینده روی خواهد داد، در این کتاب منعکس گردیده است. این کتاب، هم‌اکنون در دست مبارک حضرت ولی عصر (ع) می‌باشد.
• در حدیث است که پیغمبر (ص) جفر و جامعه را به حضرت علی (ع) املاء نمود. که در حدیث، تفسیر شده به پوست بزی و پوست قوچی که همه علوم، حتی خون‌بهای خراش و یک تازیانه و نیم تازیانه در آن است. از محقق شریف در شرح مواقف نقل شده که جفر و جامعه دو کتاب‌اند از حضرت علی (ع) که در آن، به روش علم حروف، همه حوادث تا انقراض عالم ثبت شده و حضرات ائمه معصومین (ع) بدان آگاه بوده و طبق آن حکم می‌کرده‌اند. گواه این، حدیث امام صادق (ع) است که فرمود: "جفر ابیض، نزد من است". زید بن ابی العلاء-راوی حدیث- عرض کرد: چه چیزی در آن است‌؟ فرمود: زبور داود، تورات موسی، انجیل عیسی، صحف ابراهیم (ع) و احکام حلال و حرام و مصحف فاطمه (س) در آن است. نیز در آن است، آن‌چه که مردم در آن به ما نیاز دارند و فرمود: جفر احمر نزد ما است و چه می‌دانند آن چیست‌؟ در آن سلاح است، و به جهت خون گشوده می‌شود که صاحب شمشیر (حضرت ولی عصر (ع)) آن را برای کشتن می‌گشاید.
• رفید می‌گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: فدایت شوم! آیا حضرت قائم (ع) با اهل عراق به همان روشی که امیر المؤمنین (ع) با آن‌ها داشت عمل می‌کند؟ فرمود: خیر، ای رفید! علی (ع) با آن‌ها برطبق جفر ابیض عمل می‌نمود، ولی قائم (ع) با عرب‌ها طبق جفر احمر عمل خواهد کرد. عرض کردم: فدایت شوم، جفر احمر چیست‌؟ حضرت به انگشت به گلوی خویش اشاره نمود و فرمود: این‌چنین، یعنی کشتار.
• گروهی از اصحاب امام صادق (ع) به خدمت آن حضرت شرفیاب شدند و آن حضرت را دیدند که روی زمین نشسته و در حالی که به شدّت می‌گریست، فرمود: "سرور من! غیبت تو خواب از دیدگانم ربوده، خاطرم را پریشان ساخته و آرامش دلم را از من سلب کرده است..." یکی از یاران عرضه نمود: مولای من! خدا دیدگانت را نگریاند، چه چیزی موجب شده که این چنین سیلاب اشک بر صورت مبارکت جاری شود؟ امام صادق (ع) آهی کشید که قفسه‌های سینه‌اش باز شد و لرزه بر اندامش افتاد و فرمود: "وای بر شما! امروز صبح کتاب "جفر" را مطالعه می‌کردم، در زندگی قائم می‌اندیشیدم که از دیده‌ها غائب می‌شود و غیبتش طولانی می‌گردد و عمرش بسیار طولانی می‌شود و مؤمنان در آن زمان به سختی آزموده می‌شوند و از طول غیبتش دچار شک‌ و تردید شده، بیشترشان از دین خود مرتدّ می‌شوند... از مطالعه وضع آن‌ها رشته افکارم گسست و کوه غم و اندوه بر تنم فرو ریخت".

پرسش‌های وابسته

• رابطه مصحف فاطمه یا کتاب‌هایی مثل جفر با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
• رابطه مصحف فاطمه یا کتاب‌هایی مثل جفر یا جامعه با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع جفر

• کتاب‌شناسی جفر؛
• مقاله‌شناسی جفر؛
• پایان‌نامه‌شناسی جفر.

جستارهای وابسته

• علم معصوم
• علم غیب معصوم

منابع

• هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی
• امام خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام
• خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲
• مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل
• موسوی، سید علی، تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی

• عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی
• محمدزاده نقاشان، الهام و نیرومند، رضا، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه
• شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا
• فائز باقری، سید محمد، بررسی علم اولیای الهی
• غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی
• امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت
• افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات
• سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه
• پارسانسب، گل‌افشان، پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا
• بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت
• عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین
• شیرازی، سید محمد، شب‌های پیشاور
• گنجی، حسین، امام‌شناسی
• نمازی شاهرودی، علی، علم غیب
• تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: