آیا در قرآن کریم به امام مهدی اشاره شده است؟ (پرسش)

آیا در قرآن کریم به امام مهدی اشاره شده است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / آشنایی با امام مهدی / معرفت امام مهدی (شناخت امام مهدی) / محمد
تعداد پاسخ	۲ پاسخ

آیا در قرآن کریم به امام مهدی (ع) اشاره شده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.

پاسخ نخست

حبیب‌الله طاهری

حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب‌الله طاهری در کتاب «سیمای آفتاب» در این‌باره گفته‌است:

• «همه مذاهب و ملل خبر از مصلح کل در آخرالزمان داده‌اند، ولی در هیچ یک از آنها به اندازه دین اسلام درباره آن مصلح موعود سخن گفته نشده، به خصوص در روایات پیامبر و اهل بیت (ع) که بسیار بر آن پافشاری شده و خصایص و ویژگی‌های آن حضرت با دقت بیان شده است، حتی بسیاری از آیات را به دلیل وجود و ظهور و به دوران حکومت آن حضرت تفسیر و تأویل کرده‌اند، البته حق نیز همین است، چون آن مهدی موعود از مسلمان‌ها است و از نسل پیامبر اسلام است که در دوران حکومت و حاکمیت اسلام تحقق پیدا می‌کند و برای گسترش و تجدید حیات اسلام قدم بر می‌دارد، لذا باید در اسلام حتی روی شخص آن مصلح موعود انگشت گذارد و خصوصیات شخصی و فردی او را تبیین کرد. در قرآن کریم آیات بسیاری است که برخی با دلالت روشن و برخی با بیان تفسیر و تأویل ائمه اطهار (ع) منطبق بر مصلح کل و مهدی موعود هستند که ذیلاً به آنها اشاره می‌شود:

1. ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾؛ در پاره‌‌ای از روایات که در تفسیر آیه فوق آمده، تعبیرات روشنی در این زمینه وجود دارد. از جمله در تفسیر معروف مجمع البیان در ذیل این آیه از امام باقر (ع) نقل شده است که آن حضرت فرمود: "هُمْ أَصْحَابُ الْمَهْدِيِّ فِي آخِرِ الزَّمَانِ"؛ اینها (صالحون) همان یاران مهدی (ع) در آخرالزمان خواهند بود.
2. ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾. در این آیه مبارکه، سه وعده صریح به مؤمنان وارسته و دارای عمل صالح داده شده است. همچنین می‌دانیم که هر وعده‌ای سه رکن دارد: وعده‌دهنده که در اینجا خداست، وعده‌گیرنده که مؤمنان صالح هستند و مواد مورد وعده که امور سه‌گانه زیر است:
   1. استخلاف در زمین، یعنی حکومت روی زمین به عنوان نمایندگی خدا که حکومت حق و عدالت است.
   2. تمکین دین، یعنی نفوذ معنوی و حکومت قوانین الهی بر تمام پهنه زندگی.
   3. تبدیل خوف به امنیت، یعنی برطرف شدن تمام عوامل ترس و ناامنی و جایگزین شدن امنیت کامل و آرامش در همه روی زمین. در روایات می‌خوانیم که این آیه نیز به قیام مهدی موعود تفسیر شده است. از جمله مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان از امام سجاد (ع) نقل می‌کند که فرمود: "هُمْ‏ وَ اللَّهِ‏ شِيعَتُنَا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ يَفْعَلُ‏ اللَّهُ‏ ذَلِكَ بِهِمْ عَلَى يَدَيْ رَجُلٍ مِنَّا وَ هُوَ مَهْدِيُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ"؛ این گروه به خدا قسم همان پیروان ما هستند که خداوند به وسیله مردی از خاندان ما این موضوع را تحقق می‌بخشد و او مهدی این امت است. در تفسیر برهان نیز ذیل همین آیه روایات متعددی از امام باقر و امام صادق (ع) نقل شده که این آیه اشاره به قیام قائم (ع) است.
3. ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾ از این آیه به خوبی روشن می‌شود که اراده پروردگار بر تکامل نور اسلام تعلق گرفته و تکامل واقعی آن هنگامی خواهد بود که بر سراسر پهنه جهان سایه افکند و آن هنوز واقع نشده، پس باید منتظر چنان روزی باشیم. همین وعده عیناً در آیه ۹ سوره صف و با مختصر تفاوت در آیه ۲۸ سوره فتح تکرار شده است. روایاتی که در تفسیر آیه فوق از معصومین (ع) وارد شده است دلالت دارند که آیه مربوط به حضرت مهدی (ع) است. علی (ع) هنگامی که آیه فوق را تلاوت فرمود، از یاران خود پرسید: آیا این پیروزی حاصل شده است؟ عرض کردند: آری! فرمود: "كَلَّا فَوَ الَّذِي نَفْسِي‏ بِيَدِهِ‏ حَتَّى‏ لَا يَبْقَى‏ قَرْيَةٌ إِلَّا وَ يُنادي بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ بُكْرَةً وَ عَشِيّاً". در حدیثی از امام باقر (ع) می‌خوانیم: "إِنَّ ذَلِكَ يَكُونُ عِنْدَ خُرُوجِ الْمَهْدِيِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (ع) فَلاَ يَبْقَى أَحَدٌ إِلاَّ أَقَرَّ بِمُحَمَّدٍ (ص)"
4. آیات دیگری نیز در قرآن وجود دارند که هر چند به صراحت آیات فوق الذکر نیستند، ولی ائمه اطهار (ع) در تفسیر و تأویل آیات، آنها را به وجود امام زمان و قیام آن حضرت تطبیق کرده‌اند؛ مثلاً در آیه: ﴿الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ﴾ غیب به وجود امام زمانی که شیعه به او معتقد است تفسیر شده است؛ یعنی منظور از متقین شیعیانند که به وجود آن حضرت که پنهان است ایمان دارند. و یا در آیه ﴿وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا﴾ منظور ایمان و اسلام مردم در زمان ظهور حضرت مهدی است.

تا اینجا به این نتیجه رسیدیم که در تمام مذاهب و ملل، سخن از یک مصلح کل و آینده روشن است. از جمله در اسلام، چنانکه از آیات فوق، خصوصاً روایاتی که در تفسیر و تأویل آنها وارد شده، معلوم شد که در اسلام نیز مسأله مصلح کل مطرح است، آنچه حائز اهمیت است این است که در اسلام برخلاف سایر ملل آن مصلح کل با نام و نشان و تمام خصوصیات فردی و نسبی مشخص شده و مسأله مهدی و مهدویت از همان صدر اسلام، امری شناخته شده بود. مسلمان‌ها به ویژه شیعه آن مصلح کل را مهدی موعود آل محمد می‌دانند».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛

رسول رضوی حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، در کتاب «امام مهدی» در این‌باره گفته است: «پیامبر (ص) قبل از وفات خویش فرمود:"إِنِّي‏ تَارِكٌ‏ فِيكُمُ‏ الثَّقَلَيْنِ‏ مَا إِنْ‏ تَمَسَّكْتُمْ‏ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي- وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْض‏‏‏ ‏‏‏‏‏"؛ بنابراین، قرآن یا اهل بیت (ع) به تنهایی، مایه رستگاری نخواهند شد. ما زمانی می‌توانیم به رستگاری برسیم که این دو را در کنار هم قرار دهیم؛ زیرا قرآن، به تنهایی و بدون اهل بیت (ع) برای هدایت انسان کافی نیست. در مسئله مهدویت نیز اگر بخواهیم آیات مربوط به امام مهدی‌(ع) و قیام آن حضرت را بفهمیم، باید به بیانی که از سوی اهل بیت (ع) در مورد آیات مربوط به قیام آن حضرت، وارد شده است، مراجعه کنیم؛ زیرا قرآن، یعنی ثقل اکبر و مهم‌ترین منبع اسلامی، در زمینه ظهور حضرت قائم (ع) مانند بسیاری زمینه‌های دیگر، یک بحث کلی و اصولی دارد و وارد جزئیات مسئله نمی‌شود. به تعبیر دیگر، آیات قرآن، خبر از یک حکومت عدل جهانی در سایه ایمان می‌دهد که به دست "خلیفة الله" صورت خواهد گرفت. تعیین مصداق این آیات، منوط به رجوع به دریای بی‌کران علم اهل بیت (ع) است. برخی از علما و محققان، تعداد آیاتی را که درباره امام زمان (ع) تفسیر و تأویل شده است، حدود دویست آیه دانسته‌اند. مرحوم علامه مجلسی، بیش‌تر آنها را در "بحار الأنوار" گرد آورده است. و ما در این‌جا، به ذکر چند آیه از ائمه (ع) اکتفا می‌کنیم: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ * إِنَّ فِي هَذَا لَبَلاغًا لِّقَوْمٍ عَابِدِينَ﴾؛ این آیه دلالت می‌کند که روزی خواهد رسید که صلح و راستی، بر سراسر جهان سایه خواهد افکند و ظلم و بیداد از روی زمین برچیده‌ خواهد شد. چون در زمان هیچ‌یک از انبیا و امامان قبلی، چنین اتفاقی نیفتاده، بنابراین باید این امر در آینده اتفاق بیفتد. برای این‌که بدانیم این وعده که در ثقل اکبر داده شده چه‌وقت و توسط چه کسی تحقق خواهد یافت، باید به ثقل اصغر مراجعه کنیم. ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾؛ قدر مسلم، وعده غالب شدن دین اسلام بر همه آیین‌ها، تاکنون تحقق نیافته و آیین‌های دیگری با پیروان فراوان وجود دارند که هنوز نه تنها مغلوب دین حق پیامبر اسلام (ص) نشده‌اند، بلکه سعی می‌کنند تا اسلام را از بین ببرند، ولی چون وعده الهی حق است، پس باید روزی تحقق پیدا کند. به همین دلیل، امام باقر (ع) می‌فرماید: "این پیروزی، به هنگام قیام مهدی از آل محمد (ص) خواهد بود که احدی در روی زمین باقی نماند، جز آنکه به نبوت محمد (ص) اعتراف کند". ﴿الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الأُمُورِ﴾؛ امام باقر (ع) فرمود: "این آیه، برای آل محمد (ع) است و مهدی و اصحابش را فرمانروای مشارق و مغارب زمین می‌گرداند و به دست او و یارانش، دین را غالب کرده و بدعت‌ها و باطل‌ها را می‌میراند". ﴿أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ﴾؛ از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: این آیه، درباره قائم آل محمد (ع) نازل شده است. سوگند به خدا، او، مضطر است زمانی که در مقام، دو رکعت نماز بگذارد و خدا را بخواند، خدا دعای او را استجابت می‌کند و رنج او را برطرف می‌سازد و او را در زمین خلیفه قرار می‌دهد. امام صادق (ع) فرمود: "آیه ﴿وَلا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ﴾؛ درباره حضرت قائم (ع) نازل شده است". ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾؛ نتیجه و جمع‌بندی‌: از بررسی این آیات، چنین به دست می‌آید که خداوند، پیروزی مطلق حق بر باطل را وعده داده است و این پیروزی - که تاکنون تحقق نیافته - در آینده، به دست کسانی تحقق خواهد یافت که اقامه‌کننده نماز هستند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. اینان، با اقامه شعائر الهی، وارث زمین خواهند شد. چنان‌که در ابتدای بحث ذکر شد، تعیین مصداق این آیات و تفسیر آنها، تنها، در صورت رجوع به ائمه (ع) میسور است و همان‌گونه که در ذیل آیات اشاره شد، امامان (ع) امام مهدی (ع) و یاران آن حضرت را مصادیق این آیات و تحقق‌دهندگان وعده الهی، معرفی می‌کنند».

پرسش‌های وابسته

1. نام اصلی امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. آیا بردن نام امام مهدی حرام است؟ (پرسش)
3. نام امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
4. نام‌های امام مهدی چیستند؟ (پرسش)
5. آیا در قرآن کریم به امام مهدی اشاره شده است؟ (پرسش)
6. چرا نام امام مهدی در قرآن نیامده است؟ (پرسش)
7. چرا به امام مهدی شریک القرآن می‌‏گوییم؟ آیا این لقب را به ائمه‏ دیگر هم می‏‌توان نسبت داد؟ (پرسش)
8. نام امام مهدی در کتاب‌ها و ملل گوناگون چیست؟ (پرسش)
9. آیا نام بردن اسم امام مهدی یعنی محمد جایز است؟ (پرسش)
10. چرا می‌‏گویند به زبان آوردن و گفتن اسم واقعی امام مهدی حرام است؟ (پرسش)
11. چرا نام امام مهدی برده نمی‌شود و به صورت م ح م د نوشته می‌شود؟ (پرسش)
12. علت نهی از ذکر اسم خاص امام مهدی چیست؟ (پرسش)
13. نام امام مهدی در کتب اهل سنت چیست؟ (پرسش)
14. نام امام مهدی در دعاها چیست؟ (پرسش)
15. نام امام مهدی در کلام دانشمندان شیعه چیست؟ (پرسش)