بحث:ازدواج امام علی با حضرت فاطمه
مقدمه
الأمالی، طوسی- به نقل از ضحاک بن مزاحم-: شنیدم که علی بن ابی طالب (ع) می‌فرمود: ابو بکر و عمر به نزد من آمدند و گفتند: چرا نزد پیامبر خدا نمی‌روی تا فاطمه (س) را خواستگاری کنی؟ من‌نزد پیامبر خدا رفتم. چون مرا دید، خندید و فرمود: "ای ابو الحسن! به چه کار آمده‌ای و حاجتت چیست؟". خویشاوندی و سابقه‌ام در اسلام و یاری کردن او و جهادم را ذکر کردم. پس فرمود: "ای علی! راست گفتی و برتر از چیزهایی هستی که می‌گویی". من گفتم: ای پیامبر خدا! فاطمه را به ازدواج من در می‌آوری؟ فرمود: "ای علی! مردانی او را پیش از تو خواستگاری کردند. به فاطمه گفتم؛ ولی در چهره‌اش کراهت دیدم؛ اما منتظر باش تا به نزدت باز گردم". پیامبرخدا، نزد فاطمه (س) رفت. فاطمه (س) از جا برخاست و ردای پدر را گرفت و کفش‌هایش را درآورد و آبْ دست برایش آورد و دست و پای او را شُست و سپس نشست. پس پیامبر خدا به او فرمود: "ای فاطمه!". پاسخ داد: بلی، چه می‌خواهی، ای پیامبر خدا؟ فرمود: "علی بن ابی طالب، کسی است که خویشاوندی و فضیلت و اسلامش را می‌شناسی و من از خدا خواسته‌ام که تو را به ازدواج بهترینِ آفریدگانش و محبوب‌ترینِ آنان در نزدش درآورد و علی از تو خواستگاری کرده است. چه نظری داری؟". فاطمه (س) ساکت ماند و صورتش را برنگردانْد و پیامبر خدا، کراهتی در چهره‌اش ندید. پس برخاست، در حالی که می‌گفت: "الله اکبر! سکوت او [نشانه] رضایت اوست". پس جبرئیل (ع) نزدش آمد و گفت: ای محمد! او را به ازدواج علی بن ابی طالب درآور که خداوند، این دو را برای هم پسندیده است[۱].
سنن ابن ماجة- به نقل از عایشه و ام سلمه-: پیامبر خدا به ما فرمان داد که جهاز فاطمه (س) را آماده کنیم تا او را به خانه علی (ع) بفرستیم. پس به سراغ خانه رفتیم و کف اتاق را با خاک نرم اطراف مَسیل، فرش کردیم. سپس دو بالش را از لیف [خرما] که با دست، آن را زده و حلاجی کرده بودیم، پر کردیم. سپس پیامبر خدا به ما خرما و کشمش خورانْد و آب گوارایی نوشانْد و چوبی را در گوشه اتاق نصب کردیم تا بر آن، لباس و مشک آب بیاویزند و بهتر از عروسی فاطمه (س)، عروسی‌ای ندیدیم[۲].
امام علی (ع)- در یادکرد ازدواجش با فاطمه (س)-: سپس پیامبر خدا، مرا صدا زد: "ای علی!". گفتم: بلی، ای پیامبر خدا! فرمود: "به خانه‌ات وارد شو و با همسرت لطیف و سازگار باش که فاطمه، پاره تن من است. هرچه او را رنج دهد، مرا رنج می‌دهد، و هرچه او را شادمان کند، مرا شادمان می‌کند. شما را در پناه خداوند می‌گذارم و پس از خود، شما را به خدا می‌سپارم"[۳].[۴].
سبک زندگی امام علی(ع) و فاطمه زهرا(س)
یکی از زیباترین نمونه‌های خانواده و سبک زندگی اسلامی در سیره ائمه اطهار(ع) زندگانی این دو بزرگوار است که در این مختصر، اشاره‌ای به آن می‌کنیم. بحث مدیریت در خانواده علی(ع) و نقش تعاون و همکاری در این زندگانی، به زیبایی مشهود است. حضرت علی(ع) تهیه آب و هیزم، نظافت و تمیزکاری خانه را بر عهده داشتند و فاطمه زهرا(س) تهیه نان و پخت و پز را انجام می‌دادند[۵]. مشورت و همیاری در این خانواده، در نهایت تواضع و فروتنی میان اعضای خانه برقرار بود[۶]. روابط عاطفی و احساسات نیز در این خانواده در اوج و کمال بود؛ چنان که فاطمه(س)، عشق و محبت خود را به همسر خویش این‌گونه بیان می‌کند: جان من فدای تو و حافظ تو؛ همواره با تو خواهم بود در سختی‌ها و راحتی‌ها. تمام اوقات زندگی که این دو بزرگوار در کنار هم به سر بردند، سرشار از عاطفه و احساس، محبت و آرامش و همراه با تفریح و سرگرمی بود[۷].
فاطمه(س) در تمام سختی‌ها و مشکلات اقتصادی در کنار همسر خویش، با صبر و تحمل ایستادگی کرد و هیچ‌گاه خواسته‌ای نابجا از همسر خویش نداشت؛ بلکه همواره قناعت را در زندگی، پیشه خود کرده بود[۸]. تربیت فرزند و توجه به نیازهای روحی و روانی آنها نیز در این خانواده بسیار مهم بود و هر دو با تمام وجود، در تربیت فرزندان تلاش کردند[۹]. زندگی آنها سراسر زهد و تقوا و رهایی از تعلقات دنیوی بود[۱۰]؛ خانواده‌ای که روح الهی بر تمام ابعاد زندگی آن، حاکم بود. حضرت فاطمه(س) در خانه خویش، با تحمل همه مشکلات و سختی‌ها، محیط خانه را برای همسرش، محل آرامش و آسایش می‌ساخت. به همین علت بود که وقتی علی(ع) از میدان نبرد و برخورد با مسائل و حوادث خارج از خانه خسته می‌شد، به این محل امن پناه می‌برد تا تجدید نیرو کند و بتواند خود را برای انجام وظایف، آماده سازد[۱۱]. رسیدگی به جراحات ناشی از جنگ، شست‌وشوی لباس‌ها و پانسمان زخم‌ها، گوشه‌ای از لطف فاطمه زهرا(س) در قبال همسر بوده است. در ادامه بحث، با توضیحات بیشتر درباره زندگی این بزرگواران، می‌کوشیم تبیینی دقیق‌تر از سبک زندگی آنان به دست دهیم.
ازدواج نمونه: در تاریخ ازدواج علی(ع) و حضرت زهرا(س) اختلاف است و کسی که قدیمی‌ترین نقل را آورده، یعقوبی است که نوشته است: رسول الله(ص) دو ماه پس از ورود به مدینه، حضرت زهرا(س) را به تزویج حضرت علی(ع) درآورد؛ این در حالی بود که گروهی از مهاجران، وی را از رسول الله(ص) خواستگاری کرده بودند. در منابع با اسناد مختلف از امیرمؤمنان، ابن عباس، ابن مسعود، جابر بن عبدالله انصاری، انس بن مالک، براء بن عازب و ام سلمه با الفاظ مختلف معانی همسان، نقل شده است که ابوبکر و عمر، هر یک فاطمه(س) را از پیامبر(ص) خواستگاری کردند، اما آن حضرت آنان را رد کرد[۱۲]. هنگامی که رسول خدا(ص) وی را به عقد حضرت علی(ع) درآورد، آنها گله کردند و آن حضرت فرمود: من فاطمه را به علی تزویج نکردم، بلکه خدا او را به علی تزویج کرد[۱۳]. ابن سعد به سند خود روایت کرده است: «علی، از فاطمه خواستگاری کرد. پیامبر(ص) به فاطمه گفت: علی از تو سخن می‌گوید. پس فاطمه با عفت و حیایی که داشت، سکوت کرد و پیامبر، او را به همسری علی در آورد»[۱۴]. علی(ع) نخستین امام مؤمنان و رهبر مسلمانان و اولین خلیفه بعد از رحلت رسول اکرم(ص) و داماد آن حضرت (شوهر فاطمه زهرا(س)، سرور بانوان) است[۱۵].
مراسم خواستگاری: طبرسی در اعلام الوری از علی بن ابراهیم قمی نقل می‌کند: وقتی رسول الله(ص) منزل خود را در مدینه بنا می‌کرد، فاطمه(س) نزد او به سر می‌برد. در این هنگام ابوبکر از او خواستگاری کرد و آن حضرت در جواب فرمود: «منتظر امر خدای عزوجل هستم». سپس عمر به خواستگاری آمد که همین جواب را شنید.
آنگاه به حضرت علی(ع) گفتند: چرا فاطمه(س) را خواستگاری نمی‌کنی؟ حضرت فرمود: «به خدا قسم که چیزی ندارم». به ایشان گفته شد: رسول الله(ص) از تو چیزی نمی‌خواهد. پس حضرت علی(ع) نزد رسول خدا(ص) آمد، ولی شرمش آمد که درخواست خود را مطرح کند و بازگشت. سپس در روز دوم نیز آمد، ولی باز شرمش شد و بازگشت. آنگاه در روز سوم آمد که رسول خدا(ص) از او پرسید: «ای علی! آیا خواسته‌ای داری؟» عرض کرد: «بله یا رسول الله(ص)». فرمود: «شاید که برای خواستگاری آمده‌ای؟» عرض کرد: «بله، یا رسول الله». فرمود: «آیا چیزی نزد خود داری؟» علی(ع) عرض کرد: «ای رسول، چیزی جز زره‌ام ندارم». پس رسول خدا(ص) فاطمه را به دوازده و نیم اوقیه طلا به وی تزویج کرده و زره‌اش را به وی بازگردانید[۱۶]. در کتاب طبقات ابن سعد، ایراد خطبه حضرت زهرا(س) توسط رسول اکرم(ص) را چنین روایت می‌کند: پیامبر(ص) در تزویج فاطمه(س) بر منبر نشست و خطبه‌ای ایراد کرد: سپاس خدای را که به نعمت، مورد سپاس و ستایش است و به قدرتش مورد پرستش و در حکم روایی‌اش مطاع و فرمانبردار و بدانچه در نزد اوست، مورد رغبت و میل همگان؛ آنکه از عذابش همگی ترسانند و فرمانش در آسمان و زمین روان است. آفریدگان را به قدرتش آفرید و به احکام خود، آنان را متمایز ساخت و به دین خود، آنان را عزت بخشید و به پیامبر خویش، محمد(ص) گرامی‌شان داشت. به راستی که خدا، پیوند از طریق زناشویی را نسبی جدید و به صورت امری واجب قرار داد و رحم‌ها را بدان آمیخت و همگان را بدان ملزم ساخت، و این گونه فرمود: اوست که از آب، بشری آفرید و آن را نژاد و پیوندی قرار داد و پروردگار تو تواناست. پس فرمان خدا به حکم او مقدری برای هر مدتی نوشته‌ای است. هر چه را که خدا خواهد محو و هر چه را که خواهد ثبت می‌کند و اصل تمام کتاب‌ها نزد اوست[۱۷].
جامه دامادی علی(ع) از سه قطعه لباس تشکیل می‌شد: پیراهنی تا بالای مچ؛ ازار یا میان‌بندی تا بالای ساق؛ و مدرعه که بالاپوشی پشمین بود. بهای تمام جامه وی، یک دینار بیش نبود[۱۸]. اگرچه این ازدواج آسمانی بود و می‌بایست محقق می‌شد، شخصیت حضرت فاطمه(س) - به ویژه - و احترام به زنان در اسلام و آزادی آنان در انتخاب همسر، ایجاب می‌کرد که پیامبر(ص) بدون مشورت با دخترش اقدام به این کار نکند[۱۹]. علامه حلی در کتاب خود، مقدم بودن علی(ع) در پذیرش اسلام، وصی رسول خدا(ص) بودن ایشان و تجلیل خداوند از مقام وی را دلایل برتری و فضیلت امام علی(ع) برای ازدواج با فاطمه زهرا(س) بیان می‌کند[۲۰]. با این نگاه، فاطمه(س) و علی(ع) همتا و کفو یکدیگر بودند.
مهریه فاطمه زهرا(س): بی‌شک ازدواج بهترین مرد جهان با سیده زنان عالم، دختر پیامبر بزرگ اسلام(ص) باید از هر نظر الگو باشد؛ الگویی برای همه قرون و اعصار. درباره مهریه در چنین ازدواجی، نقل شده است که پیامبر(ص) به امام علی(ع) فرمود: «چیزی داری که مهریه همسرت قرار دهی؟» امام(ع) عرض کرد: «پدر و مادرم به فدایت؛ تو از زندگی من به خوبی آگاهی؛ جز شمشیر و زره و شتر چیز دیگری ندارم». پیامبر(ص) فرمود: «درست است؛ شمشیرت به هنگام کارزار با دشمنان اسلام، مورد نیاز است؛ با شتر نیز باید نخلستان را آب دهی و در مسافرت‌ها از آن استفاده کنی. بنابراین تنها زره را می‌توانی مهریه همسرت قراردهی و من دخترم، فاطمه(س) را در برابر همین زره به عقد تو در می‌آورم»[۲۱]. شاید بیشترین قیمتی که در کتاب‌های تاریخ درباره این زره نوشته شده است، پانصد درهم باشد. پیامبر(ص) دستور داد زره امیرالمؤمنین(ع) را بفروشند و پولش را که حدود پانصد درهم بود، نزد ایشان آورند. آنگاه آن را سه قسمت کرد؛ قسمتی را به بلال داد تا از آن عطری تهیه کند و دو قسمت دیگر را برای تهیه وسایل زندگی و لباس تعیین فرمود»[۲۲]. البته درباره میزان مهریه فاطمه(س) و جنس آن، روایات گوناگونی نقل شده است. قول صواب آن است که مهریه آن حضرت پانصد درهم و ۵/۱۲ اوقیه بوده است»[۲۳]. هر اوقیه نیز معادل چهل درهم است. چنان که در روایات اهل بیت(ع) ثابت شده، میزان مهرالسنه همین مقدار است[۲۴].
جهیزیه فاطمه زهرا(س): جهیزیه بانوی اسلام نیز همچون مهریه‌اش، الگویی برای همگان است؛ جهیزیه‌ای که پیامبر(ص) آن را با پول زره امیرالمؤمنین(ع) تهیه کرد. جهیزیه آن حضرت از این قرار بود: پیراهنی به بهای هفت درهم، یک روسری به چهارده درهم، یک حوله سیاه خیبری، یک تختخواب که از برگ درخت خرما بافته شده بود، دو عدد تشک کتانی از کتان‌های مصر که داخل یکی از آنها با لیف خرما و درون دیگری با پشم گوسفند پر شده بود، چهار عدد بالش از پوست‌های طائف که از گیاه خوشبویی به نام «اذخر» پر شده بود، یک تخته پرده پشمی، یک قطعه حصیر «هجری»، یک دستاس، یک تشت مسی برای شستن لباس، یک مَشک چرمین، یک بادیه بزرگ برای دوشیدن شیر، یک آفتابه گلی، یک سبوی گِلی سبز، دو عدد کوزه سفالین، یک قطعه پوست برای فرش، یک چادر از پارچه‌های بافت قطوان[۲۵].
مراسم عروسی فاطمه زهرا(س): مراسم ازدواج، روز اول یا ششم ذی‌الحجه سال دوم هجری و یک ماه پس از مجلس عقد صورت گرفت[۲۶]. در فاصله بین عقد و عروسی، امام علی(ع) شرم می‌کرد درباره همسرش با پیامبر(ص) صحبت کند. روزی عقیل، برادر امام علی(ع) به او گفت: «چرا همسرت را به خانه نمی‌آوری تا با عروسی تو، چشم ما روشن شود؟». موضوع به اطلاع پیامبر(ص) رسید. ایشان امام علی(ع) را خواست و از او پرسید که آیا حاضر است عروسی کند؟ امام علی(ع) پاسخ مثبت داد. پیامبر(ص) فرمود: «إن شاء الله امشب یا فردا شب، مراسم عروسی را برپا می‌کنم». آنگاه به همسرانش دستور داد حضرت فاطمه(س) را آماده کنند.
رسول خدا(ص) به امام علی(ع) فرمود: «عروسی بدون میهمانی نمی‌شود» و خود ایشان آشپزی را برعهده گرفت و نوعی غذای مطبوع عربی تهیه کرد[۲۷]. از آنجا که دعوت عمومی بود، عده زیادی شرکت کردند و به برکت دست رسول خدا(ص) همه از غذا سیر خوردند[۲۸]. مقداری از غذا را هم برای فقرا بردند و ظرفی را هم برای عروس و داماد گذاشتند. همچنین سفره‌هایی در مسجد گسترده شد و بیش از چهار هزار مرد و زن بر آن نشستند. حضرت رسول(ص) طبقی پر از غذا به طرف خانه‌های همسرانش نیز فرستاد[۲۹].
اثاث خانه علی(ع) هنگام ازدواج با فاطمه(س): علی(ع) مقداری شن نرم در کف اتاق گسترد و قطعه چوبی هم بین دو دیوار اتاق نصب کرد تا لباس‌های خود را روی آن پهن کنند. یک پوست گوسفند هم کف اتاق انداخت و بالشی را که از لیف خرما پر شده بود، در اتاق قرار داد[۳۰].
خانه فاطمه زهرا(س): پیامبر(ص) برای خود در قسمت شرقی مسجد، خانه‌ای بنا کرده بود و با فاطمه(س) در آن خانه زندگی می‌کرد. وی خانه‌های دیگری ساخت و همسرانش را در آنها جای داد. برای علی(ع) نیز خانه‌ای در کنار اتاقی که عایشه در آن می‌زیست و بعدها پیامبر(ص) در آن دفن شد، ساخت[۳۱]. چون علی(ع) با فاطمه(س) ازدواج کرد و عروس، در خانه‌ای که علی(ع) اجاره کرده بود آمد، باز به همین خانه بازگشت و با فاطمه(س) در آن زیست تا آنکه وی از دنیا رفت. حسن و حسین و دیگر فرزندان علی(ع) از فاطمه در همین خانه به دنیا آمدند. همچنین صخره‌ای که حسنین بر آن به دنیا آمده بودند[۳۲].
اقتصاد و معیشت در خانه امیر مؤمنان علی(ع): از دیدگاه امام علی(ع)، تنظیم اقتصادی خانواده نیز نقش مؤثری در تنظیم ساختار نیازهای فردی دارد[۳۳]. امیرمؤمنان هرگاه از جهاد فراغت می‌یافت، به تعلیم مردم و قضاوت در میان آنها می‌پرداخت و پس از اتمام این کار در نخلستانی که داشت، مشغول به کار می‌شد. آن حضرت، خود زمین را شخم می‌زد، آبیاری می‌کرد و خرما می‌کاشت[۳۴].[۳۵].
منابع
پانویس
- ↑ الأمالی للطوسی عن الضحاک بن مزاحم: «سَمِعتُ عَلِی بنَ أبی طالِبٍ (ع) یقولُ: أتانی أبو بَکرٍ وعُمَرُ فَقالا: لَو أتَیتَ رَسولَ اللهِ (ص) فَذَکرتَ لَهُ فاطِمَةَ. قالَ: فَأَتَیتُهُ، فَلَما رَآنی رَسولُ اللهِ (ص) ضَحِک، ثُم قالَ: ما جاءَ بِک یا أبَا الحَسَنِ؟ وما حاجَتُک؟ قالَ: فَذَکرتُ لَهُ قَرابَتی وقِدَمی فِی الإِسلامِ ونُصرَتی لَهُ وجِهادی، فَقالَ: یا عَلِی صَدَقتَ، فَأَنتَ أفضَلُ مِما تَذکرُ. فَقُلتُ: یا رَسولَ اللهِ، فاطِمَةُ تُزَوجُنیها؟ فَقالَ: یا عَلِی، إنهُ قَد ذَکرَها قَبلَک رِجالٌ، فَذَکرتُ ذلِک لَها، فَرَأَیتُ الکراهَةَ فی وَجهِها، ولکن عَلی رِسلِک حَتی أخرُجَ إلَیک. فَدَخَلَ عَلَیها فَقامَت إلَیهِ، فَأَخَذَت رِداءَهُ ونَزَعَت نَعلَیهِ، وأتَتهُ بِالوَضوءِ، فَوَضأَتهُ بِیدِها وغَسَلَت رِجلَیهِ، ثُم قَعَدَت، فَقالَ لَها: یا فاطِمَةُ، فَقالَت: لَبیک! حاجَتُک یا رَسولَ اللهِ؟ قالَ: إن عَلِی بنَ أبی طالِبٍ مَن قَد عَرَفتِ قَرابَتَهُ وفَضلَهُ وإسلامَهُ، وإنی قَد سَأَلتُ ربی أن یزَوجَک خَیرَ خَلقِهِ وأحَبهُم إلَیهِ، وقَد ذَکرَ مِن أمرِک شَیئاً، فَما تَرَینَ؟ فَسَکتَت ولَم تُوَل وَجهَها، ولَم یرَ فیهِ رَسولُ اللهِ (ص) کراهَةً، فَقامَ وهُوَ یقولُ: اللهُ أکبَرُ! سُکوتُها إقرارُها. فَأَتاهُ جَبرَئیلُ (ع) فَقالَ: یا مُحَمدُ، زَوجها عَلِی بنَ أبی طالِبٍ؛ فَإِن اللهَ قَد رَضِیها لَهُ ورَضِیهُ لَها» (الأمالی، طوسی، ص ۳۹، ح ۴۴).
- ↑ سنن ابن ماجة، ج ۱، ص ۶۱۶، ح ۱۹۱۱. با مراجعه به زندگینامه افراد نام‌برده در این احادیث، یعنی اسماء بنت عمیس، ام سلمه و سلمان فارسی، درمی‌یابیم که اسماء در سال اول و دوم هجری در حبشه بوده، ام سلمه هنوز همسر پیامبر (ص) نشده و سلمان به مدینه نیامده است. از این رو، روایت حضور آنان در مراسم ازدواج حضرت زهرا(س) مورد تردید است.
- ↑ الإمام علی (ع)- فی ذِکرِ زَواجِهِ مِن فاطِمَةَ (س)-: «... ثُم صاحَ بی رَسولُ اللهِ (ص): یا عَلِی، فَقُلتُ: لَبیک یا رَسولَ اللهِ! قالَ: ادخُل بَیتَک وَالطُف بِزَوجَتِک وَارفَق بِها؛ فَإِن فاطِمَةَ بَضعَةٌ مِنی، یؤلِمُنی ما یؤلِمُها ویسُرنی ما یسُرها، أستَودِعُکمَا اللهَ وأستَخلِفُهُ عَلَیکما» (المناقب، خوارزمی، ص ۳۵۳، ح ۳۶۴).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۳-۳۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۷ - ۲۳؛ دایرةالمعارف تشیع، ص۱۲۲.
- ↑ دشتی، نهج الحیاة: فرهنگ سخنان فاطمه، ص۱۶۷-۱۶۴.
- ↑ نیلی پور، فرهنگ فاطمیه، ص۱۸۹-۱۸۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۹؛ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهرا(س)، ج۱۷، ص۴۲۲.
- ↑ نیلی پور، فرهنگ فاطمیه، ص۱۸۲- ۱۸۱..
- ↑ انصاری زنجانی خوئینی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهرا(س)، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ص۱۵۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۷ – ۱۶؛ شیعی سبزواری، راحة الأرواح، ص۷۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۱؛ طبری، التاریخ و الامم، ج۲، ص۴۱۰؛ استرآبادی، تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمه اطهار، ص۱۳۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۷-۱۶.
- ↑ حلی، المستجاد من کتاب الارشاد، ص۴۱.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۲۲۵ – ۲۲۴؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۰، ص۳۶۰؛ استرآبادی، تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمه اطهار(ع)، ص۱۳۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۹؛ امین عاملی، سیره معصومان، ج۲، ص۴۲.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۱۱۳؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۶۶؛ مغنیه، فضیلت‌های امام علی(ع)، ترجمه: سید عبدالرزاق سیادت، ص۹۱؛ ربیعی، علی مظلوم تاریخ، بیست و پنج سال سکوت، پنج سال حکومت، ص۱۴۹.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۹۳.
- ↑ حلی، المستجاد من کتاب الارشاد، ص۷۴ – ۷۳.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۰، ص۳۵۸؛ عقیقی بخشایشی، زندگینامه پیشوایان، ص۵۶.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۰، ص۳۶۰؛ احمدی بیرجندی، چهارده اختر تابناک، ص۷۸؛ مکارم شیرازی، شیوه همسری در خانواده نمونه، ص۵۳.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۰، ص۳۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، شیره همسری در خانواده نمونه، ص۵۳؛ امین عاملی، سیره معصومان، ج۲، ص۴۴.
- ↑ امین عاملی، سیره معصومان، ج۲، ص۴۶؛ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۰، ص۳۷۷؛ مغنیه، فضیلت‌های امام علی(ع)، ترجمه: سید عبدالرزاق سیادت، ص۱۶۴؛ عقیقی بخشایشی، زندگی نامه پیشوایان، ص۵۶.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی(ع)، ج۷، ص۲۷۳؛مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۹۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۰۶.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۵۴.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱۰، ص۳۹۸؛ طبری، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ص۲۷.
- ↑ امین عاملی، سیره معصومان، ترجمه: علی حجتی کرمانی، ج۲، ص۴۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۵۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۱، ص۳۵۱.
- ↑ امین عاملی، سیره معصومان، ترجمه: علی حجتی کرمانی، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۳۸؛ مغنیه، فضیلت‌های امام علی(ع)، ترجمه: سید عبدالرزاق سیادت، ص۹۹؛ خوانساری، دایرةالمعارف تشیع، ص۲۱۱ – ۲۱۲.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی(ع)، ج۷، ص۲۳۱.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی(ع)، ج۷، ص۲۶۹ - ۲۶۵.
- ↑ سلمانی گواری، ابوالفضل، سیره خانوادگی ائمه معصوم، ص ۶۰-۷۱.