خطبه امام حسین در برابر لشکر ابن زیاد

این مدخل زیرشاخهٔ بحث خطبه‌های امام حسین است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

روز عاشورا قبل از شروع جنگ امام حسین S سخنانی را خطاب به سپاه کوفه بیان داشته‌اند که قسمتی از این سخنان عبارت است از: "... مردم! بگویید من چه کسی هستم؟ آنگاه به خود آیید و خویشتن را ملامت کنید و ببینید آیا قتل من و در هم شکستن حریم من برای شما جایز است؟ آیا من فرزند دختر پیامبر شما نیستم؟ آیا من فرزند وصی و پسر عموی پیامبر شما نیستم؟ مگر من فرزند کسی نیستم که پیش از همه مسلمانان به خدا ایمان آورد و پیش از همه رسالت پیامبر را تصدیق نمود؟ ..."؛ "... همه شما عصیان و سرکشی نموده و با دستور من مخالفت می‌کنید که به گفتارم گوش فرا نمی‌دهید. آری، در اثر هدایای حرامی که به دست شما رسیده و در اثر غذاهای حرام و لقمه‌های غیر مشروعی که شکم‌های شما از آن انباشته شده، خدا این چنین بر دل‌های شما مهر زده است...".

مقدمه

صبح روز عاشورا که مصادف با روز جمعه دهم محرم‌الحرام ۶۱هـ بود، جنگ بین سپاه حق و باطل آغاز شد. امام حسین S پس از نماز صبح طی سخنانی برای اصحابش آنها را به صبر در راه خدا دعوت کرد و آنگاه چنین دست به دعا برداشت: «خدایا! تو در هر غم و اندوه، پناهگاه و در هر پیشامد ناگوار، مایه امید من هستی و در حادثه‌ای، سلاح و ملجأ من! چه بسیار غم‎های کمرشکن که دل‌ها در برابرش آب و راه هر چاره در مقابلش مسدود می‌گردد، غم‎های جانکاهی که با دیدن آنها، دوستان دوری جسته و دشمنان زبان به شماتت می‌گشودند. در چنین مواقعی تنها به پیشگاه تو شکایت آورده و از دیگران قطع امید نموده‎ام و تو بودی که به داد من رسیده و این کوه‌های غم را بر طرف کرده‌ای و از این امواج اندوه نجاتم بخشیده‌ای. خدایا! تویی صاحب هر نعمت و تویی آخرین مقصد و مقصود من».

ابا عبدالله الحسین S پس از مرتب کردن صفوف لشکر خویش، سوار بر اسب شده و از خیمه‌ها فاصله گرفتند و با صدای بلند و رسا، خطاب به لشکر عمر سعد چنین فرمودند: «مردم! حرف مرا بشنوید و در جنگ و خونریزی شتاب نکنید تا من وظیفه خود را که نصیحت و موعظه شماست، انجام بدهم و انگیزه سفر خود را به این منطقه توضیح دهم. اگر دلیل مرا پذیرفتید و با من از راه انصاف درآمدید راه سعادت را دریافته و دلیلی برای جنگ با من ندارید و اگر دلیل مرا نپذیرفتید و از راه انصاف نیامدید همه شما دست به هم بدهید و هر تصمیم و اندیشه باطل که دارید درباره من به اجرا بگذارید و مهلتم ندهید! ولی به هر حال امر بر شما پوشیده نماند، یار و پشتیبان من خدایی است که قرآن را فرو فرستاد و اوست یار و یاور نیکان».

چون سخنان حضرت به اینجا رسید صدای گریه از سوی بعضی از زنان و دختران حرمش بلند شد. حضرت سخن خود را قطع کرده و از برادرش عباس و فرزندش علی اکبر خواست آنان را ساکت کنند و اضافه کرد: آنان گریه‌های زیادی در پیش دارند! پس از سکوت اهل بیت (ع) ایشان ادامه دادند: «بندگان خدا! از خدا بترسید و از دنیا بر حذر باشید که اگر بنا بود همه دنیا به یک نفر داده شود و یا یک فرد برای همیشه در دنیا بماند، پیامبران برای بقا سزاوارتر و جلب خشنودی آنان بهتر و چنین حکمی خوشایندتر بود ولی هرگز! زیرا خداوند دنیا را برای فانی شدن خلق نموده که تازه‌هایش کهنه و نعمت‌هایش زایل و سرور و شادیش به غم و اندوه مبدل خواهد گردید، دون منزلی است و موقت خانه‌ای. پس برای آخرت خود توشه‌ای برگیرید و بهترین توشه آخرت تقوا و ترس از خداست».

«مردم! خداوند دنیا را محل فنا و زوال قرار داد که اهل خویش را تغییر داده وضعشان را دگرگون می‌سازد، مغرور و گول خورده کسی است که گول دنیا را بخورد و بدبخت کسی است که مفتون آن گردد. دنیا شما را گول نزند که هر کس بدان تکیه کند ناامیدش سازد و هر کس بر وی طمع کند به یأس و ناامیدیش کشاند و شما اینک به امری هم‌پیمان شده‌اید که خشم خدا را برانگیخته و به سبب آن، خدا از شما اعراض کرده و غضبش را بر شما فرستاده است. چه نیکوست خدای ما و چه بد بندگانی هستید شماها که به فرمان خدا گردن نهاده و به پیامبرش ایمان آوردید و سپس برای کشتن اهل بیت و فرزندانش هجوم کردید. شیطان بر شما مسلط گردیده و خدای بزرگ را از یاد شما برده است. ننگ بر شما و ننگ بر ایده و هدف شما. ما برای خدا خلق شده‌ایم و برگشتمان به سوی اوست. (سپس فرمود): اینان پس از ایمان، به کفر‌گراییده‌اند، این قوم ستمگر از رحمت خدا دور باد».

«مردم! بگویید من چه کسی هستم؟ آنگاه به خود آیید و خویشتن را ملامت کنید و ببینید آیا قتل من و در هم شکستن حریم من برای شما جایز است؟ آیا من فرزند دختر پیامبر شما نیستم؟ آیا من فرزند وصی و پسر عموی پیامبر شما نیستم؟ مگر من فرزند کسی نیستم که پیش از همه مسلمانان به خدا ایمان آورد و پیش از همه رسالت پیامبر را تصدیق نمود؟ آیا حمزه سیدالشهداء عموی پدر من نیست؟ أیا جعفر طیار عموی من نیست؟ آیا شما سخن پیامبر را در حق من و برادرم نشنیده‌اید که فرمود: این دو سروران جوانان بهشت هستند؟ اگر مرا در گفتارم تصدیق کنید اینها حقایقی است که کوچکترین خلاقی در آن نیست؛ زیرا از روز اول دروغ نگفته‌ام، چون دریافته‌ام که خداوند به اهل دروغ غضب کرده و ضرر دروغ را به گوینده آن برمی‌گرداند. و اگر مرا تکذیب می‌کنید، این در میان مسلمانان از صحابه پیامبر کسانی هستند که می‌توانید از آنها سوال کنید: از جابر بن عبدالله انصاری، ابو سعید خدری، سهل بن سعد ساعدی، زید بن ارقم و انس بن مالک بپرسید که همه آنان گفتار پیامبر را درباره من و برادرم از رسول خدا a شنیده‌اند و همین یک جمله می‌تواند مانع شما از ریختن خون من گردد».

سخنان مستدل و منطقی امام حسین S شمر بن ذی الجوشن را که یکی از فرماندهان سپاه ابن زیاد بود نگران ساخت. او که احتمال می‌داد سخنان حضرت] در سپاهیانشان تاثیر بگذارد و آنان را از جنگ منصرف نماید؛ لذا برای قطع سخنان امام با صدای بلند داد زد و بی‌اهانتی کرد ولی حبیب بن مظاهر جوابش را داد و او را ساکت نمود.

آنگاه حضرت سیدالشهداء S سخنان خود را این گونه به پایان رسانید: «اگر در گفتار من تردید دارید آیا در این واقعیت نیز شک می‌کنید که من پسر دختر پیامبر شما هستم و در همه دنیا و در میان شما و دیگران، پیامبر خدا فرزندی جز من ندارد؟ وای بر شما! آیا مال کسی را گرفته‌ام و یا جراحتی بر شما وارد ساخته‌ام تا مستحق مجازاتم بدانید؟».

گفتار حسین بن علی S که بدینجا رسید، سکوت کامل بر سپاه کوفه حکم‌فرما شد و هیچ عکس‌العمل و پاسخی از طرف آنان مشاهده نمی‌گردید. امام چند تن از افراد سرشناس کوفه را که از آن حضرت دعوت کرده و در میان لشکر ابن سعد حضور داشتند، خطاب کرد و چنین فرمود: «ای شبث بن ربعی و ای حجار بن ابجر و ای قیس بن اشعث و ای یزید بن حارث! آیا شما برای من نامه ننوشتید که میوه‌هایمان رسیده و درختانمان سرسبز و خرم است و در انتظار تو دقیقه شماری می‌کنیم، در کوفه لشکریانی مجهز و آماده در اختیار تو است».

این افراد در مقابل گفتار امام پاسخی نداشتند جز انکار و گفتند ما چنین نامه‌ای به تو ننوشته‌ایم!؟ در اینجا قیس بن اشعث با صدای بلند گفت: یا حسین! چرا با پسرعمویت (یزید) بیعت نمی‌کنی (تا راحت شوی)؟ که در این صورت با تو به دلخواهت رفتار خواهند کرد و کوچکترین ناراحتی متوجه تو نخواهد گردید.

امام در پاسخ وی فرمودند: «نه به خدا سوگند! نه دست ذلت در دست آنان می‌گذارم و نه مانند بردگان از صحنه جنگ و از برابر دشمن فرار کنم».

سپس آن حضرت آیه‌ای را که گفتار حضرت موسی را در مقابل عناد و لجاجت فرعونیان نقل می‌کند، قرائت نمود: من به پروردگار خویش و پروردگار شما پناه می‌برم که گفتار مرا دور می‌افکنید. پناه می‌برم به پروردگار خویش و پروردگار شما از هر شخص متکبری که ایمان به روز جزا ندارد».

آنگاه هر دو سپاه کاملاً آماده جنگ گردیدند. پرچم‌های عمر سعد برافراشته شد و صدای طبل و شیپورشان طنین‌افکند و سپاه دشمن از هر طرف دور خیمه‌های امام حسین S را فراگرفته و مانند حلقه انگشتری در میان خویش گرفتند، حسین بن علی S از میان لشکر خویش بیرون آمد و در برابر صفوف دشمن قرار گرفت و از آنان خواست تا سکوت کنند و به سخنان وی گوش فرا دهند ولی آنها همچنان سروصدا و هلهله می‌نمودند!

حسین بن علی S با این جملات به آرامش و سکوتشان دعوت نمود: «وای بر شما چرا گوش فرا نمی‌دهید تا گفتارم را که شما را به رشد و سعادت فرا می‌خوانم - بشنوید؟ هر کس از من پیروی کند خوشبخت و سعادتمند است و هر کس عصیان و مخالفت ورزد از هلاک‌شدگان است و همه شما عصیان و سرکشی نموده و با دستور من مخالفت می‌کنید که به گفتارم گوش فرا نمی‌دهید. آری، در اثر هدایای حرامی که به دست شما رسیده، و در اثر غذاهای حرام و لقمه‌های غیر مشروعی که شکم‌های شما از آن انباشته شده، خدا این چنین بر دل‌های شما مهر زده است، وای بر شما! آیا ساکت نمی‌شوید؟».

چون سخن امام S بدینجا رسید لشکریان عمر سعد همدیگر را ملامت نمودند که چرا سکوت نمی‌کنند! پس یکدیگر را وادار به استماع سخنان آن حضرت نمودند. هنگامی که سکوت بر صفوف دشمن حاکم گردید امام S در ادامه سخنانش چنین فرمود: «ای مردم! ننگ و ذلت و حزن و حسرت بر شما باد که با اشتیاق فراوان ما را به یاری خود خواندید و آنگاه که به فریاد شما جواب مثبت داده و به سرعت به سوی شما شتافتیم، شمشیرهایی را که از خود ما بود بر علیه ما به کار گرفتید و آتش فتنه‌ای را که دشمن مشترک برافروخته بود، بر علیه ما شعله‌ور ساختید، به حمایت و پشتیبانی دشمنانتان علیه پیشوایانتان بپا خاستید، بدون این که این دشمنان قدم عدل و دادی به نفع شما بردارند و یا امید خیری در آنان داشته باشید مگر طعمه حرامی از دنیا که به شما رسانیده‌اند و مختصر عیش و زندگی ذلت‌باری که چشم طمع به آن دوخته‌اید».

«قدری آرام! وای بر شما! که روی از ما برتافتید و از یاری ما سر باز زدید بدون این که خطایی از ما سر زده باشد و یا رأی و عقیدة نادرستی از ما مشاهده کنید آنگاه که تیغ‌ها در غلاف و دل‌ها آرام و رأی‌ها استوار بود، مانند، ملخ از هر طرف به سوی ما روی آوردید و چون پروانه از هر سو فرو ریختید. رویتان سیاه که شما از سرکشان امت و از ته ماندگان احزاب فاسد هستید که قرآن را پشت سر انداخته‌اید، از دماغ شیطان درافتاده‌اید، از گروه جنایتکاران و تحریف‌کنندگان کتاب و خاموش‌کنندگان سنن می‌باشید که فرزندان پیامبران را می‌کشید و نسل اوصیا را از بین می‌برید. شما از لاحق‌کنندگان زنا زادگان به نسب و اذیت‎کنندگان مؤمنان و فریادرس پیشوای استهزاگران می‌باشید که قرآن را مورد استهزا و مسخره خویش قرار می‌دهند».

«و شما اینک، به این حرب و پیروانش اتکا و اعتماد نموده و دست از یاری ما برمی‌دارید. بلی به خدا سوگند! خذل و غدر از صفات بارز شماست که رگ و ریشه شما بر آن استوار و سینه‌هایتان با آن مملو گردیده است. شما به آن میوه نامبارکی می‌مانید که در گلوی باغبان رنجدیده‌اش گیر کند و در کام سارق ستمگرش شیرین و لذتبخش باشد. لعنت خدا بر پیمان‌شکنان که پیمان خویش را پس از تأکید و محکم ساختن آن می‌شکنند و شما خدا را بر پیمان‌های خود کفیل و ضامن قرار داده بودید و به خدا سوگند! که همان پیمان‌شکنان هستید».

«آگاه باشید که این فرومایه (ابن زیاد) و فرزند فرومایه، مرا در بین دو راهی «شمشیر» و «ذلت» قرار داده است و هیهات که ما به زیر بار ذلت برویم؛ زیرا خدا و پیامبرش و مؤمنان از این که ما ذلت را بپذیریم ابا دارند و دامن‌های پاک مادران و مغزهای باغیرت و نفوس باشرافت پدران، روا نمی‌دارند که اطاعت افراد لئیم و پست را بر قتلگاه کرام و نیک‌منشان مقدم بداریم. آگاه باشید که من با این گروه کم و با قلت، یاران و پشت کردن کمک‌دهندگان، بر جهاد آماده‌ام».

آنگاه امام حسین S این اشعار را قرائت فرمودند: «اگر ما بر دشمن پیروز گردیم، در گذشته هم پیروزمند بوده‌ایم و اگر شکست بخوریم باز هم شکسته از ما و ترس از شؤون ما نیست ولی اینک حوادثی به ما رخ داده و سودی ظاهراً به دیگران رسیده است. شماتت‌کنندگان ما را بگو بیدار باشید که آنان نیز مثل ما، با شماتت‌کنندگان مواجه خواهند گردید و مرگ هر وقت شتر خویش را از کنار دری بلند کرد، در کنار درب دیگری خواهد خواباند».

سپس حضرت فرمود: «آگاه باشید! به خدا سوگند! پس از این جنگ به شما مهلت داده نمی‌شود که سوار بر مرکب مراد خویش گردید مگر همان اندازه که سوارکار بر اسب خویش بسوار است تا این که آسیاب حوادث شما را بچرخاند و مانند محور و مدار سنگ آسیاب، مضطربتان گرداند. این عهد و پیمانی است که پدرم علی S از جدم رسول خدا a بازگو نموده است پس با همفکران خود دست به هم دهید و تصمیم باطل خود، را پس از آنکه امر بر شما روشن گردید، درباره من اجرا کنید و مهلتم ندهید. من بر خدا که پروردگار من و شما است توکل می‌کنم که اختیار هر جنبنده‌ای در ید قدرت اوست و خدای من بر صراط مستقیم است».

سپس سیدالشهداء S دست‎های پاک خود را به سوی آسمان بلند کرد و لشکریان عمر سعد و ابن زیاد را این چنین نفرین نمود: «خدایا! قطرات باران را از آنان قطع کن! و سال‌هایی (سختی) مانند سال‎های یوسف بر آنان بفرست! و غلام ثقفی را بر آنان مسلط گردان تا با کاسه تلخ ذلت، سیرابشان سازد و کسی را در میانشان بدون مجازات نگذارد! در مقابل قتل، به قتلشان برساند و در مقابل ضرب، آنان را بزند! و از آنان انتقام من و انتقام خاندان و پیروانم را بگیرد؛ زیرا اینان ما را تکذیب نمودند و در مقابل دشمن دست از یاری ما برداشتند و توئی پروردگار ما، به تو توکل کرده‌ایم و برگشت ما به سوی تو است».

پس از پایان یافتن سخنان امام حسین S و اتمام حجت آن حضرت بر مردم سنگ‌دل کوفه، عمر سعد از میان لشکریانش بیرون آمد و تیری به سوی خیمه‌های حضرت رها کرد و به سپاهیانش گفت: نزد امیر گواهی دهید که من اولین کسی بودم که به سوی خیمه‌های حسین بن علی تیراندازی کردم!؟ در این وقت مردم کوفه، امام حسین S و اصحابش را تیرباران نمودند. آنگاه حضرت به یاران خویش فرمود: «برخیزید ای بزرگ منش‌ها به سوی مرگ، که چاره‌ای از آن نیست، پس این تیرها پیک‎های مرگ است از طرف این مردم به سوی شما! به خدا سوگند بین شما و بین بهشت و جهنم فاصله‌ای نیست مگر مرگ که مانند پلی شما را به بهشت می‌رساند و دشمنانتان را به دوزخ!» .

منابع

1. تشیع، محمد حسن، فرهنگ عاشورایی ج۳
2. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۵