مقام مخلَصین

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اخلاص است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

اخلاص مؤمنین، بنا بر میزان معرفت و یقین به توحید و طهارت دل و توجهی که در زندگی به خداوند دارند، متفاوت است. اگرچه مخلِصین نیز از ایمان والایی برخوردارند، ولی تا زمانی‌که این حال برای آنان به یک مقام تبدیل نشده باشد، احتمال خطا و خروج از اخلاص در آنها هست. خداوند داستان دانشمندی برجسته از بنی‌اسرائیل به نام بلعم باعور را نقل می‌کند که در ابتدا از رهروان و علمای آیین حضرت موسی (ع) وصاحب مقاماتی از اهل یقین شد، اما به دلیل تعلّق قلبی به دنیا و هوی‌پرستی، در خدمت طاغوت زمان قرارگرفت و در مقام جدال و مخاصمه با حضرت موسی (ع) برآمد؛ کار او در پیروی از شیطان به آنجا رسید که خداوند او را به سگ تشبیه می‌کند.

معلم و امام مردم در معرفی توحید، تنها مخلَصین هستند و سایرین، از عالِم و عامی، باید درس توحید را از آنان بیاموزند و صحت و سقم معرفت خود را به آنان عرضه کنند. البته مرتبه اخلاص افراد و درجه ایمان و یقین ایشان امری باطنی است و کسی جز خداوند به آن آگاه نیست. لذا تشخیص آن دسته از مخلَصینی که خداوند مرتبه اخلاص آنان را در عالی‌ترین مقام تأیید کند و آنان را معلم بشریت قرار دهد، کاری عادی نیست تا با مشورت و تشکیل شوری و نظائر آن قابل انجام باشد. به همین دلیل، این امر خطیر تنها با تنصیص الهی و یا علائمی از قبیل ابراز معجزه، قابل احراز است و زمانی می‌توان به مخلَص بودن بنده‌ای یقین یافت که خداوند اخلاص او را تأیید و عصمت او از خطا را تضمین کرده باشد.

اخلاص مخلَصین؛ بالاترین مرتبه ایمان

اگرچه موضوع بسیاری از آیات قرآن، ایمان و کفر و دعوت به اسلام است، اما مراتب هریک از این دو، به میزان تسلیم اجابت‌کنندگان به دعوت قرآن بستگی دارد. مرتبه اول اسلام، خروج از کفر جلی و پرستیدن بت‌های سنگی و چوبی و اذعان لسانی به وحدانیت خداوند و رسالت رسول اکرم (ص) است. اما از این مرتبه اسلام تا رسیدن به مرتبه ایمان کامل و مراتب بعدی، راهی طولانی فراروی بندگان خدا است؛ چنان‌که خداوند به اعراب تازه مسلمان می‌فرماید: قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ.

مؤمن، بعد از چنین اسلامی، می‌باید راه مجاهده را علماً و عملاً در طریق ایمان و تهذیب نفس در پیش گیرد و شهادتینی را که قبلاً بر زبان جاری کرده بود، در قلب خود محقّق سازد. در این زمینه، خداوند مؤمنین را در آیات گوناگون، به طی این مراتب امر می‌نماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ.

به هر روی، سالک در فرایند طی مراتب اسلام و ایمان، در مقام مخلِصین است؛ یعنی ایمان خود را با استقامت در دین و تلاش در جهاد اکبر، از شائبه‌های شرک پاک می‌نماید؛ اما هنوز رگه‌های کفر و شرک اعتقادی و عملی در قلب او موجود است. خداوند درباره اغلب مؤمنین، خطاب به رسول خویش (ص) می‌فرماید: وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِكُونَ.

پیام این آیه چنین است که تا زمانی که بنده، خود را در مقابل خداوند مشاهده می‌کند و سخن از قرب و بعد است، هنوز به مقصد نرسیده است؛ زیرا عبودیّت در فرهنگ قرآن، به معنای فقر محض بنده در مقابل غنای محض حق است. بی‌تردید، چنین نگاهی به توحید، با خودبینی و اَنانیّت، ولو به مقدار بسیار کم، سازش ندارد. معنای دقیق احدیّت، یکتایی است و یکتایی امری غیربردار نیست. صمدیّت به معنای توپُری و اصالت ذاتی است؛ در نتیجه، غیر خدا، تنها نمودهایی از حق محض هستند. به این ترتیب، مؤمن در ابتدا، بعد از ایمان ظاهری و شهادت زبانی، به دنبال اقامه برهان بر معتقدات خود است و در این مرحله، بعد از اثبات مدعا و رسیدن به یقین علمی، عقل او تسلیم حق می‌شود؛ اما دل همراهی نمی‌کند و در مقام علم‌الیقین، او اذعان به توحید دارد، ولی عاشقانه متعبّد نیست. در مرتبه بعد، با استمرار و استقامت بر ایمان و تهذیب نفس و جهاد با جنود شیطان و تحلّی به صفات حمیده، کم‌کم ایمان از عقل مؤمن به قلبش سرایت می‌کند و مناسک عبادی را با ذوق و رغبت انجام می‌دهد؛ او به حدی اعتلا و ارتقا می‌یابد که خداوند را حاضر و ناظر بر اعمال خود مشاهده می‌کند. به تعبیر رسول اکرم (ص)، بنده، در مقام عین‌الیقین، در عبادت به گونه‌ای عمل می‌کند که گویی خداوند را مشاهده می‌نماید: «اعْبُدِ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ‏ لَمْ‏ تَكُنْ‏ تَرَاهُ‏ فَإِنَّهُ‏ يَرَاكَ‏».

اغلب صفات حمیده و اخلاق فاضله، از لوازم این مرتبه از ایمان است و مراتب علم‌الیقین و عین‌الیقین در این مقام قرارگرفته‌اند. اما تا زمانی که بنده صفات فاضله و کمالات حمیده را به خود نسبت می‌دهد و خود را در مقابل پروردگار مشاهده می‌کند، در مقام مخلِصین است. در حالی‌که در فرهنگ قرآن و بنا به حقیقت توحید، خداوند با وصف احد، صمد، عزیز و متکبّر و اوصاف دیگری از این قبیل، توصیف می‌گردد؛ که اشاره به سیطره ذاتی و وصفی و فعلی حق در همه امور آفاقی و انفسی دارد. به سخن دیگر، مالکیت مطلق خداوند، محملی برای ابراز مالکیت و اظهار علم و قدرت غیر حق در عالم باقی نمی‌گذارد؛ چنان‌که می‌فرماید: قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.

قرآن، در بیانی جامع می‌فرماید: وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَلَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذَابِ. همچنین می‌فرماید: وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ.

چنین مرتبه‌ای از ایمان و یقین، عالی‌ترین مرتبه اسلام و ایمان و مقام مخلَصین است. بنده، در این مقام در مقابل مولای خود هیچ‌گونه استقلالی، نه برای خود و نه برای غیر، در ذات و صفات و افعال قائل نیست؛ او غرق کبریای حق در سراسر عالم می‌گردد. بنده در این مرتبه، به حقیقت این معنا پی می‌برد که: هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.

علامه طباطبایی درباره این مقام و آثار اعتقادی و عملی آن در زندگی، بیان جامعی در تفسیر المیزان دارند که به بخشی از آن اشاره می‌شود: الرابعة: مایلی، المرتبة الثالثة من الإیمان، فإن حال الإنسان و هو فی المرتبة السابقة مع ربه حال العبد المملوک مع مولاه، إذ کان قائما بوظیفة عبودیته حق القیام، وهو التسلیم الصرف لما یریده المولی أویحبه ویرتضیه، والأمر فی ملک رب العالمین لخلقه أعظم من ذلک و أعظم و إنه حقیقة الملک الذی لا استقلال دونه لشیء من الأشیاء لاذاتا و لاصفة، ولا فعلا علی ما یلیق بکبریائه جلت کبریاؤه.

در قرآن ملاحظه می‌کنیم که اولیاء الهی و انبیاء اولوالعزم (ع) از خداوند تقاضا می‌نمودند که آنها را مسلمان قرار دهد؛ چنان‌چه منظور از چنین درخواستی، رسیدن به اسلام مصطلح در مقابل کفر مصطلح باشد، با عصمت انبیاء (ع) پیام و جلالت شأن آنان از کفر جلی سازگار نیست. بر این مبنا، چنین تقاضایی از جانب اولیاء الهی (ع)، دلالت بر درخواست نیل به این مقام از تسلیم دارد. مثال این موضوع، درخواست حضرت ابراهیم (ع) در اواخر عمر شریفش برای خود و فرزندانش از خداوند است: رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ.

این فرمانی به همه مسلمانان است و خداوند در آیات گوناگون قرآن، به همه مؤمنین امر به رسیدن به چنین مقامی را می‌نماید و می‌فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.

در این راستا، حضرت ابراهیم (ع) در واپسین لحظات عمر شریفش، و بعد از ایشان، حضرت یعقوب (ع) به فرزندانشان به‌طور مؤکّد وصیت می‌کنند که چنان زندگی کنند که در فرصت عمر دنیوی، ایمان خود را به چنین مرتبه‌ای از اسلام و تسلیم برسانند. وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.

زیرا رسیدن به چنان مقام ارجمندی، عنایت الهی و موهبتی است که خداوند ولایت امور چنین بندگانی را خود بر عهده می‌گیرد. به همین خاطر است که اخلاص آنان را به خودشان نسبت نمی‌دهد و در قرآن، این گروه به عباد مخلَص (به معنای خالص‌شده، به صیغه اسم مفعول) نامیده شدند؛ چنان‌که خداوند درباره حضرات ابراهیم و اسحق و اسماعیل (ع) می‌فرماید: وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ أُولِي الْأَيْدِي وَالْأَبْصَارِ * إِنَّا أَخْلَصْنَاهُمْ بِخَالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ.

همین تعبیر درباره حضرت موسی و یوسف (ع) نیز به کار رفته است.

نتیجه آنکه، مقام مخلَصین موهبتی الهی است که خداوند حالاً و یا مقاماً به برخی از بندگان خاص خود عنایت می‌نماید. بنابراین، کسانی که به عالی‌ترین مرتبه ایمان نائل می‌شوند، در مقام مخلَصین (خالص‌شدگان به عنایت پروردگار) قرار دارند. هرچند این مقام ذومراتب است، ولی در قرآن به طور خاص در مورد انبیاء و اولیاء معصوم (ع) به کار رفته است و دیگر انسان‌ها، تحت تعلیم مخلَصین معصوم (ع)، می‌توانند به مراتبی از اخلاص آنان نائل شوند.

توصیف مخلَصین در قرآن

خداوند در قرآن، شخصیت‌های مخلَص را به سه نحو معرفی کرده است:

اولاً، مشخصات عام آنان را برشمرده؛ به گونه‌ای که بر اساس آن می‌توان تعریف اخلاص را به شکلی که مانع اغیار باشد، به دست آورد.

ثانیاً، اسامی برخی از ایشان (از جمله بعضی از انبیاء (ع)) را نام برده و در عین حال، اخلاص ایشان را بر آن صفات حمل نموده است؛ به گونه‌ای که وصف مذکور همانا بر علت اخلاص آنها اشعار دارد.

ثالثاً، در مورد مخلَصین بعد از پیامبر اکرم (ص) که حائز چنین شرایطی هستند -یعنی ائمه هدی (ع)- بدون ذکر نام آنان، اوصاف دیگری علاوه بر اوصاف فوق‌الذکر بیان نموده که بنا بر شواهد تاریخی، مصداق خاص آن منحصر در امام معصوم است. بدین ترتیب، خداوند به نوعی بدون ذکر نام خاص، به نحوی حکیمانه، مصداقی منحصر به فرد را مشخص نموده است.

ذیلاً به این موارد به نحو اختصار اشاره می‌گردد:

صفات مخلَصین در قرآن

بنابر آنچه به عنوان دلیل عقلی برای ضرورت وجود مخلَص بیان شد، می‌توان ویژگی‌های لازم جهت احراز چنین مقامی را استنباط نمود. قرآن چهار صفت یا مقام مهم بندگان مخلَص، که آنان را از دیگر مؤمنین ممتاز می‌گرداند، این‌گونه برشمرده است:

1. عجز شیطان از نفوذ در آنان: شیطان بعد از رانده‌شدن از درگاه خداوند و قسم بر اغوای بنی‌آدم، خود ابراز عجز از نفوذ بر قلوب مخلَصین کرد. شاهد بر این مطلب، آیات سوره صاست که خداوند از زبان شیطان، بعد از اخراج از مقام قرب، می‌فرماید: قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ. بدیهی است کسانی که شیطان ابراز عجز از نفوذ در ایشان می‌نماید، باید افرادی معصوم به عصمت الهی باشند؛ تا به امرالهی، بتوانند مقتدای دیگران باشند. در غیر این صورت، لازم می‌آید که خداوند امر به پیروی از گناهکار نماید؛ که عقلاً با حکمت الهی سازگار نیست و نقلاً نیز خداوند می‌فرماید: قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ.
2. عنایت خاص در قیامت: اگر در روز قیامت به همگان در قبال اعمالشان جزا داده می‌شود، به مخلَصین علاوه بر جزا، عنایات ویژه‌ای می‌شود که قابل بیان نیست. چون عمل آنها در دنیا نه برای دریافت مزد، بلکه برای جلب رضای محبوب بوده است، خداوند نیز در قیامت جزای مازاد و فراتری به ایشان ارائه می‌کند: وَمَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ. چه‌بسا جزای آنان علاوه بر نعمت‌های متعارف بهشتی، که خداوند به سایرین وعده داده است، نعمت‌های خاصی باشد که رمزگونه به آن اشاره فرمود: فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ. و یا مقام رضوان و انس دائمی با پروردگار باشد، که در روایات برای اولیاء (ع) مورد اشاره قرارگرفته است.
3. معاف‌بودن از محاسبه در قیامت: اگر دیگران در قیامت محشور شده و از ریز و درشت اعمالشان سؤال شده و به حساب کشیده می‌شوند، از آنجاکه مخلصین حساب خود را قبل از حشر با خدای خود تسویه کرده‌اند، از حضور در قیامت معافند و بی‌حساب وارد بهشت و مقام‌های خود در آخرت می‌شوند. به بیان دیگر، آنان در مقامی فوق محاسبه و حساب‌دهی در قیامت هستند. فَكَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ * إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ.
4. توصیف صحیح از خداوند: بالاترین مقامی که خداوند به مخلَصین عطا نموده است آنکه تنها توصیف ایشان از خداوند خالی از نقص است. این به دلیل معرفت آنان در مقام حق‌الیقین است و در نتیجه، این توصیف مورد رضای الهی است. اما معرفت دیگران، درهر مقامی از یقین که باشند، نسبت به پروردگار ناقص است؛ لذا هر مقدار که ایشان تلاش نمایند، نمی‌توانند تکلیف واقعی خود در التزام عملی به توحید را انجام دهند. خداوند در این معنا می‌فرماید: سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ* إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ.

بنابراین، تنها کسانی در میان انسان‌ها که می‌توانند هادیان مطمئنی در معرفت خداوند و هدایت به مقام مخلَصین باشند، چنین افرادی هستند

معرفی مصادیق مخلَصین معصوم در قرآن

برهان‌های عقلی، قواعد کلی را اثبات می‌کنند و در رد و اثبات امور جزئی ساکت هستند. در این بحث نیز، برهان عقلی حداکثر این کشش را دارد که ذهن را در درک صفات مخلَصین معصوم یاری دهد؛ اما در تعیین مصداق آنان در میان مردم ساکت است. از این‌رو، باید بررسی نمود که قرآن در میان مخلصین، چه کسانی را به امامت بشریت معرفی می‌نماید.

تعیین مصادیق مخلَصین در قرآن: در میان انسان‌ها، اولین گروهی که خداوند مقام امامت بر خلایق را به آنان عطا نموده است و قرآن اسامی آنان را نیز ذکر فرموده، انبیاء الهی (ع) هستند. آنان طبعاً باید در مقام یقین و اخلاص در ایمان، در مقام مخلَصین باشند؛ تا بتوانند رهبری امت را در هدایت به این مقام بر عهده گیرند؛ زیرا خداوند از یک‌سو، هدایت آنان را خود بر عهده گرفته و از سوی دیگر، عصمت آنان را تضمین نموده و سپس، امت را در سیر ایمان و یقین، به اقتدا به آنان امر نموده است. برای نمونه، در آیات ۸۲ تا ۹۰ سوره مبارکه اعراف، به اسامی برخی از آنان اشاره شده است و در پایان آمده: أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ. در میان آنها، از حضرات موسی و یوسف (ع) صریحاً با وصف مخلَصین نام برده شده: كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ. وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا.

تعیین مصادیق مخلَصین بعد از پیامبر (ص) در قرآن: همان‌طور که اشاره گردید، هرچند در قرآن، به دلائل خاصی که در اینجا مجال بحث آن نیست، اسامی امامان معصوم (ع) به‌طور صریح بیان نشده، ولی خداوند حکیم با ذکر ویژگی‌های خاص، مصادیق آنان را بیان نموده است؛ به گونه‌ای که با اندکی تأمل و نیز با رجوع به شأن نزول آیات و وقایع تاریخی، به راحتی می‌توان از بیان قرآن، مصادیق آنان را در طول تاریخ پیدا کرد. در اینجا، به لحاظ آنکه قلمرو بحث، محدود به امامت عامه است، صرفاً به بیان نمونه‌ای از این روش قرآنی بسنده می‌گردد. تفصیل این بحث در مورد آیاتی از قرآن که در امامت حضرت علی (ع) مورد استناد قرار می‌گیرد، باید در مباحث امامت خاصه پیگیری شود.

1. امامان از امت اسلام، باید از نسل حضرت ابراهیم (ع) باشند؛ زیرا خداوند بعد از نصب آن حضرت به مقام امامت، وعده آن را در معصومین از فرزندانش به آن حضرت بشارت داد و فرمود: وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ.
2. امام و هادی امت به مقام یقین، باید خود در عالی‌ترین مرتبه از علم و یقین به کتاب الهی و معارف الهی باشد. خداوند در سوره واقعه، تنها مطهرین را آگاه به حقیقت قرآن و کتاب مکنون معرفی می‌نماید: إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ * تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ. او سپس وجود آنان را منحصر در امامان از فرزندان رسول خدا (ص) بیان می‌نماید: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا.
3. در میان انبیاء الهی (ع)، مقام رسول خدا (ص) عقلاً و نقلاً از همه بالاتر است؛ زیرا اولاً، پیامبرِ امّتِ خاتم است و به تناسب رشد بشریت، می‌باید اکمل انبیاء (ع) باشد و ثانیاً، خداوند با تعابیر برجسته‌ای از رسول خود (ص) یاد می‌کند که درباره هیچ پیامبر دیگری چنین تجلیلی صورت نگرفته است. پس می‌توان گفت کسی‌که با عنوان نفس رسول خدا (ص) در قرآن معرفی می‌شود، از همه انبیاء (ع) بالاتر است؛ علاوه براین، در روایات اهل بیت (ع) نیز با بیان‌های گوناگون به این مطلب تصریح شده است.
4. اسامی یکایک ائمه هدی (ع) با ذکر القاب و خصوصیات آنان در بیانات گوناگون رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع) آمده است.

منابع

1. محمد تقی فیاض‌بخش، فرید محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۲