کینه در جامعه‌شناسی اسلامی

کینه‌ورزی

کینه‌ورزی نیز از جمله حالات نفسانی منفی معطوف به غیر است. کینه معمولاً موقعی در دل فرد جای می‌گیرد که انسان از دست کسانی به دلیل ظلم، تضیع حقوق، اتهام‌های واهی، هتک حیثیت، خیانت، عدم تأمین انتظارات و... ، به حق یا باطل خشمگین بوده و در عین حال، به دلیل‌هایی نتواند خشم خود را ابراز کند، حق خویش را بازستاند، یا آنها را به اشتباهشان متذکر شود. این عقده‌های سرکوفته به مرور زمان در دل فرد تراکم یافته و در شرایط مختلف به بروز واکنش‌های عصبی مختلف نسبت به طرف مقابل یا احیاناً کسان دیگر، منجر می‌شود. کینه عنوان عامی برای معرفی این سنخ کدورت‌های روانی است. علامه طباطبایی در ذیل آیه ۴۳ سوره اعراف می‌نویسد: “غل” به معنای کینه و عداوت و خشم درونی است. غلی از بزرگ‌ترین ناملایماتی است که آدمی را مکدر می‌سازد، چون هیچ کسی نیست که از آمیزش و دوستی با دیگران بی‌نیاز باشد، و دوستی با اشخاص تا زمانی قابل دوام است که از یکدیگر حرکاتی که موافق طبع نیست، نبینند، چون اگر حرکات و توقع‌های طرف مطابق میل نباشد الفت به خشم مبدل شده و همین خشم بر او عیش را ناگوار می‌سازد. روی این حساب اگر خدای تعالی انسان را طوری کند که هر چه هم از دیگران حرکات ناملایم ببیند سینه‌اش تنگی نکند، در حقیقت بزرگ‌ترین نعمت را به انسان ارزانی داشته است^[۱].

تفسیر نمونه نیز در توضیح واژه غل در آیه ۱۰ سوره حشر می‌نویسد: “غل” در اصل به معنی نفوذ مخفیانه چیزی است و به همین جهت حسد و کینه و دشمنی که به طور مرموز در جان انسان نفوذ می‌کند، غل گفته می‌شود و اگر به رشوه نیز غلول می‌گویند به این مناسبت است که نفوذ مخفیانه برای انجام خیانتی می‌باشد. در حقیقت، یکی از بزرگ‌ترین ناراحتی‌های انسان‌ها در زندگی دنیا که سرچشمه پیکارهای وسیع اجتماعی می‌شود و علاوه بر خسارت‌های سنگین جانی و مالی آرامش روح را به کلی بر هم می‌زند، همین کینه‌توزی و حسد است^[۲]؛ از این‌رو، نظام اجتماعی برای کاستن تبعات روانی و اجتماعی این عارضه باید همه مساعی خود را در جهت تربیت اخلاقی مناسب افراد و نحوه کنار آمدن آنها با این سنخ عوارض اجتناب ناپذیر مبذول داشته و الگوهای رفتاری مناسب را به ایشان آموزش دهد.^[۳]

آیات قرآنی مرتبط

دعای مؤمنان برای زدودن کینه‌ها، نسبت به برادران ایمانی خود: ﴿رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا...﴾^[۴].
زدودن کینه‌ها از دل‌های مؤمنان، از جمله عنایات خداوند به ایشان: ﴿وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ﴾^[۵].^[۶]

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸ ص۱۴۵؛ ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۱۰.
↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۶، ص۱۷۵.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۰۳.
↑ «پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان از ما پیشی گرفته‌اند بیامرز و در دل‌های ما کینه‌ای نسبت به مؤمنان بر جای مگذار!» سوره حشر، آیه ۱۰.
↑ «و هر کینه‌ای که در سینه آنهاست می‌زداییم» سوره اعراف، آیه ۴۳.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۰۳.

[1] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸ ص۱۴۵؛ ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۱۰.

[2] ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۶، ص۱۷۵.

[3] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۰۳.

[4] «پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان از ما پیشی گرفته‌اند بیامرز و در دل‌های ما کینه‌ای نسبت به مؤمنان بر جای مگذار!» سوره حشر، آیه ۱۰.

[5] «و هر کینه‌ای که در سینه آنهاست می‌زداییم» سوره اعراف، آیه ۴۳.

[6] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۰۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]