علم در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)
علم در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ | |
---|---|
![]() | |
موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
مدخل اصلی | علم معصوم |
علم در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ یکی از پرسشهای مرتبط به بحث علم معصوم است که میتوان با عبارتهای متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤالهای مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
عبارتهای دیگری از این پرسش
- علم چیست؟ (پرسش)
پاسخ نخست

آیتالله سید حسن مصطفوی و حجت الاسلام و المسلمین احمد مروی در مقاله «دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم» در اینباره گفتهاند:
«پیداست که تعریف علم با شاخصههای تعریف حدی امکان ندارد و تعاریف آن لفظی است، ملاصدرا میگوید: علم حقیقتی است که وجود آن عین ماهیت آن است و نمیتوان تعریف حدی از آن ارائه داد [۱] علامه طباطبائی مینویسد: "وجود العلم ضروری عندنا بالوجدان و کذلک مفهومه بدیهی لنا" [۲] از نظر علامه وجود علم و مفهوم آن ضروری و بدیهی است و تعاریف ارائه شده به انسان این توانایی را میدهد که بر ویژگیهای علم اطلاع پیدا کند. در ادامه با بیان اینکه علم از سنخ وجود است و همانند اصل وجود امری بدیهی و ضروری است، توضیحات افزونتر خواهد آمد. راغب میگوید: [۳] علم ادراک حقیقت شیء است و این دو نوع است یکی درک خود حقیقت شیء و دیگری درک اثبات چیزی را بر چیز دیگر یا درک نفی چیزی را از چیز دیگر، قسم نخست دارای یک مفعول است نظیر آیه قرآن که میفرماید "تو آنان را نمیشناسی، خدا میشناسد"، قسم دوم دارای دو مفعول است؛ چنانکه در قرآن آمده است هرگاه آن زنان را مؤمن یافتید". علم و درک از نظر لغت نزدیکی و همسانی بسیار دارند. معنای علم که برداشتن حجاب یا انکشاف است، آنگاه که به نهایت برسد، به آن درک میگویند: "و أدرک بلغ اقصی الشیء" [۴] ملاصدرا میگوید: "ادراک هو اللقاء والوصول" [۵] درباره معنای اصطلاحی، تعاریف ارائه شده شرح لفظی بیش نیست. مفهوم علم همانند مفهوم وجود، تعریف حدی "جنس و فصل" و رسمی "لوازم" ندارد و چنانکه ملاصدرا میگوید: چیزی روشنتر از خود علم نیست که بتوان در تعریف علم از آن بهره گرفت. علم حالت وجدانی و نفسانی است که موجود دارای حیات، به خودی خود بدون خفا و اشتباه آن را درک میکند و چنین حقیقتی قابل تعریف نیست. به بیان دیگر، حقیقتی روشنتر از خود آن یافت نمیشود که بتوان در تعریف آن را ارائه نمود[۶]. مفهوم علم از سنخ مفاهیم نظری نیست که بتوان در تعریف آن از مقدمات و اجزای سازنده تعریف بهره گرفت؛ چه اینکه اگر مفهوم علم نظری باشد؛ هر لفظی که در تعریف آن قرار بگیرد یا باید بدیهی باشد و یا در جای دیگری تبیین شده باشد و مفروض این است که از خود علم چیزی روشنتر نیست که در تعریف آن بیاید "و ما هذا شأنه یتعذر ان یعرف بما هو اجلی و أظهر لان کل شیء یظهر عند العقل بالعلم به فکیف یظهر العلم بشیء غیر العلم" [۷]، از اینرو، علم قابل تعریف نیست و برای آگاهی از ماهیت علم باید در پی خصوصیات علم بود»[۸]
پاسخها و دیدگاههای متفرقه
۱. آیتالله تحریری؛ |
---|
۲. حجت الاسلام و المسلمین رفیعی؛ |
---|
۳. حجت الاسلام و المسلمین نادم؛ |
---|
۴. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی؛ |
---|
۵. حجت الاسلام و المسلمین نقوی؛ |
---|
۶. حجت الاسلام و المسلمین بخاراییزاده؛ |
---|
۷. حجت الاسلام و المسلمین اوجاقی؛ |
---|
۸. حجت الاسلام و المسلمین مهدیفر؛ |
---|
۹. حجت الاسلام و المسلمین شاکر؛ |
---|
۱۰. حجت الاسلام و المسلمین جزائری؛ |
---|
۱۱. حجت الاسلام و المسلمین باقری؛ |
---|
۱۲. حجت الاسلام و المسلمین موسوی؛ |
---|
۱۳. حجت الاسلام و المسلمین منصورآبادی؛ |
---|
۱۴. حجت الاسلام و المسلمین امامخان؛ |
---|
۱۵. حجت الاسلام و المسلمین حسینی شاهرودی؛ |
---|
۱۶. آقای نقوی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛ |
---|
۱۷. آقای شیخزاده (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛ |
---|
۱۸. آقای عظیمی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛ |
---|
۱۹. آقای رنجبر (پژوهشگر وبگاه راسخون)؛ |
---|
۲۰. آقای آبدانان مهدیزاده؛ |
---|
۲۱. آقای موسوی (پژوهشگر دانشگاه قم)؛ |
---|
۲۲. آقای مطهری (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛ |
---|
۲۳. آقای کرمزاده؛ |
---|
۲۴. آقای افسردیر و خانم فضلینژاد؛ |
---|
۲۵. خانم میرترابی حسینی (پژوهشگر دانشکده اصول دین)؛ |
---|
۲۶. خانم اکبری راد و خانم جمشیدی. |
---|
پرسشهای وابسته
- علم در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)
- حقیقت علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- چه احادیثی در مورد علم معصوم وجود دارد؟ (پرسش)
- قرآن در مورد علم معصوم چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
- رابطه علم معصوم با رویدادهای فراحسی و خارقالعاده چیست؟ (پرسش)
- امتنانی بودن علم معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
- بحث از علم معصوم چه اهمیت یا ضرورتی دارد؟ (پرسش)
منبعشناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۳ ،ص۲۷۸ .
- ↑ طباطبائی، المیزان، ص۲۹۳.
- ↑ "العلم ادراک الشیء بحقیقته و ذلک ضربان: احدهما ادراک ذات الشیء والثانی الحکم علی الشیء بوجود شیء هو موجود له او نفی شیء هو منفی عنه فالأول و هو المتعدی الی مفعول واحد نحو "لا تعلمونهم االله بعلمهم" والثانی المتعدی الی مفعولین نحو قوله "فان علمتموهن مؤمنات"؛ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۴۳.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۱۶۸ ،ذیل «درک».
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۳ ،ص۵۰۷ .
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۳ ،ص۵۰۷ .
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۴ ،ص ۲۷۸.
- ↑ دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم، فصلنامه قبسات، ص ۷ و ۸.
- ↑ اقتباس از آموزش فلسفه استاد مصباح یزدی، ج۱، ص۶۱.
- ↑ جلوههای لاهوتی، ج ۱، ص ۱۰۸.
- ↑ محمد بن مکرم ابن منظور، لسان العرب، ج ۹ ،ص ۳۷۱ .
- ↑ علم غیب ائمه، دوفصلنامه مطالعات اهل بیتشناسی، ص ۱۱.
- ↑ عبدالحسین مشکوة الدینی، تحقیقی در حقیقت علم.
- ↑ قاضی عضدالدین عبدالرحمن اللایجی، شرح المواقف، ج۱، ص۶۱.
- ↑ تذکر این نکته لازم است، شاید گفته شود وظیفه فلسفه بیان حقایق واقعی و خارجی اشیاء است، و از حقیقت علم و نوع وجودی آن بحث میکند، بنابراین نیازی به بحث مفهومی ندارد، اما باید توجه داشت که بیشتر بحثها از مفاهیم آنها شروع میشود، از جمله بحث پیرامون علم که باید دید از مفاهیم تعریفپذیر است یا نه؟ و به عبارتی دیگر آیا از مفاهیم بدیهی است یا نظری؟ از همین نقطه است که اختلاف نظرها شروع و به مباحث بعدی سرایت نموده است.
- ↑ صدرالمتألهین، مفاتیح الغیب، تصحیح، محمد خواجوی، مفتاح سوم، ص ۱۳۱-۱۴۲؛ فخرالدین رازی؛ المباحث المشرقیه فی علم الاهیات و الطبیعیات، ج۱، ص۴۸۹- ۴۹۰.
- ↑ المباحث المشرقیة، ج۱، ص۴۵۰- ۴۵۳؛ عبدالرحمن بن احمد اللاهیجی، المواقف فی علم الکلام، ص۹- ۱۰.
- ↑ المباحث المشرقیة، ج۱، ص۴۵۳؛ محمد غزالی، القصور العوالی، تحقیق شیخ مصطفی ابوالعلاء، ص۱۱۰.
- ↑ عبدالرحمن بن احمد اللاهیجی، المواقف فی علم الکلام، ص۹-۱۰؛ مفاتیح الغیب، ص ۹۹- ۱۰۰؛ محمود فاضل، اندیشههای کلامی شیخ طوسی، ص ۱۱۸ و ۱۱۹.
- ↑ محمدتقی مصباح یزدی، تعلیقة علی نهایة الحکمة، ص۳۴۷-۳۴۸؛ مفاتیح الغیب، ص۱۳۷ و۱۴۳؛ محمدتقی مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ج۱، ص۱۳۶.
- ↑ الحکمة المتعالیة فی الاسفار لاربعه، بضمیمه تعلیقات سبزواری، ج۳، ص ۳۰۵.
- ↑ الاسفار الاربعه، ج۸، ص۱۶۴.
- ↑ الاسفار الاربعه، ج۹، ص۱۱۸-۱۱۷.
- ↑ مهدی حائری یزدی، کاوشهای عقل نظری، ص۱۱۷.
- ↑ تعلیقة علی نهایة الحکمه، ص.
- ↑ الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج۳، ص۳۰۵.
- ↑ سید محمد حسین طباطبائی، نهایة الحکمه، مرحله یازدهم، ص۲۳۶.
- ↑ الاهیات من کتاب الشفاء، تحقیق ابراهیم مدکور، مقاله ۳، فصل ۸، ص ۱۰.
- ↑ شرح مبسوط منظومه، ج ۱، ص۲۳.
- ↑ ابن سینا، الاشارات و التنبیهات مع الشرح للمحقق الطوسی و الرازی، ج۲، ص۳۰۸.
- ↑ ابن سینا، الاشارات و التنبیهات مع الشرح للمحقق الطوسی و الرازی، ج۲، ص۳۱۲ و۳۱۳؛ مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۹، ص۲۱۷-۲۱۹.
- ↑ شیخ اشراق، مجموعه مصنفات، تصحیح و مقدمه هنری کربن، ج۲، ص۱۱۴-۱۱۶.
- ↑ الحکمة المتعالیة فی الا سفار الاربعه، ج۶، ص۱۶۳؛ مجموعه آثار شهید مطهری، ج۸، ص۳۵۷.
- ↑ القاضی ابیالحسن عبدالجبار الاسدآبادی، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق، محمود محمد قاسم، ج۱۲، ص۱۳ و۱۹ و۳۰ و۶۰ و۷۷؛ القاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسه، تعلیق، احمد بن الحسین بن ابیهاشم، ص۲۱-۲۲ و۹۴، ۵۸۶.
- ↑ القاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسه، تعلیق، احمد بن الحسین بن ابیهاشم، ص۱۳.
- ↑ علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص ۲۷۹.
- ↑ پرداختن به مسئله تجرد نفس که یکی از مهمترین مسائل فلسفی است، در این قسمت میسور نمیباشد. البته در جای خود به تفصیل خواهد آمد.
- ↑ علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص ۳۷ – ۴۳.
- ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۵۲: علم یعلم علما، نقیض جهل...؛ همچنین ر.ک: محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۱۶.
- ↑ ر.ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، ص۵۸۰.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۲۰۵: أن الأصل الواحد فی المادة: هو الحضور وَالإحاطة علی شیء، وَالإحاطة یختلف باختلاف القوی وَالحدود، ففی کل بحسبه. وَإن کان العلم مقارناً بالتمییز وَإدراک الخصوصیات: فمعرفة. وَإذا وصل العلم الی حد الطمأنینة وَالسکون: فیقین.
- ↑ ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی؛ ص:۱۱۴.
- ↑ علم پیامبر و ائمه به غیب (پایاننامه)|علم پیامبر و ائمه به غیب]]، ص۵ - ۶.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بیجا، ۱۳۶۷، ج۳، صص ۲۳۵.
- ↑ موسوعه مصطلحات علم المنطق، بیروت، ص ۵۵۸.
- ↑ موسوعه مصطلحات علم المنطق، بیروت، ص ۵۵۸. در اقسام علم درباره این دو اصطلاح توضیح بیشتری خواهد آمد.
- ↑ صدرالمتألهین، الاسفار الاربعه، ۹ جلدی، ج۳، ص۲۷۸.
- ↑ علم غیب امامان از نگاه عقل كتاب و سنت، ص ۱۲ - ۱۵.
- ↑ علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۲۸.
- ↑ صحاح، ج۵، ص۱۹۹۰.
- ↑ تاج العروس، فصل العین، ص۷۸۲۶.
- ↑ علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن.
- ↑ مطهری، شرح مبسوط منظومه ج۱ ص۲۸ .
- ↑ موسوی همدانی، ترجمه المیزان ج۴ ص۶۴۲ .
- ↑ جعفر سبحانی، مکتب اسلام، مقاله شناخت شماره ۱ .
- ↑ مرتضی مطهری، مقدمهای بر جهانبینی انسان، ص۹۰ و ۹۱.
- ↑ از پیش خویش دانشی آموخته بودیم؛ سوره کهف، آیه:۶۵.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب ج۲۱ ص۴۸۳ـ ۴۸۴ .
- ↑ بیگمان زندگی سرای واپسین است که زندگی (راستین) است؛ سوره عنکبوت، آیه:۶۴.
- ↑ بیگمان آنکه جان را پاکیزه داشت رستگار شد و آنکه آن را بیالود نومیدی یافت؛ سوره شمس، آیه:۹ و ۱۰.
- ↑ علم و حکمت در قرآن و حدیث ج۱ ص۲۶.
- ↑ ر.ک مطهری، تکامل اجتماعی انسان ص۱۶۲.
- ↑ مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران، ص ۲۳ و ۲۴.
- ↑ همو، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، ج۲، ص ۵۳۶.
- ↑ حسین راغب، مفردات ألفاظ القرآن، ص۵۸.
- ↑ محمود زمخشری، اساس البلاغة، ص۴۳۴.
- ↑ خواجه نصیر طوسی، تلخیص المحصل، ص۱۵۵؛ فاضل مقداد حلی، ارشاد الطالبین، ص۱۰۲.
- ↑ محمد ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ج۴ ص۳۸۲ و ۲۷۸.
- ↑ ر.ک: محمد حسن نادم، بررسی علم غیب از نگاه متکلمین و فلاسفه؛ سید محمد حسین طباطبایی، نهایة الحکمة، ص۲۹۳تا۲۹۷.
- ↑ قطبالدین راوندى،، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۳۴۳.
- ↑ محمد حسین مظفر، علم الإمام، ص ۱۱؛ ر.ک: سید عبدالحسین نجفی لاری، المعارف السلمانیه بمراتب الخلفاء الرحمانیة، ص۲۰؛ سید محمد علی قاضی طباطبایی، دلالت آیه تطهیر بر علم گسترده پیامبر و امام، ص۴۸۲و ۴۸۳.
- ↑ اشاره به حدیث: انّ محلی منها محل القطب من الرحا: محمد شریف الرضی، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص۴۸، خطبه الشقشقیة.
- ↑ محمد جمیل حمود، عقیدتنا فی صفات الامام و علمه (ع)، ص۶۴۷.
- ↑ ر.ک: ابن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغة، ج۳، ص۱۴۰.
- ↑ کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان، ص۲۲ و ۲۳.
- ↑ بررسی علم اولیای الهی، ص۴.
- ↑ مصباح المنیر، احمد فیومی، ج۲، ص۴۲۶، دارالهجره/ایران، ۱۴۰۵ه/اول.
- ↑ سوره انفال، آیه ۶۰، نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمیشناسید (اما) خداوند آنان را میشناسد.
- ↑ سوره ممتحنه، ۱۰.
- ↑ مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ص۵۸۰، دارالشامیه، بیروت، ۱۴۱۲ ه ق/اول.
- ↑ غیاث اللغات، غیاث الدین محمد رامپوری، ص۶۱۰، انتشارات امیرکبیر/تهران، ۱۳۶۳ ه ش/اول.
- ↑ دایرة المعارف الشیعه، محمد حسین اعلمی حائری، ج۱۳، ص۹۳، مؤسسه اعلمی/بیروت،۱۴۱۳ ه ق/دوم.
- ↑ دایرة المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱۱، ص۳۷۴، نشر شهید سعید محبی/ تهران، ۱۳۸۴ ه ش/اول.
- ↑ دایرة المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱۱، ص۳۷۴، نشر شهید سعید محبی/ تهران، ۱۳۸۴ ه ش/اول.
- ↑ تاج العروس، ج۸، ص۴۰۵.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، ج۸، ص۲۰۶، وزارت ارشاد اسلامی/ ایران، ۱۳۸۶ ه ش/اول.
- ↑ مفاتیح الغیب، فخرالدین رازی، ج۲، ص۴۲۰، دار احیاء التراث العربی/ بیروت، ۱۴۲۰ هـ/ سوم.
- ↑ تلخیص المحصّل، خواجه نصیرالدین طوسی، ص۱۵۵، دارالاضواء/ بیروت، ۱۴۰۵ هـ/ دوم.
- ↑ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، صدرالدین، شیرازی، ج۳، ص۲۷۸، مطبعه حیدری/ تهران، ۱۳۸۳ ه ق/ اول.
- ↑ شرح المواقف، سید شریف جرجانی، ج۱، ص۶۷.
- ↑ تلخیص المحصل، ص155.
- ↑ گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی؛ ص: ۱۷.]
- ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین ،ج۲،ص۱۵۲.
- ↑ احمد بن فارس ابن فارس، معجم مقاييس اللغه،ج۴، ص۳۶۴.
- ↑ محمد بن یعقوب فیروزآبادی،القاموس المحیط، ج۲،ص۱۲.
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن،ص۵۸۰.
- ↑ احمد بن محمد فيومى،المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى ،ج۲،ص ۴۲۷.
- ↑ حسن مصطفوى،التحقيق فى كلمات القرآن الكريم،ج۸،ص ۲۰۶.
- ↑ حبیب جلیلی، عرفان نظری، ص۴۲۸.
- ↑ محمد رضا مظفر،المنطق المظفر،ص۱۴.
- ↑ محمد رضا مظفر،المنطق المظفر،ص۱۴.
- ↑ راسخان در علم از دیدگاه فریقین، ص۱۹ و ۲۱.
- ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج ۵، ص ۱۹۹.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۲، ص ۱۵۲.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ج ۱۷، ص ۴۹۵.
- ↑ علم ادراک حقیقت و ذات یک واقعیت است. اصفهانی، راغب، مفردات القرآن، "ماده علم" ص ۳۴۳ .
- ↑ نحوی، سید محمد، فرهنگ وام واژه های عربی، ص ۲۸۰.
- ↑ "حاصل شدن صورت چیزی نزد عقل".
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة الحکمه، مرحله یازدهم فصل اول، ص ۲۹۷.
- ↑ زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۵.
- ↑ زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۵.
- ↑ غزالی، محمد، الرسالة الدینیه، ص ۱۱.
- ↑ عسکری امامخان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم.
- ↑ رک: ابن منظور: ١٢ /٤١٧
- ↑ ر.ک: ابن فارس، ٤ /١٠٩.
- ↑ رک: صدرالدین شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الربعه، ٣ /٢٧٨
- ↑ ر.ک: رازی و صدرالدین شیرازی، ۴۶؛ طباطبایی، بدایه الحکمه، ۲۰۴
- ↑ ر.ک: صدرالدین شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الربعه، ٦ /١٦٣؛ رازی و صدرالدین شیرازی، ٣٠٧
- ↑ ر.ک: طباطبائی، نهایه الحکمه، ۱۴۶
- ↑ ر.ک: سبزواری، ۳۷۵؛ طباطبایی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ۱ /۹۷
- ↑ ر.ک: صدرالدین شیرازی، المبدا والمعاد، ۱ /۱۱۰؛ همو، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الربعه، ۶ /۱۶۰ و ۲۵۷
- ↑ [سید مرتضی حسینی شاهرودی]] و خانم آسیه جمالی شوراب، دلالت آیه عالم الغیب بر گستره علم پیامبر اکرم، ص ۵۵.
- ↑ علم عبارت است از نقیض جهل
- ↑ علم صفتی است که موجب میشود برای محل خودش تمییزی در بین معانی که احتمال نقیض نداشته باشد و همین تعریف نزد متکلمین مختار است و از این تعریف علوم عادیه خارج میشوند چون در آن احتمال نقیض است
- ↑ علم غیب ائمه معصومین (ع)؛ ص۴.
- ↑ رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا؛ ص ۷ و ۸.
- ↑ محمد صادق عظیمی، سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۸ الی ۱۲ .
- ↑ کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام.
- ↑ کشف المحجوب، هجویری غزنوی، تصحیح ژوکوفسکی، انتشارات طهوری، چاپ ۱۳۵۸، ص ۱۱۵.
- ↑ آداب المریدین، ضیاءالدین ابوالنجیب سهروردی، ترجمه عمر بن محمدبن احمد شیرکان، تصحیح نجیب مایل هروی، انتشارات مولی، چاپ ۱۳۶۳، ص ۸۶.
- ↑ طرائق الحقایق، محمد معصوم (معصومعلیشاه شیرازی)، تصحیح محمد جعفر محجوب، انتشارات سنایی، ص ۳ .
- ↑ پایگاه علم از دیدگاه عرفا ص۵۲،[۱].
- ↑ محمد ابن ابراهیم ملاصدرا، الحکمه المتعالیه فی االسفار العقلیه االربعه، قم: المکتبه المصطفویه، ۱۲۸۶،ج. ۲ ،ص۲۱۸.
- ↑ سیدمحمد حسین طباطبائی، نهآیه الحکمه، قم: نشر جامعه مدرسین قم، ۱۲۶۲،ص. ۲۹۲.
- ↑ محمد بن ابراهیم ملاصدرا، پیشین، ص. ۱۱۱.
- ↑ محمد بن ابراهیم ملاصدرا، مبدأ و معاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شانظری، تهران: نشر بنیاد ملاصدرا، ۱۲۸۲.
- ↑ تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبائی و امام خمینی، ص۱۰.
- ↑ «عَلِمَ يَعْلَم عِلْما، نقيض جهل»؛ خلیل بن احمد الفراهیدی، العین، ج ۲، ص ۱۰۲؛ و همچنین محمد فریدون وجدی، دائرة المعارف القرن القرین، ج ۶، ناشر دار المعرفة، ص ۵۸۳.
- ↑ «العلم ادراک الشیء بحقیقته و ذلک ضربان أحدهما ادراک ذات الشیء و الثانی الحکم علی الشیء بوجود شیء هو موجود له او نفی شیء هو منفی عنه»؛ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص ۳۴۳، ناشر المکتبة المرتضوی، ماده «علم».
- ↑ ابو الحسن علی بن محمد بن علی جرجانی، التعریفات، ناشر دار الشئون الثقافیة، ص ۸۸.
- ↑ محمد حسین اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعة العامة، ج ۱۲، ناشر منشورات مؤسسة الأعلمی، ماده العلم»، ص ۹۳.
- ↑ «قال الزمخشری ما علمت بخبرک ما شعرت».
- ↑ سید جعفر سجادی، فرهنگ و معارف اسلامی، ج ۲، ناشر: انتشارات کو مش، چاپ سوم، تهران، ص ۱۳۱۱.
- ↑ «هو صفة توجب لمحلها تمییز بین المعانی لا یحتمل النقیض و هو الحد المختار عند المتکلمین الا انه یخرج عنها العلوم العادیة کعلمنا بان الجبل الذی رأیناه فیما مضی لم ینقلب الآن ذهب فانها تحتمل النقیض لجواز خرق العادة»؛ مصطفی بن عبد الله، کشف الظنون، تهران، ناشر: دار الکتب الاسلامیه، ج ۱، ص ۴-۳.
- ↑ عزالدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة، تصحیح، مقدمه و تعلیقات: جلال الدین همایی، تهران، چاپخانه مجلس، ص ۵۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان، المعجم الوسیط، ج ۲، بیروت لبنان، ناشر: احیاء التراث العربی، ماده علم، ص ۶۲۴.
- ↑ پایاننامه علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص ۱۳-۹.
- ↑ ملاصدرا؛ الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعة؛ قم: المکتبة المصطفویه، (۱۳۸۶ ق): ج ۳، ص ۲۷۸.
- ↑ علامه طباطبائی، نهایة الحکمة، تحقیق الشیخ عباس علی الزارعی السبزواری، مؤسسه النشر الإسلامی، ۱۴(۱۴۱۷ ه ق): ص ۲۹۳.
- ↑ "العلم ادراک الشی ء بحقیقته و ذلک ضربان : أحدهما ادراک ذات الشیء و الثانی الحکم علی الشی ء بوجود شیء هو موجود له او نفی شی ء هو منفی عنه فالأول و هو المتعدی إلی مفعول واحد نحو "۱لا تعلمونهم الله بعلمهم" والثانی المتعدی إلی مفعولین نحو قوله "فان علمتموهن مؤمنات". راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داودی؛ دمشق و بیروت: دار العلم الدار الشامیه، (۱۴۱۲ ق):ص۳۴۳.
- ↑ همان ص ۱۶۳، ذیل درک.
- ↑ بررسی علم اولیای الهی، ص۱۶ و ۱۷.
- ↑ بررسی مصادیق راسخان در علم در نگاه مفسران؛ ص ۱۳.
- ↑ ابوالحسن علی بن محمد بن علی جرجانی معروف به سید شریف، التعریفات، دارالشؤون الثقافیة العامة، ص ۸۸.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۸، چاپ اول، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الاسلامیة الدائرة العامة للمراکز و العلاقات الثقافیه، ۱۳۶۸ه ش، "مادۀ علم"، ص ۲۰۶.
- ↑ محمدحسین اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعة العامة، ج ۱۳، بیروت – لبنان، منشورات مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات، "مادۀ علم"، ص ۹۳.
- ↑ ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج ۴، مکتب الاعلام الاسلامی، جمادی الأخر ۱۴۰۴، "مادۀ علم" ص ۱۱۰.
- ↑ در حقیقت نقیض "علم"، "لا علم" است نه جهل یا به عبارت بهتر، نقیض نوع خاصی از جهل است که راغب اصفهانی از آن با تعبیر "خلّو النفس من العلم" یاد میکند. پس علم، در مقابل جهل نیست بلکه "عقل" در مقابل "جهل" بهکار میرود. (ر.ک. مفردات راغب، مادۀ "جهل") و نیز فرید وجدی، ضمن آنکه واژه علم را شایعترین کلمۀ مستعمَل میداند معتقد است؛ در همۀ ادوار بر "ما یُضاد الجهل" -یعنی "آنچه در مقابل جهل است"- اطلاق شده است . محمد فرید وجدی، دائرة المعارف القرن العشرین، ج ۶، بیروت – لبنان، دارالمعرفه، "مادۀ علم"، ص ۵۸۳.
- ↑ ابوالحسن جرجانی، پیشین، "مادۀ علم"، ص ۸۸: (...) و "قال الحکماء: هو حصول صورة الشیء فی العقل".
- ↑ سیدجعفر سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج ۲، چاپ سوم، تهران، انتشارات کومش، زمستان ۱۳۷۳ ش، ص ۱۳۱۱.
- ↑ در مقدمۀ "کشف الظنون" ۱۵ معنی مختلف از "علم" ارائه شده است. ر.ک: المقدمۀ و احوال العلوم و فیها ابواب و فصول –الباب الأول فی تعریف العلم و تقسیمه و فیه فصول- الفصل الأول فی ماهیته، حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج ۱، بیروت – لبنان، دارالکتب العلمیه، ص ۳ و ۴.
- ↑ مرتضی مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، ج ۲، ص ۸۴.
- ↑ عزالدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایة، با تصحیح، مقدمه و تعلیقات "جلال الدین همایی" -تهران، چاپخانۀ مجلس، ۱۳۲۳ ش، ص ۵۶).
- ↑ محی الدین ابن عربی، الفتوحات المکیّه، ج ۴، تحقیق و تقدیم: عثمان یحیی، تصدیر و مراجعه؛ ابراهیم مذکور، چاپ دوم، المجلس الاعلی للثقافة بالتعاون مع مهد الدراسات العیا بالسو بالسوربون، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۴۰۵ه ۱۹۸۵ م، ف ۲۹۶، ص ۲۲۰ و ر ۲۲۱.
- ↑ همان، ج ۲، ف ۶۲ / ص ۸۲.
- ↑ همان، ج ۲، ف ۶۸ / ص ۸۴ و ۸۵.
- ↑ همان، ج ۳، ف (۳۰۲-۱) / ص ۳۳۵.
- ↑ همان، ج ۴، ف ۳۶۸ / ص ۲۷۱ و ۲۷۲.
- ↑ این اصطلاح، همان است که مادیین و حسیّون به آن اعتقاد داشتند.
- ↑ جمعی از نویسندگان، المعجم الوسیط، پیشین، ج ۲، ص ۶۲۴.
- ↑ علم لدنی در قرآن و حدیث؛ ص: ۷- ۱۲.
- ↑ مفردات، ترجمه حسین خداپرست، ص۵۳۱.
- ↑ قاموس قرآن، ج۵، ص۳۳.
- ↑ «سپس آنان را برانگیختیم تا بدانیم [و این امر اشکار گردد که] کدامیک از آن دو گروه، مدت خواب خود را بهتر حساب کرده اند»؛ سوره کهف، آیه۱۲.
- ↑ الرائد، ترجمه رضا انزابینژاد، ج۲ ،ص۱۲۱۶.
- ↑ نک: بدایة الحکمه، ص۲۳۶.
- ↑ المنطق المظفر، ص۱۵.
- ↑ آموزش فلسفه ج۱، ص۱۶۶؛ همچنین نک: شرح منظومه، ص۱۴۲ - ۱۴۳.
- ↑ بررسی مفهوم علم و کیفیت انتقال آن در احادیث؛ ص ۹۰.