مبارزه با فساد: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = مبارزه | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[مبارزه با فساد در قرآن]] - [[مبارزه با فساد در معارف و سیره نبوی]] - [[مبارزه با فساد در معارف و سیره علوی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = مبارزه | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[مبارزه با فساد در قرآن]] - [[مبارزه با فساد در معارف و سیره نبوی]] - [[مبارزه با فساد در معارف و سیره علوی]]| پرسش مرتبط  = }}


==معناشناسی==
== معناشناسی ==
===فساد===
=== فساد ===
{{اصلی|فساد}}
{{اصلی|فساد}}
===مبارزه===
«فساد» در لغت در معنای [[تباهی]] و ضد [[صلاح]] به کار رفته است<ref>کتاب العین و لسان العرب، واژه «فسد».</ref>. برخی لغویان گفته‌‏اند: فساد عبارت است از خروج از حدّ [[اعتدال]]؛ کم باشد یا زیاد<ref>المفردات (راغب)، واژه «فسد».</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، ص ۶۹۳.</ref>
{{اصلی|مبارزه}}
===مبارزه با فساد===
{{همچنین|جهاد}}


== مبارزه با فساد اقتصادی==
«فساد» و «[[افساد]]» - همچون: محاربه - هر چند به حسب اطلاق، همه بدی‌ها و [[شرور]] از جنایات و فجایع بزرگ گرفته تا [[کم‌فروشی]] و تقلب در معامله را شامل می‌گردد، لکن به قرینه، بیشتر منصرف به گناهانی است که باعث سلب [[امنیت]] در [[اموال]]، [[اعراض]] و [[نفوس]] [[اجتماع]] می‌شود. راهزنی، [[سرقت]]، [[قتل]]، تجاوزهای ناموسی، و امثال آن، از مصداق‌های بارز آن شمرده می‌شوند<ref>ر.ک: سیدمرتضی حسین زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۴۵۳؛ جمال‌الدین محمد ابن‌منظور مصری، لسان العرب، ج۱۰، ص۲۶۸.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۱۷۱.</ref>
{{همچنین|فساد اقتصادی}}
یکی از اهداف و کارهای [[رسول اکرم]] {{صل}} مبارزه با روابط ناسالم اقتصادی است که به برخی ازاین روابط و واکنش آن [[حضرت]] در برابر آنها اشاره می‌کنیم.


=== [[کلاه‌برداری]]===
== مبارزه با فساد اجتماعی ==
از [[امام صادق]] {{ع}} نقل شده است در [[زمان رسول خدا]] {{صل}} زنی عطرفروش به نام [[زینب]] بود. وی گاه گاه به [[خانه پیامبر]] می‌آمد و برای [[همسران]] آن حضرت [[عطر]] می‌آورد. روزی [[پیامبر]] به [[خانه]] آمد و از بوی خوش عطر در خانه، به حضور وی پی برد. آنگاه به او فرمود: «ای زینب! هرگاه تو به خانه ما می‌آیی، خانه را خوش‌بو می‌کنی». زینب در پاسخ گفت: یا [[رسول الله]]! خوش‌بویی خانه شما به دلیل وجود [[مبارک]] خودتان است. سپس پیامبر به زینب این‌گونه سفارش کرد: «هرگاه چیزی را می‌فروشی، آن را [[نیکو]] بفروش و در [[معامله]] [[غش]] مکن (کسی را [[فریب]] نده) که اگر به این نکته عمل کنی، در [[حفظ]] [[پاکی]] و [[تقوای الهی]] بهتر و برای دوام و بقای [[ثروت]] نیکوتر است»<ref>وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۸۷.</ref>. [[شیخ صدوق]] نیز از [[پیامبر اسلام]] نقل می‌کند: «اگر کسی از [[مسلمانان]] در خرید یا فروش غش کند، از ما نیست و [[روز قیامت]] با [[یهود]] [[محشور]] خواهد شد»<ref>شیخ صدوق، خصال، ج۲، ص۴۶۲.</ref>.
{{اصلی|فساد اجتماعی}}
مفاسد اجتماعی در اصطلاح به ناهنجاری‌ها و آسیب‌هایی گفته می‌شود که در روابط هر فرد یا گروه با محیط اجتماعی خود یا ساخت و کارکرد جامعه پدید می‌آید<ref>ساروخانی، دائرةالمعارف علوم اجتماعی، ۲/۷۴۲.</ref>. در [[آموزه‌های دینی]] علت اصلی [[مفاسد اجتماعی]]، [[هواپرستی]] و [[تمایلات نفسانی]] است<ref>اسکندری، پیوند آزادی و عدالت، ۴۴.</ref>.  


[[سائب]] بن ابی سائب می‌گوید: [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در [[دوران جاهلیت]] [[شریک]] [[تجاری]] من بود و [[بهترین]] شریکی بود که من در دوران تجارتم داشتم. وی هرگز [[اهل]] [[مجادله]] و [[لجاجت]] نبود و [[وظیفه]] خود را به خوبی انجام می‌داد و بر عهده دیگری نمی‌گذاشت<ref>علی بن برهان الدین الحلبی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۵۰.</ref>. آن [[حضرت]] در [[راست‌گویی]] و درست‌کاری زبانزد خاص و عام بود. ازاین رو، وی را [[محمد امین]] [[لقب]] دادند<ref>علی بن برهان الدین الحلبی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۶۲.</ref>.<ref>[[سید رشید صمیمی|صمیمی، سید رشید]]، [[اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی (کتاب)|اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی]]، ص ۸۸.</ref>.
اساسی‌ترین کار [[حکومت]]، پس از تشکیل [[نظام اسلامی]]، مبارزه با مفاسد اجتماعی است و برای این منظور، راهکارهای مختلف [[تربیتی]] و [[مدیریتی]]، وجود دارد مانند:
# '''راهکار تربیتی:''' مهم‌ترین راه پیشگیری از [[انحرافات]] آن است که [[خانواده]] هنجارهای پذیرفته شده یک جامعه را درونی کند. [[خانواده‌ها]] می‌توانند با اهتمام به اصول [[دینی]] و پایبندی به احکام مذهبی و [[رشد]] باورهای مذهبیِ [[فرزندان]] خود، آنان را در برابر آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی محافظت کنند<ref>محمدی، بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان در دهه(۱۳۸۰–۱۳۷۰)، ۵۶.</ref>.
# '''راهکار [[مدیریتی]]:''' مفاسد و [[مصالح]] از [[حکومت]] سرچشمه می‌گیرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۳۵ و ۲۷۵.</ref> و [[اصلاح امور جامعه]] نیز در گروی [[اصلاح]] [[حاکمیت]] است و مبارزه با مفاسد باید از هیئت [[حاکم]] آغاز شود. [[حاکمان]] [[صالح]]، افراد صالح را برای اداره [[کشور]] به کار می‌گیرند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۴.</ref>. جلوگیری از ورود افراد بی‌صلاحیت و دارای سابقه فساد، به درون ارکان تصمیم‌گیری، از شیوع و [[گسترش فساد]] در [[جامعه]] خواهد کاست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۰.</ref>.<ref>[[محمد کاظم کریمی|کریمی، محمد کاظم]]، [[مفاسد اجتماعی (مقاله)|مقاله «مفاسد اجتماعی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۹ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۹]]، ص ۴۲۵–۴۳۱.</ref>


=== [[ربا]] ===
== مبارزه با فساد سیاسی ==  
[[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[مسلمانان]] را از اموری که موجب [[فساد]] [[اقتصادی]] می‌شد، [[نهی]] می‌کرد. آن حضرت برای پایه ریزی [[تمدنی]] [[انسانی]] - [[اسلامی]]، براساس [[حاکمیت عدالت]] و [[انصاف]] و در پرتو [[قوانین الهی]] بسیار کوشید. [[پیامبر]]، همواره مسلمانان را از ربا که از مهم‌ترین [[عوامل انحطاط جوامع بشری]] است، باز می‌داشت و در فرصت‌های گوناگون این خطر بزرگ را به آنها گوشزد می‌کرد. آن حضرت در [[نکوهش]] ربا فرموده است: «[[خدای بزرگ]]، رباخوار، ربادهنده و نویسنده و [[شاهد]] بر آن را [[لعن]] می‌کند»<ref>امالی صدوق، ص۳۴۶.</ref>. و در سفارش به [[حضرت علی]] {{ع}} می‌فرماید:
{{اصلی|فساد سیاسی}}
ای علی! با رباخوار [[دوستی]] مکن؛ زیرا او با [[خداوند]] به [[مبارزه]] برخاسته است که [[خداوند متعال]] می‌فرماید: اگر از [[رباخواری]] دست برنداشتید، پس به [[خدا]] و رسولش [[اعلان]] [[جنگ]] دهید<ref>مهدی مهریزی و علی صدرائی خویی، میراث حدیث شیعه، ج۲، ص۴۶، ح۱۸۹.</ref>.
«فساد سیاسی»، یا [[سوءاستفاده از قدرت]]، برای تأمین منافع فردی یا گروهی، آفت ویرانگر همه [[جوامع]] و [[نظام‌های سیاسی]] است. برای مقابله با آن، شیوه‌ها، راهکارها و رویکردهای مختلفی به کار گرفته شده که ملاک و [[میزان]] آنها، برای ارزیابی بودن و نبودن [[فساد]] [[قانون]] است. بر این اساس، وقتی [[رفتار]] [[کارگزاران]] [[سیاسی]] در چارچوب قانون است، دیگر فسادی رخ نخواهد بود و در چنین وضعی [[جامعه]] عاری از فساد و سوءاستفاده از قدرت خواهد بود. در حالی که ممکن است علی‌رغم رعایت قانون، [[صاحبان قدرت]] سیاسی از [[قدرت]] سوءاستفاده کرده و آن را در جهت منافع خود به کار گرفته باشند.


آن حضرت در سخنانی دیگر درباره ربا فرموده است: شبی که به [[معراج]] رفتم، افرادی را دیدم که شکم‌هایشان چون خانه‌ای بود و در آنها مارهایی وجود داشت. از [[جبرئیل]] درباره آنها پرسیدم. گفت: «اینان رباخوارانند»<ref>کنز العمال، ج۴، ص۱۱۷، ح۹۷۶۶.</ref>.
مقابله با فساد سیاسی و سوءاستفاده از قدرت، برای تأمین منافع فردی از این جهت ضرورت دارد که با وجود شایع شدن آن در [[جامعه]] و شبکه قدرت سیاسی، امکان رسیدن به [[رفاه عمومی]] که زمینه [[رستگاری]] همگانی است، از بین خواهد رفت؛ زیرا وقتی منابع و امکانات عمومی، با لطایف‎ الحیل و شیوه‎های گوناگون، به وسیله [[کارگزاران]] [[سیاسی]] و [[خویشان]] و وابستگان آنها به یغما می‌رود، دیگر چیزی باقی نمی‎ماند که صرف نیازهای اولیه [[مردم]] شود و شرایط ابتدایی یک [[زندگی]] طبیعی را برای آنها فراهم کند<ref>[[محمد قدسی]] و [[عمار قدسی]]، [[پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت (مقاله)|پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت]]، ص۶۰ ـ ۷۳.</ref>.


هر کس ربا بخورد، [[خداوند عزوجل]] به اندازه ربایی که خورده است، شکمش را از [[آتش دوزخ]] پر می‌کند و اگر از طریق ربا [[مالی]] به دست آورد، [[خدای متعال]] هیچ یک از [[اعمال]] او را نمی‌پذیرد و تا زمانی که قیراطی (کمترین مقدار) از [[مال]] ربا نزدش باشد، پیوسته خداوند و [[فرشتگان]] وی را [[نفرین]] می‌کنند<ref>ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۸۵.</ref>.
== مبارزه با فساد اقتصادی ==
خداوند در آیاتی از [[قرآن]] نیز مسلمانان را از رباخواری نهی کرده است<ref>نک: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}} «آنان که ربا می‌خورند جز به گونه کسی که شیطان او را با برخورد، آشفته سر کرده باشد (به انجام کارها) بر نمی‌خیزند؛ این (آشفته سری) از آن روست که آنان می‌گویند خرید و فروش هم مانند رباست در حالی که خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است پس کسانی که اندرزی از پروردگارشان به آنان برسد و (از رباخواری) باز ایستند، آنچه گذشته، از آن آنهاست و کارشان با خداوند است و کسانی که (بدین کار) باز گردند دمساز آتشند و در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۷۵؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ}} «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و اگر مؤمنید آنچه از ربا که باز مانده است رها کنید * و اگر (رها) نکردید پس، از پیکاری از سوی خداوند و فرستاده وی (با خویش) آگاه باشید و اگر توبه کنید سرمایه‌هایتان از آن شماست، نه ستم می‌ورزید و نه بر شما ستم می‌رود» سوره بقره، آیه ۲۷۸-۲۷۹؛ {{متن قرآن|وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا}} «و (نیز) برای رباخواری آنان با آنکه از آن نهی شده بودند و ناروا خوردن دارایی‌های مردم؛ و برای کافرانشان عذابی دردناک آماده کرده‌ایم» سوره نساء، آیه ۱۶۱.</ref>. این [[نهی]] به دلیل زیان‌های جبران ناپذیر رباست. [[ربا]]، افزون بر اینکه موجب [[هلاکت]] و [[شقاوت]] [[اخروی]] فرد می‌شود، بر [[زندگی]] [[دنیایی]] وی نیز آثار منفی و زیان‌باری بر جای می‌گذارد. برخی از آثار زیان بار ربا عبارتند از:
{{اصلی|مبارزه با فساد اقتصادی}}
# از دیدگاه [[عقل]]، ربا [[دشمن]] [[انصاف]] و در مقابل آن است؛ زیرا [[حس]] [[ایثار]]، [[تعاون]] و هم بستگی را در فرد [[تضعیف]] و [[خودخواهی]] و [[ثروت‌اندوزی]] را تقویت می‌کند.
[[فساد اقتصادی]] یکی از بزرگ‌ترین معضلات [[جوامع بشری]] است؛ زیرا [[اقتصاد]] برای [[اکثریت]] [[مردم]]، همه چیز است و [[سعادت]] را تنها در گرو آن می‌دانند؛ برای همین، [[ظلم]] و [[فساد]] در این حوزه بیشتر از حوزه‌های دیگر [[زندگی]] [[بشر]] خودنمایی می‌کند و حجم عظیمی از [[ظلم‌ها]] و بیدادها که در جوامع بشری رخ می‌دهد، ناظر به این حوزه است، تا جایی که وقتی از [[عدالت]] [[سخن]] به میان می‌آید بیشتر مردم جلوه‌های اصلی را در عدالت و بهره‌مندی از مواهب و [[ثروت‌ها]] به شکل مناسب می‌دانند<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[فساد اقتصادی و علل پیدایش آن (مقاله)|فساد اقتصادی و علل پیدایش آن]].</ref>.
# [[ربا]]، [[توازن]] و [[تعادل]] [[جامعه]] را برهم می‌زند و [[نظم]] و [[انتظام]] [[زندگی اجتماعی]] را از بین می‌برد. [[زندگی]] [[انسانی]] بر اساس مبادله و [[معامله]] [[مردم]] با یکدیگر شکل می‌گیرد؛ معامله‌ای که به طرفین [[سود]] برساند، نه اینکه موجب [[رشد اقتصادی]] یک فرد و ضرر و تضعیف طرف مقابل شود. بنابراین، از آنجا که ربا موجب گسترش [[فقر]] در جامعه و در نتیجه، افزایش [[فساد اجتماعی]] و رنگ باختن [[معنویت]] می‌گردد، باید با آن به [[مبارزه]] برخاست.
# ربا، عامل زیاد شدن [[ثروت]] است. از این‌رو، [[مکتب]] [[سرمایه‌داری]]، طرفدار جدی آن است تا از این راه طبقه [[ضعیف]] و نیازمند را [[استثمار]] کند. در [[حقیقت]]، [[اختلاف طبقاتی]] جامعه‌ها موجب بروز آشفتگی‌ها و [[جنگ‌های داخلی]] و خارجی می‌گردد<ref>جواد شفایی، ربا از نظر دینی و اجتماعی، ص۲۸ - ۳۰.</ref>.


مواردی که به عنوان پی آمدهای زیان بار ربا به آن اشاره شد، موجب [[تزلزل]] ارکان [[تمدن]] می‌شوند. بنابراین، از بین بردن ربا در حقیقت، گامی [[استوار]] در راه تمدن‌سازی و گسترش آن است. از دیگر [[روابط]] ناسالم [[اقتصادی]] که [[پیامبر]]، [[مسلمانان]] را از آن [[نهی]] کرده، عبارتند از: فروش [[اسلحه]] به [[دشمنان دین]] است؛ [[پیامبر گرامی اسلام]] در این باره می‌فرماید: «ده گروه از این [[امت]]، به [[خداوند متعال]] [[کافر]] شده‌اند که از جمله آنها فروشنده [[سلاح]] به [[کفار]] [[حربی]] است»<ref>خصال، ج۲، ص۴۵۱.</ref>. ازاین رو، مسلمانان از این کار نهی شده‌اند که تقویت دشمنان دین، موجب تضعیف [[دین]] و [[دین‌داران]] می‌شود و خلاف دین و [[عقل]] است.<ref>[[سید رشید صمیمی|صمیمی، سید رشید]]، [[اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی (کتاب)|اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی]]، ص ۸۹.</ref>.
راهکارهایی که برای مبارزه با فساد [[اقتصادی]] بیان شده عبارت است از: تقویت [[باورها]] و [[اعتقادات دینی]]؛ احیا و نهادینه کردن [[ارزش‌های اخلاقی]]؛ [[شایسته‌سالاری]] [[کارگزاران]]؛ [[وضع قوانین]] کارآمد و صحیح؛ [[نظارت و کنترل]] دقیق؛ جلوگیری از [[اختلاس]]، [[رباخواری]]، [[احتکار]]، [[رشوه]]، [[ویژه‌خواری]]؛ اجتناب از تبعیض؛ مجازات مفسدان و...<ref>[[امید چناری|چناری، امید]]، [[وظایف نهادهای حاکمیتی در قبال مفاسد اقتصادی (کتاب)|وظایف نهادهای حاکمیتی در قبال مفاسد اقتصادی]]، ص۲۱ ـ ۲۳ و ص۳۶-۵۴؛ [[رضا حاجیان حسین آبادی|حاجیان حسین آبادی، رضا]]، [[روش‌های مبارزه با فساد اقتصادی در حکومت علوی (مقاله)|مقاله «روش‌های مبارزه با فساد اقتصادی در حکومت علوی»]].</ref>.


=== [[کم‌فروشی]] ===
== مبارزه با فساد اداری ==
[[خداوند]] در [[قرآن کریم]]، کم فروشان را به شدت [[نکوهش]] کرده و از عذابی دردناک [[بیم]] داده است، چنان که در آیه‌ای می‌فرماید: {{متن قرآن|وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ * الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ * وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ * أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ * لِيَوْمٍ عَظِيمٍ * يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«وای بر کم‌فروشان! * آنان که چون از مردم پیمانه گیرند تمام پیمایند * و چون پیمانه دهند یا وزن کنند کم نهند * آیا آنان نمی‌دانند که برانگیخته خواهند شد * در روزی بزرگ؟ * روزی که مردم نزد پروردگار جهانیان بپا می‌ایستند» سوره مطففین، آیه ۱-۶.</ref>.
{{اصلی|مبارزه با فساد اداری}}
[[امام باقر]] {{ع}} نیز به نقل از [[رسول اکرم]] {{صل}} می‌فرماید: [[سرنوشت]] [[بدی]] در [[انتظار]] کم فروشان است و از پیمانه و ترازو کم نگذارند، جز اینکه به [[قحطی]] و [[سختی]] [[زندگی]] و [[ستم]] سلطان گرفتار شوند<ref>ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۳۰۰.</ref>.<ref>[[سید رشید صمیمی|صمیمی، سید رشید]]، [[اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی (کتاب)|اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی]]، ص ۹۱.</ref>.
مبارزه با فساد دارای ابعاد و راهکارهای محتلفی است. یکی از راهکارهای اساسی در جلوگیری از بروز فساد در نظام اداری، توجه به راه‌حل‌هایی است که [[اسلام]] در این زمینه ارائه کرده است. راهکارهای [[استنباط]] شده از منابع اسلامی برای مبارزه با فساد را می‌توان در دو بخش دسته‌بندی نمود:
 
# '''راهکارهای مبتنی بر [[اخلاق]]:''' اخلاق را می‌توان به دو بخش فردی و [[اجتماعی]] تقسیم نمود. صبر و [[بردباری]]<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> در مقابل جزع و [[بی‌تابی]]، [[قناعت]] و [[میانه‌روی]] و پرهیز از [[دنیاگرایی]]<ref>سوره طه، آیه ۱۳۱؛ سوره حدید، آیه ۲۰.</ref> در مقابل [[تکاثر]]، [[اتراف]] و [[اسراف]] و ... همگی از ویژگی‌های [[اخلاق فردی]] در [[اسلام]] می‌باشند که به عنوان عوامل بازدارنده درونی، در برابر [[فساد اداری]] عمل می‌کنند. حاصل سخن در این بحث آن است که فساد اداری ناشی از انگیزه‌های فردی را می‌توان از طریق تقویت [[اخلاق فردی]] و بازدارنده‌های درونی، کنترل و ممانعت نمود.
=== [[رشوه‌خواری]] ===
# '''راهکارهای مبتنی بر [[قانون]]:''' به طور کلی به منظور [[برقراری نظم]] و [[ثبات]] و پیشبرد اهداف فردی و گروهی در یک جامعه، به یک سلسله ضوابط و اصول مورد اتفاق [[اکثریت]] آن جامعه نیاز است که یا تحت [[نظارت]] غیر رسمی [[اجتماعی]] و در قالب موازین اخلاقی، یا به واسطه کنترل نهادهای رسمی، تقویت شده و به اجرا در می‌آید.  
این کار از آسیب‌های [[اقتصادی]] بسیار خطرناکی است که اساس و پایه‌های [[نظام سیاسی]] و [[اجتماعی]] را [[متزلزل]] می‌سازد و موانع بسیاری در راه [[اجرا]] و تحقق [[عدالت اجتماعی]] به وجود می‌آورد. بر این اساس، [[پیامبر گرامی اسلام]] می‌فرماید: «[[خداوند]]، رشوه‌دهنده و رشوه‌گیرنده و واسطه میان آن دو را [[لعنت]] کرده است»<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۷، ص۳۵۵.</ref>.<ref>[[سید رشید صمیمی|صمیمی، سید رشید]]، [[اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی (کتاب)|اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی]]، ص ۹۲.</ref>.
## راهکارهای سیاسی و [[اداری]]: راهکارهای سیاسی و اداری مبارزه با فساد، ناظر به اصلاح قوانین و نیز [[تغییر]] شرایط در حوزه‌های مربوط به اداره جامعه در سطح کلان و همچنین اداره سازمان‌ها در سطح [[خرد]] است. ساختار کلی [[نظام]] [[حکومت]] و [[تشکیلات]] و فرایندهای [[اداری]] موضوع این نوع راهکارها خواهد بود. برخی از این راهکارها عبارت است از: [[تعادل]] در عدم تمرکز اداری؛ برخورداری [[مدیران]] از [[قدرت]] [[مرجعیت]]؛ دقت در گزینش کارگزاران؛ رعایت و ارتقاء منزلت کارکنان؛ [[نظارت]] و بازرسی.
 
# '''راهکارهای [[اقتصادی]]:''' عدالت در توزیع امکانات و لوازم [[تولید]]، ارائه تسهیلات و فراهم نمودن بسترهای [[رشد]] و [[توسعه اقتصادی]] برای همه افراد و گروه‌های متقاضی عرصه کار و تلاش و نیز [[عدالت]] در امور مالیاتی و مراعات حال [[خراج]] دهندگان، تقاضا برای [[فساد اداری]] از سوی [[مردم]] و نهادهای تولید کننده را کاهش خواهد داد. برقراری این نوع [[عدالت اقتصادی]] به جهت نیاز به [[اصلاحات]] بنیادین، سخت و در عین حال با اهمیت است؛ زیرا در شرایطی که همه افراد متقاضی کار و [[تولید]]، بتوانند از امکانات و تسهیلات مورد نیاز خود برخوردار شوند؛ دیگر نیازی به دور زدن [[قانون]] و [[توسل]] به [[فساد اداری]] نخواهد بود.
=== [[احتکار]] ===
# '''راهکارهای [[فرهنگی]] ـ [[اجتماعی]]:''' از آنجا که مواجهه [[مردم]] با فساد و شناسایی آن توسط آنها، همواره محتمل و آسان نیست؛ لذا به منظور بهره‌گیری از [[نظارت اجتماعی]] در مبارزه با فساد [[اداری]]، [[اطلاع‌رسانی]] عمومی می‌تواند نقش واسطه را در این فرآیند ایفا نماید. اطلاع‌رسانی عمومی، منجر به هزینه حیثیتی وسیع‌تری برای [[مجرمان]] و نیز عامل فشار نیرومندی بر [[دولت‌ها]] و دستگاه‌های نظارتی و [[قضایی]] برای رسیدگی دقیق و برخورد [[قاطع]] با [[مفسدین]] خواهد بود.
از جمله کارهای ناپسندی که آسیب‌های فراوانی به [[اقتصاد جامعه]] و [[نظام اسلامی]] وارد می‌سازد، احتکار است. [[شیخ صدوق]]، در کتاب التوحید از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] می‌کند:
# '''راهکارهای [[قضایی]]:''' تهیه و تدوین [[قوانین]] دقیق و متناسب با نیازهای [[زمان]]، مسدود نمودن گریز راه‌های قانونی، به‌کارگیری افراد صالح و متخصص در امر [[قضاوت]]، تأمین [[مالی]] و منزلتی [[قضات]] و [[کارگزاران]] [[قضایی]]، فراهم‌سازی بسترهای لازم جهت برخورد [[قاطع]] و بدون مماشات با مجرمین و [[مفسدین]]، [[نظارت]] بر [[دستگاه قضایی]] و... از جمله راهکارهای بنیادی جهت ارتقاء جایگاه دستگاه قضایی، در انجام [[وظایف]] خود است<ref>[[جمال فرزند وحی|فرزند وحی، جمال]]، [[فساد اداری عوامل و راهکارهای مقابله با آن از منظر آیات و روایات (مقاله)|فساد اداری عوامل و راهکارهای مقابله با آن از منظر آیات و روایات]]، ص۱۶۲ ـ ۱۷۴.</ref>.
روزی [[پیامبر اکرم]] {{صل}} به گروهی که اجناس مورد نیاز [[مردم]] را احتکار کرده بودند، برخورد و دستور داد [[اموال]] احتکار شده را به میان بازار آورند و در معرض دید همگان قرار دهند<ref>شیخ صدوق، التوحید، باب القضاء، ص۲۷۹.</ref>.
 
[[سیره عملی]] [[رسول خدا]] {{صل}} بیان گر این نکته است که [[حاکم اسلامی]] باید با [[محتکر]] برخورد جدی و با تورم اقتصادی [[مبارزه]] کند؛ زیرا او [[مسئول]] [[حفظ]] [[ثبات]] و [[امنیت اقتصادی]] [[جامعه]] است و احتکار، موجب ایجاد تورم و گرانی در جامعه و فشار بر اقشار کم درآمد می‌شود.<ref>[[سید رشید صمیمی|صمیمی، سید رشید]]، [[اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی (کتاب)|اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی]]، ص ۹۲.</ref>.


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:1379765.jpg|22px]] [[سید رشید صمیمی|صمیمی، سید رشید]]، [[اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی (کتاب)|'''اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی''']]
# [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت''']]
# [[پرونده:1100695.jpg|22px]] [[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|'''ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم''']]
# [[پرونده:IM010642.jpg|22px]] [[محمد قدسی]] و [[عمار قدسی]]، [[پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت (مقاله)|'''پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت''']]، [[اندیشه‌های حقوق عمومی (نشریه)|فصلنامه اندیشه‌های حقوق عمومی]]
# [[پرونده:IM010641.jpg|22px]] [[امید چناری|چناری، امید]]، [[وظایف نهادهای حاکمیتی در قبال مفاسد اقتصادی (کتاب)|'''وظایف نهادهای حاکمیتی در قبال مفاسد اقتصادی''']]
# [[پرونده: Pn.jpg|22px]] [[رضا حاجیان حسین آبادی|حاجیان حسین آبادی، رضا]]، [[روش‌های مبارزه با فساد اقتصادی در حکومت علوی (مقاله)|'''روش‌های مبارزه با فساد اقتصادی در حکومت علوی''']]، [[پژوهش‌های نهج‌البلاغه (نشریه)|فصلنامه پژوهش‌های نهج‌البلاغه]]
# [[پرونده:IM009912.jpg|22px]] [[محمد کاظم کریمی|کریمی، محمد کاظم]]، [[مفاسد اجتماعی (مقاله)|مقاله «مفاسد اجتماعی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۹ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۹''']]
# [[پرونده:IM010633.jpg|22px]] [[جمال فرزند وحی|فرزند وحی]]، [[مینا یعقوبی|یعقوبی]]، [[فساد اداری عوامل و راهکارهای مقابله با آن از منظر آیات و روایات (مقاله)|'''فساد اداری عوامل و راهکارهای مقابله با آن از منظر آیات و روایات''']]
# [[پرونده:11790.jpg|22px]] [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[فساد اقتصادی و علل پیدایش آن (مقاله)|'''فساد اقتصادی و علل پیدایش آن''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۵۵: خط ۵۵:
[[رده:مبارزه]]
[[رده:مبارزه]]
[[رده:اهداف اسلام]]
[[رده:اهداف اسلام]]
[[رده:فساد]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۹

این مدخل زیرشاخهٔ بحث مبارزه است. مبارزه با فساد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مبارزه با فساد در قرآن - مبارزه با فساد در معارف و سیره نبوی - مبارزه با فساد در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط ندارد

معناشناسی

فساد

مقالهٔ اصلی: فساد

«فساد» در لغت در معنای تباهی و ضد صلاح به کار رفته است[۱]. برخی لغویان گفته‌‏اند: فساد عبارت است از خروج از حدّ اعتدال؛ کم باشد یا زیاد[۲].[۳]

«فساد» و «افساد» - همچون: محاربه - هر چند به حسب اطلاق، همه بدی‌ها و شرور از جنایات و فجایع بزرگ گرفته تا کم‌فروشی و تقلب در معامله را شامل می‌گردد، لکن به قرینه، بیشتر منصرف به گناهانی است که باعث سلب امنیت در اموال، اعراض و نفوس اجتماع می‌شود. راهزنی، سرقت، قتل، تجاوزهای ناموسی، و امثال آن، از مصداق‌های بارز آن شمرده می‌شوند[۴].[۵]

مبارزه با فساد اجتماعی

مقالهٔ اصلی: فساد اجتماعی

مفاسد اجتماعی در اصطلاح به ناهنجاری‌ها و آسیب‌هایی گفته می‌شود که در روابط هر فرد یا گروه با محیط اجتماعی خود یا ساخت و کارکرد جامعه پدید می‌آید[۶]. در آموزه‌های دینی علت اصلی مفاسد اجتماعی، هواپرستی و تمایلات نفسانی است[۷].

اساسی‌ترین کار حکومت، پس از تشکیل نظام اسلامی، مبارزه با مفاسد اجتماعی است و برای این منظور، راهکارهای مختلف تربیتی و مدیریتی، وجود دارد مانند:

  1. راهکار تربیتی: مهم‌ترین راه پیشگیری از انحرافات آن است که خانواده هنجارهای پذیرفته شده یک جامعه را درونی کند. خانواده‌ها می‌توانند با اهتمام به اصول دینی و پایبندی به احکام مذهبی و رشد باورهای مذهبیِ فرزندان خود، آنان را در برابر آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی محافظت کنند[۸].
  2. راهکار مدیریتی: مفاسد و مصالح از حکومت سرچشمه می‌گیرد[۹] و اصلاح امور جامعه نیز در گروی اصلاح حاکمیت است و مبارزه با مفاسد باید از هیئت حاکم آغاز شود. حاکمان صالح، افراد صالح را برای اداره کشور به کار می‌گیرند[۱۰]. جلوگیری از ورود افراد بی‌صلاحیت و دارای سابقه فساد، به درون ارکان تصمیم‌گیری، از شیوع و گسترش فساد در جامعه خواهد کاست[۱۱].[۱۲]

مبارزه با فساد سیاسی

مقالهٔ اصلی: فساد سیاسی

«فساد سیاسی»، یا سوءاستفاده از قدرت، برای تأمین منافع فردی یا گروهی، آفت ویرانگر همه جوامع و نظام‌های سیاسی است. برای مقابله با آن، شیوه‌ها، راهکارها و رویکردهای مختلفی به کار گرفته شده که ملاک و میزان آنها، برای ارزیابی بودن و نبودن فساد قانون است. بر این اساس، وقتی رفتار کارگزاران سیاسی در چارچوب قانون است، دیگر فسادی رخ نخواهد بود و در چنین وضعی جامعه عاری از فساد و سوءاستفاده از قدرت خواهد بود. در حالی که ممکن است علی‌رغم رعایت قانون، صاحبان قدرت سیاسی از قدرت سوءاستفاده کرده و آن را در جهت منافع خود به کار گرفته باشند.

مقابله با فساد سیاسی و سوءاستفاده از قدرت، برای تأمین منافع فردی از این جهت ضرورت دارد که با وجود شایع شدن آن در جامعه و شبکه قدرت سیاسی، امکان رسیدن به رفاه عمومی که زمینه رستگاری همگانی است، از بین خواهد رفت؛ زیرا وقتی منابع و امکانات عمومی، با لطایف‎ الحیل و شیوه‎های گوناگون، به وسیله کارگزاران سیاسی و خویشان و وابستگان آنها به یغما می‌رود، دیگر چیزی باقی نمی‎ماند که صرف نیازهای اولیه مردم شود و شرایط ابتدایی یک زندگی طبیعی را برای آنها فراهم کند[۱۳].

مبارزه با فساد اقتصادی

مقالهٔ اصلی: مبارزه با فساد اقتصادی

فساد اقتصادی یکی از بزرگ‌ترین معضلات جوامع بشری است؛ زیرا اقتصاد برای اکثریت مردم، همه چیز است و سعادت را تنها در گرو آن می‌دانند؛ برای همین، ظلم و فساد در این حوزه بیشتر از حوزه‌های دیگر زندگی بشر خودنمایی می‌کند و حجم عظیمی از ظلم‌ها و بیدادها که در جوامع بشری رخ می‌دهد، ناظر به این حوزه است، تا جایی که وقتی از عدالت سخن به میان می‌آید بیشتر مردم جلوه‌های اصلی را در عدالت و بهره‌مندی از مواهب و ثروت‌ها به شکل مناسب می‌دانند[۱۴].

راهکارهایی که برای مبارزه با فساد اقتصادی بیان شده عبارت است از: تقویت باورها و اعتقادات دینی؛ احیا و نهادینه کردن ارزش‌های اخلاقی؛ شایسته‌سالاری کارگزاران؛ وضع قوانین کارآمد و صحیح؛ نظارت و کنترل دقیق؛ جلوگیری از اختلاس، رباخواری، احتکار، رشوه، ویژه‌خواری؛ اجتناب از تبعیض؛ مجازات مفسدان و...[۱۵].

مبارزه با فساد اداری

مقالهٔ اصلی: مبارزه با فساد اداری

مبارزه با فساد دارای ابعاد و راهکارهای محتلفی است. یکی از راهکارهای اساسی در جلوگیری از بروز فساد در نظام اداری، توجه به راه‌حل‌هایی است که اسلام در این زمینه ارائه کرده است. راهکارهای استنباط شده از منابع اسلامی برای مبارزه با فساد را می‌توان در دو بخش دسته‌بندی نمود:

  1. راهکارهای مبتنی بر اخلاق: اخلاق را می‌توان به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم نمود. صبر و بردباری[۱۶] در مقابل جزع و بی‌تابی، قناعت و میانه‌روی و پرهیز از دنیاگرایی[۱۷] در مقابل تکاثر، اتراف و اسراف و ... همگی از ویژگی‌های اخلاق فردی در اسلام می‌باشند که به عنوان عوامل بازدارنده درونی، در برابر فساد اداری عمل می‌کنند. حاصل سخن در این بحث آن است که فساد اداری ناشی از انگیزه‌های فردی را می‌توان از طریق تقویت اخلاق فردی و بازدارنده‌های درونی، کنترل و ممانعت نمود.
  2. راهکارهای مبتنی بر قانون: به طور کلی به منظور برقراری نظم و ثبات و پیشبرد اهداف فردی و گروهی در یک جامعه، به یک سلسله ضوابط و اصول مورد اتفاق اکثریت آن جامعه نیاز است که یا تحت نظارت غیر رسمی اجتماعی و در قالب موازین اخلاقی، یا به واسطه کنترل نهادهای رسمی، تقویت شده و به اجرا در می‌آید.
    1. راهکارهای سیاسی و اداری: راهکارهای سیاسی و اداری مبارزه با فساد، ناظر به اصلاح قوانین و نیز تغییر شرایط در حوزه‌های مربوط به اداره جامعه در سطح کلان و همچنین اداره سازمان‌ها در سطح خرد است. ساختار کلی نظام حکومت و تشکیلات و فرایندهای اداری موضوع این نوع راهکارها خواهد بود. برخی از این راهکارها عبارت است از: تعادل در عدم تمرکز اداری؛ برخورداری مدیران از قدرت مرجعیت؛ دقت در گزینش کارگزاران؛ رعایت و ارتقاء منزلت کارکنان؛ نظارت و بازرسی.
  3. راهکارهای اقتصادی: عدالت در توزیع امکانات و لوازم تولید، ارائه تسهیلات و فراهم نمودن بسترهای رشد و توسعه اقتصادی برای همه افراد و گروه‌های متقاضی عرصه کار و تلاش و نیز عدالت در امور مالیاتی و مراعات حال خراج دهندگان، تقاضا برای فساد اداری از سوی مردم و نهادهای تولید کننده را کاهش خواهد داد. برقراری این نوع عدالت اقتصادی به جهت نیاز به اصلاحات بنیادین، سخت و در عین حال با اهمیت است؛ زیرا در شرایطی که همه افراد متقاضی کار و تولید، بتوانند از امکانات و تسهیلات مورد نیاز خود برخوردار شوند؛ دیگر نیازی به دور زدن قانون و توسل به فساد اداری نخواهد بود.
  4. راهکارهای فرهنگی ـ اجتماعی: از آنجا که مواجهه مردم با فساد و شناسایی آن توسط آنها، همواره محتمل و آسان نیست؛ لذا به منظور بهره‌گیری از نظارت اجتماعی در مبارزه با فساد اداری، اطلاع‌رسانی عمومی می‌تواند نقش واسطه را در این فرآیند ایفا نماید. اطلاع‌رسانی عمومی، منجر به هزینه حیثیتی وسیع‌تری برای مجرمان و نیز عامل فشار نیرومندی بر دولت‌ها و دستگاه‌های نظارتی و قضایی برای رسیدگی دقیق و برخورد قاطع با مفسدین خواهد بود.
  5. راهکارهای قضایی: تهیه و تدوین قوانین دقیق و متناسب با نیازهای زمان، مسدود نمودن گریز راه‌های قانونی، به‌کارگیری افراد صالح و متخصص در امر قضاوت، تأمین مالی و منزلتی قضات و کارگزاران قضایی، فراهم‌سازی بسترهای لازم جهت برخورد قاطع و بدون مماشات با مجرمین و مفسدین، نظارت بر دستگاه قضایی و... از جمله راهکارهای بنیادی جهت ارتقاء جایگاه دستگاه قضایی، در انجام وظایف خود است[۱۸].

منابع

  1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت
  2. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم
  3. محمد قدسی و عمار قدسی، پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت، فصلنامه اندیشه‌های حقوق عمومی
  4. چناری، امید، وظایف نهادهای حاکمیتی در قبال مفاسد اقتصادی
  5. حاجیان حسین آبادی، رضا، روش‌های مبارزه با فساد اقتصادی در حکومت علوی، فصلنامه پژوهش‌های نهج‌البلاغه
  6. کریمی، محمد کاظم، مقاله «مفاسد اجتماعی»، دانشنامه امام خمینی ج۹
  7. فرزند وحی، یعقوبی، فساد اداری عوامل و راهکارهای مقابله با آن از منظر آیات و روایات
  8. منصوری، خلیل، فساد اقتصادی و علل پیدایش آن

پانویس

  1. ↑ کتاب العین و لسان العرب، واژه «فسد».
  2. ↑ المفردات (راغب)، واژه «فسد».
  3. ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، ص ۶۹۳.
  4. ↑ ر.ک: سیدمرتضی حسین زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۴۵۳؛ جمال‌الدین محمد ابن‌منظور مصری، لسان العرب، ج۱۰، ص۲۶۸.
  5. ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۷۱.
  6. ↑ ساروخانی، دائرةالمعارف علوم اجتماعی، ۲/۷۴۲.
  7. ↑ اسکندری، پیوند آزادی و عدالت، ۴۴.
  8. ↑ محمدی، بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان در دهه(۱۳۸۰–۱۳۷۰)، ۵۶.
  9. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۳۵ و ۲۷۵.
  10. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۴.
  11. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۰.
  12. ↑ کریمی، محمد کاظم، مقاله «مفاسد اجتماعی»، دانشنامه امام خمینی ج۹، ص ۴۲۵–۴۳۱.
  13. ↑ محمد قدسی و عمار قدسی، پدیدارشناسی فساد سیاسی در پرتو قرآن و سنت، ص۶۰ ـ ۷۳.
  14. ↑ منصوری، خلیل، فساد اقتصادی و علل پیدایش آن.
  15. ↑ چناری، امید، وظایف نهادهای حاکمیتی در قبال مفاسد اقتصادی، ص۲۱ ـ ۲۳ و ص۳۶-۵۴؛ حاجیان حسین آبادی، رضا، مقاله «روش‌های مبارزه با فساد اقتصادی در حکومت علوی».
  16. ↑ سوره بقره، آیه ۱۵۵.
  17. ↑ سوره طه، آیه ۱۳۱؛ سوره حدید، آیه ۲۰.
  18. ↑ فرزند وحی، جمال، فساد اداری عوامل و راهکارهای مقابله با آن از منظر آیات و روایات، ص۱۶۲ ـ ۱۷۴.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=مبارزه_با_فساد&oldid=1309183»