نزول حضرت عیسی: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:
یکی از رخ‌دادهای [[آخر الزمان]]، فرود آمدن [[عیسی]] {{ع}} از [[آسمان]] است: {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِهَا}}<ref>و چنین است که او نشان آگاهی (به روز) رستخیز است؛ سوره زخرف، آیه ۶۱.</ref>، {{متن قرآن|وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ}}<ref>و کسی از اهل کتاب نیست مگر آنکه پیش از مرگش به وی ایمان می‌آورد؛ سوره نساء، آیه ۱۵۹.</ref>؛ [[مفسران]] با استفاده از این [[آیات]]، [[ظهور]] دوباره [[عیسی]] {{ع}} در [[آخر الزمان]] را پیش‌بینی کرده‌اند<ref>جامع‌البیان، مج‌۳، ج‌۳، ص‌۳۹۴ ـ ۳۹۶؛ مج ۴، ج‌۶، ص‌۲۵ ـ ۳۰؛ مج۱۳، ج۲۵، ص۱۱۵ و ۱۱۶؛ کشف‌الأسرار، ج‌۹، ص‌۷۴ و ج‌۲، ص‌۱۴۳؛ ابن‌کثیر، ج‌۱، ص‌۵۸۹ و ۵۹۰.</ref>. در [[روایات]] نیز تصریح شده که وی در بیت‌ المقدس به [[نماز جماعت]] [[امام زمان]] {{ع}} [[اقتدا]] و در جنگ‌های ایشان نیز شرکت خواهد کرد<ref>مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۲۱۱؛ نور الثقلین، ج‌۱، ص‌۵۷۱‌؛ روح‌ المعانی، ج‌۱۴، ص‌۱۴۷.</ref>. براساس این [[تفسیر]]، فرود آمدن [[عیسی]] {{ع}} از [[آسمان]]، یکی از نشانه‌های نزدیکی [[قیامت]] شمرده شده و از [[ایمان آوردن]] همه [[اهل کتاب]] به [[حضرت عیسی]] {{ع}} در [[آخر الزمان]] که یکی از فرماندهان امام ‌زمان به شمار می‌رود، خبر داده شده است.
یکی از رخ‌دادهای [[آخر الزمان]]، فرود آمدن [[عیسی]] {{ع}} از [[آسمان]] است: {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِهَا}}<ref>و چنین است که او نشان آگاهی (به روز) رستخیز است؛ سوره زخرف، آیه ۶۱.</ref>، {{متن قرآن|وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ}}<ref>و کسی از اهل کتاب نیست مگر آنکه پیش از مرگش به وی ایمان می‌آورد؛ سوره نساء، آیه ۱۵۹.</ref>؛ [[مفسران]] با استفاده از این [[آیات]]، [[ظهور]] دوباره [[عیسی]] {{ع}} در [[آخر الزمان]] را پیش‌بینی کرده‌اند<ref>جامع‌البیان، مج‌۳، ج‌۳، ص‌۳۹۴ ـ ۳۹۶؛ مج ۴، ج‌۶، ص‌۲۵ ـ ۳۰؛ مج۱۳، ج۲۵، ص۱۱۵ و ۱۱۶؛ کشف‌الأسرار، ج‌۹، ص‌۷۴ و ج‌۲، ص‌۱۴۳؛ ابن‌کثیر، ج‌۱، ص‌۵۸۹ و ۵۹۰.</ref>. در [[روایات]] نیز تصریح شده که وی در بیت‌ المقدس به [[نماز جماعت]] [[امام زمان]] {{ع}} [[اقتدا]] و در جنگ‌های ایشان نیز شرکت خواهد کرد<ref>مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۲۱۱؛ نور الثقلین، ج‌۱، ص‌۵۷۱‌؛ روح‌ المعانی، ج‌۱۴، ص‌۱۴۷.</ref>. براساس این [[تفسیر]]، فرود آمدن [[عیسی]] {{ع}} از [[آسمان]]، یکی از نشانه‌های نزدیکی [[قیامت]] شمرده شده و از [[ایمان آوردن]] همه [[اهل کتاب]] به [[حضرت عیسی]] {{ع}} در [[آخر الزمان]] که یکی از فرماندهان امام ‌زمان به شمار می‌رود، خبر داده شده است.


فرود آمدن [[پیامبر]] {{صل}}، [[عیسی بن مریم]] {{ع}} هنگام [[قیام]] [[امام مهدی]] {{ع}}، از دیدگاه همه مسلمانان ـ با وجود [[اختلاف]] در مذهب ـ یک واقعیت ثابت و از اموری است که [[تردید]] در آن راه ندارد<ref>الملاحم و الفتن، ص ۱۵۹؛ مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص ۲۷۴.</ref>. این امر از شگفت‌‏انگیزترین حوادث [[تاریخ]]، مهم‏ترین رخدادها، بزرگ‏ترین نشانه‏‌ها و پرشکوه‌‏ترین دلیل‏‌ها بر [[حقانیت]] [[امام مهدی]] {{ع}} است. آیا شگفت‌‏انگیز نیست انسانی، مدتی روی [[زمین]] زندگی کند، آن‏گاه به آسمان‏‌ها عروج نماید و آن‏جا هزارها سال زندگی کند، و همگام با [[قیام جهانی]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ به خواست [[خدا]] و [[دستور]] او، فرود آید و ضمن [[تصدیق]] و اقرار به [[امامت]] آن حضرت، با او [[نماز]] بگزارد و حرکت [[نجات‌‏بخش]] و آسمانی آن حضرت را [[یاری]] کند؟
فرود آمدن [[پیامبر]] {{صل}}، [[عیسی بن مریم]] {{ع}} هنگام [[قیام]] [[امام مهدی]] {{ع}}، از دیدگاه همه مسلمانان ـ با وجود [[اختلاف]] در مذهب ـ یک واقعیت ثابت و از اموری است که [[تردید]] در آن راه ندارد<ref>الملاحم و الفتن، ص ۱۵۹؛ مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص ۲۷۴.</ref>. این امر از شگفت‌‏انگیزترین حوادث [[تاریخ]]، مهم‏ترین رخدادها، بزرگ‏ترین نشانه‏‌ها و پرشکوه‌‏ترین دلیل‏‌ها بر حقانیت [[امام مهدی]] {{ع}} است. آیا شگفت‌‏انگیز نیست انسانی، مدتی روی [[زمین]] زندگی کند، آن‏گاه به آسمان‏‌ها عروج نماید و آن‏جا هزارها سال زندگی کند، و همگام با [[قیام جهانی]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ به خواست [[خدا]] و [[دستور]] او، فرود آید و ضمن تصدیق و اقرار به [[امامت]] آن حضرت، با او [[نماز]] بگزارد و حرکت [[نجات‌‏بخش]] و آسمانی آن حضرت را [[یاری]] کند؟


[[ابو بصیر]] می‌گوید: به [[امام صادق]] {{ع}}‏ عرض کردم: "ای پسر [[رسول خدا]]! [[قائم]] شما [[اهل بیت]] کیست فرمود: ای [[ابو بصیر]]! او پنجمین از [[فرزندان]] پسرم [[موسی]] است. او [[فرزند]] سرور کنیزان است و غیبتی کند که [[باطل]] جویان در آن [[شک]] کنند. [[خدای تعالی]] او را آشکار کند و به دست او شرق و غرب عالم را بگشاید و [[روح]] اللّه [[عیسی بن مریم]] {{س}} فرود آید و پشت سر او [[نماز]] گزارد و [[زمین]] به [[نور]] پروردگارش روشن شود ..."<ref>{{متن حدیث|يَا أَبَا بَصِيرٍ هُوَ الْخَامِسُ‏ مِنْ‏ وُلْدِ ابْنِي‏ مُوسَى‏ ذَلِكَ‏ ابْنُ‏ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يَغِيبُ غَيْبَةً يَرْتَابُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ ثُمَّ يُظْهِرُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَفْتَحُ اللَّهُ عَلَى يَدِهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ يَنْزِلُ رُوحُ اللَّهِ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ {{ع}} فَيُصَلِّي خَلْفَهُ وَ تُشْرِقُ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، باب ۳۳، ح ۳۱.</ref>.
[[ابو بصیر]] می‌گوید: به [[امام صادق]] {{ع}}‏ عرض کردم: "ای پسر [[رسول خدا]]! [[قائم]] شما [[اهل بیت]] کیست فرمود: ای [[ابو بصیر]]! او پنجمین از [[فرزندان]] پسرم [[موسی]] است. او [[فرزند]] سرور کنیزان است و غیبتی کند که [[باطل]] جویان در آن [[شک]] کنند. [[خدای تعالی]] او را آشکار کند و به دست او شرق و غرب عالم را بگشاید و [[روح]] اللّه [[عیسی بن مریم]] {{س}} فرود آید و پشت سر او [[نماز]] گزارد و [[زمین]] به [[نور]] پروردگارش روشن شود ..."<ref>{{متن حدیث|يَا أَبَا بَصِيرٍ هُوَ الْخَامِسُ‏ مِنْ‏ وُلْدِ ابْنِي‏ مُوسَى‏ ذَلِكَ‏ ابْنُ‏ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يَغِيبُ غَيْبَةً يَرْتَابُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ ثُمَّ يُظْهِرُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَفْتَحُ اللَّهُ عَلَى يَدِهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ يَنْزِلُ رُوحُ اللَّهِ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ {{ع}} فَيُصَلِّي خَلْفَهُ وَ تُشْرِقُ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، باب ۳۳، ح ۳۱.</ref>.
خط ۱۰: خط ۱۰:
[[مسلمانان]] به [[پیروی]] از [[قرآن کریم]] [[عیسی بن مریم]] {{ع}} او را آن‏گونه که هست، [[بنده]] وارسته و [[شایسته]] [[خدا]] و [[پیامبر]] بزرگ او می‏‌شمارند و همان گونه که [[قرآن]] بارها او را به [[پاکی]]، [[طهارت]] و [[قداست]] و [[احترام]] یاد می‌‏کند، وی را [[تجلیل]] می‌‏کنند. به نظر می‌‏رسد به سبب اهمیت این موضوع و شکوه و شخصیت والای آن حضرت است که او ـ به [[اراده خدا]] و برای تقویت حرکت جهانی و نجات‏بخش [[امام مهدی]] {{ع}} ـ در [[عصر ظهور]] و [[قیام]] آن حضرت، از [[آسمان]] فرود می‌‏آید.
[[مسلمانان]] به [[پیروی]] از [[قرآن کریم]] [[عیسی بن مریم]] {{ع}} او را آن‏گونه که هست، [[بنده]] وارسته و [[شایسته]] [[خدا]] و [[پیامبر]] بزرگ او می‏‌شمارند و همان گونه که [[قرآن]] بارها او را به [[پاکی]]، [[طهارت]] و [[قداست]] و [[احترام]] یاد می‌‏کند، وی را [[تجلیل]] می‌‏کنند. به نظر می‌‏رسد به سبب اهمیت این موضوع و شکوه و شخصیت والای آن حضرت است که او ـ به [[اراده خدا]] و برای تقویت حرکت جهانی و نجات‏بخش [[امام مهدی]] {{ع}} ـ در [[عصر ظهور]] و [[قیام]] آن حضرت، از [[آسمان]] فرود می‌‏آید.


به [[دلیل]] اهمیت این موضوع است که [[روایات]] بسیاری در این‏ باره از [[پیامبر]] {{صل}} و [[خاندان]] [[وحی]] و [[رسالت]] {{عم}} رسیده و در آن، به فرود آمدن [[حضرت عیسی]] {{ع}} و اقتدای او به [[امام مهدی]] {{ع}} و [[تصدیق]] و تأیید آن اصلاح‏گر بزرگ عصرها و نسل‏‌ها، تصریح شده است<ref>ر.ک: سیّد محمد کاظم قزوینی، امام مهدی علیه السّلام از ولادت تا ظهور، ص۶۸۰- ۶۷۸؛ همچنین ر.ک: شیخ صدوق، الامالی، ص۲۷۱، ح۸؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۴۷۰؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۳۲۰، ح۱؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۴۹، ح۱۰؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص۲۸۰، ح۲۷، ج۲، ص۳۴۵، ح۳۱.</ref>.
به [[دلیل]] اهمیت این موضوع است که [[روایات]] بسیاری در این‏ باره از [[پیامبر]] {{صل}} و [[خاندان]] [[وحی]] و [[رسالت]] {{عم}} رسیده و در آن، به فرود آمدن [[حضرت عیسی]] {{ع}} و اقتدای او به [[امام مهدی]] {{ع}} و تصدیق و تأیید آن اصلاح‏گر بزرگ عصرها و نسل‏‌ها، تصریح شده است<ref>ر.ک: سیّد محمد کاظم قزوینی، امام مهدی علیه السّلام از ولادت تا ظهور، ص۶۸۰- ۶۷۸؛ همچنین ر.ک: شیخ صدوق، الامالی، ص۲۷۱، ح۸؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۴۷۰؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۳۲۰، ح۱؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۴۹، ح۱۰؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص۲۸۰، ح۲۷، ج۲، ص۳۴۵، ح۳۱.</ref>.


بنابراین می‏‌توان گفت یکی از حکمت‌‏های فرود آمدن آن حضرت در [[قیام]] [[امام مهدی]] {{ع}}، تقویت حرکت جهانی آن حضرت و اعتراف و [[تصدیق]] به [[حقانیت]] آن وجود گرانمایه و [[امامت]] او است؛ به ویژه که [[حضرت عیسی]] {{ع}} به [[امام مهدی]] {{ع}} [[اقتدا]] می‌‏کند و به [[امامت]] او [[نماز]] می‌‏گزارد و [[امامت]] جهانی و آسمانی، او را [[تصدیق]] و تأیید می‏‌کند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۴۳ ـ ۴۴۴؛ [[درسنامه مهدویت - سلیمیان (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص ۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref>.
بنابراین می‏‌توان گفت یکی از حکمت‌‏های فرود آمدن آن حضرت در [[قیام]] [[امام مهدی]] {{ع}}، تقویت حرکت جهانی آن حضرت و اعتراف و تصدیق به حقانیت آن وجود گرانمایه و [[امامت]] او است؛ به ویژه که [[حضرت عیسی]] {{ع}} به [[امام مهدی]] {{ع}} [[اقتدا]] می‌‏کند و به [[امامت]] او [[نماز]] می‌‏گزارد و [[امامت]] جهانی و آسمانی، او را تصدیق و تأیید می‏‌کند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۴۳ ـ ۴۴۴؛ [[درسنامه مهدویت - سلیمیان (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص ۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref>.


== پرسش مستقیم ==
== پرسش مستقیم ==

نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۰۲

مقدمه

یکی از رخ‌دادهای آخر الزمان، فرود آمدن عیسی (ع) از آسمان است: ﴿وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِهَا[۱]، ﴿وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ[۲]؛ مفسران با استفاده از این آیات، ظهور دوباره عیسی (ع) در آخر الزمان را پیش‌بینی کرده‌اند[۳]. در روایات نیز تصریح شده که وی در بیت‌ المقدس به نماز جماعت امام زمان (ع) اقتدا و در جنگ‌های ایشان نیز شرکت خواهد کرد[۴]. براساس این تفسیر، فرود آمدن عیسی (ع) از آسمان، یکی از نشانه‌های نزدیکی قیامت شمرده شده و از ایمان آوردن همه اهل کتاب به حضرت عیسی (ع) در آخر الزمان که یکی از فرماندهان امام ‌زمان به شمار می‌رود، خبر داده شده است.

فرود آمدن پیامبر (ص)، عیسی بن مریم (ع) هنگام قیام امام مهدی (ع)، از دیدگاه همه مسلمانان ـ با وجود اختلاف در مذهب ـ یک واقعیت ثابت و از اموری است که تردید در آن راه ندارد[۵]. این امر از شگفت‌‏انگیزترین حوادث تاریخ، مهم‏ترین رخدادها، بزرگ‏ترین نشانه‏‌ها و پرشکوه‌‏ترین دلیل‏‌ها بر حقانیت امام مهدی (ع) است. آیا شگفت‌‏انگیز نیست انسانی، مدتی روی زمین زندگی کند، آن‏گاه به آسمان‏‌ها عروج نماید و آن‏جا هزارها سال زندگی کند، و همگام با قیام جهانی حضرت مهدی (ع)‏ به خواست خدا و دستور او، فرود آید و ضمن تصدیق و اقرار به امامت آن حضرت، با او نماز بگزارد و حرکت نجات‌‏بخش و آسمانی آن حضرت را یاری کند؟

ابو بصیر می‌گوید: به امام صادق (ع)‏ عرض کردم: "ای پسر رسول خدا! قائم شما اهل بیت کیست فرمود: ای ابو بصیر! او پنجمین از فرزندان پسرم موسی است. او فرزند سرور کنیزان است و غیبتی کند که باطل جویان در آن شک کنند. خدای تعالی او را آشکار کند و به دست او شرق و غرب عالم را بگشاید و روح اللّه عیسی بن مریم (س) فرود آید و پشت سر او نماز گزارد و زمین به نور پروردگارش روشن شود ..."[۶].

مسلمانان به پیروی از قرآن کریم عیسی بن مریم (ع) او را آن‏گونه که هست، بنده وارسته و شایسته خدا و پیامبر بزرگ او می‏‌شمارند و همان گونه که قرآن بارها او را به پاکی، طهارت و قداست و احترام یاد می‌‏کند، وی را تجلیل می‌‏کنند. به نظر می‌‏رسد به سبب اهمیت این موضوع و شکوه و شخصیت والای آن حضرت است که او ـ به اراده خدا و برای تقویت حرکت جهانی و نجات‏بخش امام مهدی (ع) ـ در عصر ظهور و قیام آن حضرت، از آسمان فرود می‌‏آید.

به دلیل اهمیت این موضوع است که روایات بسیاری در این‏ باره از پیامبر (ص) و خاندان وحی و رسالت (ع) رسیده و در آن، به فرود آمدن حضرت عیسی (ع) و اقتدای او به امام مهدی (ع) و تصدیق و تأیید آن اصلاح‏گر بزرگ عصرها و نسل‏‌ها، تصریح شده است[۷].

بنابراین می‏‌توان گفت یکی از حکمت‌‏های فرود آمدن آن حضرت در قیام امام مهدی (ع)، تقویت حرکت جهانی آن حضرت و اعتراف و تصدیق به حقانیت آن وجود گرانمایه و امامت او است؛ به ویژه که حضرت عیسی (ع) به امام مهدی (ع) اقتدا می‌‏کند و به امامت او نماز می‌‏گزارد و امامت جهانی و آسمانی، او را تصدیق و تأیید می‏‌کند[۸].

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

  1. آیا حضرت عیسی و امام مهدی یک شخص هستند؟ (پرسش)
  2. دیدگاه مذاهب اسلامی درباره نزول حضرت عیسی‏ چیست؟ (پرسش)
  3. وظایف حضرت عیسی بعد از نزول از آسمان چیست؟ (پرسش)
  4. چرا حضرت مسیح‏ تاکنون زنده مانده است؟ (پرسش)
  5. امام مهدی با حضرت مسیح چه نسبتی دارند؟ (پرسش)
  6. آیا حضرت عیسی به زمین باز می‏‌گردد؟ (پرسش)
  7. حضرت عیسی‏ در کجا فرود خواهد آمد؟ (پرسش)
  8. معنی حدیث «لن تهلک امة انا فی اولها و عیسی فی آخرها و المهدی فی وسطها»؟ (پرسش)
  9. حضرت عیسی‏ بعد از نزول به چه شریعتی عمل می‏‌کند؟ (پرسش)
  10. نقش و برنامه حضرت عیسی در حکومت حضرت مهدی چیست؟ (پرسش)
  11. حضرت عیسی بعد از نزول به چه شریعتی عمل می‏‌کند؟ (پرسش)
  12. زندگانی حضرت عیسی بعد از نزول چه مقدار است؟ (پرسش)
  13. نزول مسیح چگونه سبب تقویت جبهه مهدوی می‌شود؟ (پرسش)
  14. برتری امام مهدی بر حضرت مسیح به چه معناست؟ (پرسش)
  15. حضرت عیسی بعد از نزول به چه شریعتی عمل می‌‏کند؟ (پرسش)
  16. چطور عیسی که یک پیامبر است پشت سر امام مهدی نماز می‏‌خواند؟ (پرسش)
  17. آیا فرود آمدن حضرت عیسی و اقتدای ایشان در نماز به امام مهدی از رخ‏دادهای عصر ظهور است؟ (پرسش)
  18. آیا حضرت مسیح به امام مهدی اقتدا می‌کند؟ (پرسش)
  19. چرا حضرت عیسی باید به امام مهدی در نماز اقتدا کند؟ (پرسش)
  20. آیا اهل کتاب در پذیرش اسلام به حضرت مسیح ایمان می‌آورند؟ (پرسش)

منابع

پانویس

  1. و چنین است که او نشان آگاهی (به روز) رستخیز است؛ سوره زخرف، آیه ۶۱.
  2. و کسی از اهل کتاب نیست مگر آنکه پیش از مرگش به وی ایمان می‌آورد؛ سوره نساء، آیه ۱۵۹.
  3. جامع‌البیان، مج‌۳، ج‌۳، ص‌۳۹۴ ـ ۳۹۶؛ مج ۴، ج‌۶، ص‌۲۵ ـ ۳۰؛ مج۱۳، ج۲۵، ص۱۱۵ و ۱۱۶؛ کشف‌الأسرار، ج‌۹، ص‌۷۴ و ج‌۲، ص‌۱۴۳؛ ابن‌کثیر، ج‌۱، ص‌۵۸۹ و ۵۹۰.
  4. مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۲۱۱؛ نور الثقلین، ج‌۱، ص‌۵۷۱‌؛ روح‌ المعانی، ج‌۱۴، ص‌۱۴۷.
  5. الملاحم و الفتن، ص ۱۵۹؛ مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص ۲۷۴.
  6. «يَا أَبَا بَصِيرٍ هُوَ الْخَامِسُ‏ مِنْ‏ وُلْدِ ابْنِي‏ مُوسَى‏ ذَلِكَ‏ ابْنُ‏ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يَغِيبُ غَيْبَةً يَرْتَابُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ ثُمَّ يُظْهِرُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَفْتَحُ اللَّهُ عَلَى يَدِهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ يَنْزِلُ رُوحُ اللَّهِ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ (ع) فَيُصَلِّي خَلْفَهُ وَ تُشْرِقُ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا»، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، باب ۳۳، ح ۳۱.
  7. ر.ک: سیّد محمد کاظم قزوینی، امام مهدی علیه السّلام از ولادت تا ظهور، ص۶۸۰- ۶۷۸؛ همچنین ر.ک: شیخ صدوق، الامالی، ص۲۷۱، ح۸؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۴۷۰؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۳۲۰، ح۱؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۴۹، ح۱۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۰، ح۲۷، ج۲، ص۳۴۵، ح۳۱.
  8. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۴۳ ـ ۴۴۴؛ درسنامه مهدویت، ص ۱۴۶ ـ ۱۴۷.