آیه مودت: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
متن آیه: {{متن قرآن|قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref> بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را؛ سوره شوری، آیه:۲۳.</ref>''' | متن آیه: {{متن قرآن|قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref> بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را؛ سوره شوری، آیه:۲۳.</ref>''' | ||
==[[مودت]] به چه معناست و چه تفاوتی با [[محبت]] دارد؟== | |||
*"مَوَدَّةَ" از ماده "ودّ" (به ضمّ و [[فتح]] واو) به معنای [[دوست داشتن]] چیزی، همراه با تمنّی (آرزوی) تحقّق آن است <ref>ر.ک: مفردات راغب، ص۸۶۰. {{عربی|ودد: محبة الشئ و تمنی کونه و یستعمل فی کل واحد من المعنیین علی ان المتمنی یتضمن معنی الودة، لأن المتمنی هو تشهی حصول ما توده}}؛ تفسیر أبوالسعود، ج۱، ص۱۶۹.</ref>. [[مودّت]]، ضد [[عداوت]]، از [[یاران]] [[عقل]] و از جمله ارزش‌هاست: {{عربی|الْمَوَدَّةُ وَ ضِدَّهَا الْعَدَاوَةَ}}<ref>المحاسن، ج۱، ص۱۹۷. {{حدیث|عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} وَ عِنْدَهُ عِدَّةٌ مِنْ مَوَالِيهِ فَجَرَى ذِكْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ... وَ الْمَوَدَّةُ وَ ضِدَّهَا الْعَدَاوَةَ}}.</ref>. در اصطلاح، محبتی است، که در [[عواطف]]، گفتار و [[رفتار انسان]] تأثیرگذار است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص:۱۰۲.</ref>. | |||
===تفاوت [[مودت]] با [[محبت]]=== | |||
*[[مودت]]، [[محبت]] شدیدی است که ابراز می‌شود و به [[اطاعت]] و الگوبرداری از [[محبوب]] منجر می‌شود. آغاز [[مودت]] از [[قلب]] [[انسان]] است، ولی به [[قلب]] [[انسان]] منحصر نشده و دارای آثاری در [[رفتار]] و عملکرد [[انسان]] است، به گونه‌ای که اگر نشانه‌های آن در اعضا و جوارح یا [[رفتار انسان]] دیده نشود، از آن به [[مودّت]] یاد نمی‌شود. | |||
*تفاوت [[محبت]] و [[مودّت]] را می‌توان چند چیز دانست: | |||
#[[محبت]] غریزی، ولی [[مودّت]] [[عقلانی]] است. | |||
#[[محبت]] فردی و [[مودّت]] [[اجتماعی]] است. | |||
#[[محبت]] به میل کم هم اطلاق می‌شود، ولی [[مودّت]]، میل شدید است. | |||
#[[محبت]] تشکیلاتی نیست، ولی [[مودّت]] تشکیلاتی است. | |||
#[[محبت]] رو به کاهش و [[مودّت]] رو به افزایش است. | |||
#[[محبت]] [[عامل وحدت]] نیست، ولی [[مودّت]] [[عامل وحدت]] است. | |||
#[[محبت]] بدون عمل هم می‌شود، ولی [[مودّت]] همراه با عمل و [[تبعیت]] است. | |||
#[[محبت]] در [[غریزه]]، ولی [[مودّت]] ریشه در [[وظیفه]] دارد<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص:۱۰۲-۱۰۳.</ref>. | |||
==[[مودّت]] [[ذوی‌القربی]] چه الزاماتی برای [[مردم]] دارد؟== | |||
*مهمترین الزامی که [[مودت]] [[ذوی‌القربی]] برای [[مردم]] دارد، [[اطاعت]] از آنان است؛ زیرا [[مودّت]]، واسطه‌ای میان [[معرفت]] و [[اطاعت]] است. پس از سویی، [[مودت]]، معلول [[معرفت]] است و از سویی دیگر، علّت [[طاعت]] به شمار میآید؛ چه اینکه [[مودت]]، بی‌معرفت به دست نمی‌آید، چنان‌که [[اطاعت]] نیز بی‌مودت، محقق نمی‌شود. | |||
*نمی‌توان ادعای [[مودت]] [[قربی]] را داشت و از آنها [[تبعیت]] نکرد و یا با آنها درگیر شد. بر این پایه، وجود [[مبارک]] [[رسول خدا]]{{صل}} [[اجر رسالت]] خویش را به [[دستور خداوند]]، [[مودّت]] به [[قربی]] قرار داد:{{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}. | |||
*[[امام صادق]]{{ع}} میفرماید: [[محب]] هرگز درباره [[محبوب]] خود [[عصیان]] نمی‌ورزد و آن هنگام که [[پیروی]] [[حبیب خدا]] در همه جوانب انجام گیرد، [[محب]] [[خدا]] بودن نیز در همه عرصه‌ها محقق می‌شود. [[فرمانبرداری]] کامل، [[محبت]] کامل میزاید و [[اطاعت]] ناقص، [[محبت]] ناقص، تنها راه تکمیل [[محبت]]، همان [[پیروی]] است <ref>صدوق، الامالی، ص۳۹۶.</ref>. | |||
*[[فخر رازی]] مینویسد: "بی‌تردید، [[پیامبر اکرم]]{{صل}}، [[فاطمه]]{{س}} را [[دوست]] می‌داشت و در [[حق]] ایشان فرموده‌اند: [[فاطمه]] پاره‌ای از وجود من است. هر که او را بیازارد مرا آزرده است. همچنین به [[روایت]] [[متواتر]] از [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[ثابت]] شده است که آن بزرگوار، [[علی]]، [[حسن]] و [[حسین]]{{ع}} را [[دوست]] می‌داشت. هنگامی که [[دوستی پیامبر]] به ایشان ثابت شود، این [[دوستی]] و [[محبّت]] بر همه [[امت اسلامی]] نیز لازم میآید؛ چرا که [[خداوند متعال]] میفرماید: و او را [[پیروی]] نمایید، بسا که از [[هدایت]] شدگان باشید. در [[آیه]] دیگر میفرماید: همانا در فرستاده [[خداوند]]، برای شما [[الگو]] و نمونه خوب و کاملی است"<ref>{{عربی|لا شک أن النبی کان یحب فاطمة{{س}}، قال:}} {{متن حدیث|فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي يُؤْذِينِي مَا يُؤْذِيهَا}} {{عربی|و ثبت بالنقل المتواتر عن رسول الله أنه کان یحب علیا و الحسن و الحسین و إذا ثبت ذلک وجب علی أمره الأمة مثله لقوله:}} {{متن قرآن|وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}} {{عربی|و لقوله تعالی:}} {{متن قرآن|فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ}} {{عربی|و لقوله:}} {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ}} {{عربی|و لقوله سبحانه:}} {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}؛ مفاتیح الغیب، ج۲۷، ص۵۹۵.</ref><ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص:۱۰۳-۱۰۴.</ref>. | |||
==مصادیق [[ذوی‌القربی]] کیانند؟== | |||
*[[پیروان]] [[مکتب]] [[اهل‌بیت]]{{عم}} در مصداق‌شناسی [[قربی]]، [[اختلاف]] ندارند و بر پایه [[روایات]] رسیده از [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل‌بیت]]{{عم}} مصادیق [[قربی]] در [[آیه]] را [[اهل‌بیت]] [[عصمت]] و [[طهارت]]{{عم}} می‌دانند، ولی [[پیروان]] [[مکتب]] [[خلافت]] در تشخیص مصادیق [[قربی]]، [[اختلاف]] دیدگاه داشته و به [[خطا]] رفته‌اند<ref>ر.ک: مودت به اهل‌بیت{{عم}} از دیدگاه قرآن و سنّت، سید علی میلانی: معنای (القربی) نزدیکی و خویشاوندی بین پیامبر اکرم{{صل}} و قریش است که موجب قرابت می‌شود. ابن تیمیه فقط همین نظر را یادآور شده و دیگر نظریات را نقل نکرده است. ابن‌حجر آن را برگزیده و شوکانی آن را بر بقیه نظریات برتری داده است. منظور از «قربی» نزدیکی و ارتباط با خداوند است. پس در واقع معنای آیه این گونه می‌شود، مگر این که با کارهای شایسته به خداوند مهرورزی نمایید. این نظریه از حسن بصری نقل شده است: تفسیر رازی، ج۲۷، ص۱۶۵؛ فتح الباری، ج۸، ص۴۵۸.</ref>. | |||
===[[ادله]] [[شیعه]]=== | |||
*در [[شأن نزول]] [[آیه مودّت]] آمده است: "هنگامی که [[پیامبر]] وارد [[مدینه]] شد و پایه‌های [[اسلام]] محکم گردید، [[انصار]] گفتند: ما [[خدمت]] [[رسول خدا]]{{صل}} می‌رسیم و عرض می‌کنیم: اگر [[مشکلات]] [[مالی]] پیدا شد، این [[اموال]] ما بی هیچ قید و شرط در [[اختیار]] تو قرار دارد. هنگامی که این سخن را خدمتش عرض کردند، این [[آیه]] نازل شد {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}. سپس [[پیامبر]] [[آیه]] را برای آنها خواند و فرمود: به [[نزدیکان]] من [[مودت]] داشته باشید. [[انصار]] از محضرش بیرون آمدند، ولی [[منافقان]] گفتند: این سخنی است که او بر [[خدا]] [[افترا]] بسته و هدفش این است که ما را پس از خود، در برابر خویشاوندانش [[خوار]] کند. سپس [[آیه]] ۲۴ [[سوره شوری]] نازل شد: {{متن قرآن|أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِنْ يَشَإِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ}}"<ref>{{متن حدیث|عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} حِينَ قَدِمَ الْمَدِينَةَ وَ اسْتَحْكَمَ الْإِسْلَامَ قَالَتِ الْأَنْصَارُ فِيمَا بَيْنَهُمْ يَأْتِي رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} فَنَقُولُ لَهُ تَعْرُوكَ أُمُورٌ فَهَذِهِ أَمْوَالُنَا فَاحْكُمْ فِيهَا غَيْرَ حَرِجٍ وَ لَا مَحْظُورٍ عَلَيْكَ فَأَتَوْهُ فِي ذَلِكَ فَنَزَلَ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} فَقَرَأَهَا عَلَيْهِمْ فَقَالَ تَوَدُّونَ قَرَابَتِي مِنْ بَعْدِي فَخَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ مُسَلِّمِينَ لِقَوْلِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ افْتَرَاهُ فِي مَجْلِسِهِ أَرَادَ بِذَلِكَ أَنْ يُذَلِّلَنَا لِقَرَابَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَنَزَلَتْ {{متن قرآن|أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا}} فَأَرْسَلَ إِلَيْهِمْ فَتَلَاهَا عَلَيْهِمْ فَبَكَوْا وَ اشْتَدَّ عَلَيْهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ}} الْآيَةَ فَأَرْسَلَ فِي أَثَرِهِمْ فَبَشَّرَهُمْ قَالَ {{متن قرآن|وَيَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا}} وَ هُمُ الَّذِينَ سَلَّمُوا لِقَوْلِهِ...}}}}؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۴۴. الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج۱۵، ص۵۰۵؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ص۶۴۷.</ref>. | |||
مطابق [[شأن نزول]] یادشده، [[آیات]] محل بحث در [[مدینه]] نازل شده و مقصود از [[قربی]]، [[خویشاوندان پیامبر]] نیاز{{صل}} است. | |||
[[ابن‌عباس]] [[روایت]] می‌کند: | |||
{{متن حدیث|لَمَّا نَزَلَتْ [هَذِهِ] الْآيَةُ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} قُلْتُ [قَالُوا] يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَيْنَا مَوَدَّتَهُمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وُلْدُهُمَا [وَ وُلْدُهَا] ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يَقُولُهَا}}<ref>ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۸۹: هنگامی که آیه {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ}} نازل شد، گفتند: یا رسول الله خویشاوندان شما که محبت آنها بر ما واجب شد، کیانند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندشان. و سه بار این سخن را تکرار کرد.</ref>. | |||
از [[امام باقر]]{{ع}} درباره [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} پرسیده شد. [[حضرت]] فرمودند: {{متن حدیث|هُمُ الْأَئِمَّةُ}}<ref>محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۱۳.</ref>. | |||
در جایی دیگر از [[حضرت]] درباره این [[آیه]] از [[حضرت]] سؤال شد، [[حضرت]] فرمودند [[مودت]] به [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} واجبی از سوی [[خدا]] بر [[بندگان]] است<ref>نعمان بن محمد تمیمی، دعائم الإسلام، ج۱، ص۶۸. {{متن حدیث|هِيَ فَرِيضَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ لِمُحَمَّدٍ{{صل}} فِي أَهْلِ بَيْتِهِ}}.</ref>. | |||
[[حضرت رضا]]{{ع}} در ضمن روایتی در مجلس [[مأمون]] و در حضور [[دانشمندان]] ویژگی‌های [[پیامبر]] و [[اهل بیت]]{{عم}} را بیان کردند و در ششمین خصوصیت با منحصر دانستن طلب [[مودت]] [[پیامبر]]{{صل}} برای [[اهل بیت]]{{عم}} فرمودند: | |||
{{متن حدیث|وَ أَمَّا السَّادِسَةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} فَهَذِهِ خُصُوصِيَةٌ لِلنَّبِيِّ{{صل}} دُونَ الْأَنْبِيَاءِ وَ خُصُوصِيَّةٌ لِلْآلِ دُونَ غَيْرِهِمْ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ حَكَى عَنِ الْأَنْبِيَاءِ فِي ذِكْرِ نُوحٍ{{ع}} {{متن قرآن|وَيَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَلَكِنِّي أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ}}<ref>«و ای قوم من! برای آن (پیامبری خود) از شما مالی نمی‌خواهم، پاداش من جز بر (عهده) خداوند نیست و من کسانی را که ایمان آورده‌اند (از خود) نمی‌رانم، بی‌گمان آنان به لقای پروردگار خویش خواهند رسید اما من شما را قومی می‌بینم که نادانی می‌ورزید» سوره هود، آیه ۲۹.</ref> وَ حَكَى عَنْ هُودٍ{{ع}} قَالَ {{متن قرآن|يَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى الَّذِي فَطَرَنِي أَفَلَا تَعْقِلُونَ}}<ref>«ای قوم من! در برابر آن (رسالت) از شما پاداشی نمی‌خواهم؛ پاداش من جز بر (عهده) آن کس که مرا آفریده است نیست پس آیا خرد نمی‌ورزید؟» سوره هود، آیه ۵۱.</ref> وَ قَالَ لِنَبِيِّهِ{{صل}} {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>ابومحمد حسن حرانی یا حلبی، تحف العقول، النص، ص۴۳۱: گفته خدای عزّوجلّ است: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} این ویژگی ویژه پیامبر{{صل}} است، نه دیگر پیامبران{{عم}}. پس ویژگی خانواده اوست، نه دیگر مردم؛ زیرا خداوند از پیامبران، ضمن یاد آوری از نوح{{ع}} حکایت کرده است: {{متن قرآن|وَيَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَلَكِنِّي أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ}} و از هود{{ع}} حکایت کرد و گفت:... {{متن قرآن|يَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى الَّذِي فَطَرَنِي أَفَلَا تَعْقِلُونَ}} (امّا) به پیامبر خود (محمد{{صل}}) که فرمود: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} و خداوند دوستی ایشان را واجب نکرد مگر از آن رو که میدانست ایشان هرگز از دین سر نمی‌پیچند و هرگز به گمراهی باز نمی‌گردند.</ref>}}. | |||
علاوه بر [[روایات شیعه]]، [[روایات]] متعدد دیگری در کتاب‌های معتبر [[اهل]] [[سنّت]] آمده است، که [[اعتقاد]] و [[باور]] [[شیعه]] را [[اثبات]] می‌کند برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از: | |||
[[بخاری]]، مسلم، [[ترمذی]] و [[آلوسی]] در زیر [[آیه مودّت]] چنین می‌نویسند: | |||
{{متن حدیث|عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى {{متن قرآن|إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} قَالَ سَعِيدُ بْنُ جُبَيْرٍ قُرْبَى آلُ مُحَمَّدٍ{{صل}}}}<ref>صحیح بخاری، ج۳، ص۵۰۲، کتاب تفسیر؛ مسند احمد، ج۱، ص۲۲۹؛ صحیح ترمذی، ج۵، ص۳۵۱، کتاب تفسیر؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۱۳، ص۳۱، از ابن عباس درباره این آیه پرسیدند. سعید بن جبیر با عجله گفت: منظور از قربی، آل محمد{{صل}} هستند.</ref>. | |||
[[احمد بن حنبل]]، [[محبّ طبری]]، سخاوی و [[هیثمی]] به [[نقل]] از [[ابن عباس]] چنین آورده‌اند: | |||
{{متن حدیث|قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا}}<ref>مناقب علی بن ابی طالب{{ع}}، ح۲۶۳؛ محبّ طبری ذخائر العقبی، ۲۵ و سخاوی استجلاب ارتقاء الغرف، ۳۶؛ المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۷، ح۲۶۴۱ و ج۱۱، ص۳۵۱، ح۱۲۲۵۹؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ج۷، ص۱۰۳؛ البحر المحیط فی التفسیر، ج۹، ص۳۳۵؛ الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۲۱؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۱۹۶: هنگامی که آیه مودّت نازل شد گفتند: ای رسول خدا! خویشاوندان تو که مودّت آنان واجب است چه کسانی هستند؟ پیامبر خدا{{صل}} فرمود: علی، فاطمه و دو فرزند فاطمه{{س}}.</ref>. | |||
[[ابن جریر طبری]] آورده است: | |||
{{متن حدیث|لَمَّا جِيءَ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ رضی الله تعالی عنهما أَسِيراً فَأُقِيمَ عَلَى دَرَجِ دِمَشْقَ قَامَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَتَلَكُمْ وَ اسْتَأْصَلَكُمْ فقال له علی رضی الله تعالی أَ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ قَالَ نَعَمْ قَالَ قَرَأْتَ آلَ حم قَالَ نَعَمْ قَالَ: ما قَرَأْتَ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} قَالَ فإنکم لأنْتُمْ هُمْ قَالَ نَعَمْ}}<ref>تفسیر طبری، ج۲۵، ص۱۶ و ۱۷. هنگامی که علی بن الحسین{{ع}} به اسارت وارد دمشق شد، در ورودی شهر مردی از شامیان برخاست و گفت: سپاس خدایی را که شما را کشت، ریشه شما را بر کند و دو شاخ فتنه را برید! امام علی بن الحسین{{ع}} به او فرمود: أقرأت القرآن؛ آیا قرآن خوانده‌ای؟ پاسخ داد: آری! فرمود: أفقرأت «آل حم»؟ آیا «آل حم» را خوانده‌ای؟ عرضه داشت: خوانده‌ام؛ ولی «آل حم» را نخوانده‌ام. حضرت فرمود: آیا این آیه را نخوانده‌ای که میفرماید: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}} بگو: من هیچ گونه اجر و پاداشی از شما بر این دعوت درخواست نمی‌کنم جز دوست داشتن نزدیکانم. گفت: به راستی شما همان «قربی» هستید؟! حضرت فرمود: آری!.</ref>. | |||
[[زمخشری]] در [[تفسیر]] خود آورده است: | |||
{{حدیث|و المراد فی اهل القربی: رُوِيَ أَنَّهَا لَمَّا أُنْزِلَتْ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ وَجَبَتْ عَلَيْنَا مَوَدَّتُهُمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا وَ يَدُلُّ عَلَيْهِ مَا رُوِيَ عَنْ عَلِيٍّ{{ع}} شَكَوْتُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} حَسَدَ النَّاسِ لِي فَقَالَ أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ رَابِعَ أَرْبَعَةِ أَوَّلِ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ أَنَا وَ أَنْتَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ أَزْوَاجُنَا عَنْ أَيْمَانِنَا وَ شَمَائِلِنَا وَ ذُرِّيَّاتُنَا خَلْفَ أَزْوَاجِنَا وَ عَنِ النَّبِيِّ{{صل}} حَرُمَتِ الْجَنَّةُ عَلَى مَنْ ظَلَمَ أَهْلَ بَيْتِي وَ آذَانِي فِي عَشِيرَتِي}}<ref>الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۲۱۹: منظور از اهل قربی، در روایتی آمده است: آن گاه که این آیه نازل شد، گفته شد: ای رسول خدا! خویشان شما که مودت آنها بر ما لازم است چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: علی، فاطمه، و فرزندان آنها{{عم}}. روایتی که از علی نقل شده بیان‌گر همین معناست. آنجا که گوید: روزی به پیامبر شکوه کردم، که ای رسول خدا! مردم به من حسادت میکنند، پیامبر فرمود: آیا راضی و خشنود نیستی که چهارمین نفر از این چهار نفر باشی؟ نخستین کسی که وارد بهشت می‌شود، من، تو، حسن، حسین{{عم}}، همسران ما سمت راست و چپ ما هستند و فرزندان و ذریه ما پشت سر همسران ما وارد بهشت میشوند.</ref>. | |||
[[فخر رازی]] در [[تفسیر]] خود آورده است: | |||
{{عربی|و أنا أقول: آل محمد هم الذین یؤول أمرهم إلیه فکل من کان أمرهم إلیه أشد و أکمل کانوا هم الآل، و لا شک أن فاطمة و علیا و الحسن و الحسین کان التعلق بینهم و بین رسول الله أشد التعلقات و هذا کالمعلوم بالنقل المتواتر فوجب أن یکونوا هم الآل، و أیضا اختلف الناس فی الآل فقیل هم الأقارب و قیل هم أمته، فإن حملناه علی القرابة فهم الآل، و إن حملناه علی الأمة الذین قبلوا دعوته فهم أیضا آل فثبت أن علی جمیع التقدیرات هم الآل،... و ادامه میدهد: و أما غیرهم فهل یدخلون تحت لفظ الآل؟ فمختلف فیه. و روی صاحب "الکشاف": أنه لما نزلت هذه الآیة قیل یا رسول الله من قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم؟ فقال علی و فاطمة و ابناهما، فثبت أن هؤلاء الأربعة أقارب النبی و إذا ثبت هذا وجب أن یکونوا مخصوصین بمزید التعظیم. أن الدعاء للآل منصب عظیم و لذلک جعل هذا الدعاء خاتمة التشهد فی الصلاة و هو قوله اللّهم صل علی محمد و علی آل محمد و ارحم محمدا و آل محمد، و هذا التعظیم لم یوجد فی حق غیر الآل، فکل ذلک یدل علی أن حب آل محمد واجب}}<ref>مفاتیح الغیب، ج۲۷ ص۵۹۵: من میگویم: خاندان محمّد{{صل}}، همان کسانی‌اند که همه کارهایشان با محمّد{{صل}} در ارتباط است. پس هر کس ارتباطش با آن حضرت کامل‌تر و بیشتر باشد، خاندان او به شمار میآید و بی‌تردید فاطمه، علی، حسن و حسین بیشترین و شدیدترین ارتباط را داشتند که بر همگان به صورت تواتر روشن است. پس آنها به طور مسلّم همان خاندان هستند. در ادامه مینویسد: مردم در معنای کلمه «آل = خاندان» اختلاف نظر دارند و و گفته. شده: منظور نزدیکان پیامبر هستند و برخی دیگر گفته‌اند: امّت پیامبر هستند. در صورتی که «آل» را بر نزدیکان معنا کنیم، آنان خاندان پیامبر{{صل}} خواهند بود و اگر به معنای امّت او بگیریم که دعوت او را پذیرفتند، باز هم آنان خاندان پیامبر{{صل}} خواهند بود. پس ثابت شد که در همه حالات، آنان خاندان پیامبر{{صل}} به شمار میآیند. اما آیا غیر آنان از خاندان، کسی دیگر نیز شامل کلمه «آل» می‌شود، در این باره اختلاف نظر وجود دارد. زمخشری نقل کرده است: هنگامی که این آیه بر پیامبر اکرم{{صل}} نازل شد، پرسیدند: نزدیکان شما که مودّت آنان بر ما لازم شد، چه کسانی‌اند؟ فرمودند: علی، فاطمه، و دو فرزند آنها{{عم}}. پس روشن می‌شود که این چهار نفر نزدیکان پیامبراند و هر گاه این مطلب ثابت شد، آنها به این احترام و بزرگداشت، اختصاص پیدا میکنند. به راستی که دعا برای خاندان، مقام و مرتبه بزرگی را ثابت مینماید و به همین منظور این ادعا در انتهای تشهد نماز قرار گرفته که: خداوندا! بر محمّد و بر خاندان او درود بفرست و بر محمد و خاندان او رحمت قرار بده. این بزرگداشت درباره شخص دیگری جز خاندان پیامبر{{صل}} وارد نشده است.</ref>. | |||
[[فخر رازی]] در ادمه سخن خود، [[شعر]] معروف [[شافعی]] را میآورد: | |||
{{عربی|یا راکباً قف بالمحصب من [[منی]] *** واهتف بساکن خیفها والناهض | |||
سحراً إذا فاض الحجیج إلی [[منی]] *** فیضأ کما [[نظم]] الفرات الفائض | |||
إن کان رفضاً [[حبّ]] [[آل]] [[محمّد]] *** فلیشهد الثقلان أنّی [[رافضی]]}}<ref>ای سواره! در قسمت سنگریزه‌های دشت منا بایست و به ساکنان خیف (قسمتی از منا است که مسجد مشهوری نیز دارد) چه ایستاده یا نشسته، سحر گاهان در آن هنگام که حاجیان به سوی منا سرازیر میشوند، همان‌گونه که رود فرات متصل سرازیر می‌شود، با صدای بلند ندا کن، هر گاه مهرورزی به خاندان محمّد رفض (خروج از دین و کفر) باشد، پس همه موجودات گواهی دهند، که من کافر و رافضی‌ام.</ref>. | |||
[[حاکم]] [[نیشابوری]] درباره اینکه مقصود از واژه [[قربی]]، [[آل محمد]]{{صل}} است، ادعای [[اجماع]] در [[اهل سنت]] را مطرح نموده و مینویسد: | |||
{{عربی إنّما اتّفقا فی تفسیر هذه الآیة علی حدیث عبدالملک بن میسرة الزراد عن طاووس عن ابن عبّاس رضی الله عنهما- أنه فی قربی آل محمد}}<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۸۲، ح.۳۶۵۹.</ref>. | |||
جارالله [[زمخشری]] ضمن [[تأیید]] اینکه [[قربی]] به معنای [[آل محمد]] است، [[حدیثی]] از [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[نقل]] می‌کند که فرمود: | |||
{{متن حدیث|حَرُمَتِ الْجَنَّةُ عَلَى مَنْ ظَلَمَ أَهْلَ بَيْتِي وَ آذَانِي فِي عَشِيرَتِي وَ مَنِ اصْطَنَعَ صَنِيعَةً إِلَى أَحَدٍ مِنْ وُلْدِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ لَمْ يُجَازِهِ عَلَيْهَا فَأَنَا أُجَازِيهِ عَلَيْهَا غَداً إِذَا لَقِيَنِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ}}<ref>الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۲۲۱: بهشت بر کسی که به اهل بیت و خاندان من ستم روا بدارد و من را درباره خاندانم بیازارد، حرام شده است و هر گاه شخصی احسانی به یکی از فرزندان عبدالمطلب نماید و کسی پاداشی به او ندهد، پس خودم در روز قیامت آن هنگام که من را ملاقات نماید، پاداش خواهم داد.</ref>. | |||
سپس [[روایت]] دیگری از [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[نقل]] می‌کند که فرمود: | |||
{{متن حدیث|مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَكْمِلَ الْإِيمَانِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَكُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ مُنْكَرٌ وَ نَكِيرٌ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فُتِحَ لَهُ فِي قَبْرِهِ بَابَانِ إِلَى الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ مَزَارَ مَلَائِكَةِ الرَّحْمَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَى السُّنَّةِ وَ الْجَمَاعَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ كَافِراً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ يَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ}}<ref>رک: الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۱۴؛ الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۲۳؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ج۲۵، ص۶۵: هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا از رود، شهید از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، بخشوده شده دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، بر توبه کامل از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، مؤمنی با ایمان کامل از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، فرشته مرگ او را به بهشت نوید دهد، سپس دو فرشته مأمور سؤال برزخ به او نوید بهشت دهند. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، او را با احترام و شادی به سوی بهشت برند، آن سان که عروس به خانه داماد برده می‌شود. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت خود قرار میدهد. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، بر سنّت پیامبر و همه مسلمانان از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دشمنی و کینه خاندان محمّد از دنیا رود، هیچ گاه بوی بهشت به مشام او نخواهد رسید.</ref>. | |||
==[[آیۀ مودت]] و [[شأن نزول]]== | ==[[آیۀ مودت]] و [[شأن نزول]]== | ||
نسخهٔ ۲۶ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۰۱
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- این مدخل از زیرشاخه‌های بحث آیات امامت امام علی و آیات فضائل امام علی است. "آیه مودت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آیه مودت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
متن آیه: 
قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى
[۱]
مودت به چه معناست و چه تفاوتی با محبت دارد؟
- "مَوَدَّةَ" از ماده "ودّ" (به ضمّ و فتح واو) به معنای دوست داشتن چیزی، همراه با تمنّی (آرزوی) تحقّق آن است [۲]. مودّت، ضد عداوت، از یاران عقل و از جمله ارزش‌هاست: الْمَوَدَّةُ وَ ضِدَّهَا الْعَدَاوَةَ[۳]. در اصطلاح، محبتی است، که در عواطف، گفتار و رفتار انسان تأثیرگذار است[۴].
تفاوت مودت با محبت
- مودت، محبت شدیدی است که ابراز می‌شود و به اطاعت و الگوبرداری از محبوب منجر می‌شود. آغاز مودت از قلب انسان است، ولی به قلب انسان منحصر نشده و دارای آثاری در رفتار و عملکرد انسان است، به گونه‌ای که اگر نشانه‌های آن در اعضا و جوارح یا رفتار انسان دیده نشود، از آن به مودّت یاد نمی‌شود.
- تفاوت محبت و مودّت را می‌توان چند چیز دانست:
- محبت غریزی، ولی مودّت عقلانی است.
- محبت فردی و مودّت اجتماعی است.
- محبت به میل کم هم اطلاق می‌شود، ولی مودّت، میل شدید است.
- محبت تشکیلاتی نیست، ولی مودّت تشکیلاتی است.
- محبت رو به کاهش و مودّت رو به افزایش است.
- محبت عامل وحدت نیست، ولی مودّت عامل وحدت است.
- محبت بدون عمل هم می‌شود، ولی مودّت همراه با عمل و تبعیت است.
- محبت در غریزه، ولی مودّت ریشه در وظیفه دارد[۵].
مودّت ذوی‌القربی چه الزاماتی برای مردم دارد؟
- مهمترین الزامی که مودت ذوی‌القربی برای مردم دارد، اطاعت از آنان است؛ زیرا مودّت، واسطه‌ای میان معرفت و اطاعت است. پس از سویی، مودت، معلول معرفت است و از سویی دیگر، علّت طاعت به شمار میآید؛ چه اینکه مودت، بی‌معرفت به دست نمی‌آید، چنان‌که اطاعت نیز بی‌مودت، محقق نمی‌شود.
- نمی‌توان ادعای مودت قربی را داشت و از آنها تبعیت نکرد و یا با آنها درگیر شد. بر این پایه، وجود مبارک رسول خدا(ص) اجر رسالت خویش را به دستور خداوند، مودّت به قربی قرار داد:
قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى
. - امام صادق(ع) میفرماید: محب هرگز درباره محبوب خود عصیان نمی‌ورزد و آن هنگام که پیروی حبیب خدا در همه جوانب انجام گیرد، محب خدا بودن نیز در همه عرصه‌ها محقق می‌شود. فرمانبرداری کامل، محبت کامل میزاید و اطاعت ناقص، محبت ناقص، تنها راه تکمیل محبت، همان پیروی است [۶].
- فخر رازی مینویسد: "بی‌تردید، پیامبر اکرم(ص)، فاطمه(س) را دوست می‌داشت و در حق ایشان فرموده‌اند: فاطمه پاره‌ای از وجود من است. هر که او را بیازارد مرا آزرده است. همچنین به روایت متواتر از پیامبر خدا(ص) ثابت شده است که آن بزرگوار، علی، حسن و حسین(ع) را دوست می‌داشت. هنگامی که دوستی پیامبر به ایشان ثابت شود، این دوستی و محبّت بر همه امت اسلامی نیز لازم میآید؛ چرا که خداوند متعال میفرماید: و او را پیروی نمایید، بسا که از هدایت شدگان باشید. در آیه دیگر میفرماید: همانا در فرستاده خداوند، برای شما الگو و نمونه خوب و کاملی است"[۷][۸].
مصادیق ذوی‌القربی کیانند؟
- پیروان مکتب اهل‌بیت(ع) در مصداق‌شناسی قربی، اختلاف ندارند و بر پایه روایات رسیده از پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) مصادیق قربی در آیه را اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) می‌دانند، ولی پیروان مکتب خلافت در تشخیص مصادیق قربی، اختلاف دیدگاه داشته و به خطا رفته‌اند[۹].
ادله شیعه
- در شأن نزول آیه مودّت آمده است: "هنگامی که پیامبر وارد مدینه شد و پایه‌های اسلام محکم گردید، انصار گفتند: ما خدمت رسول خدا(ص) می‌رسیم و عرض می‌کنیم: اگر مشکلات مالی پیدا شد، این اموال ما بی هیچ قید و شرط در اختیار تو قرار دارد. هنگامی که این سخن را خدمتش عرض کردند، این آیه نازل شد قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى. سپس پیامبر آیه را برای آنها خواند و فرمود: به نزدیکان من مودت داشته باشید. انصار از محضرش بیرون آمدند، ولی منافقان گفتند: این سخنی است که او بر خدا افترا بسته و هدفش این است که ما را پس از خود، در برابر خویشاوندانش خوار کند. سپس آیه ۲۴ سوره شوری نازل شد: أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِنْ يَشَإِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ"[۱۰].
مطابق شأن نزول یادشده، آیات محل بحث در مدینه نازل شده و مقصود از قربی، خویشاوندان پیامبر نیاز(ص) است.
ابن‌عباس روایت می‌کند:
«لَمَّا نَزَلَتْ [هَذِهِ] الْآيَةُ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى قُلْتُ [قَالُوا] يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَيْنَا مَوَدَّتَهُمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وُلْدُهُمَا [وَ وُلْدُهَا] ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يَقُولُهَا»[۱۱].
از امام باقر(ع) درباره آیه قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى پرسیده شد. حضرت فرمودند: «هُمُ الْأَئِمَّةُ»[۱۲].
در جایی دیگر از حضرت درباره این آیه از حضرت سؤال شد، حضرت فرمودند مودت به اهل بیت پیامبر(ص) واجبی از سوی خدا بر بندگان است[۱۳].
حضرت رضا(ع) در ضمن روایتی در مجلس مأمون و در حضور دانشمندان ویژگی‌های پیامبر و اهل بیت(ع) را بیان کردند و در ششمین خصوصیت با منحصر دانستن طلب مودت پیامبر(ص) برای اهل بیت(ع) فرمودند:
«وَ أَمَّا السَّادِسَةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى فَهَذِهِ خُصُوصِيَةٌ لِلنَّبِيِّ(ص) دُونَ الْأَنْبِيَاءِ وَ خُصُوصِيَّةٌ لِلْآلِ دُونَ غَيْرِهِمْ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ حَكَى عَنِ الْأَنْبِيَاءِ فِي ذِكْرِ نُوحٍ(ع) وَيَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَلَكِنِّي أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ[۱۴] وَ حَكَى عَنْ هُودٍ(ع) قَالَ يَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى الَّذِي فَطَرَنِي أَفَلَا تَعْقِلُونَ[۱۵] وَ قَالَ لِنَبِيِّهِ(ص) قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى[۱۶]».
علاوه بر روایات شیعه، روایات متعدد دیگری در کتاب‌های معتبر اهل سنّت آمده است، که اعتقاد و باور شیعه را اثبات می‌کند برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از:
بخاری، مسلم، ترمذی و آلوسی در زیر آیه مودّت چنین می‌نویسند:
«عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى قَالَ سَعِيدُ بْنُ جُبَيْرٍ قُرْبَى آلُ مُحَمَّدٍ(ص)»[۱۷].
احمد بن حنبل، محبّ طبری، سخاوی و هیثمی به نقل از ابن عباس چنین آورده‌اند:
«قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا»[۱۸].
ابن جریر طبری آورده است:
«لَمَّا جِيءَ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ رضی الله تعالی عنهما أَسِيراً فَأُقِيمَ عَلَى دَرَجِ دِمَشْقَ قَامَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَتَلَكُمْ وَ اسْتَأْصَلَكُمْ فقال له علی رضی الله تعالی أَ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ قَالَ نَعَمْ قَالَ قَرَأْتَ آلَ حم قَالَ نَعَمْ قَالَ: ما قَرَأْتَ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى قَالَ فإنکم لأنْتُمْ هُمْ قَالَ نَعَمْ»[۱۹].
زمخشری در تفسیر خود آورده است:
و المراد فی اهل القربی: رُوِيَ أَنَّهَا لَمَّا أُنْزِلَتْ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ وَجَبَتْ عَلَيْنَا مَوَدَّتُهُمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا وَ يَدُلُّ عَلَيْهِ مَا رُوِيَ عَنْ عَلِيٍّ(ع) شَكَوْتُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) حَسَدَ النَّاسِ لِي فَقَالَ أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ رَابِعَ أَرْبَعَةِ أَوَّلِ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ أَنَا وَ أَنْتَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ أَزْوَاجُنَا عَنْ أَيْمَانِنَا وَ شَمَائِلِنَا وَ ذُرِّيَّاتُنَا خَلْفَ أَزْوَاجِنَا وَ عَنِ النَّبِيِّ(ص) حَرُمَتِ الْجَنَّةُ عَلَى مَنْ ظَلَمَ أَهْلَ بَيْتِي وَ آذَانِي فِي عَشِيرَتِي
[۲۰].
فخر رازی در تفسیر خود آورده است: و أنا أقول: آل محمد هم الذین یؤول أمرهم إلیه فکل من کان أمرهم إلیه أشد و أکمل کانوا هم الآل، و لا شک أن فاطمة و علیا و الحسن و الحسین کان التعلق بینهم و بین رسول الله أشد التعلقات و هذا کالمعلوم بالنقل المتواتر فوجب أن یکونوا هم الآل، و أیضا اختلف الناس فی الآل فقیل هم الأقارب و قیل هم أمته، فإن حملناه علی القرابة فهم الآل، و إن حملناه علی الأمة الذین قبلوا دعوته فهم أیضا آل فثبت أن علی جمیع التقدیرات هم الآل،... و ادامه میدهد: و أما غیرهم فهل یدخلون تحت لفظ الآل؟ فمختلف فیه. و روی صاحب "الکشاف": أنه لما نزلت هذه الآیة قیل یا رسول الله من قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم؟ فقال علی و فاطمة و ابناهما، فثبت أن هؤلاء الأربعة أقارب النبی و إذا ثبت هذا وجب أن یکونوا مخصوصین بمزید التعظیم. أن الدعاء للآل منصب عظیم و لذلک جعل هذا الدعاء خاتمة التشهد فی الصلاة و هو قوله اللّهم صل علی محمد و علی آل محمد و ارحم محمدا و آل محمد، و هذا التعظیم لم یوجد فی حق غیر الآل، فکل ذلک یدل علی أن حب آل محمد واجب[۲۱].
فخر رازی در ادمه سخن خود، شعر معروف شافعی را میآورد: یا راکباً قف بالمحصب من منی *** واهتف بساکن خیفها والناهض سحراً إذا فاض الحجیج إلی منی *** فیضأ کما نظم الفرات الفائض إن کان رفضاً حبّ آل محمّد *** فلیشهد الثقلان أنّی رافضی[۲۲]. حاکم نیشابوری درباره اینکه مقصود از واژه قربی، آل محمد(ص) است، ادعای اجماع در اهل سنت را مطرح نموده و مینویسد: الگو:عربی إنّما اتّفقا فی تفسیر هذه الآیة علی حدیث عبدالملک بن میسرة الزراد عن طاووس عن ابن عبّاس رضی الله عنهما- أنه فی قربی آل محمد[۲۳]. جارالله زمخشری ضمن تأیید اینکه قربی به معنای آل محمد است، حدیثی از پیامبر خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: «حَرُمَتِ الْجَنَّةُ عَلَى مَنْ ظَلَمَ أَهْلَ بَيْتِي وَ آذَانِي فِي عَشِيرَتِي وَ مَنِ اصْطَنَعَ صَنِيعَةً إِلَى أَحَدٍ مِنْ وُلْدِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ لَمْ يُجَازِهِ عَلَيْهَا فَأَنَا أُجَازِيهِ عَلَيْهَا غَداً إِذَا لَقِيَنِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۲۴]. سپس روایت دیگری از پیامبر خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: «مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَكْمِلَ الْإِيمَانِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَكُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ مُنْكَرٌ وَ نَكِيرٌ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فُتِحَ لَهُ فِي قَبْرِهِ بَابَانِ إِلَى الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ مَزَارَ مَلَائِكَةِ الرَّحْمَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَى السُّنَّةِ وَ الْجَمَاعَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ كَافِراً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ يَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ»[۲۵].
آیۀ مودت و شأن نزول
- آیۀ مودت آیه‌ای است که اجر رسالت پیامبر خدا (ص) را مودّت خویشاوندان آن حضرت بیان می‌کند: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى[۲۶].[۲۷]
- دو شأن نزول برای آیه ذکر شده است:
- شأن نزول اول می‌‌گوید: روزی مشرکان مکه در جایی گرد آمدند و گفتند: «آیا محمد در برابر آنچه آورده است، مزدی می‌خواهد؟» این آیه در پاسخ آنان فرود آمد و مردم را بر مودت پیامبر و خویشاوندان مأمور ساخت[۲۸]. براساس این شأن نزول آیه مکی است[۲۹].
- شأن نزول دوم می‌‌گوید: چون پیامبر(ص) در مدینه حکومت اسلامی را بنیان گذاشت به دشواری‌های مالی دچار گشت. انصار نزد او آمدند و اموال خویش را به حضرت عرضه کردند. در این هنگام آیه نازل شد و پیامبر(ص) آن را بر انصار خواند و فرمود: «نزدیکان مرا پس از من دوست بدارید». انصار با شادی و رضایت از محضر پیامبر(ص) بیرون رفتند؛ اما منافقان، گفتند این سخن، افترائی است که محمد بر خدا بسته و می‌خواهد ما را از این پس ذلیل خویشان خود کند. آن گاه آیه نازل گشت[۳۰]. بر این اساس آیه مدنی است[۳۱].
تفسیر آیۀ مودت
- معنای "الْقُرْبَى" تقرب به خداوند است و "الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى" به معنای مودت به خدا از راه تقرب به او و از گذر طاعت است[۳۲]. این تفسیر نادرست است؛ زیرا معنای آیه بنابر آن چنین می‌شود: "از شما می‌خواهم اطاعت خدا را دوست بدارید". در حالی که معنای درست این است: "از شما می‌خواهم خدا را اطاعت کنید نه اینکه تنها آن را دوست بدارید"؛ چون تقرب به خدا را حتی مشرکان دوست داشتند و بتان را به همین جهت می‌پرستیدند [۳۳].
- واژۀ "الْقُرْبَى" به معنای خویشاوندی است نه خویشاوندان[۳۴]. قریش، پیامبر(ص) را تکذیب و با او دشمنی می‌کردند. از این رو، خداوند متعال دستور داد پیامبر (ص) از آنان بخواهد اگر ایمان نمی‌آورند، دست کم دشمنی نکنند؛ زیرا با پیامبر (ص) خویشاوندند[۳۵].
- مراد از "الْقُرْبَى" همان خویشاوندی است؛ اما خطاب آیه به قریش نیست؛ بلکه به انصار است؛ زیرا پیامبر(ص) از سوی مادر با آنان خویشاوند بود[۳۶]. این برداشت نادرست است؛ زیرا محبت انصار به پیامبر(ص) چنان بود که نیازی به سفارش نداشت [۳۷].
- خطاب آیه به قریش است و مراد از مودت به قربی مودت به سبب خویشاوندی است؛ اما مودت پیامبر(ص) به قریش، نه مودت قریش به پیامبر. معنای آیه در این صورت چنین می‌شود: "من در برابر کوششم، هیچ نمی‌خواهم؛ ولی محبت من به شما روا نمی‌دارد که در گمراهی رهایتان کنم"[۳۸]. اشکال این است که با حد و مرزی که خداوند برای دعوت و هدایت گذاشته، سازگار نیست[۳۹].
- مراد از "الْقُرْبَى" خویشاوندان مردم است. بدین ترتیب معنای آیه چنین می‌شود: "هیچ مزدی از شما نمی‌خواهم جز آنکه با خویشانتان مهربانی کنید"[۴۰]. این تفسیر نیز نادرست است؛ زیرا در فرهنگ اسلامی محبت به نزدیکان به صورت مطلق پسندیده نیست[۴۱]؛ بلکه تابع شرط‌هایی است[۴۲].
- نظریۀ شیعه این است که مراد از "الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى" دوستی با خویشاوندان ویژۀ پیامبر (ص) است. این خویشاوندان عبارت‌اند از همان عترت و اهل بیت[۴۳].
اشکالات وارد بر تفسیر شیعه از آیه
- برخی گفته اند: این تفسیر متهم ساختن پیامبر(ص) است به اینکه همانند دیگر مردم برای آینده خویشان و فرزندان خود نگرانی می‌کند و دین خدا را وسیلۀ معاش و ارتزاق آنان می‌سازد[۴۴]. این اشکال مردود است؛ زیرا سود پیوند مردم با عترت، به خود آنان می‌رسد نه به عترت. پیامبر(ص) در حقیقت، نگران مردم بوده است نه خاندان خویش[۴۵].
- برخی دیگر گفته‌اند: اگر مراد از قربی عترت پیامبر(ص) است با آیۀ وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ[۴۶] ناسازگار است. بطلان این اشکال نیز روشن است؛ زیرا مودت اهل بیت(ع) بنابر نظریۀ شیعه از باب مجاز "اجر" خوانده می‌شود و در حقیقت، سودی که در این میان پدید میآید نصیب مردم می‌شود نه عترت. علاوه بر آنکه آیه مدنی است و مسلمانان مدینه هم به عصمت پیامبر(ص) معتقد بودند و چنین اتهام‌هایی را در حق پیامبر(ص) به هیچ وجه وارد نمی‌دانستند و اگر هم بتوان این اتهام را محتمل دانست، باید در بسیاری آیات دیگر نیز آن را ملحوظ داشت؛ همانند جایی که قرآن اطاعت مطلق از پیامبر(ص) را واجب می‌داندقُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ[۴۷]؛ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ[۴۸]؛ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ[۴۹] و همچنین است آیه خمسوَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ[۵۰] و ازدواج‌های پیامبر(ص)[۵۱].
آیه مودت در حدیث
- پس از نزول آیۀ مودت از پیامبر (ص) پرسیدند: "یا رسول الله! خویشاوندان تو کیانند که مودت آنان بر ما واجب است؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزند آنان" و این پاسخ را سه بار بر زبان آورد[۵۲][۵۳]
- چون علی بن الحسین(ع) را به اسارت بر دروازه دمشق آوردند، مردی شامی گفت: "خدای را سپاس که شما را کشت و از ریشه برکند!. حضرت بدو فرمود: آیا قرآن خوانده‌ای؟ گفت: آری! فرمود: سوره‌های حامیم را خوانده‌ای؟ گفت: نه. فرمود: آیا این را خوانده‌ای که: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى؟ گفت: آیا شما همانانید که این آیه فرموده است؟ فرمود: آری"[۵۴].[۵۵]
- امام باقر(ع)، دربارۀ این آیه و "الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى" میفرماید: «هِیَ وَ اللَّهِ فَرِیضَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ لِمُحَمَّدٍ (ص) فِی أَهْلِ بَیْتِهِ»[۵۶][۵۷]
ثمرات مودت نسبت به خاندان پیامبر(ص)
- مهرورزی نسبت به خاندان پیامبر(ص) و مودّت اهل بیت(ع) برای امّتی که چنین برخورد حق شنا‌‌سا‌‌‌نه‌ای نسبت به صاحب دعوت محمّدی دارند[۵۸]، ثمراتی دارد مانند:
- تشکّر از زحمات پیامبر(ص) در ادای رسالت الهی و هدایت مردم به دین خدا؛
- عامل گرایش به خوبی‌ها و فضیلت‌ها از طریق الگوهای کمال است؛ اهل بیت، پیوسته به این آیه استناد می‌کردند تا امّت را نسبت به ادای حق آنان یادآوری کنند.
- پیامبر(ص) فرموده است: "فرزندان خود را با محبت خاندان من تربیت کنید"[۵۹]. این مودّت، مایۀ نجات انسان در آخرت و نشانۀ پاکی مولد و رحمت و لطف الهی به دوستداران این خاندان است[۶۰].
نتیجه گیری
- در نتیجه بزرگترین ابراز مودّت نسبت به این خاندان، پذیرش رهبری و امامت آنان و مقدم داشتن ایشان بر دیگران و حجّت شمردن قول و فعل آنان است و وقتی مودّت، واجب الهی باشد، اطاعت نیز تکلیف الهی است و شایستگی و برتری همه جانبۀ آنان معیار لزوم این اطاعت است.
- پس آیۀ مودت، از پشتوانه‌ها و دلایل امامت ائمه(ع) محسوب می‌شود، چون مودّت، تنها محبت قلبی نیست، بلکه فرمانبرداری محبّانه و اطاعت مطلق از مقام ولایت آنان است و تنها امر تشریفاتی و اخلاقی نیست، بلکه فریضۀ الهی است[۶۱].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را؛ سوره شوری، آیه:۲۳.
- ↑ ر.ک: مفردات راغب، ص۸۶۰. ودد: محبة الشئ و تمنی کونه و یستعمل فی کل واحد من المعنیین علی ان المتمنی یتضمن معنی الودة، لأن المتمنی هو تشهی حصول ما توده؛ تفسیر أبوالسعود، ج۱، ص۱۶۹.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۱۹۷. عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) وَ عِنْدَهُ عِدَّةٌ مِنْ مَوَالِيهِ فَجَرَى ذِكْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ... وَ الْمَوَدَّةُ وَ ضِدَّهَا الْعَدَاوَةَ .
- ↑ مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن، ص:۱۰۲.
- ↑ مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن، ص:۱۰۲-۱۰۳.
- ↑ صدوق، الامالی، ص۳۹۶.
- ↑ لا شک أن النبی کان یحب فاطمة(س)، قال: «فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي يُؤْذِينِي مَا يُؤْذِيهَا» و ثبت بالنقل المتواتر عن رسول الله أنه کان یحب علیا و الحسن و الحسین و إذا ثبت ذلک وجب علی أمره الأمة مثله لقوله: وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ و لقوله تعالی: فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ و لقوله: قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ و لقوله سبحانه: لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ مفاتیح الغیب، ج۲۷، ص۵۹۵.
- ↑ مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن، ص:۱۰۳-۱۰۴.
- ↑ ر.ک: مودت به اهل‌بیت(ع) از دیدگاه قرآن و سنّت، سید علی میلانی: معنای (القربی) نزدیکی و خویشاوندی بین پیامبر اکرم(ص) و قریش است که موجب قرابت می‌شود. ابن تیمیه فقط همین نظر را یادآور شده و دیگر نظریات را نقل نکرده است. ابن‌حجر آن را برگزیده و شوکانی آن را بر بقیه نظریات برتری داده است. منظور از «قربی» نزدیکی و ارتباط با خداوند است. پس در واقع معنای آیه این گونه می‌شود، مگر این که با کارهای شایسته به خداوند مهرورزی نمایید. این نظریه از حسن بصری نقل شده است: تفسیر رازی، ج۲۷، ص۱۶۵؛ فتح الباری، ج۸، ص۴۵۸.
- ↑ «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) حِينَ قَدِمَ الْمَدِينَةَ وَ اسْتَحْكَمَ الْإِسْلَامَ قَالَتِ الْأَنْصَارُ فِيمَا بَيْنَهُمْ يَأْتِي رَسُولُ اللَّهِ(ص) فَنَقُولُ لَهُ تَعْرُوكَ أُمُورٌ فَهَذِهِ أَمْوَالُنَا فَاحْكُمْ فِيهَا غَيْرَ حَرِجٍ وَ لَا مَحْظُورٍ عَلَيْكَ فَأَتَوْهُ فِي ذَلِكَ فَنَزَلَ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى فَقَرَأَهَا عَلَيْهِمْ فَقَالَ تَوَدُّونَ قَرَابَتِي مِنْ بَعْدِي فَخَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ مُسَلِّمِينَ لِقَوْلِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ افْتَرَاهُ فِي مَجْلِسِهِ أَرَادَ بِذَلِكَ أَنْ يُذَلِّلَنَا لِقَرَابَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَنَزَلَتْ أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَأَرْسَلَ إِلَيْهِمْ فَتَلَاهَا عَلَيْهِمْ فَبَكَوْا وَ اشْتَدَّ عَلَيْهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ الْآيَةَ فَأَرْسَلَ فِي أَثَرِهِمْ فَبَشَّرَهُمْ قَالَ وَيَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هُمُ الَّذِينَ سَلَّمُوا لِقَوْلِهِ...»}}؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۴۴. الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج۱۵، ص۵۰۵؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ص۶۴۷.
- ↑ ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۸۹: هنگامی که آیه قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ نازل شد، گفتند: یا رسول الله خویشاوندان شما که محبت آنها بر ما واجب شد، کیانند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندشان. و سه بار این سخن را تکرار کرد.
- ↑ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ نعمان بن محمد تمیمی، دعائم الإسلام، ج۱، ص۶۸. «هِيَ فَرِيضَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ لِمُحَمَّدٍ(ص) فِي أَهْلِ بَيْتِهِ».
- ↑ «و ای قوم من! برای آن (پیامبری خود) از شما مالی نمی‌خواهم، پاداش من جز بر (عهده) خداوند نیست و من کسانی را که ایمان آورده‌اند (از خود) نمی‌رانم، بی‌گمان آنان به لقای پروردگار خویش خواهند رسید اما من شما را قومی می‌بینم که نادانی می‌ورزید» سوره هود، آیه ۲۹.
- ↑ «ای قوم من! در برابر آن (رسالت) از شما پاداشی نمی‌خواهم؛ پاداش من جز بر (عهده) آن کس که مرا آفریده است نیست پس آیا خرد نمی‌ورزید؟» سوره هود، آیه ۵۱.
- ↑ ابومحمد حسن حرانی یا حلبی، تحف العقول، النص، ص۴۳۱: گفته خدای عزّوجلّ است: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى این ویژگی ویژه پیامبر(ص) است، نه دیگر پیامبران(ع). پس ویژگی خانواده اوست، نه دیگر مردم؛ زیرا خداوند از پیامبران، ضمن یاد آوری از نوح(ع) حکایت کرده است: وَيَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَلَكِنِّي أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ و از هود(ع) حکایت کرد و گفت:... يَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى الَّذِي فَطَرَنِي أَفَلَا تَعْقِلُونَ (امّا) به پیامبر خود (محمد(ص)) که فرمود: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى و خداوند دوستی ایشان را واجب نکرد مگر از آن رو که میدانست ایشان هرگز از دین سر نمی‌پیچند و هرگز به گمراهی باز نمی‌گردند.
- ↑ صحیح بخاری، ج۳، ص۵۰۲، کتاب تفسیر؛ مسند احمد، ج۱، ص۲۲۹؛ صحیح ترمذی، ج۵، ص۳۵۱، کتاب تفسیر؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۱۳، ص۳۱، از ابن عباس درباره این آیه پرسیدند. سعید بن جبیر با عجله گفت: منظور از قربی، آل محمد(ص) هستند.
- ↑ مناقب علی بن ابی طالب(ع)، ح۲۶۳؛ محبّ طبری ذخائر العقبی، ۲۵ و سخاوی استجلاب ارتقاء الغرف، ۳۶؛ المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۷، ح۲۶۴۱ و ج۱۱، ص۳۵۱، ح۱۲۲۵۹؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ج۷، ص۱۰۳؛ البحر المحیط فی التفسیر، ج۹، ص۳۳۵؛ الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۲۱؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۱۹۶: هنگامی که آیه مودّت نازل شد گفتند: ای رسول خدا! خویشاوندان تو که مودّت آنان واجب است چه کسانی هستند؟ پیامبر خدا(ص) فرمود: علی، فاطمه و دو فرزند فاطمه(س).
- ↑ تفسیر طبری، ج۲۵، ص۱۶ و ۱۷. هنگامی که علی بن الحسین(ع) به اسارت وارد دمشق شد، در ورودی شهر مردی از شامیان برخاست و گفت: سپاس خدایی را که شما را کشت، ریشه شما را بر کند و دو شاخ فتنه را برید! امام علی بن الحسین(ع) به او فرمود: أقرأت القرآن؛ آیا قرآن خوانده‌ای؟ پاسخ داد: آری! فرمود: أفقرأت «آل حم»؟ آیا «آل حم» را خوانده‌ای؟ عرضه داشت: خوانده‌ام؛ ولی «آل حم» را نخوانده‌ام. حضرت فرمود: آیا این آیه را نخوانده‌ای که میفرماید: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ بگو: من هیچ گونه اجر و پاداشی از شما بر این دعوت درخواست نمی‌کنم جز دوست داشتن نزدیکانم. گفت: به راستی شما همان «قربی» هستید؟! حضرت فرمود: آری!.
- ↑ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۲۱۹: منظور از اهل قربی، در روایتی آمده است: آن گاه که این آیه نازل شد، گفته شد: ای رسول خدا! خویشان شما که مودت آنها بر ما لازم است چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: علی، فاطمه، و فرزندان آنها(ع). روایتی که از علی نقل شده بیان‌گر همین معناست. آنجا که گوید: روزی به پیامبر شکوه کردم، که ای رسول خدا! مردم به من حسادت میکنند، پیامبر فرمود: آیا راضی و خشنود نیستی که چهارمین نفر از این چهار نفر باشی؟ نخستین کسی که وارد بهشت می‌شود، من، تو، حسن، حسین(ع)، همسران ما سمت راست و چپ ما هستند و فرزندان و ذریه ما پشت سر همسران ما وارد بهشت میشوند.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج۲۷ ص۵۹۵: من میگویم: خاندان محمّد(ص)، همان کسانی‌اند که همه کارهایشان با محمّد(ص) در ارتباط است. پس هر کس ارتباطش با آن حضرت کامل‌تر و بیشتر باشد، خاندان او به شمار میآید و بی‌تردید فاطمه، علی، حسن و حسین بیشترین و شدیدترین ارتباط را داشتند که بر همگان به صورت تواتر روشن است. پس آنها به طور مسلّم همان خاندان هستند. در ادامه مینویسد: مردم در معنای کلمه «آل = خاندان» اختلاف نظر دارند و و گفته. شده: منظور نزدیکان پیامبر هستند و برخی دیگر گفته‌اند: امّت پیامبر هستند. در صورتی که «آل» را بر نزدیکان معنا کنیم، آنان خاندان پیامبر(ص) خواهند بود و اگر به معنای امّت او بگیریم که دعوت او را پذیرفتند، باز هم آنان خاندان پیامبر(ص) خواهند بود. پس ثابت شد که در همه حالات، آنان خاندان پیامبر(ص) به شمار میآیند. اما آیا غیر آنان از خاندان، کسی دیگر نیز شامل کلمه «آل» می‌شود، در این باره اختلاف نظر وجود دارد. زمخشری نقل کرده است: هنگامی که این آیه بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد، پرسیدند: نزدیکان شما که مودّت آنان بر ما لازم شد، چه کسانی‌اند؟ فرمودند: علی، فاطمه، و دو فرزند آنها(ع). پس روشن می‌شود که این چهار نفر نزدیکان پیامبراند و هر گاه این مطلب ثابت شد، آنها به این احترام و بزرگداشت، اختصاص پیدا میکنند. به راستی که دعا برای خاندان، مقام و مرتبه بزرگی را ثابت مینماید و به همین منظور این ادعا در انتهای تشهد نماز قرار گرفته که: خداوندا! بر محمّد و بر خاندان او درود بفرست و بر محمد و خاندان او رحمت قرار بده. این بزرگداشت درباره شخص دیگری جز خاندان پیامبر(ص) وارد نشده است.
- ↑ ای سواره! در قسمت سنگریزه‌های دشت منا بایست و به ساکنان خیف (قسمتی از منا است که مسجد مشهوری نیز دارد) چه ایستاده یا نشسته، سحر گاهان در آن هنگام که حاجیان به سوی منا سرازیر میشوند، همان‌گونه که رود فرات متصل سرازیر می‌شود، با صدای بلند ندا کن، هر گاه مهرورزی به خاندان محمّد رفض (خروج از دین و کفر) باشد، پس همه موجودات گواهی دهند، که من کافر و رافضی‌ام.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۸۲، ح.۳۶۵۹.
- ↑ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۲۲۱: بهشت بر کسی که به اهل بیت و خاندان من ستم روا بدارد و من را درباره خاندانم بیازارد، حرام شده است و هر گاه شخصی احسانی به یکی از فرزندان عبدالمطلب نماید و کسی پاداشی به او ندهد، پس خودم در روز قیامت آن هنگام که من را ملاقات نماید، پاداش خواهم داد.
- ↑ رک: الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۱۴؛ الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۲۳؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ج۲۵، ص۶۵: هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا از رود، شهید از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، بخشوده شده دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، بر توبه کامل از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، مؤمنی با ایمان کامل از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، فرشته مرگ او را به بهشت نوید دهد، سپس دو فرشته مأمور سؤال برزخ به او نوید بهشت دهند. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، او را با احترام و شادی به سوی بهشت برند، آن سان که عروس به خانه داماد برده می‌شود. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت خود قرار میدهد. آگاه باشید! هر کس بر دوستی خاندان محمّد از دنیا رود، بر سنّت پیامبر و همه مسلمانان از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر کس بر دشمنی و کینه خاندان محمّد از دنیا رود، هیچ گاه بوی بهشت به مشام او نخواهد رسید.
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
- ↑ ر.ک: تفسیر آیة المودة، ص۲۵؛ روح المعانی، ج۲۵، ص۳۰؛ المیزان، ج۱۸، ص ۴۳.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۱.
- ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۲۹؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص ۴۰۲.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۱.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۲.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۲.
- ↑ روح المعانی، ج۲۵، ص ۳۰؛ پیام قرآن، ج۹، ص۲۲۶.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۲.
- ↑ روح المعانی، ج۲۵، ص ۳۰.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۲ ـ۵۳.
- ↑ روح المعانی، ج۲۵، ص۳۲.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۳.
- ↑ روح المعانی، ج۲۵، ص۳۲.
- ↑ سورۀ مجادله، آیۀ ۲۲.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۳.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۳.
- ↑ روح المعانی، ج۲۵، ص۳۲.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۳.
- ↑ «و تو از آنان برای این (رسالت خویش) پاداشی نمی‌خواهی» سوره یوسف، آیه ۱۰۴.
- ↑ «بگو از خداوند و پیامبر فرمان برید و اگر پشت کردند (بدانند که) بی‌گمان خداوند کافران را دوست نمی‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۳۲.
- ↑ «و از خداوند و فرستاده (او) پیروی کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۳۲.
- ↑ «و از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و (از بدی) بپرهیزید؛ بنابراین اگر رو بگردانید بدانید که تنها پیام‌رسانی روشن بر عهده فرستاده ماست» سوره مائده، آیه ۹۲.
- ↑ «و اگر رو بگردانند بدانید که خداوند سرور شماست؛ نیک است این یار و نیک است این یاور» سوره انفال، آیه ۴۰.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۴.
- ↑ «لَمَّا نَزَلَتْ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً الْآيَةَ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ أُمِرْنَا بِمَوَدَّتِهِمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وُلْدُهُمَااحقاق الحق، ج۳، ص۲؛ ج ۱۴، ص ۱۰۶؛ تفسیر قرطبی، ج۸، ص۵۸۴۳؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۰؛ الدرّ المنثور، ج ۶، ص ۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۲۳، ص ۲۳۰؛ فضائل الخمسة من الصحاح الستّه، ج ۱، ص۲۵۹»
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۴؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
- ↑ الدر المنثور، ج۶، ص ۷؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص ۴۱۳.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۵۴.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۲۳، ص ۲۳۹.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
- ↑ ر.ک: نفحات الأزهار، ج ۲۰ ص ۱۵۵.
- ↑ «أَدِّبُوا أَوْلَادَكُم عَلَى حُبِّي وَ حُبَّ أَهْلِ بَيْتِي وَ الْقُرْآنِ»؛ ر.ک: اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص ۴۱۳؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۲۳، ص ۲۲۸.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
