آیه تطهیر: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
خط ۲۵: خط ۲۵:
== مصداق اهل البیت در آیه تطهیر ==
== مصداق اهل البیت در آیه تطهیر ==
{{اصلی|مصداق‌شناسی اهل بیت}}
{{اصلی|مصداق‌شناسی اهل بیت}}
=== دیدگاه [[اهل سنت]] ===
# [[اهل بیت]] کسانی‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} آنان را در خانه [[‌ام سلمه]] زیر عبای خود گرد‌آورد و در [[حق]] آنان [[دعا]] کرد؛ یعنی [[امام علی]]، [[فاطمه]] {{س}}، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}}. این قول را بسیاری از [[عالمان اهل سنت]] برگزیده‌اند.
# مقصود، [[همسران پیامبر]] {{صل}} است، عکرمه و مقاتل این قول را برگزیده‌اند.
# مقصود، [[اهل کساء]] و [[همسران پیامبر]] {{صل}} است. گروهی از [[مفسران اهل سنت]] این قول را [[انتخاب]] کرده‌اند.
# همۀ [[خویشاوندان]] نَسَبی [[پیامبر]] {{صل}} که [[صدقه]] بر آنان [[حرام]] گردیده، [[اهل بیت]] او هستند. این قول از [[ثعلبی]] [[نقل]] شده است.
# [[اهل بیت پیامبر]] کسانی‌اند که در [[زندگی]] همراه و ملازم او بودند، بنابراین، [[همسران]]، [[فرزندان]]، خدمتگزاران و [[خویشاوندان]] او را شامل می‌شود، [[محمد مصطفی]] مراغی این [[تفسیر]] را برگزیده است.
# مقصود از [[بیت]]، خانه، [[کعبه]] است و هم، [[مسلمانان]] [[پرهیزگار]] [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} هستند؛ چنانکه در [[قرآن]] آمده است: {{متن قرآن|إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ}}<ref>«سرپرست آن جز پرهیزگاران نیستند» سوره انفال، آیه ۳۴.</ref>.
# مقصود از [[بیت]]، [[مسجدالنبی]] است و [[اهل بیت]] {{ع}} کسانی‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} آنان را در [[مسجد]] ساکن نمود، سپس آنان را از [[مسجد]] بیرون کرد، ولی درب خانه‌های آنها را به سوی [[مسجد]] نبست<ref>التبیان، ج۸ ص۳۳۹-۳۴۱؛ مجمع البیان، ج۷-۸ ص۲۵۹؛ تفسیر طبری، ج۲۲، ص۱۰-۱۳؛ تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۱۶۱-۱۶۳؛ نورالأبصار، ص۲۲۳-۲۲۶؛ تفسیر المراغی، ج۲۲، ص۷؛ تفسیر بیضاوی، ج۳، ص۳۸۲؛ التفسیر الکبیر، ج۲۰، ص۲۰۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج۵، ص۴۵۲؛ المیزان، ج۱۶، ص۳۱۰-۳۱۲.</ref>.
=== دیدگاه [[شیعه]] ===
[[شیعه]] بر این [[باور]] است که [[رسول اکرم]] {{صل}}، [[فاطمه زهرا]] {{س}}، [[امیرمؤمنان]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}} و دیگر [[امامان معصوم]] [[شیعه]]، مصداق اهل‌بیت‌اند. بر این [[اعتقاد]] چندین [[دلیل]] اقامه نموده است:
==== [[دلیل]] یکم: احادیث نبوی ====
علاوه بر [[روایات]] متعدد [[شیعه]]، [[اهل سنت]] نیز در موارد متعددی از قول [[پیامبر اکرم]] {{صل}} مصادیق [[آیه]] [[تطهیر]] را معرّفی نموده‌اند: [[علامه بحرانی]] در [[تأیید]] اینکه [[آیه]] [[تطهیر]]، درباره [[خمسه طیبه]] {{عم}} است، چهل ویک [[حدیث]] از طریق [[اهل سنت]] و سی و چهار [[حدیث]] از [[طرق شیعه]] [[نقل]] کرده است<ref>غایه المرام، صص ۲۸۷-۲۹۲.</ref>.
[[آلوسی]]، [[مفسر]] بزرگ [[اهل سنت]]، [[روایات]] داخل بودن خمسه طیبعه در [[اهل بیت]] و داخل نبودن [[ام سلمه]] و دیگر [[همسران پیامبر]] را فراتر از شمارش می‌داند و می‌نویسد: {{عربی|وأخبارُ إدخال النّبي علياً وفاطمة وابنيهما رضي الله تعالى عنهم تحت الکساء، وقوله عليه الصلاة والسلام:}} {{متن حدیث|اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي‏}} {{عربی|ودعائه لهم، وعدم إدخاله أمّ سلمة، هي أکثر من أن تحصى، وهي مخصصة لعموم أهل البيت بأي معنى کان البيت، فالمراد بهم من شملهم الکساء، ولا يدخل فيهم أزواجه {{صل}}}}<ref>روح المعانی فی [[تفسیر]] القرآن العظیم، ج۱۱، ص۱۹۵. روایاتی که دلالت دارد بر داخل بودن [[علی]]، [[فاطمه]]، و [[فرزندان]] این دو در زیر [[عبا]] و همچنین روایتی که [[پیامبر]] فرمود: "اینها [[اهل بیت]] من هستند" و در [[حق]] آنها [[دعا]] کرده است و روایاتی که [[أم سلمه]] را جزء [[اهل بیت]] ندانسته است، بیش از حد شمارش است و کلمه [[بیت]] به هر معنایی باشد، این [[آیه]] مخصوص [[اهل بیت]] است و مراد از این [[آیه]]: کسانی هستند که در زیر [[عبا]] بودند و [[زنان پیامبر]] شامل [[آیه]] [[تطهیر]] نمی‌شوند.</ref>.
[[ابن کثیر]] و واحدی به [[نقل]] از [[ابو سعید خدری]] می‌نویسند: [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: "[[آیه]] [[تطهیر]] درباره پنج نفر نازل شده است؛ درباره من، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]]"<ref>{{عربی| نزلت هذه الآیة في خمسة: فيّ وفي علي وحسن وحسين وفاطمة و عن أبي سعيد قال: نزلت في خمسة: في النبي {{صل}} وعلي وفاطمة والحسن والحسين رضوان الله عليهم أجمعين}}؛ أسباب نزول القرآن (الواحدی)، ص۳۶۸.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص۶۱-۶۳.</ref>
==== [[دلیل]] دوم: [[اجتماع]] در زیر کسا ====
[[اجتماع]] در زیر [[کسا]]، یکی دیگر از تدبیرهای [[رسول اکرم]] برای معرّفی [[اهل‌بیت]] {{عم}} بود، چنان که در [[منابع اهل سنّت]] آمده است: یکی از روزهایی که [[پیغمبر اکرم]] در [[خانه]] [[ام سلمه]] بود، [[جبرئیل]] [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} را بر آن [[حضرت]] نازل کرد. آن‌گاه [[رسول اکرم]] {{صل}} فرشی را پهن و [[حسن]]، [[حسین]]، [[فاطمه]] و [[علی]] را احضار کرد و آنها را پیرامون خود، روی آن فرش نشاند<ref>برخی گفته‌اند: حسنین را روی زانوی خود نشانید: {{عربی|أجلس حسناً و حسیناً کل واحد منهما علی فخذه}}، الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۵؛ فتح البیان، ج۱۱، ص۸۷. نیز ر.ک: شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۹ و ۴۲، ح۶۸۶ و ۶۸۹.</ref>؛ سپس عبای پشمین خود یا پارچه‌ای را بر سر همگی کشید<ref>از برخی روایات بر می‌آید که پارچه یا چیز دیگری را زیرانداز کرد و آن‌گاه عبای خود را بر سر همگی کشید: {{متن حدیث|فَجَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ عَلَى الْفِرَاشِ... فَلَفَعَ عَلَيْهِمْ بِثَوْبِهِ}}؛ جامع البیان، ج۱۴، ج۲۲، ص۱۲، ح۲۸۴۹۷. نیز ر.ک: شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۵، ح۶۹۱؛ لکن بر پایه برخی دیگر از احادیث یک پارچه یا عبا بود که روی نیمی از آن نشستند و نیم دیگر آن را پیامبر رویشان کشید: {{متن حدیث|مَدَّ يَدَهُ إِلَى كِسَاءٍ كَانَ عَلَى الْمَنَامَةِ فَبَسَطَهُ فَأَجْلَسَهُمْ عَلَيْهِ فَأَخَذَ أَطْرَافَ الْكِسَاءِ الْأَرْبَعَةَ بِشِمَالِهِ فَضَمَّهُ فَوْقَ رُءُوسِهِمْ}}؛ جامع البیان، ج۱۴، ج۲۲، ص۱۳، ح۲۸۴۹۹.</ref> و با خواندن این [[آیه]] عرضه داشت: خدایا! اینها [[اهل‌بیت]] من‌اند. خدایا! [[رجس]] و [[پلیدی]] را از ایشان دور کن و مطهرشان گردان! [[ام سلمه]] با دیدن این صحنه از [[جایگاه]] خود پرسید و [[پیامبر]] بی‌آنکه [[مکانت]] [[ام سلمه]] و خیر بودن او را [[نفی]] کند، [[شایستگی]] وی را برای داخل شدن در آن جمع [[نفی]] کرد، {{عربی|"أنت على مكانك و إنّك على خير"}}<ref>مضمون این روایت را بیشتر مفسران شیعه و سنّی نقل کرده‌اند؛ برای نمونه ر.ک: الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۴؛ جامع البیان، ج۱۴، ج۲۲، ص۱۲ – ۱۴؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۱.</ref>.
==== [[دلیل]] سوم: [[سلام]] هر روز [[پیامبر]] {{صل}} بر [[اصحاب کسا]] {{عم}} ====
[[رسول اکرم]] {{صل}} پس از [[نزول]] [[آیه]] [[تطهیر]]، مدّت‌ها هنگام [[نماز صبح]] یا هر [[نماز]]<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۶؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۸، ص۵۹۲؛ شواهد التنزیل القواعد التفضیل، ج۲، ص۴۴؛ فتح القدیر، ج۳ ۳، ص۴۶۷.</ref> بر در [[خانه فاطمه زهرا]] {{س}} می‌ایستادند و دو دست خود را بر دو سوی درب گذاشته، می‌فرمودند: {{متن حدیث|السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ، الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ}}<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۶.</ref>.
[[حسکانی]] به [[نقل]] از [[أنس بن مالک]] می‌نویسد: {{متن حدیث|أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ {{صل}} كَانَ يَمُرُّ بِبَابِ فَاطِمَةَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ إِذَا خَرَجَ إِلَى صَلَاةِ الْفَجْرِ يَقُولُ: الصَّلَاةَ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} }}<ref>شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۱۸؛ أحکام القرآن، ج۳، ص۱۵۳۸؛ التحریر و التنویر، ج۲۱، ص۲۴۸؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج۱۱، ص۲۰۸.</ref>.
[[طحاوی]]، که یکی از شخصیت‌های برجسته [[اهل‌سنت]] است، پس از آوردن احادیثی که دلالت می‌کند [[پیامبر]] تا ۶ ماه پس از [[نزول]] [[آیه]] [[تطهیر]]، هر روز بر درب [[خانه]] [[حضرت فاطمه زهرا]] {{س}} می‌آمد و این [[آیه]] را قرائت می‌کرد، می‌نویسد: این [[روایات]] دلالت می‌کند که [[آیه]] [[تطهیر]] در [[حق]] اینان نازل شده است: {{عربی|و فی هذا ایضاً دلیل علی أن هذه فیهم}}<ref>مشکل الآثار للطحاوی، ج۱، ص۲۳۱، ح۸۷۵ {{متن حدیث|حفظت من رسول الله {{صل}} ثمانیة أشهر بالمدینة لیس من مرة یخرج إلی صلاة الغداة الا أتی إلی باب علی رضی الله عنه فوضع یده علی جنبتی الباب ثم قال الصلاة الصلاة {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} }}. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۵، ص۱۹۹.</ref>.
درباره مدّت آمدن آن حضرت و [[سلام]] کردن و [[قرائت]] [[آیه]] [[تطهیر]] بر در [[خانه]] [[فاطمه]] {{س}} [[روایات]] مختلف<ref>ادب فنای مقربان، ج۵، ص۱۰۴: یاد کردنی است، سرّ اختلاف روایات این است که هر یک از راویان، مدّت مشاهد‌ه خود را بیان کرده است، یعنی یکی چهل روز در مدینه بوده و مشاهده کرده است که هر روز پیغمبر اکرم {{صل}} این عمل را تکرار می‌کند و دیگری شش ماه در مدینه بوده و سوّمی هفت ماه و... احتمال دارد که [[آیه]] [[تطهیر]]، هفده ماه قبل از رحلت رسول اکرم {{صل}} نازل شده باشد و آن حضرت در همه این مدّت، تلاوت آن را بر در خانه دختر خود تکرار میکرد.</ref> و چهل روز، شش ماه، هفت ماه، هشت ماه، نُه ماه، هفده ماه [[ثبت]] شده است <ref>شواهد التنزیل، ص۵۱ - ۵۰، ح۶۹۶. ضرب این اعداد در پنج (نمازهای یومیه) نشان میدهد که نبی اکرم {{صل}} بین ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ بار و اگر تنها هنگام نماز صبح چنین کرده باشد بین ۴۰ تا ۵۰۰ بار این ماجرا را تکرار کردند.</ref>. برخی [[روایات]] اِشعار دارد که آن [[حضرت]] تا آخر [[عمر]] شریفشان این کار را تکرار می‌کردند.
از [[ابی‌حمراء خادم رسول اکرم]] [[نقل]] شده است: {{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} يَجِيءُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةِ فَجْرٍ فَيَأْخُذُ بِعِضَادَةِ هَذَا الْبَابِ، ثُمَّ يَقُولُ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ. فَيَرُدُّونَ عَلَيْهِ مِنَ الْبَيْتِ وَ عَلَيْكُمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَيَقُولُ: الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} قَالَ: فَقُلْتُ: يَا أَبَا الْحَمْرَاءِ مَنْ كَانَ فِي الْبَيْتِ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ {{عم}} }}<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۸ - ۴۷. حاکم حسکانی افزون بر این روایت، روایات دیگری نیز آورده که در آنها به مدّت‌های یاد شده اشاره شده است، ادب فنای مقربان، ج۵ ص۱۰۴.</ref>.
اطلاق جمله {{متن حدیث|يَجِيءُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةِ فَجْرٍ}} (در هر [[نماز صبح]] می‌آمد) و عدم اشاره به مدّت آن، [[ظهور]] دارد، آن [[حضرت]] این کار را تا پایان [[عمر]] انجام می‌داده است. [[روایت]] [[سیوطی]] از [[ابن‌عباس]] [[گواه]] این [[ظهور]] است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص۶۵-۶۷.</ref>.
==== [[دلیل]] چهارم: [[داستان مباهله]] ====
در [[جریان مباهله]] [[پیغمبر اکرم]] {{صل}} از میان مردها، فقط [[علی بن ابی طالب]] {{عم}}، از میان [[زنان]] تنها [[فاطمه زهرا]] {{س}} و از میان [[فرزندان]] فقط [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} را برگزیدند و وارد میدان [[مباهله]] شدند. هیئت [[نجران]] با دیدن همراهان [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و جدّیت آن [[حضرت]] در میدان این [[مبارزه]]، از [[مباهله]] منصرف شدند.
[[فخر رازی]] به [[نقل]] از [[عایشه]] در ماجرای [[مباهله]] می‌نویسد: [[رسول اکرم]] {{صل}} در حالی که [[جامه]] نادوخته پشمین سیاه‌رنگی بر دوش داشت برای [[مباهله]] بیرون رفت. [[حسین]] را در بغل و دست [[حسن]] را در دست خود گرفته بود، [[فاطمه]] پشت سر آن [[حضرت]] و [[علی]] {{ع}} پشت سر آنان می‌آمد. [[رسول اکرم]] {{صل}} به همراهان خود فرمود: هنگامی که [[دعا]] کردم شما آمین بگویید. آن‌گاه می‌گوید: در [[روایت]] آمده است: (در میدان [[مباهله]]) [[حضرت رسول]] {{صل}} زیر همان [[جامه]] پشمین سیاه‌رنگ رفت. پس [[حسن]] {{ع}} جلو آمد، [[پیامبر]] {{صل}} او را داخل کرد؛ سپس [[حسین]] {{عم}}، آن‌گاه [[فاطمه]] {{س}} و پس از آن [[علی]] {{ع}} جلو آمدند و همگی زیر آن [[جامه]] رفتند. وقتی همگی جمع شدند، [[حضرت رسول]] {{صل}} فرمود:{{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} [[فخر رازی]] در پایان می‌گوید: [[اهل]] [[تفسیر]] و [[حدیث]] گویا بر [[درستی]] این [[حدیث]] اتفاق دارند<ref>{{عربی|و كان رسول الله خرج و عليه مرط من شعر أسود، و كان قد احتضن الحسين و أخذ بيد الحسن، و فاطمة تمشي خلفه، وعلي رضي الله عنه خلفها، و هو يقول، إذا دعوت فأمنوا،... و روي أنه لما خرج في المرط الأسود، فجاء الحسن رضي الله عنه فأدخله، ثم جاء الحسين رضي الله عنه فأدخله ثم فاطمة، ثم علي رضي الله عنهما ثم قال:}} {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} {{عربی|و اعلم أن هذه الروایة کالمتفق علی صحتها بین أهل التفسیر و الحدیث}}؛ مفاتیح الغیب، ج۸ ص۲۴۷.</ref>.
در [[صحیح مسلم]] و [[سنن ترمذی]] نیز آمده است: "[[سعد بن ابی وقاص]] از پدرش [[نقل]] کرده است: وقتی [[آیه مباهله]] نازل شد [[پیامبر]]، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]] را فرا خواند و آن‌گاه گفت: خدایا! اینها [[اهل]] من هستند"<ref>{{متن حدیث|عن سعد بن أبي وقاص قوله: لما نزلت تعالوا... دَعَا رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً {{عم}} فَقَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي}}؛ صحیح مسلم، ج۷ ص۱۳۰؛ فتح القدیر، ج۱، ص۳۹۹؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۱۸۲؛ التفسیر المظهری، ج۲، ص۶۰.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص۶۷-۶۸.</ref>


== چگونگی داخل بودن [[امامان]] نه‌گانه در عنوان [[اهل‌البیت]] ==
== چگونگی داخل بودن [[امامان]] نه‌گانه در عنوان [[اهل‌البیت]] ==

نسخهٔ ‏۱۴ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۳۰

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آیات امامت امام علی است. آیه تطهیر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیه تطهیر در قرآن - آیه تطهیر در علوم قرآنی - آیه تطهیر در کلام اسلامی - آیه تطهیر در معارف و سیره حسینی - آیه تطهیر در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

آیه تطهیر به بخشی از آیه سی و سوم سوره احزاب اشاره دارد: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا. در این آیه به اراده خداوند بر پاک گردانیدن اهل بیت پیامبر (ص) از پلیدی (رجس) تصریح شده است و علمای امامیه برای اثبات عصمت امامان به آن استناد می‌کنند.

این آیه مورد توجه متکلمان اسلامی قرار گرفته است و با توجه به متن آیه و همچنین روایات شأن نزول اثبات می‌‌کنند که مصداق اهل بیت، فقط خمسه طیبه هستند؛ همچنین با مفهوم‌شناسی واژه رجس و بررسی اراده، بر عصمت اهل بیت و امامت آنها استدلال می‌‌کنند، در حالی‌ که بسیاری از اهل سنت چنین برداشتی را نپذیرفته و با استفاده از قبل و بعد آیه که دربارۀ همسران پیامبر (ص) است، همسران را نیز از أَهْلَ الْبَيْتِ به شمار آورده‌اند.

مقدمه

بخش دوم آیۀ ۳۳ سورۀ احزاب به آیۀ تطهیر شهرت یافته است: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا[۱]. این آیه از دیر زمان توجه دانشمندان مختلف اسلامی را به خود جلب کرده است. مفسران، محدثان، متکلمان، مورخان و عالمان لغت هر یک به انگیزه و از نگاهی خاص دربارۀ آیه تطهیر سخن گفته‌اند که مقصود از اهل بیت (ع) در این آیه چه کسانی‌اند؟ و مقصود از زدودن رجس از اهل بیت (ع) و تطهیر ویژۀ آنان چیست؟[۲].

آیه با إِنَّمَا که به تصریح لغویان، برای حصر است، آغاز شده و انحصار ارادۀ الهی به آنان را بیان می‌کند. تعبیر يُطَهِّرَكُمْ در پی يُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ تأکیدی بر طهارت و پاکیزگی به دنبال دور شدن پلیدی‌هاست و الرِّجْسَ هرگونه پلیدی فکری و عملی اعمّ از شرک، کفر، نفاق، جهل و گناه را در برمی‌گیرد[۳].

شأن نزول

مقالهٔ اصلی: شأن نزول آیه تطهیر

در شأن نزول آیه تطهیر چنین نقل شده است: «روزی فاطمه زهرا(س) با ظرفی از غذا حضور پیامبر رسید، آن حضرت از دخترش خواست از شوهرش علی(ع) و حسن و حسین(ع) نیز دعوت به عمل آورد. او هم دستور پیامبر را اجابت کرد. هنگامی که همه حضور یافتند و به صرف غذا مشغول شدند، آیه تطهیر نازل شد. آن‌گاه رسول اکرم(ص) پارچه‌ای را که بر دوش داشت بر سرشان افکند و سه بار این جمله را تکرار فرمود: «پروردگارا! اینها اهل بیت من هستند، آلودگی و رجس را از آنها دور کن و پاکشان ساز»[۴].

عمر بن ابی‌سلمه که خود ناظر جریان بود این‌گونه نقل می‌کند: «آیه تطهیر در منزل ام‌سلمه نازل شد، آن‌گاه پیامبر علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را نزد خود فرا خواند و قطعه‌ای را که بر دوش داشت بر سرشان افکند و گفت: اینها اهل بیت من هستند، رجس را از ایشان دور ساز و پاکیزه‌شان گردان. ام‌سلمه پرسید: یا رسول‌الله! من هم از جمله ایشانم؟ فرمود: بر جای خود باش تو هم از خوبانی»[۵].

عایشه می‌گوید: «بامداد یکی از روزها در حالی که رسول اکرم(ص) جعبه‌ای بر دوش داشت از منزل خارج شد، آن‌گاه حسن و حسین و فاطمه و علی(ع) بر آن حضرت وارد شدند، جامه را بر سرشان افکند و آیه تطهیر را تلاوت فرمود»[۶]. ابوالحمراء از اصحاب پیامبر می‌گوید: «مدت هشت ماه در مدینه مراقب پیامبر بودم، هیچ‌گاه برای نماز بیرون نیامد، مگر آنکه اوّل به خانه علی(ع) می‌آمد، دستش را دو طرف در قرار می‌داد و می‌گفت: نماز! نماز! خداوند اراده کرده است پلیدی را از شما اهل‌بیت دور کند و از هر آلودگی پاکتان کند و از هر آلودگی پاکتان کند»[۷].[۸]

مصداق اهل البیت در آیه تطهیر

مقالهٔ اصلی: مصداق‌شناسی اهل بیت

چگونگی داخل بودن امامان نه‌گانه در عنوان اهل‌البیت

امام صادق (ع) در روایتی می‌فرماید: مقصود از اهل‌بیت (ع) در آیه تطهیر، ائمه‌اند؛ «وَ قَوْلُهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا يَعْنِي الْأَئِمَّةُ»[۹].

حضرت رضا (ع) نیز در تفسیر آیه تطهیر، از حدیث ثقلین یاد می‌کنند و مصادیق اهل بیت (ع) را در آیه تطهیر، همان مصادیق اهل بیت در حدیث ثقلین[۱۰] برمی شمارند: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا « وَ هُمُ الَّذِينَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إِنِّي مُخَلِّفٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ انْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا»[۱۱].[۱۲]

آیه تطهیر و عصمت اهل بیت (ع)

در آیه تطهیر می‌خوانیم خدا چنین اراده کرده است و می‌کند که از شما اهل بیت پلیدی را زایل کند؛ پاک و منزه‌تان بدارد وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا، شما را به نوع خاصی تطهیر و پاکیزه کند. تطهیری که خدا ذکر کرده و آن تطهیر عرفی و طبی نیست که منظور این باشد که بیماری‌ها را از شما زایل کرده و میکروب‌ها را از بدن شما بیرون می‌کند. البته اینها هم مصداق تطهیر هستند، ولی مسلم تطهیری که این آیه بیان می‌کند، در درجه اول، از آن چیزهایی است که خود قرآن آنها را رجس می‌داند. رجس در قرآن یعنی هر چه که قرآن از آن نهی می‌کند؛ هر چه که گناه شمرده می‌شود؛ می‌خواهد گناه اعتقادی باشد یا گناه اخلاقی و یا گناه عملی. اینها رجس و پلیدی است.

این است که می‌گویند مفاد این آیه، عصمت اهل بیت یعنی منزه بودن آنها از هر نوع آلودگی است[۱۳]. با اثبات طهارت و عصمت اهل بیت (ع)، نتایج مهمی در بحث امامت و ولایت قابل استنباط است. از جمله آنکه اهل بیت (ع) اسوه و مبین احکام الهی و معیار تفصیل حق از باطل محسوب می‌گردند. چنین فضیلتی ایجاب می‌نماید که مقام ولایت الهی به اذن خداوند متعین در آنان باشد[۱۴].

نتایج آیه تطهیر

نتایج آیه تطهیر عبارت است از:

  1. اثبات عصمت پنج تن و دیگر امامان شیعه (ع)؛
  2. اثبات امامت حضرت علی (ع) و شایستگی انحصاری‌اش برای جانشینی پیامبر (ص) به دلیل برخورداری از عصمت؛
  3. استمرار مقام امامت در اهل البیت (ع)؛
  4. حجیت احادیث اهل البیت (ع)؛
  5. حجیت فعل و تقریر امامان شیعه و لزوم حضور معصوم (ع) در همه دوره‌ها[۱۵].

پرسش‌های وابسته

  1. شأن نزول آیه تطهیر چیست؟ (پرسش)
  2. مفاد آیه تطهیر چیست؟ (پرسش)
  3. آیا آیه تطهیر به اهل کساء اختصاص دارد؟ (پرسش)
  4. با توجه به آیه تطهیر عصمت اهل بیت از گناه پس از تعلق اراده الهی اثبات می‌شود یا از ابتدا عصمت اهل بیت مقصود بوده است؟ (پرسش)
  5. آیا آیه تطهیر شامل مسلمانانی که در جنگ بدر شرکت می‌کردند می‌شود؟ (پرسش)
  6. مراد از اراده الهی در آیه تطهیر چه اراده‌ای‌ است؟ (پرسش)
  7. مراد از رجس در آیه تطهیر چیست؟ (پرسش)
  8. منظور از اهل بیت در آیه تطهیر چه کسانی هستند؟ (پرسش)
  9. آیا اهل بیت همان اهل کساء هستند؟ (پرسش)
  10. آیه تطهیر چگونه بر عصمت اهل بیت دلالت می‌کند؟ (پرسش)
  11. آیه تطهیر چگونه نصب الهی امام را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
  12. آیا همسران پیامبر جزء اهل بیت به‌ شمار می‌آیند؟ (پرسش)
  13. آیا معنای لغوی اهل بیت در آیه تطهیر شامل همسران پیامبر می‌شود؟ (پرسش)
  14. چرا آیه تطهیر میان آیات مربوط به همسران پیامبر قرار گرفته است؟ (پرسش)
  15. چگونه با وجود حصر در آیه تطهیر عصمت ائمه دیگر اثبات می‌شود؟ (پرسش)

منابع

  1. ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «آیه تطهیر»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱
  2. خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱
  3. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
  4. مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن

پانویس

  1. ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
  2. ↑ ر.ک: ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «آیه تطهیر»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۱۱.
  3. ↑ ر.ک: ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «آیه تطهیر»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۱۱؛ خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ص۴۲۲ - ۴۲۵.
  4. ↑ ینابیع المودة، ص۱۲۵.
  5. ↑ جامع الاصول، ج۱، ص۱۰۱؛ ریاض النفرة، ج۲، ص۲۶۹.
  6. ↑ ینابیع المودة، ص۱۲۴.
  7. ↑ الدر المنثور، سیوطی، ج۵، ص۱۹۸.
  8. ↑ مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن، ص۶۷-۶۸.
  9. ↑ الکافی، ج۱، ص۴۲۳.
  10. ↑ سنن الترمذی، ج۵، ص۴۳۴، ح۳۸۱۳.
  11. ↑ وسائل الشیعة، ج۲۷، ص۱۸۸.
  12. ↑ مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن، ص۶۸.
  13. ↑ مجموعه آثار، مرتضی مطهری، ج۴، ص۹۱۳.
  14. ↑ مجموعه آثار، مرتضی مطهری، ج۴، ص۹۱۳.
  15. ↑ ر.ک: ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «آیه تطهیر»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۱۱؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۵.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=آیه_تطهیر&oldid=1143143»