صلح امام حسن مجتبی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'خلافت امام حسن' به 'خلافت امام حسن') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{امام مجتبی/بالا}} | {{امام مجتبی/بالا}} | ||
{{امامت}} | {{امامت}} | ||
[[صلح]] [[امام مجتبی]]{{ع}} از حوادث مهم [[تاریخی]] است که بر اساس شرایط [[اجتماعی]] نابسامان، [[دشمنی]] [[معاویه]] و کمبود [[یاران]]؛ برای [[حفظ اسلام]] و [[شیعیان]] و [[آشکار]] ساختن چهره [[پلید]] [[معاویه]] و جلوگیری از موروثی کردن [[خلافت]] و تعرض [[دشمنان خارجی]] انجام گرفت. هرچند [[حکمت]] آن برای برخی از [[یاران]] هم روشن نبود ولی آن [[حضرت]] بارها از [[ضرورت]] آن برای [[حفظ]] [[مصالح]] [[شیعیان]] تأکید می‌فرمودند. | |||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
*از | *یکی از حوادث مهم [[تاریخ اسلام]] [[صلح امام حسن مجتبی]]{{ع}} است. از همان زمان برخی این واقعه را دستاویزی برای متهم کردن [[امام]] به سازشکاری نموده‌اند. منتها باید دانست بدون در نظر گرفتن مقدمات، شرایط و زمینه‌های تحقق یک واقعۀ [[تاریخی]] نمی‌توان [[قضاوت]] و [[داوری]] صحیح و عادلانه در مورد آن داشت<ref>ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.</ref>. | ||
==[[دلایل]] [[صلح امام حسن]]{{ع}}== | |||
*برای روشن شدن [[دلایل]] [[صلح]] [[امام مجتبی]]{{ع}}، این واقعه از دو جهت باید مورد بررسی قرار گیرد: نخست شرایط نابسامان [[اجتماعی]] آن روزگار که [[امام]] را به [[صلح]] واداشت<ref>پیشوایان ما، ۱۱۷- ۱۰۵.</ref> و دیگر اینکه بر اساس [[مقام]] والای [[امامت]] و برخورداری از [[دانش]] آسمانی، همواره [[بهترین]] راه را برمی‌گزینند و [[اطاعت]] از او بی چون چرا [[واجب]] است<ref>ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۰.</ref>. | |||
#شرایط [[اجتماعی]] آن روزگار: به [[دلیل]] جنگ‌های فراوان و کشمکش‌های [[سیاسی]]، [[وضعیت نابسامان]] و پیچیده‌ای فراهم شده بود. از جمله [[مشکلات]] آن دوره وجود گروه‌ها و [[احزاب]] متعدد در [[کوفه]] بود مانند: [[امویان]]، [[خوارج]]، مذبذبین [[فرصت]] طلب، سربازان خسته و نافرمان<ref>مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲/ ۱۹- ۱۶.</ref>. از طرف دیگر [[معاویه]] که از زمان [[خلفا]] در [[شام]] [[صاحب منصب]] و [[قدرت]] شده بود و حاضر به [[بیعت]] با [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نشد و جریان [[جنگ صفین]] هم منجر به [[تسلیم]] او نگردید، بعد از [[شهادت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[عداوت]] و [[دشمنی]] شدیدتری از خود نشان داد تا جایی که کار به [[جنگ]] کشید، اما در [[جنگ]] نیز چون گذشته درصدد [[توطئه]] و دسیسه بود<ref>ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.</ref> و از هیچ گونه [[قانون]] [[اخلاقی]] و [[انسانی]] [[پیروی]] نمی‌کرد<ref>مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲/ ۱۹- ۱۶.</ref>. مشکل سوم کمی [[یاران امام]] و همراه نبودن [[مردم]] و [[دنیاپرستی]] و [[خیانت]] برخی از [[یاران خاص]] و سران [[لشکر]] [[امام]] بود. از این رو [[امام]] برای [[حفظ اسلام]] چاره‌ای جز [[صلح]] ندید. این [[مصالحه]] نه برای [[فرار از جنگ]] بود ـ که حتی [[دشمنان اهل بیت]]{{ع}} مانند [[ابن تیمیه]] قبول دارند [[امام]] از [[ترس]] [[جنگ]] به [[صلح]] [[پناه]] نیاورد ـ بلکه به خاطر [[مصالح مسلمانان]] و [[پرهیز]] از [[خون ریزی]] بی‌ثمر [[راضی]] به [[مصالحه]] گشت. هر چند برای برخی از [[یاران]] آن [[حضرت]] [[حکمت]] و [[دلیل]] [[مصالحه]] روشن نبود<ref>ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.</ref>. | |||
# [[امام]] [[معصوم]]{{ع}} از [[دانش الهی]] بهره‌مند است و آنچه انجام میدهد به [[فرمان خداوند]] است از این رو [[سرپیچی]] از [[فرمان]] او روا نیست و [[مؤمنین]] باید بدون چون و چرا از [[امام]] [[پیروی]] کنند. با چنین [[ایمانی]] به [[امام]] [[معصوم]]{{ع}}، [[شیعیان]] معتقدند [[صلح امام حسن]]{{ع}} دارای [[مصلحت]] و منفعت‌هایی بسیار مهم بوده است و ندانستن [[مصلحت‌ها]] و منفعت‌ها به معنای ناصواب بودن [[تدبیر امام]]{{ع}} نیست. چنانچه [[پیامبر اسلام]]{{صل}} می‌فرماید: «[[حسن]] و [[حسین]] امام‌اند چه بنشینند و چه [[قیام]] کنند»<ref>{{متن حدیث|الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ إِمَامَا حَقٍّ قَامَا أَوْ قَعَدَا}}؛ بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۲۶۶.</ref>. [[شیعیان]] با [[الهام]] از چنین روایاتی، [[مطیع]] بی‌چون و چرای [[امام]] معصوم‌اند چه همانند [[حسن بن علی]]{{ع}} راه [[صلح]] را [[مصلحت]] زمان خویش بداند و چه همانند [[حسین بن علی]]{{ع}} برخیزد و راهی دیگر را [[مصلحت]] بشمارد<ref>ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۱.</ref>. | |||
* | *بر اساس [[روایات]] هم تنها راه درست در آن روزگار [[صلح]] بوده است؛ چنانچه [[امام مجتبی]]{{ع}} در روایتی به آن تصریح فرموده است: «به [[خدا]] [[سوگند]] اگر من با [[معاویه]] می‌جنگیدم، [[مردم]] مرا [[تسلیم]] او می‌کردند... به [[خدا]] [[سوگند]]، آنچه من کردم، برای [[شیعیان]] بهتر است از هر آنچه [[خورشید]] بر آن می‌تابد و غروب می‌کند. آیا نمی‌دانید من [[امام]] شمایم و فرمانبرداری‌ام بر شما [[فریضه]] است؟ آیا نشنیده‌اید که [[پیامبر خدا]] مرا یکی از دو سالار [[جوانان]] بهشتی دانسته است؟ پس [[شک]] مکنید که من برای [[مصلحت]] [[امت]] و پاسداشت [[خون]] آنان به [[صلح]] تن دادم»<ref>{{متن حدیث|وَیْحَکُمْ مَا تَدْرُونَ مَا عَمِلْتُ وَ اللَّهِ الَّذِی عَمِلْتُ خَیْرٌ لِشِیعَتِی مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ أَوْ غَرَبَتْ أَ لَا تَعْلَمُونَ أَنِّی إِمَامُکُمْ وَ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ عَلَیْکُمْ وَ أَحَدُ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ بِنَصٍّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص...}}؛ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۹، ۲۱ و ۵۶.</ref>.<ref>ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۱.</ref> | ||
*همچنین آن [[حضرت]] در پاسخ به [[أبوسعید عَقِیصَا]] که او را به [[مداهنه]] با [[معاویه]] متهم کرد، فرمود: «آیا بعد از پدرم من [[حجت خدا]] بر [[مردم]] و [[امام]] ایشان نیستم؟ عرضه داشتیم: چرا؟ فرمود: آیا مگر من نه آن کسی هستم که [[رسول خدا]]{{صل}} درباره من و برادرم فرمودند: [[حسن]] و [[حسین]] دو [[امام]] بوده چه [[قیام]] کرده و چه بنشینند؟ عرض کردم: آری همین طور است. فرمود: پس من [[امام]] بوده چه [[قیام]] کنم و چه بنشینم. آنگاه فرمود: ای اباسعید به همان علتی که [[پیامبر خدا]]{{صل}} با [[بنی ضمره]] و [[بنی اشجع]] و با [[اهل مکه]] هنگام برگشت از [[حدیبیه]] [[صلح]] فرمودند، من نیز با [[معاویه]] [[صلح]] نموده‌ام، آنها که [[رسول خدا]]{{صل}} با ایشان [[صلح]] فرمود به [[نص]] کتاب [[کافر]] بودند و [[معاویه]] و اصحابش به مقتضای [[تأویل قرآن]] [[کافر]] هستند. ای [[ابا سعید]] وقتی من [[امام]] از جانب [[خدا]] بودم نباید [[رأی]] مرا تخطئه کنی و عملی را که انجام داده‌ام چه [[مهادنه]] و [[صلح]] بوده و چه محاربه و [[جنگ]] باشد می‌باید بپذیری اگر چه [[حکمت]] [[کردار]] من بر تو مخفی و مشتبه باشد. مگر نمی‌بینی جناب [[خضر]]{{ع}} وقتی کشتی را شکافت و [[جوان]] را کشت و دیوار را تعمیر کرد و به پا داشت [[موسی]] به [[غضب]] آمد و از کردارش سخت برآشفت، جهت غضبناک شدن [[موسی]] این بود که [[حکمت]] عمل [[خضر]] بر او مخفی بود تا آنکه [[خضر]]{{ع}} آن را بازگو کرد و [[موسی]] [[راضی]] گشت. عمل و [[کردار]] من نیز همین طور است یعنی از عمل و فعل من [[خرسند]] نبوده بلکه غضبناک هستید زیرا [[حکمت]] آن بر شما [[پنهان]] است و آن این است که اگر من غیر از این می‌کردم یک نفر از [[شیعیان]] ما روی [[زمین]] باقی نمی‌ماند مگر آنکه او را می‌کشتند»<ref>{{متن حدیث|یَا أَبَا سَعِیدٍ أَ لَسْتُ حُجَّةَ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ إِمَاماً عَلَیْهِمْ بَعْدَ أَبِی{{ع}} قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ لَسْتُ الَّذِی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} لِی وَ لِأَخِی الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ إِمَامَانِ قَامَا أَوْ قَعَدَا قُلْتُ بَلَی- قَالَ فَأَنَا إِذَنْ إِمَامٌ لَوْ قُمْتُ وَ أَنَا إِمَامٌ إِذْ لَوْ قَعَدْتُ...}}؛ علل الشرائع، ج ۱، ص ۲۱۱؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۱۶؛ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج ۴، ص ۹.</ref>.<ref>ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.</ref> | |||
==نتایج [[صلح]] [[امام]]{{ع}}== | |||
*رهاورد [[صلح امام حسن]]{{ع}} عبارت بود از: [[حفظ جان]] و [[مال]] و آبروی [[شیعیان]]؛ [[آشکار]] ساختن چهرۀ [[پلید]] [[معاویه]] و [[حفظ]] [[خلافت]] از لغزیدن به [[نظام]] موروثی و در [[امان]] داشتن [[کشور اسلامی]] از [[طمع]] و تعرض [[دشمنان خارجی]]<ref>ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۰.</ref>. | |||
پس از این ماجرا [[امام حسن]]{{ع}} به همراه [[امام حسین]]{{ع}} [[کوفه]] را ترک کرده و ساکن [[مدینه]] شدند و تا پایان [[عمر]] در [[مدینه]] ساکن بودند<ref>ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.</ref>. | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||
نسخهٔ ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۲۱
صلح امام مجتبی(ع) از حوادث مهم تاریخی است که بر اساس شرایط اجتماعی نابسامان، دشمنی معاویه و کمبود یاران؛ برای حفظ اسلام و شیعیان و آشکار ساختن چهره پلید معاویه و جلوگیری از موروثی کردن خلافت و تعرض دشمنان خارجی انجام گرفت. هرچند حکمت آن برای برخی از یاران هم روشن نبود ولی آن حضرت بارها از ضرورت آن برای حفظ مصالح شیعیان تأکید می‌فرمودند.
مقدمه
- یکی از حوادث مهم تاریخ اسلام صلح امام حسن مجتبی(ع) است. از همان زمان برخی این واقعه را دستاویزی برای متهم کردن امام به سازشکاری نموده‌اند. منتها باید دانست بدون در نظر گرفتن مقدمات، شرایط و زمینه‌های تحقق یک واقعۀ تاریخی نمی‌توان قضاوت و داوری صحیح و عادلانه در مورد آن داشت[۱].
دلایل صلح امام حسن(ع)
- برای روشن شدن دلایل صلح امام مجتبی(ع)، این واقعه از دو جهت باید مورد بررسی قرار گیرد: نخست شرایط نابسامان اجتماعی آن روزگار که امام را به صلح واداشت[۲] و دیگر اینکه بر اساس مقام والای امامت و برخورداری از دانش آسمانی، همواره بهترین راه را برمی‌گزینند و اطاعت از او بی چون چرا واجب است[۳].
- شرایط اجتماعی آن روزگار: به دلیل جنگ‌های فراوان و کشمکش‌های سیاسی، وضعیت نابسامان و پیچیده‌ای فراهم شده بود. از جمله مشکلات آن دوره وجود گروه‌ها و احزاب متعدد در کوفه بود مانند: امویان، خوارج، مذبذبین فرصت طلب، سربازان خسته و نافرمان[۴]. از طرف دیگر معاویه که از زمان خلفا در شام صاحب منصب و قدرت شده بود و حاضر به بیعت با امیرالمؤمنین(ع) نشد و جریان جنگ صفین هم منجر به تسلیم او نگردید، بعد از شهادت امیرالمؤمنین(ع) عداوت و دشمنی شدیدتری از خود نشان داد تا جایی که کار به جنگ کشید، اما در جنگ نیز چون گذشته درصدد توطئه و دسیسه بود[۵] و از هیچ گونه قانون اخلاقی و انسانی پیروی نمی‌کرد[۶]. مشکل سوم کمی یاران امام و همراه نبودن مردم و دنیاپرستی و خیانت برخی از یاران خاص و سران لشکر امام بود. از این رو امام برای حفظ اسلام چاره‌ای جز صلح ندید. این مصالحه نه برای فرار از جنگ بود ـ که حتی دشمنان اهل بیت(ع) مانند ابن تیمیه قبول دارند امام از ترس جنگ به صلح پناه نیاورد ـ بلکه به خاطر مصالح مسلمانان و پرهیز از خون ریزی بی‌ثمر راضی به مصالحه گشت. هر چند برای برخی از یاران آن حضرت حکمت و دلیل مصالحه روشن نبود[۷].
- امام معصوم(ع) از دانش الهی بهره‌مند است و آنچه انجام میدهد به فرمان خداوند است از این رو سرپیچی از فرمان او روا نیست و مؤمنین باید بدون چون و چرا از امام پیروی کنند. با چنین ایمانی به امام معصوم(ع)، شیعیان معتقدند صلح امام حسن(ع) دارای مصلحت و منفعت‌هایی بسیار مهم بوده است و ندانستن مصلحت‌ها و منفعت‌ها به معنای ناصواب بودن تدبیر امام(ع) نیست. چنانچه پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «حسن و حسین امام‌اند چه بنشینند و چه قیام کنند»[۸]. شیعیان با الهام از چنین روایاتی، مطیع بی‌چون و چرای امام معصوم‌اند چه همانند حسن بن علی(ع) راه صلح را مصلحت زمان خویش بداند و چه همانند حسین بن علی(ع) برخیزد و راهی دیگر را مصلحت بشمارد[۹].
- بر اساس روایات هم تنها راه درست در آن روزگار صلح بوده است؛ چنانچه امام مجتبی(ع) در روایتی به آن تصریح فرموده است: «به خدا سوگند اگر من با معاویه می‌جنگیدم، مردم مرا تسلیم او می‌کردند... به خدا سوگند، آنچه من کردم، برای شیعیان بهتر است از هر آنچه خورشید بر آن می‌تابد و غروب می‌کند. آیا نمی‌دانید من امام شمایم و فرمانبرداری‌ام بر شما فریضه است؟ آیا نشنیده‌اید که پیامبر خدا مرا یکی از دو سالار جوانان بهشتی دانسته است؟ پس شک مکنید که من برای مصلحت امت و پاسداشت خون آنان به صلح تن دادم»[۱۰].[۱۱]
- همچنین آن حضرت در پاسخ به أبوسعید عَقِیصَا که او را به مداهنه با معاویه متهم کرد، فرمود: «آیا بعد از پدرم من حجت خدا بر مردم و امام ایشان نیستم؟ عرضه داشتیم: چرا؟ فرمود: آیا مگر من نه آن کسی هستم که رسول خدا(ص) درباره من و برادرم فرمودند: حسن و حسین دو امام بوده چه قیام کرده و چه بنشینند؟ عرض کردم: آری همین طور است. فرمود: پس من امام بوده چه قیام کنم و چه بنشینم. آنگاه فرمود: ای اباسعید به همان علتی که پیامبر خدا(ص) با بنی ضمره و بنی اشجع و با اهل مکه هنگام برگشت از حدیبیه صلح فرمودند، من نیز با معاویه صلح نموده‌ام، آنها که رسول خدا(ص) با ایشان صلح فرمود به نص کتاب کافر بودند و معاویه و اصحابش به مقتضای تأویل قرآن کافر هستند. ای ابا سعید وقتی من امام از جانب خدا بودم نباید رأی مرا تخطئه کنی و عملی را که انجام داده‌ام چه مهادنه و صلح بوده و چه محاربه و جنگ باشد می‌باید بپذیری اگر چه حکمت کردار من بر تو مخفی و مشتبه باشد. مگر نمی‌بینی جناب خضر(ع) وقتی کشتی را شکافت و جوان را کشت و دیوار را تعمیر کرد و به پا داشت موسی به غضب آمد و از کردارش سخت برآشفت، جهت غضبناک شدن موسی این بود که حکمت عمل خضر بر او مخفی بود تا آنکه خضر(ع) آن را بازگو کرد و موسی راضی گشت. عمل و کردار من نیز همین طور است یعنی از عمل و فعل من خرسند نبوده بلکه غضبناک هستید زیرا حکمت آن بر شما پنهان است و آن این است که اگر من غیر از این می‌کردم یک نفر از شیعیان ما روی زمین باقی نمی‌ماند مگر آنکه او را می‌کشتند»[۱۲].[۱۳]
نتایج صلح امام(ع)
- رهاورد صلح امام حسن(ع) عبارت بود از: حفظ جان و مال و آبروی شیعیان؛ آشکار ساختن چهرۀ پلید معاویه و حفظ خلافت از لغزیدن به نظام موروثی و در امان داشتن کشور اسلامی از طمع و تعرض دشمنان خارجی[۱۴].
پس از این ماجرا امام حسن(ع) به همراه امام حسین(ع) کوفه را ترک کرده و ساکن مدینه شدند و تا پایان عمر در مدینه ساکن بودند[۱۵].
پرسش‌های وابسته
منابع
جستارهای وابسته
- هدایت
- ولایت (ولایت تکوینی؛ ولایت تشریعی؛ ولایت امر)
- خلافت
- شهادت
- ملک
- حکم
- وراثت (وراثت زمین؛ وراثت کتاب)
- حجت
- تمکین فی الارض
- امت وسط
- اصطفا
- اجتبا
- امامت در قرآن
- آیات امامت
- امامت در حدیث
- امامت در کلام اسلامی
- امامت در حکمت اسلامی
- امامت در عرفان اسلامی
- امامت از دیدگاه برون‌دینی
- امامت امامان دوازده‌گانه
- شؤون امام
- صفات امام
- راه تعیین امام
- امامان دوازده‌گانه
- امامت امام على
- امامت امام حسن مجتبى
- امامت امام حسين
- امامت امام سجاد
- امامت امام باقر
- امامت امام صادق
- امامت امام كاظم
- امامت امام رضا
- امامت امام جواد
- امامت امام هادى
- امامت امام حسن عسکری
- امامت امام مهدى
- امامان از اهل بیت پیامبر خاتم
منبع‌شناسی جامع امام حسن مجتبی
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.
- ↑ پیشوایان ما، ۱۱۷- ۱۰۵.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۰.
- ↑ مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲/ ۱۹- ۱۶.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.
- ↑ مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲/ ۱۹- ۱۶.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.
- ↑ «الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ إِمَامَا حَقٍّ قَامَا أَوْ قَعَدَا»؛ بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۲۶۶.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۱.
- ↑ «وَیْحَکُمْ مَا تَدْرُونَ مَا عَمِلْتُ وَ اللَّهِ الَّذِی عَمِلْتُ خَیْرٌ لِشِیعَتِی مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ أَوْ غَرَبَتْ أَ لَا تَعْلَمُونَ أَنِّی إِمَامُکُمْ وَ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ عَلَیْکُمْ وَ أَحَدُ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ بِنَصٍّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص...»؛ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۹، ۲۱ و ۵۶.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۱.
- ↑ «یَا أَبَا سَعِیدٍ أَ لَسْتُ حُجَّةَ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ إِمَاماً عَلَیْهِمْ بَعْدَ أَبِی(ع) قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ لَسْتُ الَّذِی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) لِی وَ لِأَخِی الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ إِمَامَانِ قَامَا أَوْ قَعَدَا قُلْتُ بَلَی- قَالَ فَأَنَا إِذَنْ إِمَامٌ لَوْ قُمْتُ وَ أَنَا إِمَامٌ إِذْ لَوْ قَعَدْتُ...»؛ علل الشرائع، ج ۱، ص ۲۱۱؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۱۶؛ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج ۴، ص ۹.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۴.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۰.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.