لغو

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

لغو در حدیث - لغو در تاریخ اسلامی - لغو در فقه سیاسی - لغو در جامعه‌شناسی اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل لغو (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

“لغو” معرف اشتغال‌های بی‌فایده یا فاقد هدف عقلانی است. قرآن کریم در بیان اوصاف مؤمنان می‌فرماید: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾. لغو در لغت، افکار بیهوده و بی‌پایه‌ای است که انسان را از یاد خدا غافل و از تفکر در آنچه مفید و سازنده است بازداشته و به خود مشغول می‌سازد. هر کار فاقد هدف عقلانی، لغو است؛ همچنین، شامل سخنانی است که تأثیری در زندگی ما ندارند و فقط نوعی سرگرمی به حساب می‌آیند. شنیدن سخن لغو نیز نکوهش اخلاقی دارد، زیرا موجب اتلاف وقت است و توجه انسان را به چیزهایی جلب می‌کند که برای زندگی دنیا یا زندگی اخروی او مفید نیست. علامه طباطبایی در بیان وجه نسبیت لغو می‌نویسد: چه بسا فعلی نسبت به امری لغو و نسبت به امری دیگر مفید باشد؛ پس کارهای لغو در نظر دین، آن اعمال مباح و حلالی است که صاحبش در آخرت یا در دنیا از آن سودی نبرد و سرانجام آن، منتهی به سود آخرت نگردد؛ مانند خوردن و آشامیدن به انگیزه لذت. این عمل لغو است، چون غرض از خوردن و نوشیدن، [باید] گرفتن نیرو برای اطاعت و عبادت خدا باشد؛ بنابراین اگر فعلی هیچ سودی برای آخرت نداشته باشد، و سود دنیایی‌اش هم سرانجام منتهی به آخرت نشود، چنین فعلی لغو است و به نظر دقیق تر، لغو عبارت است از غیرواجب و غیرمستحب.

یکی از مفسران معاصر در تفسیر آیه فوق می‌نویسد: قرآن کریم در کنار فراخوانی به پرهیز از لغو، مصداق‌های فراوان آن یعنی قول یا فعل یاوه و بیهوده را نیز بر می‌شمرد و ثمرهای هر یک را نیز بیان می‌دارد. اموری چون شهادت باطل، دروغ، خیانت، ستم، بدعهدی، نقض عهد، پیمان‌شکنی و... هر یک نمود غفلت آدمی و مصداقی برای لغو است که پرهیز از آنها به مثابه شست‌و‌شو و لکه‌گیری و جرم‌زدایی پیش از رنگ شدن به زیباترین رنگ هستی و صبغه الهی، [لازم] است، صفای درون انسان نیز با پرهیز از لغو و بیهودگی تأمین می‌شود؛ از این‌رو، میان پرهیز از لغو و ذکر خدا یک نحوه تلازم عملی وجود دارد و هر یکی می‌تواند مقدمه با نتیجه دیگری باشد. شهید مطهری نیز در توضیح معنای لغو می‌نویسد: از نظر اسلام در هر کار، اعم از فردی و اجتماعی، باید در درجه اول فایده و نتیجه مفید آن در نظر گرفته شود هر کاری که مفید فایده‌ای نباشد از نظر اسلام “لغو” تلقی می‌شود و ممنوع. به لحاظ گستره معنایی، لغو در کلام، عمل و موضوع خارجی امکان تحقق دارد و به طور کلی، هر لهو و باطلی مصداق “لغو” شمرده می‌شود.

آیات قرآنی مرتبط

1. دوری از بیهوده‌کاری، شیوه مؤمنان راستین: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾.
2. روی‌گردانی از سخنان بیهوده، سیره مؤمنان راستین: ﴿وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ...﴾.
3. در برخی آیات نیز بر عاری بودن بهشت (عنوان برترین جایگاه مؤمنان متقی و عرصه ظهور رحمت و رضوان ناب الهی) از امور لغو و بیهوده تصریح شده است.

منابع

1. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم