بحث:آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)

۳. حجت الاسلام و المسلمین ضمیری؛

محمد رضا ضمیری حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا ضمیری، در مقاله «کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌­های اجتماعی» در این‌باره گفته است: «انتظار شخصیت فرد منتظر را تقویت می‌‌کند و او را برای ایفای نقش‌های جدید اجتماعی کمک می‌‌رساند. انتظار، صفتی است که موجب می‌‌شود شخصیت فرد دگرگون شود. انتظار به عادت‌ها، نگرش فرد منتظر به خود موجب و جامعه و مجموعه‌ تصورات او از نفس و جامعه اثر می‌‌گذارد و موجب بروز نقش‌های جدیدی برای فرد منتظر می‌شود و پایگاه اجتماعی او در جامعه در اثر پویایی و تحرک و تحول در جامعه تغییر می‌‌یابد. شخصیت انسان منتظر در اثر انتظار موعود عدالت‌گستر و امید اصلاح جامعه و زمینه‌سازی برای حکومت انتظار جهانی به قول یونک به یک شخصیت که دارای دو خصوصیت است تبدیل می‌‌گردد. از بُعد درونی به یک نوع خود هشیاری می‌‌رسد که آینده را به گونه‌ای روشن می‌‌بیند که باید زمینه را برای آمدن موعود منتظر فراهم کند و از بعد بیرونی که این شخصیت دارای نقش و بالطبع پایگاه جدید اجتماعی می‌گردد. چرا که در تمام لحظات شب و روز از هر تلاشی برای تحقق آرمان‌های مهدوی فروگذار نمی‌کند. این شخصیت در برابر انواع آلودگی رایج جامعه مقاومت می‌‌کند. زیرا خود را برای دریافت واقعیت روشن و جدیدی آماده ساخته است. جامعه موعودی که سرتاسر عدالت و پاکی و قداست است، این آمادگی او را از درون چنان مقاوم می‌‌سازد باشد که در برابر هر ناهنجاری که در تضاد با آرمان‌های مهدی منتظر باشد، ایستادگی می‌کند. شخصیت انسان منتظر به یک مصونیت اخلاقی و اجتماعی ‌‌دست یابد که صلابت و نیرومندی آن می‌‌تواند انسان منتظر را در ‌‌برابر هر کجروی و ناهنجاری حفظ کند. از بُعد بیرونی شخصیت انسان منتظر نقش اجتماعی تازه‌ای برای او تعریف می‌‌کند. این نقش همانا عدالت‌جویی و مبارزه با هر گونه فساد و تبعیض است. بنابراین یکی از مهم‌ترین کارکردهای اجتماعی انتظار در بعد اصلاح ناهنجاریها است.، تقویت نظام شخصیت انسان منتظر در بعد درونی و بیرونی است. در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که آن حضرت در تفسیر آیه شریفه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ فرمودند: "بر انجام واجبات صبر کنید و با دشمنان‌تان پایداری کنید و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم کنید". جمله اول، که سفارش صبر بر انجام تکالیف است، اشاره به بعد درونی شخصیت دارد که انسان منتظر می‌‌بایست از درون شخصیت خویش را برای انجام تکالیف متناسب با انتظار مستحکم و از تزلزل‌ها حفظ کند و جمله دوم که پایداری با دشمنان را بیان می‌‌دارد، به بعد بیرونی شخصیت منتظر اشارت دارد که فرد منتظر می‌‌بایست نقش اجتماعی مهم خویش را که همانا پایداری در ستیز با دشمنان است در عصر غیبت تقویت سازد».

1. آقای دکتر عبدی‌پور؛

حسن عبدی‌پور آقای دکتر حسن عبدی‌پور، در کتاب «نقش اجتماعی انتظار» در این‌باره گفته است: «خداپرستی: گام نخست برای فرد منتظر در مسیر خودسازی، "خداپرستی" و اجتناب از شیطان‌پرستی است. توحید و یکتاپرستی و مبارزه با شیطان است که انتظار را معنا می‌‌بخشد و همه حرکت‌های انسان را به سمت و سوی واحدی سوق می‌‌دهد. پرستش خدا، در واقع عهدی است که از روز ازل و هنگام آفرینش، خدا با بشر بسته است، در قرآن می‌‌خوانیم: ﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ * وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾. دغدغه مهم حضرت هم آن است که بشر به این عهد الهی، پای‌بند باشد؛ چنان که ایشان فرموده است: "اگر شیعیان ما - که خداوند آنان را به اطاعت خویش موفق گرداند. در وفای به عهد الهی، هم‌دل و هم‌پیمان می‌‌شدند، سعادت دیدار ما از آنان به تأخیر نمی‌افتاد". شایان ذکر است، عهد الهی، چیزی جز پرستش خداوند متعال نیست و این کارکرد مهم انتظار است که آدمی را به پیمان نخستینی که با حضرت حق، برای پرستش او بسته است، رهنمون می‌‌کند. پرهیزگاری: پرهیزگاری، ملاک و معیاری است که همه رفتارهای آدمی را با آن می‌سنجند و قوه‌ای است که آدمی با ایجاد آن، تمام اعمال خویش را جهت‌دار و پرمعنا می‌‌سازد. جایگاه تقوا و پرهیزگاری در آموزه‌های دینی، چنان رفیع و پر عظمت است که تقرب و ارجمندی آدمیان در نزد خدا، با آن سنجیده می‌‌شود: ﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾. بی‌شک این مهم از مقوله "تقوای گریز" نیست، بلکه تقوایی است که هم فرد و هم اجتماع را به سازندگی سوق می‌‌دهد و منتظر کسی است که "تقوای مثبت" را در خود، پرورش دهد و کارکرد مهم انتظار، بروز چنین حالتی در وجود شخص است. با این مبنا فرد منتظر، بی‌مبالات نیست و با پرهیزگاری به مرزهای گناه و حرام، نزدیک نمی‌شود. در احادیث اسلامی به دلیل پراهمیت بودن "انتظار" آن را هم ردیف پرهیزگاری قلمداد کرده‌اند چنان که امام صادق می‌‌فرماید: «اجْتِنَابَ الْمَحَارِمِ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ». و در جای دیگر، انتظار و پرهیزگاری را شرط یاری امام زمان قرار داده است: "هر کس شادمان می‌‌شود به این که از یاران حضرت قائم باشد، پس انتظار بورزد و بر پایه تقوا و خوش خلقی، رفتار نماید، در حالی‌که منتظر است". اخلاق نیکو: کار کرد مهمی که می‌‌توان از "انتظار" توقع داشت، آراستن فرد منتظر به اخلاق پسندیده و حسن معاشرت با مردم است. بی‌شک منتظران واقعی حضرت، وی را همچون پیامبر گرامی اسلام، تلاش‌گری بزرگ در جهت تکمیل مکارم اخلاق می‌‌دانند و اساساً ظهور او را برای همین منظور، لازم می‌‌دانند؛ یعنی برای اصلاح زشتی‌های اخلاقی و پلیدی‌های اجتماعی. از این رو، خود باید به بهترین اخلاق آراسته باشند. یاوران آن حضرت، خوش اخلاق‌ترین افراد جامعه اسلامی‌اند. در حدیثی از امام صادق آمده است که: وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ. مطابق این حدیث، انتظار به حرف و سخن نیست، بلکه در کردار نیکوی شخص، نمودار می‌‌گردد. باصبر، بانیکو سخن گفتن با رفتارهای پسندیده در همسایگی و هم‌نشینی. مهرورزی: انسان منتظری که خود و هستی را شناخته و با این شناخت، "خدا" را دریافته است به او عشق می‌‌ورزد و با همین ویژگی، عاشق همه موجودات او نیز می‌‌شود: "عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست". در این میان، بیشترین علاقه او، به "انسان" است که هم‌نوع خویش می‌‌باشد و نیازها و خواسته‌های همانند او دارد. لذا در سراسر آموزه‌های دینی، مهر و محبت به بندگان خدا، نشانه بارز ایمان شناخته شده است. اساسا بنا به فرمایش امام صادق دین چیزی جز محبت نیست: «هَلِ الدِّينُ إِلَّا الْحُبُّ». کارکرد انتظار آن است که این حالت مهرورزی را در فرد منتظر، تقویت می‌کند، زیرا باید منتظران ظهور او را دوست داشت و از احوال‌شان جویا شد و به آنان مهر ورزید. رسول خدا فرمود: "خوشا به حال کسی‌که "قائم اهل بیت" مرا درک کند در حالی‌که در زمان غیبتش و قبل از قیام به او اقتدا نموده و دوست بدارد دوستانش را و با دشمنانش دشمنی کند". این محبت و مهرورزی باید به بندگان ویژه خدا بیشتر باشد و هر مؤمنی به دلیل ویژگی‌های فطری خود باید بکوشد با عمل به واجبات و ترک محرمات و نیز دیگر وسیله‌ها، زمینه‌های محبت، به اهل‌بیت را فراهم آورد، امام زمان می‌‌فرماید: «فَلْيَعْمَلْ كُلُّ امْرِئٍ مِنْكُمْ بِمَا يَقْرُبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنَا». زهد ورزی: سالک با زهد ورزی، مقامات سلوک را چالاکانه می‌‌پیماید و به قله‌های رفیع معنویت، دست می‌‌یازد. همه سالکانی که در این مسیر گام نهاده‌اند، ملاک و معیار مهم را "زهد" دانسته‌اند. تعریف درست زهد به قول امام علی در این آیت قرآنی است که: ﴿لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ﴾. اما تردیدی نیست که یکی از جنبه‌های مهم زهد، ساده‌زیستی است. اساسا گرایش به "تجمل" با سلوک، سازگار نیست. انسان‌هایی که برای خود، زندگی پر زرق و برقی، فراهم آورده‌اند و در عین حال از زهد و عرفان، دم می‌‌زنند، به تناقض گرفتار آمده‌اند و ادعای پوچ می‌کنند. امام و اسوه ما در روزگار کنونی یعنی حضرت حجت، مصداق بارز زهدورزی و دوری از تجملات است، چنان که امام رضا در توصیف ایشان می‌‌فرماید: "لباس قائم ما چیزی نیست جز پوشاکی خشن و غذای او چیزی نیست جز طعامی خشک". کسانی که ادعای پیروی از این امام بزرگ را می‌‌کنند نباید حریصانه به دنبال دنیا باشند و همت خود را در نیکو پوشیدن و خوردن و لذت بردن، خلاصه کنند».

پاسخ تفصیلی

• اعتقاد به ظهور حضرت مهدی (ع) و اینکه سرانجام نزاع‌ها و جنگ‌ها و زحمت‌ها، صلح و صفا و امنیت و آسایش است، باعث می‌‌شود انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود از نعمت انتظار بهره‌مند شود که اگر از آن تهی شود و به آینده امید نداشته باشد، زندگی برایش مفهومی نخواهد داشت و گرفتار بی‌هدفی و پوچی می‌گردد. تعالیم مترقی‌ اسلام، نگاه به آیندۀ جوامع را در نگاه آدمیان و به ویژه مسلمانان بسیار روشن و پرگشایش جلوه می‌‌دهد و شاید از این جهت است که «"افضل اعمال امتی انتظار الفرج"» بیان شده است.
• در اینجا به اختصار به آثار و پی‌آمدهای فردی انتظار می‌پردازیم:

1. امید به آینده: انسان به امید زنده است. بدون امید نمی‌توان آینده‌نگر بود و به تحولات آینده نظر انداخت. امروزه روان‌شناسان در تلاش‌اند که امید را در انسان‌ها زنده نگه دارند و با توجه به این تلازم، روشن می‌شود که بینش انتظار و امید به ظهور حضرت مهدی (ع) و اعتقاد به آمادگی مادی و معنوی برای ظهور آن حضرت، زایندۀ امید است و در زندگی انسان بسیار مؤثر و نقش آفرین است.
2. خودسازی: انتظار سبب می‌شود انسان خود را بسازد و شرایط لازم برای قرار گرفتن در صف منتظران واقعی را پیدا کند و این افتخار نصیبش شود که یکی از زمینه سازان حکومت مهدی موعود (ع) باشد. کسی که خود فاسد و ناصالح است، نمی‌تواند در انتظار حکومتی باشد که با افراد فاسد بشدت مبارزه می‌کند و آنها را از خود می‌راند. انتظار فرج و ظهور مصلح کل حضرت صاحب الزمان (ع) در حقیقت به معنای آماده باش کامل فکری، عملی، مادی و معنوی است. چنین فردی باید خود را بسازد که شایستگی شرکت در چنین برنامه بزرگی را به دست آورد.. منتظر واقعی کسی است که آلودگی‌های درون را پالایش کند و عوامل تأخیر در انتظار را در خود بپیراید. نمی‌توان در حق خود و دیگران ظلم روا داشت و منتظر مصلح جهانی و ایجاد عدالت بود. باید خانه دل را از زنگار گناه و ناپاکی‌ها پاک کرد و مهر محبوب را بر جای آن نشاند و آنگاه به انتظار نشست. از این رو، در روایات مربوط به انتظار فرج آمده است که مسلمان باید امام زمان خود را بشناسد و رفتار و گفتارش بگونه‌ای امام پسند باشد و آن حضرت را شاهد و ناظر اعمال خود بداند. و در این صورت است که در زمره منتظران واقعی ظهور حضرت حجت (ع) محسوب خواهد شد. امام صادق (ع) در این زمینه فرمود: «کسی که علاقه دارد از یاران و اصحاب حضرت قائم (ع) باشد، باید تقوا در خود ایجاد کند و خود را به صفات نیک و محاسن اخلاق مزین سازد و سپس در انتظار آن حضرت باشد. هر کس این آمادگی را به دست آورد و پیش از ظهور از دنیا برود، به اجر و پاداش یاران آن حضرت نایل خواهد شد. کوشش کنید و منتظر فرج و موفقیت باشید، ‌ای جماعتی که مورد توجه خدا هستید، پیروزی گوارایتان باد!» دقت در روایت بالا این نکته را اثبات می‌کند که منتظران مهدی موعود (ع) باید خود را به صفات پسندیده آراسته کرده و از گناه و دنیاطلبی و تجمّل اجتناب ورزند و با جدیّت و تلاش پیگیر و مبارزه با هواهای نفسانی و خودخواهی‌ها، ملکۀ تقوا را در خود ایجاد کنند و چنان در تربیت و تزکیۀ نفس خود بکوشند که از هر جهت، بنده و مطیع دستورات الهی باشد. چنین افرادی می‌توانند خود را جزو منتظران آن حضرت به حساب آورند.
3. بصیرت در معارف مهدوی: انتظار فرج باعث می‌شود فرد مسلمان آنچه در توان دارد، به کار گیرد تا سطح اندیشه و آگاهی و آمادگی روحی و جسمی و مادی و معنوی خود را بالا ببرد چون:
   1. اولاً: معرفت اساس اعتقاد صحیح است. هرگاه اعتقاد صحیح شکل نگیرد نمی‌توان پی‌آمد مثبت از آن انتظار داشت و اعتقاد صحیح، بدون شناخت حضرت حجت (ع) امکان ندارد. ازاین‌رو در روایات آمده است: «هرکه بدون معرفت امام زمانش بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است». همچنین فرموده‌اند: عملی را قبول می‌کنند که همراه با معرفت ما ائمه اطهار (ع) باشد.
   2. ثانیاً: صرف محبت به حضرت کارگشا نیست. محبتی ارزش دارد که با معرفت همراه باشد، زیرا اگر محبت در پرتو شناخت شکل گیرد، با شبهات دشمنان آفت نمی‌زند و پراستحکام خواهد بود. امام محمد باقر (ع) در این باره فرمود: «کسی که بمیرد و امام زمان خود را بشناسد، همانند کسی است که در خیمه حضرت قائم (ع) نزد آن حضرت باشد». در این روایت و نظایر آن به شناخت امام اشاره شده است؛ یعنی اجر و پاداش و ارزش حقیقی مربوط به مسلمان منتظری است که امام خود را بشناسد. روشن است مراد از شناخت امام تنها دانستن نام و خصوصیات و صفات آن حضرت نیست، بلکه باید علاوه بر آنها هدف امام را بشناسد و رفتار و گفتارش مورد پسند ایشان باشد و خود را برای پیاده کردن اهداف حیات بخش و انسان ساز آن مصلح کل، آماده کرده باشد. چنین شناختی او را از بدی‌ها، تنگ نظری‌ها، اختلاف‌ها و حسادت‌ها باز می‌دارد و وی را به خوبی‌ها و کمالات انسانی سوق می‌دهد و تحول و انقلابی ژرف در فکر و عمل او ایجاد می‌کند.
4. تمرکز افکار و نیروها: انتظار از لحاظ فردی، موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌شود؛ زیرا همه آنها، ناظر به یک هدف، یعنی انتظار ظهور می‌‌شوند و این امر به نوبه خود، موجب وحدت شخصیت او می‌گردد. در مقابل، می‌توان به پراکنده بودن و متفرق بودن تلاش‌های انسان اشاره نمود که هیچ نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت. این معنا در قرآن کریم چنین آمده است: «هر آینه سعی و کوشش شما پراکنده است».
5. منحل نشدن در فساد محیط: اعتقاد به اینکه سرانجام، کرۀ زمین از شر مستکبران و ظالمان نجات یافته و اصلاح خواهد شد و به تمام تبعیض‌ها و نابسامانی‌ها خاتمه داده می‌شود، انسان را وادار می‌کند خود ظلم نکند و دنبال فساد و بی بند و باری نرود و در فساد محیط منحل نشود و در برابر لغزش‌های محیطی محفوظ بماند.
6. پایداری در برابر حاکمان فاسد: بزرگ‌ترین پی‌آمد انتظار صبر و مقاومت است. اگر بخواهیم جامعه‌ای مقاوم و پایدار داشته باشیم، ابتدا لازم است افراد آن به چنین صبر و مقاومتی دست یابند؛ زیرا آرمان مهدوی ابتدا درون انسان‌ها نهادینه می‌شود و در مرحله بعد به جامعه سرایت می‌کند.
7. فرهنگ‌سازی: لازمۀ انتظار فرج این است که ابتدا خود را بسازیم و رفتار و گفتارمان مورد پسند خدا و رسول (ص) باشد و سپس به سازندگی جامعه و تربیت دیگران، بخصوص خانواده و نزدیکان‌مان بپردازیم. تا دیگران هم مانند ما منتظر امام زمان (ع) باشند.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: