امید: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
==احساس امید در سایه انتظار ظهور== | ==احساس امید در سایه انتظار ظهور== | ||
*امید، معنا و [[روح]] [[انتظار]] و نتیجه [[ایمان]] به [[مهدویت]] و ثمره دل‌بستگی به [[منجی موعود]] است. امید، از مهم‌ترین [[آثار روان‌شناختی انتظار]] است. [[انتظار]]، کانون و سرچشمه امید است،امید به آینده‌ای نوید بخش و [[سعادت]] آفرین،امید به آینده‌ای که در آن با [[ظهور]] [[حجت خدا در زمین]] و در سایه [[حکومت]] عدل‌گستر جهانی آن [[حضرت]]، [[جوامع انسانی]] از یک [[تاریخ]] [[ستم]] و [[فساد]] و ناهنجاریها [[رهایی]] یافته و [[راه]] خیر و [[صلح]] و [[صلاح]] را در پیش می‌گیرد و [[دنیا]] در پرتو تحقّق [[حکومت عدل الهی]]، "[[مدینه فاضله]]" و "[[آرمانشهر]]" [[آمال]] و آرزوهای دیرین [[آدمی]] و سرشار از [[عدالت]] و [[آسایش]] و [[آرامش]] می‌گردد<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[بلاغ (نشریه)|فصلنامه بلاغ]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)| نقش انتظار در بهداشت روانی]] ص۹۲، ۱۱۲، ۱۱۳.</ref>. [[انسان]] به امید زنده است.امید سرچشمۀ [[حیات]] و سرزندگی و [[پویایی]] [[روانی]] است. آن‌گاه که [[خورشید]] [[گرما]] بخشِ امید در [[دل]] [[آدمی]] غروب کند، تاریکیِ سیه‌روزی، و زنگار [[سرخوردگی]] و [[افسردگی]] آیینۀ [[جان]] او را تیره و تار می‌کند و [[روح]] [[زندگی]] را در او به مسلخ می‌کشد. [[سرخوردگی]]، [[ناامیدی]]، و افسردگی‌های حاصل از [[شکست]] [[جهان‌بینی]] و ایدئولوژی‌های خودساختۀ [[بشر]] که روزگاری دستورهای نهایی و تنها [[راه]] [[رسیدن به کمال]] و [[شادکامی]] تلقی می‌شد، اندیشۀ نااستواری همه چیز را در ذهن‌ها انداخته است. [[بی‌اعتمادی]] به همه چیز و همه کس [[روح آدمی]] را دست‌خوش [[نگرانی]] و [[هراس]] ساخته و [[آرامش]] و امید و [[شادی]] را از آن برگرفته است. این است که با [[آزمون]] و ناکارآمدی تمام ایدئولوژی‌های بشری، امروزه موجی از [[بدبینی]]، منفی‌نگری، خودکشی، رویکرد به انواع مواد مخدر، باده‌گساری، لاابالی‌گری، هرزه‌گرایی، روسپی‌گری، [[نفرت]] و تباهی‌جویی و [[گریز]] از [[زندگی]]، همراه با [[احساس]] غبن، و فریبِ ناشی از [[ایمان]] نارسا به آرمان‌های [[شکست]] خورده، گریبان‌گیر [[بشر]] امروز شده است و کابوسِ [[یأس]] و [[نومیدی]] آن‌چنان سایه سنگین خود را بر گسترۀ [[گیتی]] گسترده که روزنۀ امیدی برای [[نجات]] [[بشریت]] باقی نمانده و [[تفکر]] نابودی [[انسان]] و انهدام [[جهان]] توسط تسلیحات اتمی و هیدروژنی امروزه به عنوان یک [[باور]] قطعی درآمده و افراد بسیاری از [[پایان جهان]] در فلان سال خبر می‌دهند!<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[بلاغ (نشریه)|فصلنامه بلاغ]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)| نقش انتظار در بهداشت روانی]] ص۹۲، ۱۱۱.</ref>. زیان تحمل‌ناپذیرِ این [[شکست]]، بیشتر در آن است که نسل‌های فریب‌خورده را دیگر نمی‌توان به [[آینده]] [[امیدوار]] و [[مؤمن]] ساخت، زیرا در اندیشۀ آنان [[بشریت]][[ شکست]] خورده و به بُن‌بست رسیده است و [[آینده]] جز [[فساد]]، [[تباهی]]، و نابودی ندارد<ref>[[داود الهامی|الهامی، داود]]، [[آخرین امید (کتاب)|آخرین امید]]، ص۸.</ref>. | *امید، معنا و [[روح]] [[انتظار]] و نتیجه [[ایمان]] به [[مهدویت]] و ثمره دل‌بستگی به [[منجی موعود]] است. امید، از مهم‌ترین [[آثار روان‌شناختی انتظار]] است. [[انتظار]]، کانون و سرچشمه امید است،امید به آینده‌ای نوید بخش و [[سعادت]] آفرین،امید به آینده‌ای که در آن با [[ظهور]] [[حجت خدا در زمین]] و در سایه [[حکومت]] عدل‌گستر جهانی آن [[حضرت]]، [[جوامع انسانی]] از یک [[تاریخ]] [[ستم]] و [[فساد]] و ناهنجاریها [[رهایی]] یافته و [[راه]] خیر و [[صلح]] و [[صلاح]] را در پیش می‌گیرد و [[دنیا]] در پرتو تحقّق [[حکومت عدل الهی]]، "[[مدینه فاضله]]" و "[[آرمانشهر]]" [[آمال]] و آرزوهای دیرین [[آدمی]] و سرشار از [[عدالت]] و [[آسایش]] و [[آرامش]] می‌گردد<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[بلاغ (نشریه)|فصلنامه بلاغ]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)| نقش انتظار در بهداشت روانی]] ص۹۲، ۱۱۲، ۱۱۳.</ref>. [[انسان]] به امید زنده است.امید سرچشمۀ [[حیات]] و سرزندگی و [[پویایی]] [[روانی]] است. آن‌گاه که [[خورشید]] [[گرما]] بخشِ امید در [[دل]] [[آدمی]] غروب کند، تاریکیِ سیه‌روزی، و زنگار [[سرخوردگی]] و [[افسردگی]] آیینۀ [[جان]] او را تیره و تار می‌کند و [[روح]] [[زندگی]] را در او به مسلخ می‌کشد. [[سرخوردگی]]، [[ناامیدی]]، و افسردگی‌های حاصل از [[شکست]] [[جهان‌بینی]] و ایدئولوژی‌های خودساختۀ [[بشر]] که روزگاری دستورهای نهایی و تنها [[راه]] [[رسیدن به کمال]] و [[شادکامی]] تلقی می‌شد، اندیشۀ نااستواری همه چیز را در ذهن‌ها انداخته است. [[بی‌اعتمادی]] به همه چیز و همه کس [[روح آدمی]] را دست‌خوش [[نگرانی]] و [[هراس]] ساخته و [[آرامش]] و امید و [[شادی]] را از آن برگرفته است. این است که با [[آزمون]] و ناکارآمدی تمام ایدئولوژی‌های بشری، امروزه موجی از [[بدبینی]]، منفی‌نگری، خودکشی، رویکرد به انواع مواد مخدر، باده‌گساری، لاابالی‌گری، هرزه‌گرایی، روسپی‌گری، [[نفرت]] و تباهی‌جویی و [[گریز]] از [[زندگی]]، همراه با [[احساس]] غبن، و فریبِ ناشی از [[ایمان]] نارسا به آرمان‌های [[شکست]] خورده، گریبان‌گیر [[بشر]] امروز شده است و کابوسِ [[یأس]] و [[نومیدی]] آن‌چنان سایه سنگین خود را بر گسترۀ [[گیتی]] گسترده که روزنۀ امیدی برای [[نجات]] [[بشریت]] باقی نمانده و [[تفکر]] نابودی [[انسان]] و انهدام [[جهان]] توسط تسلیحات اتمی و هیدروژنی امروزه به عنوان یک [[باور]] قطعی درآمده و افراد بسیاری از [[پایان جهان]] در فلان سال خبر می‌دهند!<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[بلاغ (نشریه)|فصلنامه بلاغ]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)| نقش انتظار در بهداشت روانی]] ص۹۲، ۱۱۱.</ref>. زیان تحمل‌ناپذیرِ این [[شکست]]، بیشتر در آن است که نسل‌های فریب‌خورده را دیگر نمی‌توان به [[آینده]] [[امیدوار]] و [[مؤمن]] ساخت، زیرا در اندیشۀ آنان [[بشریت]] [[ شکست]] خورده و به بُن‌بست رسیده است و [[آینده]] جز [[فساد]]، [[تباهی]]، و نابودی ندارد<ref>[[داود الهامی|الهامی، داود]]، [[آخرین امید (کتاب)|آخرین امید]]، ص۸.</ref>. | ||
*موضوعاتی که امید به تحقّق آن از [[مکتب]] رهایی‌بخش [[انتظار]] سرچشمه می‌گیرد بسی فراوان است و همه جنبه‌های [[حیات انسانی]] را در بر می‌گیرد. اما در اینجا به مهم‌ترین موضوعات و متعلقات امید در [[مکتب]] [[نجات‌بخش]] [[انتظار]] می‌پردازیم: امیدی که از [[انتظار]] سرچشمه می‌یابد، ریشه در [[فطرت]] کمال‌گرا و [[عدالت‌خواه]] [[انسان]] دارد و پشتوانه این امید، نوید حتمی [[خداوند]] به [[پیروزی]] [[صالحان]] و [[مستضعفان]] [[جهان]] است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ}}<ref>«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.</ref>.امید،[[ ایمان]] به [[غلبه]] نهایی [[حق]] و [[نابودی باطل]] است<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت</ref>. | *موضوعاتی که امید به تحقّق آن از [[مکتب]] رهایی‌بخش [[انتظار]] سرچشمه می‌گیرد بسی فراوان است و همه جنبه‌های [[حیات انسانی]] را در بر می‌گیرد. اما در اینجا به مهم‌ترین موضوعات و متعلقات امید در [[مکتب]] [[نجات‌بخش]] [[انتظار]] می‌پردازیم: امیدی که از [[انتظار]] سرچشمه می‌یابد، ریشه در [[فطرت]] کمال‌گرا و [[عدالت‌خواه]] [[انسان]] دارد و پشتوانه این امید، نوید حتمی [[خداوند]] به [[پیروزی]] [[صالحان]] و [[مستضعفان]] [[جهان]] است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ}}<ref>«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.</ref>.امید،[[ ایمان]] به [[غلبه]] نهایی [[حق]] و [[نابودی باطل]] است<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت</ref>. | ||
*[[انتظار]]، [[نور]] سپید و بارقه امید را در [[دل انسان]] زنده می‌کند. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ}}<ref>«و زمین (رستخیز) به نور پروردگارش تابناک می‌گردد و کارنامه (ها) برنهاده می‌شود و پیامبران و گواهان را می‌آورند و میان آنان به حقّ داوری می‌کنند و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره زمر، آیه ۶۹.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} {{متن قرآن|بِنُورِ رَبِّهَا}} را {{متن حدیث|إِمَامُ الْأَرْضِ}} می‌نامند<ref>قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ص۲۵۳.</ref>. [[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ... إِذَا هَزَّ رَايَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۶۵۳.</ref>؛ "در واپسین حرکت [[تاریخ]] و [[آخرالزمان]]، بزرگ‌مردی از فرزندانم [[ظهور]] می‌کند. هنگامی که پرچمش به اهتزاز درآید، [[شرق]] و [[غرب]] [[جهان]] را روشن سازد. با ظهورش موجی از [[شادی]] و [[نور]]، عالم‌گستر می‌گردد". [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۲۳.</ref>؛ "[[انتظار فرج]] داشته باشید و [[مأیوس]] و [[نومید]] از [[لطف]] و [[رحمت خدا]] نگردید؛ زیرا [[بهترین]] [[کارها]] در پیشگاه [[خدای عزوجل]] [[انتظار فرج]] است". انتظارِ پویا، پیوند و [[قرابت]] برجسته‌ای با حرکت و امید دارد. حرکت و امید از برآیندهای [[انتظار]] است و [[انتظار]]، جهت‌دهنده حرکت و امید<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت</ref>. | *[[انتظار]]، [[نور]] سپید و بارقه امید را در [[دل انسان]] زنده می‌کند. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ}}<ref>«و زمین (رستخیز) به نور پروردگارش تابناک می‌گردد و کارنامه (ها) برنهاده می‌شود و پیامبران و گواهان را می‌آورند و میان آنان به حقّ داوری می‌کنند و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره زمر، آیه ۶۹.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} {{متن قرآن|بِنُورِ رَبِّهَا}} را {{متن حدیث|إِمَامُ الْأَرْضِ}} می‌نامند<ref>قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ص۲۵۳.</ref>. [[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ... إِذَا هَزَّ رَايَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۶۵۳.</ref>؛ "در واپسین حرکت [[تاریخ]] و [[آخرالزمان]]، بزرگ‌مردی از فرزندانم [[ظهور]] می‌کند. هنگامی که پرچمش به اهتزاز درآید، [[شرق]] و [[غرب]] [[جهان]] را روشن سازد. با ظهورش موجی از [[شادی]] و [[نور]]، عالم‌گستر می‌گردد". [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۲۳.</ref>؛ "[[انتظار فرج]] داشته باشید و [[مأیوس]] و [[نومید]] از [[لطف]] و [[رحمت خدا]] نگردید؛ زیرا [[بهترین]] [[کارها]] در پیشگاه [[خدای عزوجل]] [[انتظار فرج]] است". انتظارِ پویا، پیوند و [[قرابت]] برجسته‌ای با حرکت و امید دارد. حرکت و امید از برآیندهای [[انتظار]] است و [[انتظار]]، جهت‌دهنده حرکت و امید<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت</ref>. | ||
نسخهٔ ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۰۹
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- مدخل‌های وابسته به این بحث:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امید (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
مفهوم‌شناسی امید
- امید در لغت به معنای گمان وقوع خیری ممکن‌الحصول در آینده آمده است[۱]. معانی ترس، توقع، انتظار و شوق نیز برای آن ذکر شده است[۲]. شاید بتوان گفت این معانی به لوازم معنای امید یا به بخشی از آن اشاره دارد، زیرا از آن رو که متعلق امید امری ممکن الحصول است نه قطعی، و ترس از تحقق نیافتن آن وجود دارد امید را به خوف معنا کرده‌اند و از آن رو که متعلَّق امید، امری خیر و مسرّت بخش است و طبعا موجب اشتیاق شخص امیدوار به آن امر شده و حالت انتظار و توقع به او دست می‌دهد، امید را به توقع و شوق و انتظار معنا کرده‌اند[۳].
رابطه امید با رجا و آرزو
- در مکتب وحی و تعالیم پیامبران آینده جهان کاملاً روشن و سرشار از ارزش،امید، هدایت،رشد، صلح،امنیت،رفاه، عدالت و آبادانی است. امید به تحوّل و رسیدن به آینده روشن، بستر و زیربنای مکتب انتظار است. اصولاً، انتظار به معنای امید و آرزو است[۴].تفکر انتظار، بارقه امید را در دل انسان بر می‌افروزد: ﴿وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا...﴾[۵][۶]. امام علی(ع) فرمود: مردم! در آخرالزمان و واپسین حرکت تاریخ، بزرگ‌مردی از فرزندانم ظهور می‌کند. هنگامی که پرچمش به اهتزاز درآید، شرق و غرب جهان را روشن سازد. با ظهورش موجی از شادی و نور، عالم‌گستر می‌گردد[۷]. براساس تفکر انتظار، شرح وظایف منتظران، امید به آینده و تن ندادن به اوضاع حاکم بر جهان و تاریخ است. چنان‌چه امام علی(ع) می‌فرماید: "انتظار فرج داشته باشید و از لطف خدا مأیوس و ناامید نگردید، زیرا بهترین کارها در پیشگاه خدای عزوجل انتظار فرج است"[۸]. بنابراین، انتظار یعنی عدالت‌خواهی و ادامه مقاومت و مبارزه در ابعاد جهانی که معطوف به سرنوشت همه بشریت است. انتظار این پیام امیدبخش را برای مؤمنان، ستم‌دیدگان، و مستضعفان جهان با خود دارد که: امیدوار و پایدار باشید،تسلیم نشوید و ضعف و سستی نشان ندهید، که فرَج و پیروزی نزدیک است. از جهت روان‌شناختی،انسان امیدوار، همواره برای حل مشکلات با خلاقیت و نوآوری راه‌های نوینی را آزمون می‌کند و هیچ‌گاه به بُن‌بست و سرخوردگی نمی‌رسد[۹]. امام سجاد(ع) فرمود: «انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ»[۱۰]. انتظار ظهور حضرت امام مهدی(ع) از بزرگ‌ترین گشایش‌ها است. امیدی برخواسته از فلسفه و مکتب انتظار، متناظر به وعده و اراده حتمی خداوند مبنی بر پیروزی نهایی حق بر باطل و چیرگی مستضعفان و مظلومانتاریخ بر مستکبران و ستم‌کاران است. این امید والا، همیشه دریچه‌های جدیدی به روی پیروان مکتب انتظار می‌گشاید و بُن‌بست‌های را که زایده ایدئولوژی‌های دروغین ارتجاعی و استکباری را که مبتنی بر دوام ظلم و استکبار است در هم می‌شکند.
- بنابراین،امید، حالت حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظِر است؛ یعنی حتی در زمان دردمندی و تشویش و دلهره، او خود را تسلیم حالت پیش‌آمده و موقعیت حاکم بر اجتماع و اوضاع زمانه نمی‌کند. چون او در پس تمام این ناملایمات و تشویش‌ها و گرفتاری‌ها و اندوه‌های طولانی، ساحل امن را می‌بیند و دل مطمئنی را جست‌وجو می‌کند. او می‌داند این بیم‌ها ناپایدار است و با ظهور امام منتظَر، تمام تشویش‌ها، سرانجام به نجات و امید ختم می‌گردد[۱۱]. آن‌چه این نوع انتظار را از دیگر انواع انتظار مخرّب و ویران‌گر متمایز می‌سازد و شادابی و سرزندگی را در معتقدانش به ارمغان می‌آورد و برای این طراوت ایجاد شده پایانی نیست،امید است. اساساً در آموزه‌های اسلام، آرزوی ظهور منجی جزء باورهای شیعه به‌شمار می‌آید تا به واسطه ظلم و تعدی و نواقص اجتماعی بشر،انسان دچار یأس و ناامیدی نگردد و زندگی اجتماعی را برای همیشه تاریک و ناراحت‌کننده نبیند[۱۲].
رابطه با شوق و اشتیاق
ارزش و جایگاه امید
- بی‌گمان امید و آرزو از مؤثرترین عوامل سرزندگی، پویایی روانی، و تلاش و حرکت در حیات انسان است. جوهرۀ امیدواری، "خوش‌بینی" نسبت به آینده است.امیدواری در جایی است که امکان نومیدی وجود دارد و یا می‌تواند پدیدار شود.امید، معطوف به نجات است، و خروج از تاریکی، نا‌هنجاری، جدایی، غربت یا بندگی را شامل می‌شود. امید،توکل به غلبه نهایی حق و عشق الهی است.امیدواری، موجب جلوگیری از یأس و سرخوردگی می‌شود[۱۳]؛ زیرا وعده‌های پیروزی حتمی، از منظر روان‌شناختی در شخص منتظر ثبات روحی و پایداری روانی پدید می‌آورد[۱۴].
ضرورت امید
- امید، محرّک انسان برای رویارویی با آینده است که برخی آن را انگیزه و برخی دیگر هم آن را نیاز می‌دانند[۱۵]. آدمی، پیوسته و در پی انجام هر کاری، دنبال غایت و مقصودی مشخص بوده و قبل از اقدام به آن نیز، نیازمند انگیزه‌ای برای آغاز عمل است. بر این اساس،انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌ها نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیده امید به آینده تجلی می‌یابد، آینده‌ای بسی زیباتر و بهتر از امروز[۱۶]. اگر انسان بتواند تصویرهای ذهنی خود را مدیریت کند و به جای تصاویر درهم و برهم، آشفته و منفی، تصاویری زیبا از آینده بسازد، احساسی شادمانه خواهد داشت.آینده را تصاویر ذهنی انسان می‌سازند؛ یعنی انسان، هر انتظار و تصویری از آینده داشته باشد، به نوعی همان انتظار و تصویر تحقق خواهد یافت. اگر انسان می‌خواهد در زندگی احساس شادمانی و شادکامی کند، بایستی با امید زندگی کند[۱۷].
اقسام امید
- روان‌شناسان مسلمان، از منابع و معارف اسلامی، دو نوع امید، امید حقیقی و راستین و امید واهی و دروغین استنباط نموده و برای هر کدام ویژگی و پیامدهای روانی مشخّص تبیین کرده‌اند[۱۸]:
- امید راستین: امید حقیقی و راستین، چنان‌که امام علی(ع) فرموده است: واقع‌بینانه و اصیل است و همان‌طور که تشنه با نوشیدن آب سیراب می‌شود[۱۹]، شخص امیدوار نیز پس از رسیدن به هدف خود کامیاب می‌گردد.امید راستین، ویژگی‌هایی دارد که عبارت‌اند از: خدامحوری[۲۰] (امید به خدا)، جهت‌گزینی به سوی آینده و افق‌های فراسو[۲۱]، انتخاب آینده پُربار برای جبران ضرر گذشته و انتظارآینده پُربار. در این میان، خدامحوری جزء ویژگی‌های اصلی است و در کردار و گفتار فرد، انعکاس آن دیده می‌شود: "پس هر کس به خدا امیدوار باشد باید امید او در کردارش آشکار شود، هر امیدی جز امید به خدای تعالی ناخالص است"[۲۲]. هم‌چنین امام علی(ع) کسانی را به اهل بیت(ع)، احساس دوستی و مودّت دارند در زمره امیدواران به رحمت پروردگار قرار می‌دهد[۲۳][۲۴].
- امید دروغین: امید دروغین، نطقه مقابل امید راستین است. همان‌طور که تشنه به سراب نمی‌رسد، شخص دارای امید کاذب نیز پس از رسیدن به هدف دروغین، ناکام می‌شود. این نوع امید، یا به عبارت دقیق‌تر شِبه امید نیز دارای دارای ویژگی‌های است: مبتنی بر عمل صالح نیست[۲۵]، بلکه بر اساس آرزوهای طولانی و پوشالی است[۲۶]. شخصی که این شِبه امید را دارد متکبّر نه متواضع[۲۷] و افزون‌خواهی او مشهود است[۲۸]. در امید راستین، محور امید خداوند است ولی در امید دروغین غیر خدا کانون امیدواری است[۲۹]. بر عکس امید راستین که آینده‌محور و فرصت‌ساز است،امید دروغین گذشته‌محور و فرصت‌سوز است، چنان‌که امام علی(ع) توصیه فرموده است: "به آینده امیدوار و از گذشته ناامید باشید"[۳۰][۳۱].
به لحاظ فرد
به لحاظ زمینه‌ها
مراتب امید
ویژگی‌ها و شرایط امید
خاستگاه امید (اسباب و عوامل امید)
راه کسب امید
موانع امید
نشانه‌های امید
فواید و کارکردهای امید
امید عامل حرکت
- از نظر روان‌شناختی،امید، موجب تحرّک و پویایی روانی است و با ایجاد نگرش مثبت نسبت به آینده، انگیزه فعالیت، حرکت و پویایی به انسان می‌دهد و سبب تقویت اراده،استقامت و پایداری در برابر مشکلات و ناگواری‌ها می‌گردد.امید، توانمندی‌های روحی، فکری، جسمی و روانی و کارکردهای اجتماعی افراد را در ابعاد مختلف تقویت می‌کند. نتیجه و پیامد روان‌شناختی این امید،بهداشت و سلامت روان و اتقای کارکردهای روحی و فکری انسان منتظِر است[۳۲].
گستره امید
عواقب نبود امید
احساس امید در سایه انتظار ظهور
- امید، معنا و روح انتظار و نتیجه ایمان به مهدویت و ثمره دل‌بستگی به منجی موعود است. امید، از مهم‌ترین آثار روان‌شناختی انتظار است. انتظار، کانون و سرچشمه امید است،امید به آینده‌ای نوید بخش و سعادت آفرین،امید به آینده‌ای که در آن با ظهور حجت خدا در زمین و در سایه حکومت عدل‌گستر جهانی آن حضرت، جوامع انسانی از یک تاریخ ستم و فساد و ناهنجاریها رهایی یافته و راه خیر و صلح و صلاح را در پیش می‌گیرد و دنیا در پرتو تحقّق حکومت عدل الهی، "مدینه فاضله" و "آرمانشهر" آمال و آرزوهای دیرین آدمی و سرشار از عدالت و آسایش و آرامش می‌گردد[۳۳]. انسان به امید زنده است.امید سرچشمۀ حیات و سرزندگی و پویایی روانی است. آن‌گاه که خورشید گرما بخشِ امید در دل آدمی غروب کند، تاریکیِ سیه‌روزی، و زنگار سرخوردگی و افسردگی آیینۀ جان او را تیره و تار می‌کند و روح زندگی را در او به مسلخ می‌کشد. سرخوردگی، ناامیدی، و افسردگی‌های حاصل از شکست جهان‌بینی و ایدئولوژی‌های خودساختۀ بشر که روزگاری دستورهای نهایی و تنها راه رسیدن به کمال و شادکامی تلقی می‌شد، اندیشۀ نااستواری همه چیز را در ذهن‌ها انداخته است. بی‌اعتمادی به همه چیز و همه کس روح آدمی را دست‌خوش نگرانی و هراس ساخته و آرامش و امید و شادی را از آن برگرفته است. این است که با آزمون و ناکارآمدی تمام ایدئولوژی‌های بشری، امروزه موجی از بدبینی، منفی‌نگری، خودکشی، رویکرد به انواع مواد مخدر، باده‌گساری، لاابالی‌گری، هرزه‌گرایی، روسپی‌گری، نفرت و تباهی‌جویی و گریز از زندگی، همراه با احساس غبن، و فریبِ ناشی از ایمان نارسا به آرمان‌های شکست خورده، گریبان‌گیر بشر امروز شده است و کابوسِ یأس و نومیدی آن‌چنان سایه سنگین خود را بر گسترۀ گیتی گسترده که روزنۀ امیدی برای نجات بشریت باقی نمانده و تفکر نابودی انسان و انهدام جهان توسط تسلیحات اتمی و هیدروژنی امروزه به عنوان یک باور قطعی درآمده و افراد بسیاری از پایان جهان در فلان سال خبر می‌دهند![۳۴]. زیان تحمل‌ناپذیرِ این شکست، بیشتر در آن است که نسل‌های فریب‌خورده را دیگر نمی‌توان به آینده امیدوار و مؤمن ساخت، زیرا در اندیشۀ آنان بشریت شکست خورده و به بُن‌بست رسیده است و آینده جز فساد، تباهی، و نابودی ندارد[۳۵].
- موضوعاتی که امید به تحقّق آن از مکتب رهایی‌بخش انتظار سرچشمه می‌گیرد بسی فراوان است و همه جنبه‌های حیات انسانی را در بر می‌گیرد. اما در اینجا به مهم‌ترین موضوعات و متعلقات امید در مکتب نجات‌بخش انتظار می‌پردازیم: امیدی که از انتظار سرچشمه می‌یابد، ریشه در فطرت کمال‌گرا و عدالت‌خواه انسان دارد و پشتوانه این امید، نوید حتمی خداوند به پیروزی صالحان و مستضعفان جهان است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾[۳۶].امید،ایمان به غلبه نهایی حق و نابودی باطل است[۳۷].
- انتظار، نور سپید و بارقه امید را در دل انسان زنده می‌کند. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾[۳۸]. امام صادق(ع) ﴿بِنُورِ رَبِّهَا﴾ را «إِمَامُ الْأَرْضِ» می‌نامند[۳۹]. امام علی(ع) فرمود: «يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ... إِذَا هَزَّ رَايَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ»[۴۰]؛ "در واپسین حرکت تاریخ و آخرالزمان، بزرگ‌مردی از فرزندانم ظهور می‌کند. هنگامی که پرچمش به اهتزاز درآید، شرق و غرب جهان را روشن سازد. با ظهورش موجی از شادی و نور، عالم‌گستر می‌گردد". امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»[۴۱]؛ "انتظار فرج داشته باشید و مأیوس و نومید از لطف و رحمت خدا نگردید؛ زیرا بهترین کارها در پیشگاه خدای عزوجل انتظار فرج است". انتظارِ پویا، پیوند و قرابت برجسته‌ای با حرکت و امید دارد. حرکت و امید از برآیندهای انتظار است و انتظار، جهت‌دهنده حرکت و امید[۴۲].
- پیام امیدبخش انتظار، از یک طرف مسئله بسیار حیاتی برای توده‌های در بند و ستم کشیده است، و از طرف دیگر مسئله خطرناکی برای قدرت‌های حاکم بر سرنوشت بشر و محافظان نظام کنونی جهان است؛ زیرا منتظران به امید پیروزی نهایی حق بر باطل، به ساختن خود و جامعه می‌پردازند و در برابر مشکلات، ظلم و طغیان می‌ایستند و مقاومت می‌کنند که این خود برنده‌ترین اسلحه برای ستم‌ستیزان و بزرگ‌ترین تهدید برای ستم‌گران است. انتظار، کانون و سرچشمه امید است،امید به آینده‌ای نویدبخش و سعادت‌آفرین،امید به آینده‌ای که در آن جهانیان از ستم و فساد و ناهنجاریها رهایی یافته، و بشریت راه خیر و صلح و صلاح را در پیش می‌گیرد و دنیا در پرتو تحقق عدل الهی، "مدینه فاضله" و "آرمانشهر" آمال و آرزوهای دیرین آدمی و سرشار از عدالت و آسایش و آرامش می‌گردد[۴۳].
- انتظار، حالتی روحی و روانی است که از ناخرسندی انسان از وضعیت موجود و امید به گذار از این حالت و رسیدن به وضعیت مطلوب حکایت می‌کند. لذا حالت حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی، روحی و رفتاری شخص منتظِر،امید است. آن‌چه این نوع انتظار را از دیگر انواع انتظار مخرب و ویران‌گر متمایز می‌کند، همین نکته است. در کنار تمام ناملایمات، تلخی‌ها، ناهنجاریها و تشویش‌ها، امید به آینده روشن است که از عمق جان انسان‌ها سرچشمه می‌گیرد و آنها را به تکاپو وامی‌دارد[۴۴]. به گفته شهید مطهری: "اصل انتظار فرج"، از یک اصل کلّی اسلامی و قرآنی دیگر استنتاج می‌شود و آن اصل "حرمت یأس از رَوح الله" است. انسان‌های مؤمن هرگز امید خویش را از دست نمی‌دهند و تسلیم یأس و نومیدی و بیهوده‌گرایی نمی‌گردند. این حالت عدم یأس، و امیدواری به رَوح الله، یک حالت عمومی و بشری است نه فردی و گروهی، در حالی که با نویدهای خاص و شخصی که به آن قطعیت داده است همراه می‌باشد[۴۵].
- ابعاد و گستره امیدواری در مکتب انتظار را می‌توان در چهار محور کلی بررسی کرد:
- امید به شکل‌گیری و استقرار مدینه فاضله: ایجاد جامعه آرمانی و رسیدن به مدینه فاضله، گرایش فطری بشری است؛بشر از ابتدای آفرینش همواره به امید برپایی جامعه‌ای سرشار از قسط و عدل روزگار سپری کرده است و برای تحقّق این آرمان سترگ تلاش نموده است، اگر چه روز به روز بر ابعاد ظلم در زندگی او افزوده شده است، واین هدف، به آرماندست نیافتنی برای او درآمده است. شهید صدر در باب گرایش همگانی به حکومت جهان‌گستر عدل می‌گوید: "اعتقاد به مهدی(ع) تنها نشانه یک باور اسلامی با رنگ خاص دینی نیست، بلکه افزون برآن، عنوانی است بر خواسته‌ها و آرزوهای همه انسان‌ها با کیش‌ها و آیین‌های گوناگون؛ و نیز بازدِه الهام فطری مردم است که با همه اختلاف‌هایشان در عقیده و مذهب در یافته‌اند که برای انسانیت در روی زمین، روز موعودی خواهد بود که با فرا رسیدن آن، هدف نهایی و مقصد بزرگ رسالت‌های آسمانی تحقق می‌یابد..."[۴۶]. بنابراین فرهنگ انتظار و پیام مهدویت در دنیای امروز یک صدای آشنا و یک آرمان مفهوم، معقول، و مطلوب است. مفهوم آرمانشهر که روزگاری با مفهوم "اتوپیا" یعنی ناکجا و لامکان گِرِه خورده بود که در آن، شخص منتظِر وخواستار آن را، فرد از جهان گسسته و خیال‌باف می‌نامیدند، به هم ریخته است[۴۷]. امروز "آرمانشهر" و ناکجا آباد در حال تشخیص و تعریف شدن است. در منابع اسلامی آمده است که او روزی خواهد آمد که جهان لبریز از ستم شده باشد، و می‌آید تا جهان را سرشار از عدالت کند[۴۸]. در بینش انتظار، امروز آن زمان نزدیک به نظر می‌رسد، همان‌طور که قرآن بشارت داده است: ﴿أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ﴾[۴۹][۵۰].
- امید به همراهی محبوب:امید همراهی و مصاحبت با آخرین حجت خداوند متعال، شوق‌آفرین و حرکت‌زاست که در منابع اسلامی به منتظران، مژده همراهی و درک حضور داده شده است: «طُوبَى لِشِيعَتِنَا الْمُتَمَسِّكِينَ بِحَبْلِنَا فِي غَيْبَةِ قَائِمِنَا الثَّابِتِينَ عَلَى مُوَالاتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا أُولَئِكَ مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ قَدْ رَضُوا بِنَا أَئِمَّةً وَ رَضِينَا بِهِمْ شِيعَةً فَطُوبَى لَهُمْ ثُمَّ طُوبَى لَهُمْ وَ هُمْ وَ اللَّهِ مَعَنَا فِي دَرَجَاتِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۵۱]؛ "خوشا بر احوال شیعیان ما که به ریسمان ما در دوران غیبت قائم ما، تمسّک جسته‌اند، آنان از ما و ما از ایشانیم، آنان از ما به عنوان پیشوایان دین رضایت دارند و ما از آنان به عنوان شیعیان، خوشا بر احوال آنان و خوشا بر احوال آنان، سوگند به خدا آنان در روز قیامت همراه ما در درجات ما هستند".
- امید به پاداش اخروی:امید به پاداش آخرت یکی دیگر از ابعاد امیدواری مکتب انتظار است. در تبیین آیه شریفه ﴿لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾[۵۲]، حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: «وَ الْإِمَامُ يُبَشِّرُهُمْ بِقِيَامِ الْقَائِمِ وَ بِظُهُورِهِ وَ بِقَتْلِ أَعْدَائِهِمْ وَ بِالنَّجَاةِ فِي الْآخِرَةِ وَ الْوُرُودِ عَلَى مُحَمَّدٍ(ص) وَ آلِهِ الصَّادِقِينَ عَلَى الْحَوْضِ»[۵۳]؛ "مراد از بشارت در حیات دنیا و آخرت این است که امام، مؤمنین را به قیام قائم آل محمد(ع) و به ظهور او و به قتل دشمنان‌شان و به نجات در آخرت و وارد شدن بر محمد و آل صادقین او در کنار حوض کوثر با خیر و نیکی و پاداش اخروی مژدگانی می‌دهد".
- امید به حسن عاقبت: اطمینان به هدایت یافتن و نیز حسن عاقبت و تداوم هدایت در روایات اسلامی بیان شده که این موجبات امیدواری و سلامت دینی فرد منتظر است. امام صادق(ع) در این خصوص می‌فرماید: «طُوبَى لِمَنْ تَمَسَّكَ بِأَمْرِنَا فِي غَيْبَةِ قَائِمِنَا فَلَمْ يَزِغْ قَلْبُهُ بَعْدَ الْهِدَايَةِ... وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿طُوبَى لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ﴾[۵۴]»[۵۵]؛ "خوش بر احوال کسی که در زمان غیبت به امر ما ملتزم باشد، قلب چنین شخصی از امر هدایت روی‌گردان نمی‌شود، و این قول خداوند است: خوشا بر آنان و آنان را فرجام نیکوست"[۵۶].
امید یکی از دستاوردهای دولت مهدوی
- با تأمّل در شاخصه‌های امید راستین، به خوبی در می‌یابیم که امید برخاسته از مکتب انتظار، مبنی بر پیروزی نهایی حق بر باطل و چیرگی مستضعفان و مظلومانتاریخ بر مستکبران و ستم‌کاران و قدرت یافتن صالحان در زمین، یک امید حقیقی و راستین است و تمام ویژگی‌های آن را دارد:
- مبتنی بر اراده حتمی خداوند است: ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾[۵۷].
- در تمام ادیان آسمانی این وعده و نوید به بشریت داده شده است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾[۵۸].
- فرصت‌ساز و مبتنی بر آینده سرشار از عدالت و صلح و دوستی و امنیت و معنویت برای تمام بشریت، با ظهور و حضور حجت خدا در زمین است: پیامبر اعظم(ص): «وَ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ حَتَّى يَخْرُجَ قَائِمُنَا فَيَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»[۵۹]؛ "اگر از دنیا جز روزی باقی نماند، خداوند آن روز آن چنان طولانی گرداند تا قائم ما ظهور کند، پس جهان را سرشار از قسط و عدالت گرداند، چنان‌که از ظلم و ستم پر شده بود".
- این امید مبتنی بر محبّت و مؤدّت اهل بیت پیامبر(ص) و نجات بشریت توسط فرزندی از نسل پاک آن حضرت است: «حَتَّى يَخْرُجَ قَائِمُنَا فَيَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا...».
- بنابراین، امیدی که از مکتب انتظار ریشه می‌گیرد امید راستین و حقیقی و یک آرمان واقعی است و با دیگر امیدها تفاوت اساسی دارد. امید و آرزوهای آدمی، گاهی واهی و بی‌پایه و اساس است و ریشه در جای مستحکمی ندارد. اما امیدی که از انتظار سرچشمه می‌یابد ریشه در فطرت کمال‌گرا و عدالت‌خواه انسان دارد؛ تمام کتاب‌های آسمانی و ادیان توحیدی آن تصدیق کرده و برای تحقّق یقینی و وقوع قطعی آن، می‌توان ده‌ها مدرک عقلی و صدها سند نقلی ارائه کرد[۶۰].
همراهی بیم و امید (خوف و رجاء)
متعلق امید
امور عادی و دنیوی
امور معنوی و الهی
امید به خدا
امید به لقای الهی
امید به اولیای الهی
امید به دیدار امام
ناامیدی
امیدبخشی
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
ذبیح‌زاده، محمد هادی، امید، دائرةالمعارف قرآن کریم
سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ مفردات، ص۳۴۶؛ الفروق‌اللغویه، ص۲۴۸، "رجا"؛ التحقیق، ج۴، ص۷۰، "رجو".
- ↑ مجمع‌البحرین، ج۲، ص۱۵۵، "رجو"؛ نثر طوبی، ج۱، ص۲۹۷؛ کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۸۴۴، "رجاء".
- ↑ ذبیح‌زاده، محمد هادی، امید، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۴، ص ۴۰۲.
- ↑ هاشمی شهیدی، سید اسدالله، ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۲۰۴.
- ↑ «و زمین (رستخیز) به نور پروردگارش تابناک می‌گردد» سوره زمر، آیه ۶۹.
- ↑ امام صادق(ع) ﴿بِنُورِ رَبِّهَا﴾ را «إِمَامُ الْأَرْضِ» می‌نامند (تفسیر قمی، ج۲، ص۲۵۳).
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۶۵۳، باب ۵۷، ح۱۷.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۳.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، فصلنامه بلاغ، نقش انتظار در بهداشت روانی ۹۲، ص۱۱۲.
- ↑ طوسی، محمد بن الحسن، الغیبة، ص۴۹.
- ↑ زینتی، علی، گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۷.
- ↑ مرتضوی، زهرا سادات، ماهنامه شمیم یاس، فلسفه انتظار، ص۳۲.
- ↑ آذربایجانی، مسعود، ماهنامه موعود، شماره۷۶، خرداد۸۶، رابطه انتظار و بهداشت روان، .
- ↑ مدن، یوسف، سیکولوجیة الانتظار، ص۱۲۲.
- ↑ سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۶.
- ↑ ر.ک: انصاری، رضا، پیش‌درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار
- ↑ موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ جعفر بوالهری و دیگران، نهج البلاغه و بهداشت روان، ص۷۵-۷۶.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۴/۵.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۸۲/۱، حکمت ۴۱۶/۵، خطبه ۹۱/۱۰۱- ۱۰۰.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۱۴/۱۹، خطبه ۱۰۹/۳۸ و نامه ۳۱/۱۳.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه۱۶۰/۹.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۹/۲۸.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۵۰/۱.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۵۰/۱.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۲۱/۲.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۵۰/۵.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰/۱۰.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۱۴/۱۹.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، فصلنامه بلاغ، نقش انتظار در بهداشت روانی ص۹۲، ۱۱۲، ۱۱۳.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، فصلنامه بلاغ، نقش انتظار در بهداشت روانی ص۹۲، ۱۱۱.
- ↑ الهامی، داود، آخرین امید، ص۸.
- ↑ «و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت
- ↑ «و زمین (رستخیز) به نور پروردگارش تابناک می‌گردد و کارنامه (ها) برنهاده می‌شود و پیامبران و گواهان را می‌آورند و میان آنان به حقّ داوری می‌کنند و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره زمر، آیه ۶۹.
- ↑ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ص۲۵۳.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۶۵۳.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۲۳.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت
- ↑ نظری شاری، عبدالله، فصلنامه بلاغ، نقش انتظار در بهداشت روانی ۹۲، ص۱۱۲-۱۱۳.
- ↑ سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۷.
- ↑ مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۷.
- ↑ صدر، سید محمدباقر، بحث حول المهدی، ص۷-۸.
- ↑ اتوپیا یا یوتوپیا یک واژه جدید است که از ریشه یونانی یوتوپیس ساخته شده و مفهوم نفی زمان و مکان را در بردارد. می‌گفتند: هر کس از «مدینه فاضله» صحبت می‌کند؛ معادل این است که از لامکان و ناکجا آباد صحبت کرده باشد.
- ↑ رسول اعظم(ص): «يَمْلَأَ اللَّهُ الْأَرْضَ بِهِ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً» (ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۳۱۹، باب ۳۱، ح۲).
- ↑ «آیا پگاه نزدیک نیست؟» سوره هود، آیه ۸۱.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، فصلنامه بلاغ، نقش انتظار در بهداشت روانی ۹۲، ص۱۰۹-۱۱۰.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمۀ، ج۲، ص۳۶۱.
- ↑ «در زندگی این جهان و در جهان واپسین نوید آنان راست. هیچ دگرگونی در کلمات خداوند نیست، این است که رستگاری سترگ است» سوره یونس، آیه ۶۴.
- ↑ نهاوندی، محمد، نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، ص١٩۴-١٩۵؛ و نیز: نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص١٩۵.
- ↑ «خوشا بر آنان و آنان را فرجام نیکوست» سوره رعد، آیه ۲۹.
- ↑ بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۲۵۴؛ و نیز: حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی‌عشری، ج۶، ص۳۸۳.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت
- ↑ «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.
- ↑ «و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
- ↑ خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر، ص۱۶۵.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، فصلنامه بلاغ، نقش انتظار در بهداشت روانی ۹۲، ص۱۱۳.