آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار
مدخل اصلی	آثار روان‌شناختی انتظار

آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بُعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

* _{پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:}

سبحانی‌نیا	موحدی	فقیهی مقدس

مفهوم آرامش

• انتظار در فرهنگ شیعی، اطمینان‌بخش و مایۀ آرامش انسان‌هاست و آرامش روحی و روانی در شاخص‌های انسان کامل و سالم، مورد توجه مکتب‌های گوناگون بوده و دو مفهوم دارد: آرامش منفی که همراه با سکون و بی‌تحرکی و بی‌احساسی در برابر حقایق و وقایع مهم است و آرامش مثبت که همراه با حساسیت، اندیشه، خلاقیت و جولان هیجانات است.

مهدی باوری و آرامش روحی

• باور به مهدویت، از چند طریق بر آرامش روحی و روانی اثر می‌‌گذارد:

1. یاد مهدی(ع)، یاد خداست: از دیدگاه دین، تنها چیزی که نیاز به آرامش و امنیت روانی را برآورده می‌‌کند، یاد خداست: ﴿أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾.</ref>، یاد حضرت مهدی (ع) در حقیقت یاد خداست؛ زیرا در زیارت جامعۀ کبیره می‌خوانیم: «یاد شما، یاد خداست». امام باقر (ع) در تفسیر آیۀ ﴿وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ﴾، فرمود: «ما ذکر خدا هستیم و ما بزرگیم»؛ از طرف دیگر، کسی که قصد تقرب به خداوند بزرگ نماید، به ائمۀ اطهار (ع) روی می‌‌آورد، پس مهدی‌باوری، می‌‌تواند آرامش بشر امروزی، از نوع مثبت را تأمین کند.
2. آینده مثبت و درخشان: یکی از عوامل افسردگی،اضطراب و نگرانی در آدمی، بدبینی و ترس از آیندۀ مأیوسانه و بدبینانه است؛ ولی رویکرد مهدویت، به آیندۀ بشر بسیار مثبت و درخشان است و انسان سرگشته و ناآگاه از آینده را به چنان آرامشی رهنمون می‌سازد که سبب تکامل او می‌شود. قرآن مجید آینده و افق زندگی انسان‌ها را بسیار روشن و مسرت‌بخش توصیف کرده است: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا﴾ روایات متعددی دربارۀ آیندۀ درخشان بشریت وجود دارد. رسول اکرم (ص) می‌‌فرماید: «خداوند با مهدی(ع) از امت رفع گرفتاری می‌‌کند».
3. معرفت یقینی: بسیاری از مشکلات و بیماری‌های روانی همچون افسردگی و اضطراب، به افکار التقاطی، متزلزل و آمیخته به شک برمی گردد که فرد را به بی‌کفایتی و پوچی اندیشه سوق می‌‌دهد. در مقابل معرفت و یقین، آرامش خیال را برای انسان به ارمغان می‌‌آورد. از آنجا که باور به مهدویت، با آگاهی شکل می‌گیرد، اعتقاد به مهدویت، جایی برای تشویش و دلهره باقی نمی‌گذارد او را از پوچی و بیهودگی می‌رهاند و به وی نشاط روحی، آرامش دل و فراغت خاطر عطا می‌کند. چون چنین فردی، تمام رفتار ریز و درشت او، از پشتوانۀ فکری قوی برخوردار است و برای تک تک کنش‌ها و واکنش‌های خود، دلیل و توجیه منطقی و قابل پذیرش دارد.
4. احساس امنیت حقیقی: انتظار ظهور منجی، مهدی‌باوری و اعتقاد به حضور امام در میان مردم، به تقویت برخورداری از احساس امنیت کمک می‌‌کند؛ زیرا ما امام عصر (ع) را خلیفۀ خداوند در زمین و تجلی‌بخش اسمای الهی می‌‌دانیم؛ بنابراین همان‌گونه که خداوند خود پناه مؤمنان است، حجت او روی زمین نیز می‌‌تواند پناهگاهی امن برای مؤمنان باشد. از این‌روست که امام عصر (ع) فرمود: «من مایۀ امنیت اهل زمینم، چنانکه ستارگان مایه امنیت اهل آسمان‌اند».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

۱. حجت الاسلام و المسلمین سبحانی‌نیا؛

محمد سبحانی‌نیا حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد سبحانی‌نیا، در کتاب «مهدویت و آرامش روان» در این‌باره گفته است: «باور به مهدویت، از چند طریق بر آرامش روحی و روانی اثر می‌‌گذارد: از دیدگاه دین، تنها چیزی که نیاز به آرامش و امنیت روانی را برآورده می‌‌کند، یاد خداست. قرآن کریم با تأکید تمام، اعلام می‌‌کند که آرامش روانی، فقط در سایه یاد و توجه به خداوند امکان‌پذیر است: ﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾. تبیین روان‌شناختی این ویژگی، آن است که یاد خدا فرد را از امیالی که برای او تنیدگی‌زاست، بازمی‌‌دارد و سبب می‌‌شود به جای توجه صرف به لذت‌های دنیوی - که معمولا ناکامی در بهره‌گیری از آن‌ها موجب تنیدگی است – به تقویت رابطه با خدا و تقرب به او توجه کند. از سوی دیگر، کسی که خدا را فراموش می‌‌کند و از یاد او غافل است، به دنیا دل می‌‌بندد و زندگی برای او راحت و آرام نیست؛ هرگز با آن احساس رضایت نمی‌کند و پیوسته دنبال رفاه بیشتر است و از این‌رو، دائم در فشار و سختی به سرمی‌برد. در اندیشه مهدویت که از حضرت مهدی (ع) یاد می‌‌شود، در حقیقت از خدا یاد می‌شود؛ زیرا در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: یاد شما، یاد خداست ‌‌(زیرا شما برگزیدگان و سادات ذاکران هستید). امام باقر(ع) در تفسیر آیه ﴿وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ﴾، فرمود: "ما ذکر خدا هستیم و ما بزرگیم"؛ از طرف دیگر، توجه به حضرت حجت(ع)، توجه به خداوند کریم است و کسی که قصد تقرب به خداوند بزرگ نماید، به ائمه اطهار (ع) روی می‌‌آورد؛ چنان‌که در زیارت جامعه می‌‌خوانیم: "کسی او (خداوند) را قصد نماید، به سوی شما روی می‌‌آورد" پس مهدی‌باوری، می‌‌تواند آرامش بشر امروزی، از نوع مثبت را تأمین کند. یکی از عوامل افسردگی،اضطراب و نگرانی در آدمی، بدبینی و ترس از آینده خویش است. عده‌ای به سرنوشت و آینده بشر نگاه مأیوسانه و بدبینانه دارند؛ ولی رویکرد مهدویت، به آینده بشر بسیار مثبت و درخشان است و از این جهت در ایجاد آرامش مؤثر است. قرآن مجید آینده و افق زندگی انسان‌ها را بسیار روشن و مسرت‌بخش توصیف کرده است؛ مانند آیات: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾؛ ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾؛ ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا﴾. علاوه بر آیات، روایات متعددی درباره آیات متعددی درباره آینده درخشان بشریت وجود دارد که روح امید و حرکت رو به جلو را در افراد زنده می‌‌کند. رسول اکرم(ص) می‌‌فرماید: "خداوند با مهدی(ع) از امت رفع گرفتاری می‌‌کند، دل‌های بندگان را با عبادت و اطاعت پر می‌‌سازد و عدالتش همه‌جا را فرا می‌‌گیرد. خداوند با او، دروغ و دروغگویی را نابود می‌‌کند، روح درندگی و ستیزه‌جویی را از بین می‌‌برد و ذلت بردگی را از گردن آن‌ها برمی‌دارد". بسیاری از مشکلات و اندوه‌هایی که به بیماری‌های روانی هم‌چون افسردگی و اضطراب منجر می‌‌شود، به دیدگاه‌های فکری و شناختی برمی‌گردد. افکار التقاطی، متزلزل و آمیخته به شک که منشأ ثابت و استواری ندارد، فرد را به بی‌کفایتی و پوچی اندیشه و فکر سوق می‌‌دهد. در مقابل یقین و علم، حالتی است نفسانی که آرامش خیال وسکون نفسی را برای انسان به ارمغان می‌‌آورد؛ اگرچه به صورت جهل مرکب باشد. چنان‌چه از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمودند: "خداوند به عدالت و اراده خویش، نشاط و آسایش را در یقین و رضا قرار داده و غم و اندوه را در شک و ناخرسندی". اصل اعتقاد به مهدویت با ویژگی‌های منحصربه فرد آن، در نظام اعتقادی شیعه است که موجب زدودن تردید از فضای زندگی انسان مسلمان و پشت‌گرمی و خاطرجمعی افراد معتقد به آن می‌‌شود. برخورداری از پشتوانه فکری مستحکم و تنظیم زندگی بر اساس این باور یقینی، جایی برای تشویش و دلهره باقی نمی‌گذارد. چنین فردی، سراسر زندگی‌اش را آرامش دل و فراغت خاطر فراگرفته است؛ چه تمام رفتار ریز و درشت او، از پشتوانه فکری قوی برخوردار است و برای تک تک کنش‌ها و واکنش‌های خود، دلیل و توجیه منطقی و قابل پذیرش دارد. خداوند برای مؤمنان وعده امنیتی حقیقی، ماندگار و زوال‌ناپذیر داده است؛ نه امنیت ظاهری که سطحی و بسیار شکننده است. قرآن مجید دراین‌باره می‌‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ﴾. مؤمنی که دارای چنین احساس امنیتی است، ممکن است به ظاهر در امواج بلاها و فتنه‌ها اسیر باشد؛ اما همچنان احساس امنیت و آرامش کند. انتظار ظهور منجی، مهدی‌باوری و اعتقاد به حضور امام در میان مردم، به تقویت برخورداری از چنین احساس امنیتی کمک می‌‌کند؛ زیرا ما امام عصر(ع) را خلیفه خداوند در زمین و تجلی‌بخش اسمای الهی می‌‌دانیم؛ بنابراین همان‌گونه که خداوند خود پناه مؤمنان است، حجت او روی زمین نیز می‌‌تواند پناهگاهی امن برای مؤمنان باشد. از این‌روست که امام عصر(ع) در بخشی از نامه خود به "اسحاق بن یعقوب" درباره نقش خود چنین فرمود: "من مایه امنیت اهل زمینم، چنان‌که ستارگان مایه امنیت اهل آسمان‌اند". نیز در نامه‌ای خطاب به شیخ مفید فرمود: "ما در رعایت حال شما کوتاهی نمی‌کنیم و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم که اگر جز این بود، گرفتاری‌ها به شما روی می‌‌آورد و دشمنان شما را ریشه‌کن می‌کردند". از آموزه‌های مؤکد اهل بیت(ع) است که وجود انسان‌های صالح، باعث امنیت و رفع بلاها و مصائب از یک امت می‌‌شود؛ چنان‌که امام رضا(ع) خطاب به "زکریا بن آدم" که به دلیل رفتار برخی جاهلان، اجازه ترک شهر قم را درخواست کرده بود، فرمود: "چنین نکن که به برکت تو از خانواده‌ات بلا دور می‌‌شود؛ چنان‌که به برکت پدرم امام کاظم(ع)، بلا از مردم بغداد دور می‌‌شد". هر قدر انسان در دنیای پیشرفت فن‌آوری، در جلوه‌های زندگی مادی، رفاه ظاهری و ارضای خواسته‌های جسمانی خود غرق شود و از اندیشه‌های اصیل و فطری خویش فاصله بگیرد، افقی مبهم‌تر از گذشته فراروی خود مشاهده خواهد کرد، خود را تنهاتر از همیشه و جدا از واقعیت وجودی و معنوی خویش، در وادی هولناک بی‌پناهی، رها و سرگردان خواهد یافت. این احساس تنهایی و سردرگمی از یک‌سو وروبه‌رو شدن با پوچی‌های ناشی‌ از دور بودن از فطرت و طبیعت اصیل بشری، انسان‌ها را در انواع درهم‌ریختگی‌های فکری و مشکلات گوناگون روحی و رفتاری گرفتار کرده است؛ به‌گونه‌ای که او مهم‌ترین و آشکارترین ویژگی زمان را، حالت اضطراب و تنش عمومی ارائه می‌کند».

۲. آقای موحدی؛

محسن موحدی آقای محسن موحدی، در مقاله «آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت» در این‌باره گفته است: «آرامش روحی و روانی از موضوع‌هایی است که در شاخص‌های انسان کامل، انسان سالم و انسان معیار، مورد توجه مکتب‌ها و دیدگاه‌های گوناگون بوده و درباره آن در متون و ادیان الهی، مطالب بسیاری مشاهده می‌شود.(...) آرامش روح و روان دو مفهوم دارد: مفهوم مثبت و مفهوم منفی؛ آرامشی که همراه با خلاقیت نباشد، آرامش منفی است و آرامشی که همراه با خلاقیت و جولان هیجانات مثبت باشد، آرامشی مثبت است. آرامش تهی از خلاقیت و حساسیت‌های روحی، آرامش مثبت نیست. در آیاتی از قرآن بر این نکته تأکید می‌شود که آرامش روحی با یاد خدا فراهم می‌آید. مانند: ﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ و یا آیه ۲۳ سوره زمر اشاره دارد که بی‌تابی و حساسیت در برابر ذکر و آیات الهی، همراه با آرامش، نرمی و اطمینان پدید می‌آید و آرامشی را مفید و پسندیده می‌داند که پس از آگاهی و درک پدید آید. بنابراین، در منطق قرآنی و دینی، آرامشی مثبت است که همراه با حساسیت و نگرانی و بیم و اندوه باشد، نه آرامش آمیخته با سکون و بی‌تحرکی و بی‌احساسی در برابر حقایق و وقایع مهم. آرامشی ارزشمند است که همراه با حساسیت و اندیشه باشد و درون آن، نوعی ناآرامی مقدس به چشم می‌آید که از آن به آرامش در عین ناآرامی و آرامش آمیخته به ناآرامی تعبیر می‌شود. آرامش روحی و روانی در انسان، برخلاف آرامش در موجودات دیگر با معرفت و شناخت او پیوند خورده و در نتیجه موضوعی کاملاً فرهنگی است.(...) از این‌رو، آرامش روحی و روانی در اسلام، نه تنها از جنبه درونی، از جنبه‌های بیرونی هم مورد توجه است. اسلام، آرامش در سطح‌های بالا را محور می‌داند و تأکید می‌کند که اگر در آن سطح آرامش فراهم آید، ناآرامی‌های سطح‌های پایین‌تر جبران می‌شود. بر اساس مشخصات ارائه شده از آرامش روحی و روانی، باور به مهدویت، به شیوه‌هایی بر این عامل مهم انسانی تأثیر می‌گذارد: یکم. تکامل انسان در گرو وجود آرامش روح و روان است و باور به مهدویت، انسان سرگشته و متحیر ناآگاه از آینده را به چنان آرامشی رهنمون می‌سازد که سبب تکامل او می‌شود. دوم: از آنجا که باور به مهدویت، با آگاهی شکل می‌گیرد، بنابراین ضمن ایجاد آرامشی مثبت همراه با حساسیت و اندیشه، درون آن نوعی ناآرامی مقدس نیز وجود دارد. سوم: باور به مهدویت با معرفت و شناخت انسان پیوند دارد و به هدف‌گذاری در زندگی او منجر می‌شود، بنابراین آرامشی را که مخصوص انسان‌هاست و در روان‌شناسی از ویژگی‌های آن بحث می‌شود، به او ارزانی می‌کند. چهارم: باور به مهدویت، چنان آرامش سطح بالایی در انسان بی‌قرار ایجاد می‌کند که ناآرامی‌های سطح پایین‌تر را از بین می‌برد».

۳. سرکار خانم فقیهی مقدس؛

نفیسه فقیهی مقدس سرکار خانم نفیسه فقیهی مقدس، در مقاله «بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی» در این‌باره گفته است: «در فرهنگ شیعی، انتظار، اطمینان‌بخش و مایه آرامش انسان‌هایی است که به جامعه آرمانی موعود جهانی می‌‌اندیشند. آموزه‌های انتظار بر مبنای تصحیح رابطه انسان با خداوند استوار است، که در پی آن غایت‌اندیشی و اخرویت‌نگری مبنای فکریِ انسانِ منتظر می‌شود و او را از پوچی و بیهودگی می‌رهاند و به وی نشاط روحی عطا می‌کند. منتظر منجی می‌کوشد تا پیوند خود را با ریسمان متین و حصن حصین الهی محکم کند. او با آراستگی به زینت تقوا، خویش را از تیررس دام‌های شیطان رهانده و اطمینان قلب را با یاد الهی و دوری از شیطان به بار نشانده است. به عبارت دیگر می‌‌توان خدامحوری و درک حضور خداوند در زندگی انسان‌ها را از مهم‌ترین ویژگی‌های انتظار برشمرد. رئیس مکتب شیعه امام صادق(ع) ذیل آیات شریفه ۶٢-۶۴ سوره یونس چنین می‌فرمایند: ای ابا بصیر! خوش بر احوال شیعیان قائم ما که منتظر ظهور او در دوران غیبتش هستند و در دوران ظهور مطیع اوامر او می‌باشند. آنان دوستان خدایند و هیچ خوف و اندوهی بر آنان نیست. فقدان خوف و حزن در زندگی که عامل اصلی دست‌یابی به آرامش و بهداشت روان در خانواده است از یک سو به رهایی از تنهایی و پیوند قلبی و عاطفی انسان با امامی که ناظر بر اعمال و رفتار انسان بوده و در شدائد و سختی‌ها همراه اوست، بستگی دارد و نیز منوط به التزام به ویژگی‌های رفتاری انسان منتظر است. در کلام معصومین(ع) تمسک به دین الهی و دوری از شیطان، که از دیدگاه قرآن کریم از عوامل اصلی رسیدن به آرامش است از ویژگی‌های منتظرین راستین شمرده شده و امام صادق(ع) تمسک به دین الاهی و تقوا را از بایسته‌های دوران غیبت معرفی می‌‌نمایند. پیامبر(ص) نیز با پیش‌بینی آن چه در امت اسلام رخ می‌‌دهد بر ثبات قدم در دین و عدم تبعیت از شیطان که انسان را از مسیر اعتدال و سلامت روان خارج می‌‌کند تأکید می‌‌فرماید: "سوگند به آن کس که مرا به حق مبعوث کرده، قائم(ع) از فرزندان من در روزگاری غیبت می‌کند، تا اینکه اکثر مردم می‌گویند که به خدا سوگند نیازی به آل محمد(ص) نیست و گروه دیگر در ولادتش شک و تردید می‌کنند، پس هر آن که زمان او را درک کرد، باید به دین او تمسک یابد و راهی برای نبرد شیطان باقی نگذارد تا او را از ملت و آئین من خارج نماید". افزون بر کار ویژه غایت‌گرایانه و نقش آن در آرامش روانی انسان، در نصوص دینی منتظران فرج به گشایش در امور و رهایی از تنگناهای زندگی بشارت داده شده‌اند. بنابر منقول امام محمد باقر(ع) با سوگند به پروردگار، رهایی و گشایش در امور را به منتظران ظهور وعده داده‌اند و بر کسانی که به احیای تعالیم اهل بیت(ع) همت گمارند درود و رحمت نثار کرده‌اند».

1. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
   1. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
   4. آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
3. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
4. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: