آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بُعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار
مدخل اصلی	آرامش‌بخشی
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

پاسخ جامع اجمالی

مفهوم آرامش

• احساس آرامش در باب انتظار، به این معناست که فلسفه و مکتب انتظار، که بر ارادۀ حتمی خداوند بر تحقّق حاکمیت عدل محور و جهانی امام مهدی (ع) و ریشه کردن هر گونه شرک و ظلم و تبعیض توسط آن حضرت و رسیدن به امنیت و آسایش و رفاه و معنویت فراگیر برای کل بشریت مبتنی است، نه تنها از استرس و نگرانی‌های فرد و جامعۀ منتظِر نسبت به آینده پیشگیری می‌کند، بلکه انگیزش و توان‌مندی فکری و روانی منتظران را در جهت زمینه‌سازی و نیل به اهداف والا و رسیدن به چنین آیندۀ روشن ارتقا می‌بخشد.
• انتظار در فرهنگ شیعی، اطمینان‌بخش و مایۀ آرامش انسان‌هاست و آرامش روحی و روانی در شاخص‌های انسان کامل و سالم، مورد توجه مکتب‌های گوناگون بوده و دو مفهوم دارد: آرامش منفی که همراه با سکون و بی‌تحرکی و بی‌احساسی در برابر حقایق و وقایع مهم است و آرامش مثبت که همراه با حساسیت، اندیشه، خلاقیت و جولان هیجانات است.

مهدی باوری و آرامش روحی

• باور به مهدویت، از چند طریق بر آرامش روحی و روانی اثر می‌‌گذارد:

1. یاد مهدی (ع)، یاد خداست: از دیدگاه دین، تنها چیزی که نیاز به آرامش و امنیت روانی را برآورده می‌‌کند، یاد خداست: أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.</ref>، یاد حضرت مهدی (ع) در حقیقت یاد خداست؛ زیرا در زیارت جامعۀ کبیره می‌خوانیم: «یاد شما، یاد خداست». امام باقر (ع) در تفسیر آیۀ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ، فرمود: «ما ذکر خدا هستیم و ما بزرگیم»؛ از طرف دیگر، کسی که قصد تقرب به خداوند بزرگ نماید، به ائمۀ اطهار (ع) روی می‌‌آورد، پس مهدی‌باوری، می‌‌تواند آرامش بشر امروزی، از نوع مثبت را تأمین کند.
2. آینده مثبت و درخشان: یکی از عوامل افسردگی، اضطراب و نگرانی در آدمی، بدبینی و ترس از آیندۀ مأیوسانه و بدبینانه است؛ ولی رویکرد مهدویت، به آیندۀ بشر بسیار مثبت و درخشان است و انسان سرگشته و ناآگاه از آینده را به چنان آرامشی رهنمون می‌سازد که سبب تکامل او می‌شود. قرآن مجید آینده و افق زندگی انسان‌ها را بسیار روشن و مسرت‌بخش توصیف کرده است: وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا روایات متعددی دربارۀ آیندۀ درخشان بشریت وجود دارد. رسول اکرم (ص) می‌‌فرماید: «خداوند با مهدی (ع) از امت رفع گرفتاری می‌‌کند» ایمان به مُنجی و امید به ظهور آخرین ذخیرۀ خیر و هدایت الهی و برچیده شدن دایمی طومار نظام‌های فاسد حاکم بر جهان، یگانه افق روشنی است که فردای روشن را برای بشریت نوید می‌دهد و استرس و نگرانی‌ها را از روح و جان او ستُرده و به وی آرامش می‌دهد. مکتب انتظار و فلسفه بزرگ مهدویّت؛ در عین اینکه پیش بینی یک سلسله حوادث و تکان‌های شدید و نابسامانی‌ها و کشتارها و بی‌‏عدالتی‌ها را در آخرالزمان کرده است، پیش بینی آیندۀ سعادت بخش و پیروزی کامل عقل بر جهل، توحید بر شرک، ایمان بر شک، عدالت بر ظلم، سعادت بر شقاوت را نیز نموده است؛ لذا نوید دِه و آرزو ساز و آرامش‌بخش است.
3. معرفت یقینی: بسیاری از مشکلات و بیماری‌های روانی همچون افسردگی و اضطراب، به افکار التقاطی، متزلزل و آمیخته به شک برمی گردد که فرد را به بی‌کفایتی و پوچی اندیشه سوق می‌‌دهد. در مقابل معرفت و یقین، آرامش خیال را برای انسان به ارمغان می‌‌آورد. از آنجا که باور به مهدویت، با آگاهی شکل می‌گیرد، اعتقاد به مهدویت، جایی برای تشویش و دلهره باقی نمی‌گذارد او را از پوچی و بیهودگی می‌رهاند و به وی نشاط روحی، آرامش دل و فراغت خاطر عطا می‌کند. چون چنین فردی، تمام رفتار ریز و درشت او، از پشتوانۀ فکری قوی برخوردار است و برای تک تک کنش‌ها و واکنش‌های خود، دلیل و توجیه منطقی و قابل پذیرش دارد.
4. احساس امنیت حقیقی: انتظار ظهور منجی، مهدی‌باوری و اعتقاد به حضور امام در میان مردم، به تقویت برخورداری از احساس امنیت کمک می‌‌کند؛ زیرا ما امام عصر (ع) را خلیفۀ خداوند در زمین و تجلی‌بخش اسمای الهی می‌‌دانیم؛ بنابراین همان‌گونه که خداوند خود پناه مؤمنان است، حجت او روی زمین نیز می‌‌تواند پناهگاهی امن برای مؤمنان باشد. از این‌روست که امام عصر (ع) فرمود: «من مایۀ امنیت اهل زمینم، چنانکه ستارگان مایه امنیت اهل آسمان‌اند»

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین سبحانی‌نیا؛

محمد سبحانی‌نیا حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد سبحانی‌نیا، در کتاب «مهدویت و آرامش روان» در این‌باره گفته است: «باور به مهدویت، از چند طریق بر آرامش روحی و روانی اثر می‌‌گذارد: از دیدگاه دین، تنها چیزی که نیاز به آرامش و امنیت روانی را برآورده می‌‌کند، یاد خداست. قرآن کریم با تأکید تمام، اعلام می‌‌کند که آرامش روانی، فقط در سایه یاد و توجه به خداوند امکان‌پذیر است: أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ. تبیین روان‌شناختی این ویژگی، آن است که یاد خدا فرد را از امیالی که برای او تنیدگی‌زاست، بازمی‌‌دارد و سبب می‌‌شود به جای توجه صرف به لذت‌های دنیوی - که معمولا ناکامی در بهره‌گیری از آنها موجب تنیدگی است – به تقویت رابطه با خدا و تقرب به او توجه کند. از سوی دیگر، کسی که خدا را فراموش می‌‌کند و از یاد او غافل است، به دنیا دل می‌‌بندد و زندگی برای او راحت و آرام نیست؛ هرگز با آن احساس رضایت نمی‌کند و پیوسته دنبال رفاه بیشتر است و از این‌رو، دائم در فشار و سختی به سرمی‌برد. در اندیشه مهدویت که از حضرت مهدی (ع) یاد می‌‌شود، در حقیقت از خدا یاد می‌شود؛ زیرا در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: یاد شما، یاد خداست ‌‌(زیرا شما برگزیدگان و سادات ذاکران هستید). امام باقر (ع) در تفسیر آیه وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ، فرمود: "ما ذکر خدا هستیم و ما بزرگیم"؛ از طرف دیگر، توجه به حضرت حجت (ع)، توجه به خداوند کریم است و کسی که قصد تقرب به خداوند بزرگ نماید، به ائمه اطهار (ع) روی می‌‌آورد؛ چنان‌که در زیارت جامعه می‌‌خوانیم: "کسی او (خداوند) را قصد نماید، به سوی شما روی می‌‌آورد" پس مهدی‌باوری، می‌‌تواند آرامش بشر امروزی، از نوع مثبت را تأمین کند. یکی از عوامل افسردگی، اضطراب و نگرانی در آدمی، بدبینی و ترس از آینده خویش است. عده‌ای به سرنوشت و آینده بشر نگاه مأیوسانه و بدبینانه دارند؛ ولی رویکرد مهدویت، به آینده بشر بسیار مثبت و درخشان است و از این جهت در ایجاد آرامش مؤثر است. قرآن مجید آینده و افق زندگی انسان‌ها را بسیار روشن و مسرت‌بخش توصیف کرده است؛ مانند آیات: وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ؛ وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ؛ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا. علاوه بر آیات، روایات متعددی درباره آیات متعددی درباره آینده درخشان بشریت وجود دارد که روح امید و حرکت رو به جلو را در افراد زنده می‌‌کند. رسول اکرم (ص) می‌‌فرماید: "خداوند با مهدی (ع) از امت رفع گرفتاری می‌‌کند، دل‌های بندگان را با عبادت و اطاعت پر می‌‌سازد و عدالتش همه‌جا را فرا می‌‌گیرد. خداوند با او، دروغ و دروغگویی را نابود می‌‌کند، روح درندگی و ستیزه‌جویی را از بین می‌‌برد و ذلت بردگی را از گردن آنها برمی‌دارد". بسیاری از مشکلات و اندوه‌هایی که به بیماری‌های روانی هم‌چون افسردگی و اضطراب منجر می‌‌شود، به دیدگاه‌های فکری و شناختی برمی‌گردد. افکار التقاطی، متزلزل و آمیخته به شک که منشأ ثابت و استواری ندارد، فرد را به بی‌کفایتی و پوچی اندیشه و فکر سوق می‌‌دهد. در مقابل یقین و علم، حالتی است نفسانی که آرامش خیال وسکون نفسی را برای انسان به ارمغان می‌‌آورد؛ اگرچه به صورت جهل مرکب باشد. چنان‌چه از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمودند: "خداوند به عدالت و اراده خویش، نشاط و آسایش را در یقین و رضا قرار داده و غم و اندوه را در شک و ناخرسندی". اصل اعتقاد به مهدویت با ویژگی‌های منحصربه فرد آن، در نظام اعتقادی شیعه است که موجب زدودن تردید از فضای زندگی انسان مسلمان و پشت‌گرمی و خاطرجمعی افراد معتقد به آن می‌‌شود. برخورداری از پشتوانه فکری مستحکم و تنظیم زندگی بر اساس این باور یقینی، جایی برای تشویش و دلهره باقی نمی‌گذارد. چنین فردی، سراسر زندگی‌اش را آرامش دل و فراغت خاطر فراگرفته است؛ چه تمام رفتار ریز و درشت او، از پشتوانه فکری قوی برخوردار است و برای تک تک کنش‌ها و واکنش‌های خود، دلیل و توجیه منطقی و قابل پذیرش دارد. خداوند برای مؤمنان وعده امنیتی حقیقی، ماندگار و زوال‌ناپذیر داده است؛ نه امنیت ظاهری که سطحی و بسیار شکننده است. قرآن مجید دراین‌باره می‌‌فرماید: الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ. مؤمنی که دارای چنین احساس امنیتی است، ممکن است به ظاهر در امواج بلاها و فتنه‌ها اسیر باشد؛ اما همچنان احساس امنیت و آرامش کند. انتظار ظهور منجی، مهدی‌باوری و اعتقاد به حضور امام در میان مردم، به تقویت برخورداری از چنین احساس امنیتی کمک می‌‌کند؛ زیرا ما امام عصر (ع) را خلیفه خداوند در زمین و تجلی‌بخش اسمای الهی می‌‌دانیم؛ بنابراین همان‌گونه که خداوند خود پناه مؤمنان است، حجت او روی زمین نیز می‌‌تواند پناهگاهی امن برای مؤمنان باشد. از این‌روست که امام عصر (ع) در بخشی از نامه خود به "اسحاق بن یعقوب" درباره نقش خود چنین فرمود: "من مایه امنیت اهل زمینم، چنان‌که ستارگان مایه امنیت اهل آسمان‌اند". نیز در نامه‌ای خطاب به شیخ مفید فرمود: "ما در رعایت حال شما کوتاهی نمی‌کنیم و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم که اگر جز این بود، گرفتاری‌ها به شما روی می‌‌آورد و دشمنان شما را ریشه‌کن می‌کردند". از آموزه‌های مؤکد اهل بیت (ع) است که وجود انسان‌های صالح، باعث امنیت و رفع بلاها و مصائب از یک امت می‌‌شود؛ چنان‌که امام رضا (ع) خطاب به "زکریا بن آدم" که به دلیل رفتار برخی جاهلان، اجازه ترک شهر قم را درخواست کرده بود، فرمود: "چنین نکن که به برکت تو از خانواده‌ات بلا دور می‌‌شود؛ چنان‌که به برکت پدرم امام کاظم (ع)، بلا از مردم بغداد دور می‌‌شد". هر قدر انسان در دنیای پیشرفت فن‌آوری، در جلوه‌های زندگی مادی، رفاه ظاهری و ارضای خواسته‌های جسمانی خود غرق شود و از اندیشه‌های اصیل و فطری خویش فاصله بگیرد، افقی مبهم‌تر از گذشته فراروی خود مشاهده خواهد کرد، خود را تنهاتر از همیشه و جدا از واقعیت وجودی و معنوی خویش، در وادی هولناک بی‌پناهی، رها و سرگردان خواهد یافت. این احساس تنهایی و سردرگمی از یک‌سو وروبه‌رو شدن با پوچی‌های ناشی‌ از دور بودن از فطرت و طبیعت اصیل بشری، انسان‌ها را در انواع درهم‌ریختگی‌های فکری و مشکلات گوناگون روحی و رفتاری گرفتار کرده است؛ به‌گونه‌ای که او مهم‌ترین و آشکارترین ویژگی زمان را، حالت اضطراب و تنش عمومی ارائه می‌کند».

۲. حجت الاسلام و المسلمین نظری شاری؛

عبدالله نظری شاری حجت الاسلام و المسلمین عبدالله نظری شاری، نویسنده مقاله «نقش انتظار در بهداشت روانی» در این‌باره گفته است: «احساس آرامش، به عنوان یکی از آثار روان شناختی انتظار، در بعد ارتقای بهداشت روانی به این معناست که فلسفه و مکتب انتظار، که بر اراده حتمی خداوند بر تحقّق حاکمیت عدل محور و جهانی امام مهدی (ع) و ریشه کردن هر گونه شرک و ظلم و تبعیض توسط آن حضرت و رسیدن به امنیت و آسایش و رفاه و معنویت فراگیر برای کل بشریت مبتنی است، نه تنها از استرس و نگرانی‌های فرد و جامعه منتظِر نسبت به آینده پیشگیری می‌کند، بلکه انگیزش و توان‌مندی فکری و روانی منتظران را در جهت زمینه‌سازی و نیل به این اهداف والا و رسیدن به چنین آینده روشن ارتقا می‌بخشد. امروزه استرس و نگرانی‌های انسان از آینده مبهم و هراس از نابودی توسط تسلیحات اتمی، میکروبی و بیولوژیک که در دسترس ارتش‌های مدرن و گروه‌های تروریستی قرار دارد، استرس و نگرانی‌های دایمی از فقر و بیکاری و ترس از عدم تأمین نیازهای زندگی بر اثر شکاف روزافزون طبقاتی، استرس و فشارروانی ناشی از ترافیک و آلودگی‌های گسترده زیست محیطی که توسط شرکت‌های بزرگ بر اثر ثروت اندوزی و بر داشت بی‌رویه از منابع طبیعی ایجاد می‌شود، ترس و نگرانی از خشونت و تبعیض گسترده اجتماعی، استرس و نگرانی از تبعیض فراگیر سیاسی، فرهنگی، اقتصادی که همه این فرایندِ فرساینده و مخرّب، بر اثر سیاست‌های دنیاگرانه نظام‌های سلطه جو و فاسدِ حاکم بر جهان إعمال می‌گردد، آرامش را از انسان‌ها گرفته و زندگی را به کام جوامع بشری تلخ نموده و روزنه‌های امید به نجات از این چرخه ویران‌گر ستم پیشه را بر روی وی بسته است. هر روز که می‌گذرد بر ابعاد ویرانی و تباهی زندگی انسان در زیر یوغ حاکمیت ظلم و الحاد بر جهان افزوده می‌شود و فریادهای توده‌های مستضعف در سراسر جهان در شأنتاژ رسانه نظام سلطه، محو و نابود می‌گردد. در این شب هراس‌انگیز، که ستاره‌های آسمان تفکر انسانی یکی پس از دیگری در کام تاریکی فرو می‌روند و آرزوی آدمی به نجات و دل‌بستگی او به سعادت توسط نظام‌های سیاسیِ فاسد حاکم بر جهان به نفرت و انزجار تبدیل می‌شود؛ ایمان به "مُنجی" و امید به ظهور آخرین ذخیره خیر و هدایت الهی و برچیده شدن دایمی طومار نظام‌های فاسد حاکم بر جهان، یگانه افق روشنی است که فردای روشن را برای بشریت نوید می‌دهد و استرس و نگرانی‌ها را از روح و جان او ستُرده و به وی آرامش می‌دهد. همین باور و ایمان است که فرایند طولانی مبارزات بشری علیه ستم و استبداد را با غلبه نهایی جریان حق و عدالت زنده، پویا و معنا دار می‌نماید و موجی از امید و شهامت، شور و اشتیاق، و استقامت و پایداری و امنیت و آرامش در دل توده‌های دردمند و مستضعف می‌آفریند. آینده جهان‏: یکی از عواملی که آرامش را در جهان معاصر از انسان گرفته است ترس و بد بینی نسبت به آینده است. شهید مطهری این ترس و نگرانی را که برخواسته از جهان‌بینی‌های مادی معاصر است به خوبی تبیین نموده است: "ما به دلیل اینکه مؤمن و مسلمانیم و در عمق ضمیرمان این اصل وجود دارد که: "جهان را صاحبی است خدا نام"، هر چه در دنیا پیشامدهایی می‌‏شود هرگز احساس خطر عظیم، خطری که احیاناً بشریّت را نیست و نابود کند و کره زمین را تبدیل به توده خاکستر کند و زحمات چند هزار ساله بشریّت را کأن لم یکن نماید نمی‏‌کنیم. در تهِ دل خودمان باور داریم که سال‌های سال، قرن‌ها، شاید میلیون‌ها سال دیگر، در روی این زمین زندگی و حیات موج خواهد زد. فکر می‏‌کنیم بعد از ما آن‌قدر مسلمان‌ها بیایند و زندگی کنند و بروند که فقط خدا عدد آنها را می‏‌داند. آری، ما در تهِ دل خود اینطور فکر می‏‌کنیم و هرگز این اندیشه را به خود راه نمی‏‌دهیم که ممکن است عمر جهان یعنی عمر بشر و عمر زمین ما به پایان رسیده باشد. تعلیمات انبیاء، نوعی امنیّت و اطمینان خاطر به ما داده است و در واقع در تهِ قلب خود به مددهای غیبی ایمان و اتّکا داریم. اگر به ما بگویند یک ستاره عظیم در فضا در حرکت است و تا شش ماه دیگر به مدار زمین می‏‌رسد و با زمین ما برخورد می‌‏کند و در یک لحظه زمین ما به یک توده خاکستر تبدیل می‌‏شود، باز هم با همه ایمان و اعتقادی که به پیش بینی‏‌های دانشمندان داریم به خود ترس راه نمی‌‏دهیم، در تهِ دلمان یک نوع ایمان و اطمینانی هست که، بنا نیست بوستان بشریّت که تازه شکفته است در اثر باد حوادث ویران گردد. آری، همان طوری که باور نمی‏‌کنیم زمین ما به وسیله یک ستاره، یک حادثه جوّی نیست و نابود شود، باور نمی‌کنیم که بشریّت به دست خود بشر و به وسیله نیروهای مخرّبی که به دست بشر ساخته شده منهدم گردد. آری، ما به حکم یک الهام معنوی که از مکتب انبیاء گرفته‏‌ایم باور نمی‌‏کنیم. دیگران چطور؟ آیا آنها هم باور نمی‌کنند؟ آیا همین اطمینان و خوشبینی نسبت به آینده انسان و زمین و زندگی و تمدّن و خوشبختی و بهروزی و عدالت و آزادی در آنها وجود دارد؟ ابداً. هر چندی یک بار در روزنامه‏‌ها، در نطق‌ها و سخنرانی‌های گردانندگان سیاست جهان، (فیلم‌های اخرالزمانی هالیوودی)، آثار بدبینی شومی نسبت به آینده بشریّت و نابودی تمدّن‌ها مشاهده می‌‏کنیم. اگر از آن درسی که دین به ما آموخته صرف نظر کنیم و ایمان به مددهای غیبی را از دست بدهیم و تنها بر اساس علل ظاهری حکم کنیم باید به آنها حق بدهیم که بدبین باشند. چرا بدبین نباشند؟ در دنیایی که سرنوشتش بستگی پیدا کرده به دگمه‌‏ای که انسانی فشار دهد و پشت سرش وسائل مخرّب که قدرت آنها را خدا می‏‌داند به کار بیفتد، در دنیایی که به راستی بر روی انباری از باروت قرار گرفته و جرقّه‏‌ای کافی است که یک حریق جهانی به وجود بیاورد، چه جای خوشبینی به آینده است؟ راسل در کتاب امیدهای نو می‏‌گوید: «زمان حاضر، زمانی است که در آن حسّ حیرت توأم با ضعف و ناتوانی همه را فرا گرفته است. می‏‌بینیم به طرف جنگی پیش می‏‌رویم که تقریباً هیچکس خواهان آن نیست؛ جنگی که همه می‌‏دانیم قسمت اعظم نوع بشر را به دیار نیستی خواهد فرستاد. و با وجود این مانند خرگوشی که در برابر مار افسون شده باشد خیره خیره به خطر نگاه می‌‏کنیم بدون آنکه بدانیم برای جلوگیری از آن چه باید کرد؟ در همه جا داستان‌های مخوف از بمب اتمی و هیدروژنی و شهرهای با خاک‏ یکسان شده و قحطی و سبعیّت و درنده خویی برای یکدیگر نقل می‏‌کنیم؛ ولی با اینکه عقل حکم می‏‌کند که از مشاهده چنین دورنمایی بر خود بلرزیم، چون جزئی از وجودمان از آن لذّت می‌‏برد و شکافی عمیق روح ما را به دو قسمت سالم و ناسالم تقسیم می‌‏کند، برای جلوگیری از بدبختی تصمیم قاطعی نمی‏‌گیریم. چه تصمیمی؟ مگر بشر قادر است چنین تصمیمی بگیرد؟ هم او می‏‌گوید: دوره به وجود آمدن انسان نسبت به دوره تاریخی، طولانی، ولی نسبت به دوره‌‏های زمین‌شناسی کوتاه است. تصوّر می‏‌کنند انسان یک میلیون سال است که به وجود آمده. اشخاصی هستند و از آن جمله اینشتاین که به زعم آنها بسیار محتمل است که انسان دوره حیات خود را طی کرده باشد و در ظرف سنین معدودی موفّق شود با مهارت شگرف علمی خود، خویشتن را نابود کند. انصافاً اگر بر اساس علل مادّی و ظاهری قضاوت کنیم این بدبینی‌‏ها بسیار به‌جاست. فقط یک ایمان معنوی، ایمان به «امدادهای غیبی» و اینکه «جهان را صاحبی است خدا نام» لازم است که این بدبینی‌‏ها را زایل و تبدیل به خوشبینی کند و بگوید بر عکس، سعادت بشریّت، رفاه و کمال بشریّت، زندگی انسانی و زندگی مقرون به عدل و آزادی و امن و خوشی بشر، در آینده است و انتظار بشر را می‏‌کشد. اگر این بدبینی را بپذیریم واقعاً مسأله صورت عجیب و مضحکی به خود می‏‌گیرد؛ مثَل بشر، مثَل طفلی می‌‏شود که در اوّلین لحظه‌‏ای که قادر می‏‌شود چاقو به دست بگیرد، آن را به شکم خود می‏‌زند، خودکشی می‏‌کند و کوچک‌ترین حظّی از وجود خود نمی‌‏برد. حالا اگر بنا باشد که انسان به همین زودی با مهارت شگرف علمی خود، خود را نابود کند و اگر واقعاً انسان با قدرت علمی خود گور خود را به دست خود کنده باشد و چند گامی بیشتر تا گور خود فاصله نداشته باشد؛ اگر واقعاً چنین خودکشی اجتماعی در انتظار بشر باشد باید بگوییم خلقت این موجود بسی بیهوده و عبث بوده است. آری، یک نفر مادّی مسلک می‌‏تواند این چنین فکر کند، ولی یک نفر تربیت شده در مکتب الهی اینطور فکر نمی‌کند؛ او می‌گوید: ممکن نیست که جهان به دست چند نفر دیوانه ویران شود؛ او می‏‌گوید: درست است که جهان بر سر پیچ خطر قرار گرفته است، ولی خداوند همان طور که در گذشته- البتّه در شعاع کوچک‌تری- این معجزه را نشان داده، بر سر پیچ‌های خطر بشر را یاری کرده و از آستین غیب مصلح و منجی رسانده است، در این شرایط نیز چنان خواهد کرد، همان‌طور که پیامبر اعظم (ص) این اطمینان را برای بشریت داد: «وَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ‏ لِأَهْلِ‏ الْأَرْضِ‏ فَإِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَیْتِی ذَهَبَ أَهْلُ الْأَرْضِ» «اهل‌بیت من مایه امنیت و امان اهل زمین است، پس زمانی‌که آنان از زمین بروند، اهل زمین نیز از میان خواهند رفت».. لذا در جهان‌بینی انتظار، کار جهان عبث نیست، عمر جهان به پایان نرسیده است، هنوز اوّل کار است، دولتی مقرون به عدل و عقل و حکمت و خیر و سعادت و سلامت و امنیّت و رفاه و آسایش و وحدت عمومی و جهانی در انتظار بشریّت است، همان‌طور که پیامبر اخرالزمان این نوید قطعی را به بشریت داده است: «وَ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ حَتَّی یَخْرُجَ قَائِمُنَا فَیَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ‏ جَوْراً وَ ظُلْماً». در آن دولت، حکومت با صالحین است و انتخاب اصلح به معنی واقعی در آن صورت خواهد گرفت. روز بهروزی خواهد رسید (وَ اشْرَقَتِ الارْضُ بِنورِ رَبِّها: و زمین به نور پروردگارش روشن می‌شود)، روزی که: «اذا قامَ الْقائِمُ حَکَمَ بِالْعَدْلِ، ارْتَفَعَ فی أیّامِهِ الْجَوْرُ وَ أمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ، وَ اخْرَجَتِ الارْضُ بَرَکاتِها فَلَا یَجِدُ الرَّجُلُ مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ مَوْضِعاً لِصَدَقَتِهِ وَ لَا لِبِرِّهِ لِشُمُولِ الْغِنَی جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعالی‏: وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ». همان طور که ظهورهای گذشته پس از سختی‌هایی بوده، قطعاً این ظهور نیز پس از سختی‌ها و شدّت‌ها خواهد بود. همیشه برق‌ها در ظلمت‌ها می‌‏جهد. همان‌طور که امام علی به این نشانه‌ها اشاره فرموده و آثار رفاه و امنیت و عدالت و معنویت دولت الهی آن حضرت را این چنین بیان کرده است: «حَتَّی تَقُومَ‏ الْحَرْبُ‏ بِکُمْ عَلَی سَاقٍ بَادِیاً نَوَاجِذُهَا مَمْلُوءَةً أَخْلَافُهَا حُلْواً رَضَاعُهَا عَلْقَماً عَاقِبَتُهَا أَلَا وَ فِی غَدٍ وَ سَیَأْتِی‏غَدٌ بِمَا لَا تَعْرِفُونَ یَأْخُذُ الْوَالِی مِنْ غَیْرِهَا عُمَّالَهَا عَلَی مَسَاوِئِ أَعْمَالِهَا وَ تُخْرِجُ لَهُ الْأَرْضُ أَفَالِیذَ کَبِدِهَا وَ تُلْقِی إِلَیْهِ سِلْماً مَقَالِیدَهَا فَیُرِیکُمْ کَیْفَ عَدْلُ السِّیرَةِ وَ یُحْیِی مَیِّتَ الْکِتَابِ وَ السُّنَّةِ». در این خطبه امام علی نیز، از یک آینده سخت و خشم‌ناک و جنگ‌های وحشت‌زا یاد می‌‏کند، ولی در پایان این شب سیه، یک سپیدی میمونی را نوید می‌‏دهد. همان‌طور که قرآن کریم آینده بشریت و فرجام نهایی تاریخ را چنین روشن و زیبا ترسیم فرموده است: وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا آری، این است آرمان مکتب انتظار و فلسفه بزرگ مهدویّت؛ در عین اینکه پیش بینی یک سلسله حوادث و تکان‌های شدید و نابسامانی‌ها و کشتارها و بی‌‏عدالتی‌هاست، پیش بینی یک آینده سعادت بخش و پیروزی کامل عقل بر جهل، توحید بر شرک، ایمان بر شک، عدالت بر ظلم، سعادت بر شقاوت است؛ لذا نوید دِه و آرزو ساز و آرامش‌بخش است».

۳. آقای موحدی (کارشناس ارشد علوم تربیتی)؛

محسن موحدی آقای محسن موحدی، در مقاله «آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت» در این‌باره گفته است: «آرامش روحی و روانی از موضوع‌هایی است که در شاخص‌های انسان کامل، انسان سالم و انسان معیار، مورد توجه مکتب‌ها و دیدگاه‌های گوناگون بوده و درباره آن در متون و ادیان الهی، مطالب بسیاری مشاهده می‌شود.(...) آرامش روح و روان دو مفهوم دارد: مفهوم مثبت و مفهوم منفی؛ آرامشی که همراه با خلاقیت نباشد، آرامش منفی است و آرامشی که همراه با خلاقیت و جولان هیجانات مثبت باشد، آرامشی مثبت است. آرامش تهی از خلاقیت و حساسیت‌های روحی، آرامش مثبت نیست. در آیاتی از قرآن بر این نکته تأکید می‌شود که آرامش روحی با یاد خدا فراهم می‌آید. مانند: أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ و یا آیه ۲۳ سوره زمر اشاره دارد که بی‌تابی و حساسیت در برابر ذکر و آیات الهی، همراه با آرامش، نرمی و اطمینان پدید می‌آید و آرامشی را مفید و پسندیده می‌داند که پس از آگاهی و درک پدید آید. بنابراین، در منطق قرآنی و دینی، آرامشی مثبت است که همراه با حساسیت و نگرانی و بیم و اندوه باشد، نه آرامش آمیخته با سکون و بی‌تحرکی و بی‌احساسی در برابر حقایق و وقایع مهم. آرامشی ارزشمند است که همراه با حساسیت و اندیشه باشد و درون آن، نوعی ناآرامی مقدس به چشم می‌آید که از آن به آرامش در عین ناآرامی و آرامش آمیخته به ناآرامی تعبیر می‌شود. آرامش روحی و روانی در انسان، برخلاف آرامش در موجودات دیگر با معرفت و شناخت او پیوند خورده و در نتیجه موضوعی کاملاً فرهنگی است.(...) از این‌رو، آرامش روحی و روانی در اسلام، نه تنها از جنبه درونی، از جنبه‌های بیرونی هم مورد توجه است. اسلام، آرامش در سطح‌های بالا را محور می‌داند و تأکید می‌کند که اگر در آن سطح آرامش فراهم آید، ناآرامی‌های سطح‌های پایین‌تر جبران می‌شود. بر اساس مشخصات ارائه شده از آرامش روحی و روانی، باور به مهدویت، به شیوه‌هایی بر این عامل مهم انسانی تأثیر می‌گذارد: یکم. تکامل انسان در گرو وجود آرامش روح و روان است و باور به مهدویت، انسان سرگشته و متحیر ناآگاه از آینده را به چنان آرامشی رهنمون می‌سازد که سبب تکامل او می‌شود. دوم: از آنجا که باور به مهدویت، با آگاهی شکل می‌گیرد، بنابراین ضمن ایجاد آرامشی مثبت همراه با حساسیت و اندیشه، درون آن نوعی ناآرامی مقدس نیز وجود دارد. سوم: باور به مهدویت با معرفت و شناخت انسان پیوند دارد و به هدف‌گذاری در زندگی او منجر می‌شود، بنابراین آرامشی را که مخصوص انسان‌هاست و در روان‌شناسی از ویژگی‌های آن بحث می‌شود، به او ارزانی می‌کند. چهارم: باور به مهدویت، چنان آرامش سطح بالایی در انسان بی‌قرار ایجاد می‌کند که ناآرامی‌های سطح پایین‌تر را از بین می‌برد».

۴. سرکار خانم فقیهی مقدس؛

نفیسه فقیهی مقدس سرکار خانم نفیسه فقیهی مقدس، در مقاله «بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی» در این‌باره گفته است: «در فرهنگ شیعی، انتظار، اطمینان‌بخش و مایه آرامش انسان‌هایی است که به جامعه آرمانی موعود جهانی می‌‌اندیشند. آموزه‌های انتظار بر مبنای تصحیح رابطه انسان با خداوند استوار است، که در پی آن غایت‌اندیشی و اخرویت‌نگری مبنای فکریِ انسانِ منتظر می‌شود و او را از پوچی و بیهودگی می‌رهاند و به وی نشاط روحی عطا می‌کند. منتظر منجی می‌کوشد تا پیوند خود را با ریسمان متین و حصن حصین الهی محکم کند. او با آراستگی به زینت تقوا، خویش را از تیررس دام‌های شیطان رهانده و اطمینان قلب را با یاد الهی و دوری از شیطان به بار نشانده است. به عبارت دیگر می‌‌توان خدامحوری و درک حضور خداوند در زندگی انسان‌ها را از مهم‌ترین ویژگی‌های انتظار برشمرد. رئیس مکتب شیعه امام صادق (ع) ذیل آیات شریفه ۶٢-۶۴ سوره یونس چنین می‌فرمایند: ای ابا بصیر! خوش بر احوال شیعیان قائم ما که منتظر ظهور او در دوران غیبتش هستند و در دوران ظهور مطیع اوامر او می‌باشند. آنان دوستان خدایند و هیچ خوف و اندوهی بر آنان نیست. فقدان خوف و حزن در زندگی که عامل اصلی دست‌یابی به آرامش و بهداشت روان در خانواده است از یک سو به رهایی از تنهایی و پیوند قلبی و عاطفی انسان با امامی که ناظر بر اعمال و رفتار انسان بوده و در شدائد و سختی‌ها همراه اوست، بستگی دارد و نیز منوط به التزام به ویژگی‌های رفتاری انسان منتظر است. در کلام معصومین (ع) تمسک به دین الهی و دوری از شیطان، که از دیدگاه قرآن کریم از عوامل اصلی رسیدن به آرامش است از ویژگی‌های منتظرین راستین شمرده شده و امام صادق (ع) تمسک به دین الاهی و تقوا را از بایسته‌های دوران غیبت معرفی می‌‌نمایند. پیامبر (ص) نیز با پیش‌بینی آن چه در امت اسلام رخ می‌‌دهد بر ثبات قدم در دین و عدم تبعیت از شیطان که انسان را از مسیر اعتدال و سلامت روان خارج می‌‌کند تأکید می‌‌فرماید: "سوگند به آن کس که مرا به حق مبعوث کرده، قائم (ع) از فرزندان من در روزگاری غیبت می‌کند، تا اینکه اکثر مردم می‌گویند که به خدا سوگند نیازی به آل محمد (ص) نیست و گروه دیگر در ولادتش شک و تردید می‌کنند، پس هر آن که زمان او را درک کرد، باید به دین او تمسک یابد و راهی برای نبرد شیطان باقی نگذارد تا او را از ملت و آئین من خارج نماید". افزون بر کار ویژه غایت‌گرایانه و نقش آن در آرامش روانی انسان، در نصوص دینی منتظران فرج به گشایش در امور و رهایی از تنگناهای زندگی بشارت داده شده‌اند. بنابر منقول امام محمد باقر (ع) با سوگند به پروردگار، رهایی و گشایش در امور را به منتظران ظهور وعده داده‌اند و بر کسانی که به احیای تعالیم اهل بیت (ع) همت گمارند درود و رحمت نثار کرده‌اند».

پرسش‌های وابسته

1. مثبت‌اندیشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
2. معنا‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
3. ثبات شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت‌ روانی به چه معناست؟ (پرسش)
4. وحدت شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
5. هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
6. احساس نشاط به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
7. آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
8. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
9. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
10. احساس امید به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
11. احساس عزت نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
12. احساس خودباوری و اعتماد به نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
13. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
14. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
15. رشد شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
16. رشد روحیه خودمهارگری و مدیریت عواطف به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
17. رشد روحیه هدف‌مندی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
18. رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
19. رشد روحیه و میل به فضائل اخلاقی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
20. رشد روحیه محبت و عشق‌ورزی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
21. رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
22. رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
23. رشد روحیه مسئولیت‌پذیری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
24. اصلاح سبک زندگی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
25. اشتیاق به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)
26. محبت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

1. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
   1. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
   4. آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
3. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
4. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)