رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه
تعداد پاسخ	۳ پاسخ

رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

اهمیت روحیۀ انسجام در سلامت روانی افراد

• در ادبیات روان‌شناسی، از "روحیۀ انسجام و هم‌گرایی با جامعه"، به "احساس تعلّق به گروه" تعبیر شده است. احساس تعلّق فرد به گروه و توجه به نقش فعال خود در جامعه، که مکتب انتظار با اهداف جهان شمول و ایجاد پیوندهای معنوی بین افراد آن را تقویت می‌کند، دارای اهمیت زیاد در سلامت روانی انسان است.

چیستی انسجام اجتماعی

• انسجام و همگرایی اجتماعی، احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردار باشند و شامل پیوندهای انسانی و برادری بین انسان‌ها حتی وابستگی متقابل حیات و منافع آنها می‌‌شود. سطح بالای انسجام، زمانی است که کنش‌های افراد، اخلاقی و معطوف به یک جمع باشد. در این کنش‌ها مسئولیت و وفاداری در قبال دیگران به حد اعلای خود می‌‌رسد. انسجام اجتماعی، بر افزایش حجم و فراوانی تعامل و ارتباط متقابل اجتماعی و میزان اعتماد افراد جامعه نسبت به یکدیگر دلالت دارد و این از مشخصه‌های جامعۀ منتظر است که در آرزوی رسیدن به جامعۀ عصر ظهور، راه می‌‌پیماید.

رابطۀ باور به منجی موعود و شکل‌گیری انسجام اجتماعی

• در ایجاد و پیدایش احساس تعلق به گروه که به نظر روان شناسان برای بهداشت و سلامت روانی افراد مفید است، گاهی عوامل عاطفی بیرونی، انسان‌ها را بر انگیخته و افراد بر اساس آن با یکدیگر هم گروه و متحد می‏شوند. در برخی موارد، این عوامل، شامل عواطف ملی مانند: هم‌وطنی، هم‌زبانی، هم‌نژادی است که تا حدی دل‌های‌ افراد را به هم دیگر نزدیک و مأنوس می‏‌کند، امّا این گونه انس و الفت‌ها خیلی مستحکم و با دوام نیست. آن عاملی که واقعاً افراد را هم‌دل و هم‌روح می‏‌کند ایمان به آرمان واحد الهی است. باور به منجی‌ موعود‌ را می‌توان یکی از عناصر هویت‎ساز برشمرد که موجب شکل‌گیری هویت جمعی جهانی خواهد شد؛ به طوری‌ که‌ این‌ باور می‌تواند، هویت جهانی و فراملی را در عرصۀ جهانی به وجود آورد؛ زیرا‌ اجتماع‌ همۀ پیروان ادیان الهی حول محورِ باور به منجی موعود (با هر تفسیری که از‌ آن‌ اراده‌ شود)، از نظر جامعه‎شناختی، تعلق خاطر را نسبت به آن به دنبال خواهد‌ داشت‌ و می‌تواند هویت جهانی و فراملی را شکل دهد و موجب شود تا پیروان ادیان در‌ سایۀ‌ آن‌ با همدیگر دارای زندگی مسالمت‎آمیز باشند.

راهکارهای باور به منجی موعود در‌ ایجاد‌ انسجام اجتماعی

• مهم‌ترین راهکارهای باور به منجی موعود در‌ ایجاد‌ انسجام اجتماعی میان پیروان ادیان، تکیه بر باور مشترک‌ بین الادیانی و ایجاد هویت مشترک بین‌ پیروان‌ ادیان و مذاهب است.

رابطۀ انسجام اجتماعی با اعتقاد به حضور و بقاء منجی موعود

• روانشناسان اجتماعی، رهبری را فرایندی می‌دانند که طی آن یکی از اعضا برای نیل به اهداف ویژۀ گروه سایر اعضا را تحت تأثیر قرار می‌دهد و معتقدند در فرآیند رهبری، رهبر بیشترین تأثیر را بر اعضای گروه دارد. حضور و بقاء رهبر دارای آثار روانی بسیاری است که نمونۀ بارز آن در جریان جنگ اُحُد اتفاق افتاد. آن زمان که لشکریان اسلام با شنیدن شایعه کشته شدن حضرت رسول (ص) دچار رخوت و سستی شدند عده‌ای عقب‌نشینی و عده‌ای هم پا به فرار گذاشتند اما با تکذیب این شایعه مسلمین از گوشه و کنار کوه احد دوباره گردهم آمدند و به مبارزه پرداختند و سرانجام هم به پیروزی رسیدند. اثر بالندگی جامعه با حضور رهبر به حدی است که دشمنان اسلام سِرّ سربلندی مسلمانان را حضور رهبری (امام زمان (ع)) می‌دانند.

نتیجه گیری

• در نتیجه، احساس تعلّق فرد به گروه و توجه به نقش فعال خود در جامعه، که مکتب انتظار با اهداف جهان شمول و ایجاد پیوندهای معنوی بین افراد آن را تقویت می‌کند، دارای اهمیت زیاد در سلامت روانی انسان است. انسجام، به معنای احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردار باشند. باور به منجی موعود یکی از عناصر هویت‎ساز است که موجب شکل‌گیری انسجام اجتماعی در جامعۀ مهدوی خواهد شد.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد؛

محمود ملکی راد حجت الاسلام و المسلمین محمود ملکی راد، در مقاله «نقش مهدویت در تحکیم نظام اجتماعی عصر غیبت» در این‌باره گفته است: «باور به منجی‌ موعود‌ را می‌توان یکی از عناصر هویت‎ساز برشمرد که موجب شکل‌گیری هویت جمعی جهانی خواهد شد؛ به‌طوری‌ که‌ این‌ باور می‌تواند، هویت جهانی و فراملی را در عرصه جهانی بوجود آورد؛ زیرا‌ اجتماع‌ همه‌ پیروان ادیان الهی حول محور باور به منجی موعود با هر تفسیری که از‌ آن‌ اراده‌ شود، از نظر جامعه‎شناختی، تعلق خاطر و باور مشترک را نسبت به آن به‌دنبال خواهد‌ داشت‌ و می‌تواند هویت جهانی و فراملی را شکل دهد و موجب شود تا پیروان ادیان در‌ سایه‌ آن‌ با همدیگر دارای زندگی مسالمت‎آمیز باشند. مهم‌ترین راهکارهای باور به منجی موعود (مهدویت) در‌ ایجاد‌ انسجام اجتماعی میان پیروان ادیان به قرار ذیل است: از راه تکیه بر‌ باور‌ مشترک‌ بین الادیانی: باور اقوام مختلف و ملل گوناگون‌ به منجی موعود می‌تواند‌ هویت‌ بین الادیانی ایجاد کند و موجب‌ انسجام‌ و همبستگی پیروان ادیان شود و در نگاه اسلامی، این باور می‌تواند هویت بین مذهبی‌ ایجاد‌ کند و همبستگی پیروان مذاهب مختلف‌ اسلامی‌ را‌ محقق کند از‌ راه‌ ایجاد هویت مشترک بین‌ پیروان‌ ادیان و مذاهب: عوامل‌ و عناصر‌ مختلفی‌ در‌ ایجاد‌ هویت تأثیرگذارند. تکیه‌ بر‌ ارزش‌های مشترک دینی یکی از عناصر مهم آن بشمار می‌رود. یکی از این ارزش‌های مشترک، باور‌ به‌ منجی‌ موعود است. این باور موجب می‌شود تا‌ در‌ بین‌ پیروان‌ ادیان‌ و اقوام‌ مختلف و فرهنگ‌های گوناگون، نقطه اشتراکی ایجاد شود و با گرد هم آوردن آنها حول این اعتقاد، موجب شکل‌گیری هویت جمعی آنان شود. ایجاد هویت مشترک و احساس آن در‌ بین پیروان ادیان گوناگون، می‌تواند زندگی مسالمت‎آمیز پیروان ادیان را به‌دنبال داشته باشد و به تحقق انسجام اجتماعی کمک نماید».

۲. حجت الاسلام و المسلمین انصاری؛

رضا انصاری حجت الاسلام و المسلمین رضا انصاری، در مقاله «پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار» در این‌باره گفته است: «روانشناسان اجتماعی رهبری را فرایندی می‌دانند که طی آن یکی از اعضا برای نیل به اهداف ویژه گروه سایر اعضا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. و معتقدند که در فرآیند رهبری رهبر بیشترین تأثیر را بر اعضا گروه دارد (هرچند سایر اعضا نیز بی‌تأثیر بر رهبر نمی‌باشند). در فرآیند رهبری صفات رهبر نقش و تأثیر بسزایی در گروه دارد مخصوصاً اگر آن رهبر جنبه "فرهمندی" یا به تعبیر لاتین آن "کاریزماتیک" داشته باشد چرا که رهبران کاریزما دارای ویژگی‌هایی چون بصیرت، آرمان‌گرایی، صداقت، بیان شورانگیز، استعارات و تشبهات هیجان‌انگیز می‌باشند. از دیدگاه دینی مخصوصاً با نگاه شیعی رهبری نقش بسیار قابل ملاحظه‌ای دارد و از رهبران دینی این‌گونه یاد می‌شود «...وَ قَادَةَ الْأُمَمِ... وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ وَ أَرْكَانَ الْبِلَادِ». "یعنی شما (ائمه (ع)) قاده و رهبر مردم هستید و سیاستگزاران عباد الهی و ستون امت می‌باشید. حضور و بقاء رهبر هرچند که ممکن است آن رهبر بیمار یا در دسترس نباشد دارای آثار روانی بسیاری است که نمونه بارز آن در جریان جنگ اتفاق افتاد آن زمان که لشکریان اسلام با شنیدن شایعه کشته شدن حضرت رسول (ص) دچار رخوت و سستی شدند عده‌ای عقب‌نشینی و عده‌ای هم پا به فرار گذاشتند اما با تکذیب این شایعه مسلمین از گوشه و کنار کوه احد دوباره گردهم آمدند و به مبارزه پرداختند و سرانجام هم به پیروزی رسیدند. اثر بالندگی جامعه با حضور رهبر به حدی است که دشمنان اسلام سرّ سربلندی مسلمانان را حضور رهبری می‌دانند: میشل فوکو در بحث مبارزه با تفکر مهدی باوری ابتدا قیام امام حسین (ع) و بعد هم انتظار امام زمان (ع) را دو عامل پایداری شیعه معرفی می‌کند. در کنفرانس تل اویو نیز افرادی چون برنارد لویس مایکل ام جی. مارتین کرامر بر این نکته تأکید داشتند که شیعیان با امام حسین قیام می‌کنند و با اسم امام زمان هم قیامشان را حفظ می‌کنند(...) باری دشمنان اسلام و شیعیان با شناسایی عوامل موفقیت‌آمیز و پیروز کننده شیعیان در طول تاریخ با شمشیر فقط برهنه به میدان نیامده‌اند که با انواع و اقسام ابزارهای فرهنگی و در سدد مقابله بر آمده‌اند و راهکارهایی از قبیل ترویج خرافات، فرقه و مکتب‌سازی و ترویج خواب و رؤیا و با سرگرم نمودن مردم به لهو و لعب و ایجاد و یأس و ناامیدی و سرخوردگی می‌خواهند تا این باور سبز و آرامش‌بخش را، و این ساحل امن و خرم را از شیعیان پس‌گیرند. خیمزدار می‌گوید: قولی که چنین اعتقادی دارد (که هر لحظه منتظر ظهور حق و امام مطلق هستند) را می‌توان کشتار کرد اما مطیع نمی‌توان ساخت. پس بر منتظران مهدی است که با شناخت توطئه‌های دشمن همچنان تمسک به ریسمان و حبل الهی یعنی امامت داشته باشند و لحظه از آن دور نشوند که سرانجام جدای و غفلت شکست و نابودی می‌باشد».

۳. حجت الاسلام و المسلمین نظری شاری؛

عبدالله نظری شاری حجت الاسلام و المسلمین عبدالله نظری شاری، نویسنده مقاله «نقش انتظار در بهداشت روانی» در این‌باره گفته است: «در ادبیات روان‌شناسی، از "روحیه انسجام و هم‌گرایی با جامعه"، به "احساس تعلّق به گروه" تعبیر شده است. احساس تعلّق فرد به گروه و توجه به نقش فعال خود در جامعه، که مکتب انتظار با اهداف جهان شمول و ایجاد پیوندهای معنوی بین افراد آن را تقویت می‌کند، دارای اهمیت زیاد در سلامت روانی انسان است. بسیاری از روان شناسان به اهمیت روابط انسانی به منظور تأمین سلامت و بهداشت روانی توجه کرده‌اند. مثلاً آلفرد آدلر کوشیده است بیماران روانی خود را راهنمایی کند که به دیگران توجه کنند و برای تأمین امکانات رفاهی و کمک به نیازمندان بکوشند. آدلر بر این نظر بود که بیماران روانی هر چه در درون جامعه بیش‌تر و رابطه‌اش با مردم بهتر باشد بیماریش زودتر درمان خواهد شد. آدلر در این خصوص می‌گوید: "... هدف من از تمام این تلاش‌ها جلب توجه بیماران خود نسبت به دیگران است، زیرا وقتی بیمار، درون گروه خویش جای گرفت و با افراد گروه به طور فعال هم‌کاری و مساعدت کرد، در واقع سلامت خود را باز یافته است. به نظر من مهم‌ترین موضوعی که دین و مذهب به آن سفارش کرده است، دوست داشتن همسایه و دیگر هم نوعان و کمک کردن به آنان است. فردی که از مساعدت دیگران سرباز می‌زند شایسته است که سختی‌‌ها و مشکلات بر او فرو ببارد. تمام آن‌‌چه که زندگی از فرد می‌خواهد این است که انسان مفید و تولید کننده و دوست‌‌دار مردم باشند و در محبت به دیگران بکوشد". در ایجاد و پیدایش احساس تعلق به گروه که به نظر روان شناسان برای بهداشت و سلامت روانی افراد مفید است، گاهی عوامل عاطفی بیرونی، انسان‌ها را بر انگیخته و افراد بر اساس آن با یک‌دیگر هم گروه و متحد می‏شوند. این عوامل، گاهی عواطف ملی مانند: هم‌وطنی، هم‌زبانی، هم‌نژادی است که تا حدی دل‌های‌ افراد را به هم دیگر نزدیک و مأنوس می‏‌کند، امّا این گونه انس و الفت‌ها خیلی مستحکم و با دوام نیست. آن عاملی که واقعاً افراد را هم‌دل و هم‌روح می‏‌کند ایمان به آرمان واحد الهی است. هرگز تاریخِ جهان، اتحاد و هم‌بستگی را که در میان هم دین‌ها و هم‏ایمان‌ها بوده است در میان گروه‌‌های دیگر نشان نداده است که خودشان را مانند پیکر واحد، یکی ببینند. در صدر اسلام، زمانی که مسلمین تحت فشار شدید مشرکین مکه، همه‌ اموال و دارایی خودرا در آن شهر جا گذاشته و برای حفظ جان خود به مدینه مهاجرت کردند، ساکنین مدینه چنان عطوفت و احساس هم‌دلی و هم‌بستگی از خود نشان دادند که در تاریخ بی‌‌همتاست. انصار مدینه نه تنها اموال و دارایی خودرا با مهاجرین قسمت کردند و آنان را در خانه‌های‌ خود جای دادند، بلکه در موارد بسیار خودشان از خانه‌های‌ خویش بیرون آمده و زیر درختان خرما زندگی می‌کردند، امّا مهاجرین را در خانه‌های‌ خود نشانده بودند. این اندازه احساس تعلق به گروه و ابراز هم‌دلی در جای پدید می‌آید که یک عامل نیرومند معنوی انسان‌ها را از جهت روانی به هم بافت و پیوند دهد به گونه‌ای که آنها واقعاً درد و نیاز دیگری را درد و نیاز خودش احساس کنند. چنان‌که امیرالمؤمنین امام علی فرمود: «اوْ ابیتَ مِبْطاناً وَ حَوْلی بُطونٌ غَرْثی‏ وَ اکْبادٌ حَرّی‏ اوْ اکونَ کَما قالَ الْقائِلُ» با انگیزه‌های‌ ملی‌گرایی یا ترفندهای سیاسی، یا با عوامل مادی وجاذبه‌ پول، یا با قدرت زور، هرگز ممکن نیست چنین هم‌بستگی و اتحادی را به وجود آورد! چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ اگرعامل ایمان نمی‌‏بود و می‏‌خواستی این جمعیت را با پول متحد کنی، اگر تمام ثروت‌های‌ جهان را به آنان می‏دادی محال بود چنین متحد بشوند؛ بلکه دادن ثروت، چه بسا سبب اختلاف می‏‌شود. با جاذبه‌ ثروت می‏‌شود عده‏ای را دور خود جمع کرد، ولی جاذبه‌ ثروت و قدرت پول امکان ندارد بتواند افراد را با هم‌دیگر برادر کند. وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ اما خدا میان این‌‌ها با نیروی ایمان هم‌بستگی و الفت به وجود آورد. خدا غالب و حکیم است». پیغمبر اکرم با آن تشبیه عالی در مورد چنین اتحاد و هم‌بستگی بیان فرمود: «مَثَلُ الْمُؤْمِنینَ فی تَوادُدِهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ اذَا اشْتَکی‏ مِنْهُ عُضْوٌ تَداعی‏ لَهُ سایرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمّی» یعنی مَثَل اهل ایمان مَثَل یک پیکر است. آن‌‌ها به منزله اجزای یک پیکرند که اگر عضوی به درد آید سایر عضوها با تب و بیداری با او هم‌دردی می‏کنند». به گفته مولانای بلخی روح ایمان جسم‌های افراد مؤمن را همچون پیکر واحد و یگانه به هم پیوند می‌دهد. از یک‌سو در جامعه ایمانی انتظار، که مؤمنان برادران معنوی هم تلقی می‌شوند، که دل‌‌های آنان سرشار از محبت و مودت نسبت به هم‌دیگراست، اظهار دوستی مؤمنان و مسلمانان به یک‌دیگر و گردهمایی و اتحاد صفوف آنان در مراسمات مذهبی مانند عاشورا و تاسوعا و اربعین حسینی و جشن‌های مذهبی مثل نیمه شعبان، از یک طرف باعث رشد عاطفه‌ نوع دوستی، و تقویت و تشویق مردم به ایثار و رعایت منافع جمعی و به طور کلی جامعه می‌شود؛ و از طرف دیگر، حالت‌های منفی و انفعالیِ نفرت و کینه‌توزی و انگیزه‌های ظلم، تجاوز، و تمایل به حب ذات و خودخواهی را تضعیف می‌کند. شکی نیست که توانایی دوست داشتن مردم و انجام کار نیک و مفید برای جامعه، سبب تقویت "احساس تعلّق به گروه" و از بین رفتن احساس انزوا و تنهایی – که بیماران روانی از آن رنج می‌برند- می‌شود. از سوی دیگر در جامعه جهانی انتظار، شناخت مکتب و فهم فلسفه‏ انتظار و ایمان و به تحقّق آرمان‌های والای آن، به "انسان منتظِر" این بینش ژرف و وسیع را می‌بخشد که، فرهنگ انتظار و دکترین مهدویت، یک تِز انحصاری و فرهنگ فرقه‌ای نیست که مخصوص شیعیان باشد، بلکه معطوف به اداره‌ جهان و سر نوشت همه انسان‌ها و مربوط به فرهنگ جهانی و فلسفه‌ تاریخ ‌است، و پیام آن هدایت‌گر ‌انسان‌ و آرمان آن نجات‌بخش جهان است. لذا، در سراسر جهان مخاطب دارد، و سخنان آن در میان تمام جوامع انسانی شنیده می‌شود. چنین بینش ژرف و باور وسیع، به "جامعه‌ منتظِر" این ویژگی را می‌بخشد که در آن تمام مرزها و موانعی که انسان‌ها را از پیوست و پیوند و احساس تعلّق به هم دیگر باز می‌دارد، فرو می‌ریزد، و احاد افراد در جامعه‌ منتظِر، روابط شان چنان به هم‌دیگر نزدیک می‌شود و اشتراک شان در سرنوشت یک‌دیگر، چنان به هم دیگر گِرِه می‌خورد و هم‌دردی و هم‎کاری و هم‎دلی‏شان به آن‌‌جا می‌رسد که حکم اعضای یک پیکر را پیدا می‌کنند. لذا، همه محرومان و مستضعفان جهان، برای تغییر سرنوشت عالَم در سایه رهبری امام مهدی (ع) در صف واحدی قرار می‌گیرند و با عزم پولادین و شکست ناپذیر، سرنوشت نهایی جهان را به نفع خود و برچیده شدن ظلم و شرک و نفاق و استکبار رقم می‌زنند و خداوند چنین جامعه را ستوده و دوست دارد: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ روشن است که چنین گرایش‌های‌ نیرومند انسانی و احساس تعلّق به جامعه‌ جهانی انتظار، که با لطف و محبت و ایثار و اعتماد و فداکاری همراه است آثار تخریبیِ تنش و فشار‌های‌ روانی جریان استکبار را بر مستضعفین و جامعه انتظار کاهش می‌دهد، و انسان‌های‌ منتظِر در سراسر جهان، با امید به لطف و عنایت و یاری خداوند و پشتوانه‌ هم‌دیگر، موقعیت‌های‌ فشار و تنش و بحران را کنترل کرده و بهتر می‌توانند با رویدادهای فشارزا مقابله کنند. از طرف دیگر، در "جامعه‌ جهانی انتظار"، التزام و گرایش شدید به آرمان‌های جهان شمول و اهداف والا و فراگیر و معطوف به همه بشریت و تمام جهان وجود دارد، این ویژگی‌ها، نشانگان مهمی در رشد روانی و سلامت و رشد شخصیت افراد است».

۴. آقای موحدی (کارشناس ارشد علوم تربیتی)؛

محسن موحدی آقای محسن موحدی، نویسنده مقاله «آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت» در این‌باره گفته است: «انسجام و همگرایی اجتماعی، احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردار باشند و شامل پیوندهای انسانی و برادری بین انسان‌ها به طور کلی و حتی وابستگی متقابل حیات و منافع آنها است. انسجام اجتماعی دلالت بر توافق جمعی میان اعضای یک جامعه دارد که حاصل پذیرش، درونی کردن نظام آموزشی وهنجاری یک جامعه و وجود تعلق اجتماعی (احساس«ما» بودن) و تراکمی از وجود تعامل گر میان افراد آن جامعه است. سطح بالای انسجام، زمانی است که کنش‌های افراد، اخلاقی و معطوف به یک جمع باشد. در این کنش‌ها مسئولیت و وفاداری در قبال دیگران به حد اعلای خود می‌‌رسد. انسجام اجتماعی، بر افزایش حجم و فراوانی تعامل و ارتباط متقابل اجتماعی و میزان اعتماد افراد جامعه نسبت به یکدیگر دلالت دارد و این از مشخصه‌های جامعه منتظر نیز می‌‌باشد که در آرزوی رسیدن به جامعه عصر ظهور راه می‌‌پیماید».

پرسش‌های وابسته

1. مثبت‌اندیشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
2. معنا‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
3. ثبات شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت‌ روانی به چه معناست؟ (پرسش)
4. وحدت شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
5. هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
6. احساس نشاط به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
7. آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
8. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
9. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
10. احساس امید به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
11. احساس عزت نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
12. احساس خودباوری و اعتماد به نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
13. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
14. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
15. رشد شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
16. رشد روحیه خودمهارگری و مدیریت عواطف به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
17. رشد روحیه هدف‌مندی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
18. رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
19. رشد روحیه و میل به فضائل اخلاقی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
20. رشد روحیه محبت و عشق‌ورزی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
21. رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
22. رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
23. رشد روحیه مسئولیت‌پذیری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
24. اصلاح سبک زندگی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
25. اشتیاق به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)
26. محبت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

1. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
   1. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
   4. آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
3. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
4. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)