رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟
رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	رشد روحیه اخلاق‌مداری
تعداد پاسخ	۱ پاسخ
	v; t; e;

رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

حجت الاسلام و المسلمین رضا انصاری، در مقاله «پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار» در این‌باره گفته است:

«انسانی که منتظر حکومت صالحان است و انتظار درک آن را دارد باید خود نیز صالح باشد چرا که علة الإنضمام انسية^[۱] پیرو مهدی بودن جز با خودسازی و تقوی ممکن نیست و اصولاً عشق و علاقه و پیوند با چیزی، باعث هسمویی و همرنگی بین عاشق و معشوق می‌گردد. و محبت و علاقه است که منجر به حرکت به‌سوی اهداف می‌گردد و انسان عاشق پیوسته دلواپس و مضطرب است که نکند محبوبش از دست او دلگیر گردد و یا فلان کار و حرکت را نپسندد. و باید دانست که محقق خواهد شد وعده الهی مبنی بر حکومت مستضعفان و صالحان است؛ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ^[۲]. که در ادامه همین آیه خداوند چند مورد از اعمال و کارهای صالحان را از جمله نماز و زکات و اطاعت رسول را بر می‌شمرد.»^[۳].

پاسخ‌های دیگر

۱. آقای محمدی (کارشناس ارشد ادیان)؛

آقایان ناصر محمدی و احمد رضا مفتاح، در مقاله «نقش باور به مهدویت در معنابخشی زندگی فردی» در این‌باره گفته‌اند:

«"اخلاق" در همه زمان‌ها به عنوان نمود دینداری‌ و انسانیت‌ در هر دینی، مرام و مسلکی‌ مورد‌ توجه بوده و هر کسی که در زندگی دنبال حقیقت است به این ندای عقل و وجدان خود پاسخ داده و اخلاق را بعد جدایی‌ناپذیر زندگی می‌داند‌.

خداوند در مورد آخرین فرستاده خویش در قرآن کریم می‌فرماید: وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ^[۴]. و این‌ اهمیت تا قیام قیامت برپاست چنان‌که حضرت پیامبر (ص) در حدیثی خبر می‌دهند: "اگر یک روز از دنیا باقی نمانده باشد، خداوند مردی را بر می‌انگیزد که نامش نام من و خلق و خوی‌اش‌ مانند‌ من است"^[۵].

منتظران نیز با تأسی از آقای خود این سجایای اخلاقی را در خود، پرورانده و زمینه را برای ظهور آن حضرت آماده می‌کنند؛ چنان‌که حضرت‌ امام‌ جعفر صادق (ع) در حدیثی می‌فرمایند: "هرکس بخواهد در شمار منتظران حقیقی آن عدلِ منتظَر باشد، باید پارسایی پیشه کند و متخلق به مکارم اخلاق گردد"^[۶].

همچنین‌ پیامبر‌ اکرم (ص) می‌فرماید: "کامل‌ترین مؤمنین در ایمان نیکو خلق‌ترین‌شان است"^[۷].

این پرورش اخلاقی در منتظران به منتها درجه خود خواهد رسید چنان‌که جور و ظلم نیز تا ظهور‌ حضرت‌ مهدی (ع) به نهایت خود خواهد رسید‌. شهید‌ مطهری‌ روایتی از شیخ صدوق می‌آورد، مبنی بر اینکه منظور از فراگیر شدن ظلم، آن است که هر یک از شقی و سعید‌، گروه‌ حق‌ و باطل، به نهایت کار خود می‌رسند^[۸]. این‌گونه است که هر روز اخلاق در وجود منتظران متبلورتر می‌شود تا اینکه معنای زندگی در نظرشان پر معنی‌ گردد‌.

امام‌ صادق (ع) در این‌باره می‌فرماید: "هرکس می‌خواهد در شمار منتظران حقیقی‌ باشد باید پارسایی پیشه کند و متخلق به مکارم اخلاق باشد"^[۹].

چنان‌که امام زمان (ع) خود‌ نیز‌ در‌ نامه‌ای به شیخ مفید، علت غیبت و طولانی شدن غیبت‌شان را جز‌ در‌ همین امر نمی‌دانند و می‌فرمایند: "باید بدانند که جز برخی رفتارهای ناشایسته آنان که ناخوشایند ماست و ما‌ آن‌ عملکرد‌ را زیبنده شیعیان نمی‌دانیم، عامل دیگری ما را از آنان دور نمی‌سازد‌"^[۱۰].

"پیرو حقیقی امام" بودن ارزشی است که منتظران دارای راهنما و رهبری بوده‌ و تحت‌ ولایت‌ مطلقه ایشان قرار می‌گیرند؛ چنان‌که امام باقر (ع) می‌فرمایند: "اگر شما چنان باشید که ما‌ سفارش‌ کرده‌ایم و از امر ما سرپیچی نکنید، اگر در آن حال کسی از شما‌ پیش‌ از‌ ظهور قائم ما بمیرد، شهید خواهد بود و اگر حضرت را درک کند و در رکاب‌ او‌ به شهادت برسد پاداش دو شهید را دارد..."^[۱۱]»^[۱۲].

۲. آقای موحدی (کارشناس ارشد علوم تربیتی)؛

آقای محسن موحدی، نویسنده مقاله «آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت» در این‌باره گفته است:

«روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی قابل ارائه است چرا که یکی از عرصه‌های مهمی که در موضوع انتظار جایگاه مهمی دارد مقوله اخلاق است به گونه‌ای که حضرت امام صادق اخلاق مداری را از شروط اساسی برای احراز شایستگی قرار گرفتن در زمره اصحاب و یاران قائم آل محمد (ع) دانسته و می‌فرماید:«مَنْ سَرَّهُ أَنْ یکونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْینْتَظِرْ وَ لْیعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ»^[۱۳]. علت اصلی محرومیت ما از خورشید امامت مهدی موعود (ع) وجود نابسامانی‌های فردی و اجتماعی است که موجب رفتارهای غیر دینی و غیر منطقی شده است و همین امر بسان ابری تیره مانع از ظهور امام شده است. این نابسامانی همان چیزی است که به بد اخلاقی یا فقدان اخلاق تعبیر می‌شود و از بزرگترین موانع ظهور به شمار می‌آید.^[۱۴]

پس در اصل این مطلب که منتظران مهدی موعود (ع) در روند زمینه‌سازی ظهور باید متخلق به اخلاق نیکو شوند سخنی نیست اما غفلت از حیطه‌ها و عرصه‌های اخلاقی انجام شده است و همین بی‌توجهی موجب شده تا اصلاحاتی که در زمینه اخلاق صورت می‌گیرد معمولاً ناقص و سطحی است چه این که برخی اخلاق را فقط به مسائل شخصی تنزل داده و برخی دیگر فقط آن را در زمینه روابط اجتماعی و آن هم در برخوردهای مناسب با دیگران خلاصه نموده‌اند. این درست است که علم اخلاق، علمی است که صفات نفسانی خوب و بد و اعمال و رفتار اختیاری متناسب با آنها را معرفی می‌کند و شیوه تحصیل صفات نفسانی خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات نفسانی بد و اعمال ناپسند را نشان می‌دهد.^[۱۵] اما در عین حال نباید از حیطه‌‌های اخلاق که در زمینه ارتباط سه گانه خدا، خود و مخلوقات- اعم از انسان، حیوان، گیاه و جماد- است غافل شد. بلکه باید اهداف مورد نظر اخلاقی در تمام این عرصه‌های را از متون دینی استخراج کرد. پس سخن از اخلاق با هر رویکردی نمی‌تواند کارکرد مؤثری برای منتظران داشته باشد بلکه صحبت از چنین اخلاقی باید با رویکرد انتظار محور و در راستای زمینه‌سازی ظهور تشریح شود؛ اهداف آن واکاوی شود و سپس راهکارهای دستیابی به این اهداف تبیین و در آخر نسبت به پیمودن این ‌راه تا رسیدن به اهداف مورد نظر متعهدانه تلاش شود؛ چنین رویکردی در اخلاق تعبیر به اخلاق منتظرانه یا اخلاق زمینه ساز نامیده می‌شود که منظور از آن اوصاف و افعال اخلاقی است که مقدماتی ایجاد می‌کند تا شرایط فردی و اجتماعی برای تحمل ولایت معصوم و ظهور امام فراهم آید.^[۱۶]»^[۱۷].

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

پانویس

↑ این یک قاعده فلسفی است که در کتب فلسفی بدان تعبیر شده است.
↑ «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند- چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بی‌گمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار می‌دارد و (حال) آنان را از پس هراس به آرامش بر می‌گرداند؛ (آنان) مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نمی‌گردانند و کسانی که پس از این کفر ورزند نافرمانند» سوره نور، آیه ۵۵.
↑ انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص ؟؟
↑ «و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.
↑ موسوی اصفهانی، محمدتقی، مکیال المکارم، ج۱، ص۱۱۳.
↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۴.
↑ الغازی، داود بن سلیمان، مسند الرضا، ص۹۵.
↑ مطهری، مرتضی‌، قیام‌ و انقلاب مهدی (ع)، ص۶۶.‌
↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۴.
↑ مجلسی‌، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۵۳، ۱۷۶.
↑ طوسی، محمد بن حسن، امالی‌، ج۱، ص۲۳۶.
↑ محمدی، ناصر و مفتاح، احمد رضا، نقش باور به مهدویت در معنابخشی زندگی فردی، ص۲۲۱-۲۲۳.
↑ - نعمانی، محمد ابن ابراهیم، الغیبه، ترجمه محمد جواد غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۷، ص ۲۰۰.
↑ - فریدونی، حسین، اخلاق منتظر، قم، نبا، ۱۳۸۸، ص ۲۹.
↑ - دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، تهران، انتشارات معارف ۱۳۹۷، ص ۱۶.
↑ - محدثی، جواد، زندگی مهدوی، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، ۱۳۹۲، صص ۱۳۴-۱۳۳.
↑ مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت

[1] این یک قاعده فلسفی است که در کتب فلسفی بدان تعبیر شده است.

[2] «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند- چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بی‌گمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار می‌دارد و (حال) آنان را از پس هراس به آرامش بر می‌گرداند؛ (آنان) مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نمی‌گردانند و کسانی که پس از این کفر ورزند نافرمانند» سوره نور، آیه ۵۵.

[3] انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص ؟؟

[4] «و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.

[5] موسوی اصفهانی، محمدتقی، مکیال المکارم، ج۱، ص۱۱۳.

[6] مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۴.

[7] الغازی، داود بن سلیمان، مسند الرضا، ص۹۵.

[8] مطهری، مرتضی‌، قیام‌ و انقلاب مهدی (ع)، ص۶۶.‌

[9] مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۴.

[10] مجلسی‌، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۵۳، ۱۷۶.

[11] طوسی، محمد بن حسن، امالی‌، ج۱، ص۲۳۶.

[12] محمدی، ناصر و مفتاح، احمد رضا، نقش باور به مهدویت در معنابخشی زندگی فردی، ص۲۲۱-۲۲۳.

[13] - نعمانی، محمد ابن ابراهیم، الغیبه، ترجمه محمد جواد غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۷، ص ۲۰۰.

[14] - فریدونی، حسین، اخلاق منتظر، قم، نبا، ۱۳۸۸، ص ۲۹.

[15] - دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، تهران، انتشارات معارف ۱۳۹۷، ص ۱۶.

[16] - محدثی، جواد، زندگی مهدوی، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، ۱۳۹۲، صص ۱۳۴-۱۳۳.

[17] مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]