هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار
مدخل اصلی	هویت‌بخشی
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بُعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

چیستی هویت‌بخشی

• هویت، مرز ما با دیگران است و آنچه ما را‌ از‌ دیگران متمایز می‌سازد هویت ماست. این واژه، بیانگر چه کسی بودن است که از نیاز بشر به شناسانده شدن به چیزی یا جایی ناشی می‌‌شود. سرزمین، تاریخ، زبان، ادبیات، دین، ساختار سیاسی، فرهنگ و هنر مشترک، از جمله عناصر تشکیل‌دهندۀ هویت هستند. فرد در فرآیند دست‌یابی به هویت کامل انسانی، از عوامل گوناگونی مانند مذهب، خانواده، نهادهای آموزش و پرورش، نظام سیاسی، فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه، رسانه‌ها، مطبوعات و تبلیغات بیگانگان و... متأثر می‌‌شود که در این میان، دو عامل نخست (مذهب و خانواده)، بیشترین تأثیر را دارند.
• از ناتوانی فرد در کسب هویت انسانی، تعبیرهای متفاوتی صورت گرفته است. بعضی از صاحب‌نظران آن را "گم کردن خویش" یا "از خود بیگانگی" یاد می‌‌کنند. روان‌شناسان از این حالت، بیشتر با عنوان‌هایی چون: آشفتگی هویت، اختلال هویت و بحران هویت یاد می‌‌کنند.
• در تبیین هویت باید در نظر داشته باشیم همیشه معنایی ارزشی به همراه ندارد؛ چه‌بسا فرد یا ملتی ویژگی‌های ناپسندی نیز داشته باشند که‌ بخشی‌ از هویت آنان را می‌سازد.

انتظار و هویت‌بخشی به منتظر

• در فرهنگ و مکتب اهل بیت، امام، هویت‌بخش است و فرد را از جامعه و عصر جاهلی جدا می‌سازد. از این رو، اهمیت آموزه‌های مهدویت در یک جامعه ایمانی، هویت‌بخشی آن در زندگی مؤمنان است. بی‌شک کانون مقاومت هویت اسلامی در برابر چالش‌های دنیای امروز، باور به مهدویت به شمار می‌رود و تمسک به نام و یاد مهدی (ع) به ما کمک می‌کند تا به آسانی و راحتی، چالش‌ها را پشت سر بگذاریم.
• اعتقاد به مهدویت، تأثیر بسزایی در هویت‌بخشی به فرد و جامعه دارد.

1. هویت‌بخشی به جامعه: این نوع هویت‌بخشی بدان جهت است که فرهنگ مهدوی مرزهای میان انسان‌ها را مبتنی بر مرزهای عقیدتی دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به دلیل واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد. قلمرو‌زدایی با از بین بردن این مرزها، مسیر پیش‌روی فرهنگ مهدوی را هموار کرده و راه را برای ترسیم هویت مذهبی می‌گشاید.
2. هویت‌بخشی به فرد منتظر: این نوع هویت‌بخشی از این جهت است که فرد و جامعه‌ای که در انتظار به سر می‌برد، به آینده‌ای درخشان که متفاوت از وضع موجود است باور دارد. فرد منتظر، الگویی از وضع مطلوب دارد و همواره موقعیت و منزلت خود را با آن می‌‌سنجد که نتیجۀ آن، تلاش برای ایجاد جامعه‌ای الهی و انسانی است تا آمادگی لازم انسان‌ها برای قرب الهی نیز فراهم آید و در نهایت، حیاتی با معنویت و به دور از پوچی و بی‌هویتی حاصل آید. بنابراین، انتظار با گرایش به معنویت و قرب الهی ترسیم می‌‌شود. از این‌رو، انتظار، مهم‌ترین عامل معنابخشی به زندگی و رهایی از پوچی و نیست‌انگاری است. بدین ترتیب، هویتِ یک شیعه با امام زمان خویش تعریف می‌شود و بدون مهدی (ع) گم‌شده‌ای بیش نیست.

• این‌ آموزه نقش تعیین‌کننده‌ای در هویت‌بخشی به چیستی تحولات اجتماعی خواهد داشت. جامعه اسلامی در احادیث نبوی، امت برنامه‌محور و تلاش‌گر نامیده شده است: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ»؛ «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ». بدین‌سان پیامبر (ص) راز و رمز هویت امت خویش را با انتظار و چشم‌اندازنگری آورده است، همچنین نسبت افضل اعمال را با این‌ چشم‌انداز‌ ـ که همان برنامه‌محوری است ـ یادآور شده است.

نتیجه گیری

• اعتقاد به مهدویت، تأثیر بسزایی در هویت‌بخشی به فرد و جامعه دارد. فردی که الگویی از وضع مطلوب دارد و همواره موقعیت و منزلت خود را با آن می‌سنجد، همواره در تلاش برای ایجاد جامعه‌ای الهی و انسانی است که این در نهایت، حیاتی با معنویت و به دور از پوچی و بی‌هویتی را برای وی رقم خواهد زد. هویت‌بخشی به جامعه، بدان جهت است که فرهنگ مهدوی مرزهای میان انسان‌ها را مبتنی بر مرزهای عقیدتی دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به دلیل واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد.

پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین سبحانی‌نیا؛

محمد سبحانی‌نیا حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد سبحانی‌نیا، در کتاب «مهدویت و آرامش روان» در این‌باره گفته است: «‌هویت، جنبه‌ها، جلوه‌ها و ابعاد متفاوت و متنوعی دارد. بعد فلسفی، بعد روانی، بعد فرهنگی و بعد اجتماعی از ابعاد هویت هستند. بعضی فرهنگ‌ها، هویت را مترادف با شخصیت واصلیت آورده‌اند؛ در حالی که این دو، کاملا با یکدیگر مترادف نیستند. هویت، مفهومی گسترده‌تر از شخصیت دارد؛ زیرا شخصیت فقط درباره انسان به کار می‌‌رود و هویت، انسان و غیرانسان را شامل می‌‌شود. هویت، بیانگر چه کسی بودن است که از نیاز بشر به شناسانده‌شدن به چیزی یا جایی ناشی می‌‌شود. سرزمین، تاریخ، زبان، ادبیات، دین، ساختار سیاسی، فرهنگ و هنر مشترک، از جمله عناصر تشکیل‌دهنده هویت هستند. از ناتوانی فرد در کسب هویت انسانی، به تعبیرهای متفاوتی یاد شده است. بعضی از صاحب‌نظران آن را "گم کردن خویش" یا "از خود بیگانگی" یاد می‌‌کنند. روان‌شناسان از این حالت، بیشتر با عنوان‌هایی چون: آشفتگی هویت، اختلال هویت و بحران هویت یاد می‌‌کنند. فرد در فرآیند دست‌یابی به هویت کامل انسانی، از عوامل گوناگونی مانند مذهب، خانواده، نهادهای آموزش و پرورش، نظام سیاسی، فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه، رسانه‌ها، مطبوعات و تبلیغات بیگانگان و... متأثر می‌‌شود که در این میان، دو عامل نخست، بیشترین تأثیر را دارند. اعتقاد به مهدویت، تأثیر بسزایی در هویت‌بخشی به فرد و جامعه دارد. هویت‌بخشی به جامعه، از این‌رو که فرهنگ مهدوی مرزهای میان انسان‌ها را مبتنی بر مرزهای عقیدتی دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به دلیل واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد. قلمرو زدایی با از بین بردن این مرزها، مسیر پیش‌روی فرهنگ مهدوی را هموار کرده و راه را برای ترسیم هویت مذهبی می‌گشاید. هویت‌بخشی به فرد از این جهت که فرد و جامعه‌ای که در انتظار به‌سر می‌برد و به آینده‌ای درخشان که متفاوت از وضع موجود است باور دارد، الگویی از وضع مطلوب دارد و همواره موقعیت و منزلت خود را با آن می‌‌سنجد که نتیجه آن، تلاش برای ایجاد جامعه‌ای الهی و انسانی است تا آمادگی لازم انسان‌ها برای قرب الهی نیز فراهم آید و حیاتی با معنویت و به دور از پوچی و بی‌هویتی حاصل آید؛ پس انتظار با گرایش به معنویت و قرب الهی ترسیم می‌‌شود و از این‌رو، مهم‌ترین عامل معنابخشی زندگی و رهایی از پوچی و نیست‌انگاری است. حضور آن حقیقت متعالی در زندگی و توجه به او و رهایی از نیست‌انگاری، وضعیت مطلوب منتظر حقیقی است. از این‌ نظر، هویت یک شیعه با امام زمان خویش تعریف می‌شود. ما بدون مهدی (ع)گم‌شده‌ای بیش نیستیم».

٢. حجت الاسلام و المسلمین عرفان؛

امیر محسن عرفان آقایان امیر محسن عرفان و سید علی رضا واسعی، در مقاله «باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی» در این‌باره گفته‌اند: «هویت، مرز ما با دیگران است و آن‌چه ما را‌ از‌ دیگران متمایز می‌سازد هویت ماست. در تبیین هویت باید در نظر داشته باشیم که همیشه معنایی ارزشی به همراه ندارد؛ چه‌بسا فرد یا ملتی ویژگی‌های ناپسندی نیز داشته باشند که‌ بخشی‌ از هویت آنان را می‌سازد. برخی نیز به ازلی و ابدی بودن هویت و برخی به سیال بودن آن تأکید دارند. گروهی هم با تکیه بر تکوین‌گرایی، نوعی روایت ساختارمند از‌ هویت‌ ارائه می‌دهند که بر اساس آن، هویت امری به نسبت ثابت است که همواره در معرض تفسیر و بازتفسیر قرار می‌گیرد. دیگر اینکه هویت، مقوله‌ای چندلایه به شمار می‌رود. برای‌ هر‌ فرد‌ خاص یا کنشگر جمعی، چندین‌ هویت‌ همزمان‌ ممکن است. وقتی جامعه‌ای بداند که کیست و چه نقشی دارد، بر نیازمندی‌ها، تمایلات، توانایی‌ها، ضعف‌ها، استعدادها و مسئولیت‌های خود‌ معرفت‌ می‌یابد‌. این معرفت او را از سردرگمی‌ها، آشفتگی‌ها رها‌ می‌سازد‌. آموزه مهدویت در واقع نماد رویارویی دو جبهه حق و باطل و پیروزی جبهه حق‌ در فرجام این ستیزش تاریخی است. اساس مبارزات حق‌طلبانه به دلیل‌ غایات‌ غیرمادی‌ خود و نیز اتکای ابزاری به ازجان‌گذشتگی مبارزان و مسلّح شدن به سلاح ایمان و عقیده، طرف‌دارانی خاص و مؤمن به ‌‌مبانی‌ و اهداف خود نیاز دارد. در این میان نقش آموزه مهدویت در بسیج و متمرکزسازی‌ انرژی‌ انقلابی‌ مردم کاملاً محوری و اصلی بوده است. آموزه مهدویت در واقع فراتر از منازعه سیاسی در‌ کسب قدرت سیاسی عبارت است از آرمان‌گرایی معطوف به دستورهای دینی برای تحقق‌ عدالت و شکست جبهه باطل‌. این‌ آموزه نقش تعیین‌کننده‌ای در هویت‌بخشی به چیستی تحولات اجتماعی خواهد داشت. جامعه اسلامی در احادیث نبوی، امت چشم‌اندازنگر، برنامه‌محور و تلاش‌گر نامیده شده است:«أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ». بدین‌سان راز و رمز هویت امت خویش را با انتظار و چشم‌اندازنگری آورده است و همچنان نسبت افضل اعمال را با این‌ چشم‌انداز‌ -که همان برنامه‌محوری است- یادآور شده است. بدین ترتیب آموزه مهدویت به عنوان نماد مبارزه حق‌طلبانه علیه ستمگران به‌رغم نابرابری در ابزار مبارزاتی و نیز تفاوت ماهوی مبارزات حق‌طلبانه با‌ دیگر‌ انواع مبارزات سیاسی -چه از حیث مبانی و چه از حیث غایات- عنصر اصلی ایجادکننده هویت تحولات اجتماعی به شمار می‌رود».

۳. آقای موحدی (کارشناس ارشد علوم تربیتی)؛

محسن موحدی آقای محسن موحدی، در مقاله «آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت» در این‌باره گفته است: «اهمیت اصلی و کلیدی اعتقاد به مهدویت، در هویت‌بخشی به فرد و جامعه است. فرد و جامعه‌ای که آینده را باور دارد و بر آن است که عصری دیگر فراخواهد رسید که متفاوت از وضع موجود به دور و از نقص‌هاست. به بیان دیگر، او الگویی از وضع مطلوب دارد و همواره موقعیت و منزلت خود را با آن می‌سنجد. مهدویت در زمان ما، عصر امام زمان و منجی غایب، نقشی اساسی در تعریف هویت شیعیان دارد. هویت، به معنای زندگی و کیستی شخص، لحظه به لحظه هم‌نشین و از او جداناپذیر است. از این نظر، هویت یک شیعی با امام زمانش تعریف می‌شود. در مکتب شیعی، امام، هویت‌بخش است و فرد را از جامعه و عصر جاهلی جدا می‌سازد. پس در زمان ما شیعیان، مهدی موعود (ع) جدا از ما نیست، بلکه بخشی از وجود ما شیعیان است و هر‌گونه غفلت از او، برابر با غفلت از خویشتن خودمان به شمار می‌رود و در این صورت، گم‌شده‌ای بیش نخواهیم بود. از این رو، اهمیت آموزه‌های مهدویت در یک جامعه شیعی، هویت‌بخشی و کانونی بودن آن در زندگی شیعیان است. بی‌شک کانون مقاومت هویت اسلامی در برابر چالش‌های دنیای امروز، باور به مهدویت به شمار می‌رود و تمسک به نام و یاد مهدی (ع) به ما کمک می‌کند تا به آسانی و راحتی، چالش‌ها را پشت سر بگذاریم».

٤. حجت الاسلام و المسلمین نظری شاری؛

عبدالله نظری شاری آقای عبدالله نظری شاری در «مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت» در این‌باره گفته‌اند: چیستی هویت و رابطۀ آن با هویت بخشی مکتب انتظار: هویت، مرز ما با دیگران است و آنچه ما را‌ از‌ دیگران متمایز می‌سازد هویت ماست. علل و عوامل مختلفی وجود دارد که به عنوان صفات تمیز دهنده، فرد را از دیگران متمایز ساخته و شخصیت مستقلی به او می‌‌بخشد. یکی از مهمترین عوامل هویت ساز که بیشترین تأثیر را در هویت بخشی دارد، مذهب است. بنابراین، می‌‌توان گفت اعتقاد به مهدویت (به عنوان یکی از اصول اعتقادی مذهب شیعه)، نقش بسزایی در هویت دهی به منتظران دارد؛ زیرا، در فرهنگ و مکتب اهل بیت، امام، هویت‌بخش است. از این رو، اهمیت آموزه‌های مهدوی در یک جامعه ایمانی، هویت‌بخشی آن در زندگی مؤمنان است. هویت بخشی انتظار و رابطه آن با ارتقای بهداشت روانی: هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار، در بُعد ارتقای بهداشت روانی بدان معناست که مکتب انتظار از یک سو، آرمان جهانی، فلسفه و هدف زندگی را از طریق پاسخ روشن به پرسش‌های بنیادین زندگی، به روشنی تفسیر می‌‌کند و از سوی دیگر، افراد در اثر پاسخ به سوالات اساسی خود، به یک آرامش روانیِ برخاسته از مکتب مهدوی دست پیدا می‌‌کنند؛ چراکه در اثر آن، زندگی آنان دارای انگیزه، هدف، جهت و معنای مشخصی است. بنابراین، اعتقاد به مهدویت از یک سو، به منتظران خود، هویت مشخصی می‌‌بخشد و از سوی دیگر، این هویت بخشی موجب ارتقای بهداشت روانی افراد می‌‌گردد. رابطه امیدبخشی مکتب انتظار با هویت بخشی: یکی از مسائل مهم در مکتب انتظار، موضوع امیدبخشی و ارائۀ رویکرد مثبت نسبت به آینده است. انتظارِ یک انسان کامل برای تحقق اهداف الهی، موجب هویت بخشی سالم به منتظران حضرت مهدی (ع) می‌‌گردد. انسانی که منتظر است در حقیقت به فردایی امیدوار است که به مراتب بهتر از امروز است و بدین ترتیب، از بهداشت روانی مناسبی نیز برخوردار خواهد بود. نگرش مثبت به آینده، به این معناست که مکتب انتظار، مجموعه معارف و محتوای اصیل توحیدی را در متن خود دارد که انسان و جامعه منتظِر، با فهم آن به آیندۀ جهان و انسان، بینش مثبت پیدا می‌کند و به تحوّلات سازنده که نوید داده شده است امیدوار می‌شود؛ زیرا مسائلی نظیر فلسفۀ تاریخ و نقش بزرگ انسان در رقم زدن سرنوشت نهایی بشریت و همچنین مبارزه با ظلم فراگیر جهانی و کوشش برای برپایی امنیت و عدالت جهان شمول و ایجاد جامعه بدون تضاد و تبعیض طبقاتی، صرفاً ذیل مفهوم انتظار، به خوبی قابل درک است. در مکتب اسلام و نگرش شیعه، این آرمان الهی از بستر امامت و با ظهور حضرت مهدی (ع) تحقق می‌یابد و خداوند تحقق این امر بزرگ را در قرآن به مؤمنان و بندگان ستم کشیده و دربند خویش، وعده داده است: وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ. جهات هویت بخشی اعتقاد به مهدویت: اعتقاد به مهدویت، از دو منظر می‌‌تواند در هویت بخشی أثر گذار باشد: هویت‌بخشی به فرد منتظر: این نوع هویت‌بخشی از این جهت است که فرد و جامعه‌ای که در انتظار به سر می‌برد، به آینده‌ای درخشان که متفاوت از وضع موجود است باور دارد. فرد منتظر، الگویی از وضع مطلوب دارد و همواره موقعیت و منزلت خود را با آن می‌‌سنجد که نتیجۀ آن، تلاش برای ایجاد جامعه‌ای الهی و انسانی است تا آمادگی لازم انسان‌ها برای قرب الهی نیز فراهم آید و در نهایت، حیاتی با معنویت و به دور از پوچی و بی‌هویتی حاصل آید. بنابراین، انتظار با گرایش به معنویت و قرب الهی ترسیم می‌‌شود. از این‌رو، انتظار، مهم‌ترین عامل معنابخشی به زندگی و رهایی از پوچی و نیست‌انگاری است. بدین ترتیب، هویتِ یک شیعه با امام زمان خویش تعریف می‌شود و بدون مهدی (ع) گم‌شده‌ای بیش نیست. هویت‌بخشی به جامعه: این نوع هویت‌بخشی بدان جهت است که فرهنگ مهدوی مرزهای میان انسان‌ها را مبتنی بر مرزهای عقیدتی دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به دلیل واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد. قلمرو‌زدایی با از بین بردن این مرزها، مسیر پیش‌روی فرهنگ مهدوی را هموار کرده و راه را برای ترسیم هویت مذهبی می‌گشاید. در پرتو معارف توحیدی مکتب انتظار، انسان‌‌ها از هر جنس و نژادی که باشند دارای "هویت واحد" هستند و در پیشگاه خداوند مانند دندانه‌‌های شانه با هم برابرند؛ زیرا، همه را خداوند واحد از یک پدر و مادر آفریده است. بنابراین، همان طور که آفریدگار واحد و ریشه در حقیقت واحد دارند، "هویت مشترک" نیز دارند

پرسش‌های وابسته

1. مثبت‌اندیشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
2. معنا‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
3. ثبات شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت‌ روانی به چه معناست؟ (پرسش)
4. وحدت شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
5. هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
6. احساس نشاط به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
7. آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
8. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
9. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
10. احساس امید به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
11. احساس عزت نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
12. احساس خودباوری و اعتماد به نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
13. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
14. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
15. رشد شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
16. رشد روحیه خودمهارگری و مدیریت عواطف به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
17. رشد روحیه هدف‌مندی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
18. رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
19. رشد روحیه و میل به فضائل اخلاقی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
20. رشد روحیه محبت و عشق‌ورزی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
21. رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
22. رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
23. رشد روحیه مسئولیت‌پذیری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
24. اصلاح سبک زندگی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
25. اشتیاق به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)
26. محبت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

1. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
   1. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
   4. آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
3. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
4. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)