تفسیر عصر غیبت صغری

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث دانش تفسیر قرآن است. "تفسیر عصر غیبت صغری" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

تفسیر عصر غیبت صغری در علوم قرآنی - تفسیر عصر غیبت صغری در تاریخ اسلامی

مقدمه

از روایات متعدد استفاده می‌شود که از سال ۲۶۰ ه‍‌. ق تا سال ۳۲۹ ه‍‌. ق دوران غیبت صغرای دوازدهمین امام معصوم(ع) بوده است^[۱]. در آن دوران مانند عصر حضور امکان تشرف به محضر امام معصوم و مفسر برگزیدۀ خدا برای همۀ مردم فراهم نبوده و مانند عصر غیبت کبرا نیز ارتباط‍ رسمی مردم با آن بزرگوار به‌کلی قطع نبوده است، بلکه نایب‌های خاصی از جانب آن حضرت تعیین می‌شدند و مردم از طریق آنان مشکلات علمی و غیر علمی خود را با آن حضرت در میان می‌گذاشته و از آن حضرت کمک می‌گرفتند^[۲].

از منابع کتاب‌شناسی و رجال‌شناسی و کتاب‌های تفسیری و روایی به‌جا مانده از آن عصر استفاده می‌شود که در آن عصر نیز تفسیر قرآن استمرار و رواج داشته است.

گروهی به تعلیم و تعلّم تفسیر اشتغال داشته و حتی شماری از آنان به تألیف کتاب تفسیری همت گماشته‌اند که برخی مفقود و برخی باقی‌مانده و چاپ شده و اکنون موجود است.^[۳]

مفسران عصر غیبت صغرا

مفسران آن عصر نیز برخی کتاب تفسیری تألیف کرده‌اند و برخی فاقد کتاب تفسیری بوده‌اند و آنان که کتاب تفسیری داشته‌اند نیز برخی، کتاب تفسیری‌شان مفقود شده و یا به دست ما نرسیده است و فقط‍ آثار تفسیری برخی از آنان چاپ شده و اکنون موجود است، ولی در اینجا برای اینکه

به کمیت مفسران آن عصر آگاه شویم و به شوق و علاقۀ مسلمانان آن عصر به تفسیر قرآن پی ببریم
اگر در کتاب‌های تفسیری موجود به آرای تفسیری مفسران آن عصر برخورد کردیم، با صاحبان آن آرا آشنایی اجمالی داشته باشیم
برای ارج نهادن و زنده نگه داشتن نام و یاد کسانی که به تفسیر قرآن علاقه‌مند بوده و در آستان قرآن کریم زحمتی را متحمل شده‌اند، همۀ مفسران آن عصر حتی کسانی که فاقد کتاب تفسیری بوده‌اند و یا کتاب تفسیری‌شان به دست ما نرسیده است، به اختصار معرفی می‌شوند؛ البته باید توجه داشت که فقط‍ مفسرانی که در منابع رجال‌شناسی، کتاب‌شناسی و... معرفی شده‌اند و ما به آن آگاهی پیدا کرده‌ایم، آورده می‌شوند و چه‌بسا مفسران بسیاری باشند که در منابع از آنان یاد نشده است و راهی برای شناسایی آنان وجود ندارد و یا ما به منابع ذکر نام آنان دست نیافته‌ایم.

اینک به ترتیب تاریخی از آن مفسران یاد می‌کنیم^[۴]:

منابع

بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن

پانویس

↑ برخی از آن روایات چنین است: از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: «لِلْقَائِمِ غَيْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا طَوِيلَةٌ وَ الْأُخْرَى قَصِيرَةٌ فَالْأُولَى يَعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِيهَا خَاصَّةٌ مِنْ شِيعَتِهِ وَ الْأُخْرَى لَا يَعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِيهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِيهِ فِي دِينِهِ»؛ (بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۵۵، ح۱۰؛ در همان، به روایت‌های ۱۳-۱۸ نیز بنگرید). باتوجه به اینکه وفات علی بن محمد سمری چهارمین نایب آن حضرت سال ۳۲۹ ه‍‌.ق بوده است، از توقیعی که صدوق از وی نقل کرد، به‌دست می‌آید که پایان غیبت صغرا سال ۳۲۹ بوده است (ر.ک: صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۱۶، باب ۴۵، ح۴۴).
↑ برای آگاهی از نایبان خاصی که در غیبت صغرا واسطۀ بین مردم و آن حضرت بوده‌اند، ر.ک: بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۴۴-۳۶۶.
↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۴۴۳.
↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۴۴۴.

جستارهای وابسته

[1] برخی از آن روایات چنین است: از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: «لِلْقَائِمِ غَيْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا طَوِيلَةٌ وَ الْأُخْرَى قَصِيرَةٌ فَالْأُولَى يَعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِيهَا خَاصَّةٌ مِنْ شِيعَتِهِ وَ الْأُخْرَى لَا يَعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِيهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِيهِ فِي دِينِهِ»؛ (بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۵۵، ح۱۰؛ در همان، به روایت‌های ۱۳-۱۸ نیز بنگرید). باتوجه به اینکه وفات علی بن محمد سمری چهارمین نایب آن حضرت سال ۳۲۹ ه‍‌.ق بوده است، از توقیعی که صدوق از وی نقل کرد، به‌دست می‌آید که پایان غیبت صغرا سال ۳۲۹ بوده است (ر.ک: صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۱۶، باب ۴۵، ح۴۴).

[2] برای آگاهی از نایبان خاصی که در غیبت صغرا واسطۀ بین مردم و آن حضرت بوده‌اند، ر.ک: بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۴۴-۳۶۶.

[3] بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۴۴۳.

[4] بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۴۴۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]