فضائل قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث قرآن است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

واژه قرآن مصدر به معنی خواندن است. برخی گفته‌اند: قرآن اسم علم غیر مشتق و مختص به کلام خداست و همزه آن از حروف اصلی نیست. برخی آن را مشتق از "قرن الشيء بالشيء" «پیوند زدن و افزون چیزی بر چیزی» دانسته‌اند؛ زیرا سوره‌ها و آیات و حروف آن برهم افزوده شده و مقارنت دارند. عده‌ای از کسانی که قرآن را مهموز دانسته‌اند، آن را مصدر «قرأ» ذکر کرده‌اند که در واقع «مقرؤ (خوانده شده)» را قرآن (خواندن) نامیده‌اند. جمعی دیگر آن را وصف و از ماده «قرء» به معنای «جمع» دانسته‌اند.

قرآن وحی‌نامه اعجاز‌آمیز الهی است که به زبان عربی، به عین الفاظ به وسیله فرشته امین وحی (جبرئیل) از جانب خداوند و از لوح محفوظ، بر قلب و زبان پیامبر اسلام در مدت بیست و سه سال نازل شده و آن حضرت، آن را بر گروهی از اصحاب خود خوانده و کاتبان وحی از میان اصحاب، آن را با نظارت مستقیم و مستمر پیامبر(ص) نوشته‌اند و حافظان بسیاری هم از میان اصحاب، آن را حفظ و به تواتر نقل کرده‌اند. قرآن در عصر پیامبر اکرم(ص) مکتوب شد، ولی مدوّن نبوده و بعد از رحلت آن حضرت، از سوره حمد تا سوره ناس در ۱۱۴ سوره مُدون گردیده و متن آن مقدس، متواتر و قطعی الصدور است.

قرآن، کتابی آسان و در دسترس فهم و درک همگان است، چنان که در شماری از آیات آن به این حقیقت، تصریح شده است: ﴿وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ﴾، ﴿فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَتُنْذِرَ بِهِ قَوْمًا لُدًّا﴾. بر این اساس، آسان‌سازی فهم معارف و مطالب متعالی قرآن برای بشر، موهبتی الهی است و از طرف دیگر برای اندیشه در آن است. نقش اساسی زبان عربی در آسان‌سازی و تسهیل بیان معارف و محتوای بلند آن قابل توجه فراوان است. و نیز نشان می‌دهد که زبان گویای پیامبر(ص) به واسطه آسان شدن محتوای بسیار عالی قرآن برای درک عموم مردم است که بدین وسیله افراد لجوج و معاند را انذار نماید و به تقوا پیشگان نیز، بشارت حُسن عاقبت را بدهد. آسان‌سازی قرآن در بیان و نقل داستان‌ها و واقعیت‌های تاریخی، دارای تأثیری فزون‌تر در خاطره همگان است و آیات ﴿كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا وَقَالُوا مَجْنُونٌ وَازْدُجِرَ فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانتَصِرْ فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاء بِمَاء مُّنْهَمِرٍ وَفَجَّرْنَا الأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَاء عَلَى أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ وَحَمَلْنَاهُ عَلَى ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَدُسُرٍ تَجْرِي بِأَعْيُنِنَا جَزَاء لِّمَن كَانَ كُفِرَ وَلَقَد تَّرَكْنَاهَا آيَةً فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ كَذَّبَتْ عَادٌ فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ تَنزِعُ النَّاسَ كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ مُّنقَعِرٍ فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِالنُّذُرِ فَقَالُوا أَبَشَرًا مِّنَّا وَاحِدًا نَّتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَّفِي ضَلالٍ وَسُعُرٍ أَؤُلْقِيَ الذِّكْرُ عَلَيْهِ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُوَ كَذَّابٌ أَشِرٌ سَيَعْلَمُونَ غَدًا مَّنِ الْكَذَّابُ الأَشِرُ إِنَّا مُرْسِلُوا النَّاقَةِ فِتْنَةً لَّهُمْ فَارْتَقِبْهُمْ وَاصْطَبِرْ وَنَبِّئْهُمْ أَنَّ الْمَاء قِسْمَةٌ بَيْنَهُمْ كُلُّ شِرْبٍ مُّحْتَضَرٌ فَنَادَوْا صَاحِبَهُمْ فَتَعَاطَى فَعَقَرَ فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ صَيْحَةً وَاحِدَةً فَكَانُوا كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ بِالنُّذُرِ إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا إِلاَّ آلَ لُوطٍ نَّجَّيْنَاهُم بِسَحَرٍ نِعْمَةً مِّنْ عِندِنَا كَذَلِكَ نَجْزِي مَن شَكَرَ وَلَقَدْ أَنذَرَهُم بَطْشَتَنَا فَتَمَارَوْا بِالنُّذُرِ وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ وَلَقَدْ صَبَّحَهُم بُكْرَةً عَذَابٌ مُّسْتَقِرٌّ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ﴾ سوره قمر، گویای چنین حقیقتی است.

قرآن، کتابی دارای شرافت، استحکام و اتقان است﴿ذَلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآيَاتِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيمِ﴾، ﴿الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ﴾، ﴿الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ﴾،﴿تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ﴾، ﴿تَنْزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ﴾، ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءَهُمْ وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ﴾، ﴿لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ﴾، ﴿وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ﴾، ﴿وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾؛ اتمام حجت خدا بر انسان‌ها با نازل شدن قرآن تحقق یافته است؛ قرآن، کتابی با عظمت و دارای احترام است ﴿ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ﴾، ﴿قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً قُلِ اللَّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَى قُلْ لَا أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ﴾، ﴿إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا﴾؛ قرآن، برتر از دارایی‌های اهل دنیا است ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾، ﴿قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ﴾؛ و مصداق خیر از نظر اهل تقوا است﴿وَقِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا مَاذَا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قَالُوا خَيْرًا لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَلَدَارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ﴾؛ و دارای بهترین و زیباترین قصه‌ها است﴿نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآنَ وَإِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ﴾؛ در بردارنده بهترینسخن درباره دین و هدایت مردمان است﴿اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ﴾؛ بهترین کتاب در مقایسه با دیگر کتب آسمانی است﴿اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ﴾؛ استکبار در برابر قرآن مایه ستم و سبب محرومیت از هدایت الهی است﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كَانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَكَفَرْتُمْ بِهِ وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى مِثْلِهِ فَآمَنَ وَاسْتَكْبَرْتُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾، ﴿وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾؛ استماع قرآن هنگام قرائت آن واجب است ﴿وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾؛ مؤمنان، دارای گوش شنوا نسبت به شنیدن آیات آن هستند ﴿وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ﴾، ﴿وَمَا أَنْتَ بِهَادِي الْعُمْيِ عَنْ ضَلَالَتِهِمْ إِنْ تُسْمِعُ إِلَّا مَنْ يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ مُسْلِمُونَ﴾، ﴿قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لَا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا﴾، ﴿وَيَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا﴾؛ گروهی از جنیان با استماع قرآن هدایت شدند و راه مستقیم را در پیش گرفتند﴿وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِّنَ الْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنصِتُوا فَلَمَّا قُضِيَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِم مُّنذِرِينَ قَالُوا يَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَابًا أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ يَا قَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِيَ اللَّهِ وَآمِنُوا بِهِ يَغْفِرْ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُجِرْكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ ﴾؛ راهبان نیز به حقانیت قرآن از سوی خدا، پس از شنیدن آن اعتراف کردند ﴿لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ﴾، ﴿وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ﴾؛ گروهی از اهل کتاب به هنگام شنیدن و استماع قرآن اظهار خضوع و خشوع کردند﴿وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا﴾، ﴿قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لَا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا﴾ در صورت استماع و دل دادن به قرآن به هنگام قرائت آن، زمینه بهره‌مندی از رحمت الهی برای اهل آن، به وجود می‌آید﴿وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾.

درباره اسماء و صفات قرآن، گروهی از قرآن‌پژوهان نام‌هایی را برای قرآن، بدون اتفاق بر تعداد آنها و ذکر اوصاف آن مطرح نموده‌اند (الاتقان سیوطی در این باره جالب توجه است) و گروهی دیگر اسماء و صفاتی را برای قرآن و با تفکیک آن دو از یکدیگر بدون اتفاق بر تعداد آنها ذکر کرده‌اند (کتاب نصوص فی علوم القرآن از سید علی موسوی دارابی که به جمع آراء گوناگون علمای علوم پرداخته حائز اهمیت فراوان است).

قرآن کریم خود را ﴿أَحْسَنَ تَفْسِيرًا﴾ نامیده است: ﴿وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا﴾. همچنین ﴿أَحْسَنَ الْقَصَصِ﴾ از صفات آن است: ﴿نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآنَ وَإِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ﴾.

قرآن، کتابی است معتدل و به دور از هر گونه افراط و تفریط، حقایق و معارف آن به دور از زیاده و نقصان است ﴿وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾، ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجًا﴾، ﴿قَيِّمًا لِيُنْذِرَ بَأْسًا شَدِيدًا مِنْ لَدُنْهُ وَيُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا﴾، ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ رَسُولٌ مِّنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُّطَهَّرَةً فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ ﴾.

قرآن کریم، برهان، بُشری، بشیر، بصائر، بلاغ، بیان، بیّنات، بیّنه، تبیان، تذکره، تفصیل، تنزیل، ثقیل (و گران‌سنگ)، حبل اللّه، حدیث، حق، حق الیقین، حُکم، حکمت، حکیم، خیر، ذکر، مبارک، ذکری، رحمت، روح، سراج منیر، شفا، صحف، صدق، صراط مستقیم، عجیب (و شگفت‌انگیز) ﴿قُرْآنًا عَجَبًا﴾، عدل، عذر، عربی، عروة الوثقی، عزیز، عظیم، علم، علی (والا)، فرقان، فصل، قرآن، قول، قیم، کتاب، کریم، کلام اللّه، کوثر، مبارک، مبین، متشابه، مثانی، مجید، مرفوعه، مصدق، مطهرة، مفصّل، منادی، مُنذر، موعظه، منزّل، نبأ عظیم ﴿قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِيمٌ﴾، نجم، نذر، نذیر، نعمت اللّه ﴿وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ﴾، نور، وحی و هدی می‌باشد. این ویژگی‌ها و صفات که قرآن خود بدان تصریح فرموده بهترین دلیل بر جامعیت و اعجاز این کتاب آسمانی است.

رسول بزرگ اسلام(ص) فرموده است: «قرآن را بخوانید و بدان عمل کنید و از آن دور نشوید و در آن غلو نکنید و به وسیله قرآن نان نخورید و به کمک آن استکبار مورزید!». فرموده است: «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ وَ اسْتَظْهِرُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَا يُعَذِّبُ قَلْباً وَعَى الْقُرْآنَ»، «قرآن را بخوانید؛ زیرا خداوند دلی را که قرآن را دریافته عذاب نمی‌کند». و باز فرموده است: «ای مردم، من بشری هستم که نزدیک است فرستاده الهی نزد من آید و دعوت او را اجابت کنم. دو چیز گرانبها را میان شما میگذارم: اول آن دو «کتاب خدا» است که در آن هدایت و نور است و هر کس بدان چنگ زند و آن را بگیرد قرین هدایت است و هر کس آن را رها کند گمراه می‌شود، «کتاب خدا» را بگیرید و بدان چنگ زنید. و دوم «اهل بیتم». درباره اهل بیتم خدا را به یاد شما میآورم و فرمود: «دل‌ها مانند آهن زنگ میزند. گفتند: صیقل آن چیست؟ فرمود: یاد مرگ و خواندن قرآن» و فرمود: «خانه‌ای که در آن قرآن خوانده می‌شود در نظر اهل آسمان چنان مینماید که ستارگان در نظر زمین» و فرمود: «خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَ عَلَّمَهُ»، «بهترین شما کسی است که قرآن را بیاموزد و بیاموزاند» و نیز فرمود: «عَلَيْكُمْ بِالْقُرْآنِ فَاتَّخِذُوهُ إِمَاماً»، «با قرآن مأنوس شوید و آن را پیشوا و رهبر خویش گیرید»؛ «الْقُرْآنُ هُوَ الدَّوَاءُ»، «قرآن، دارو است»؛ «لَا فَاقَةَ لِعَبْدٍ يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَلَا غِنَى لَهُ بَعْدَهُ»، «بنده‌ای که قرآن بخواند، فقیر نشود و او را بالاتر از قرآن بی‌نیازی‌اش نیست».

خطبه‌های نهج البلاغه امام علی(ع) نیز، در وصف قرآن به راستی خواندنی است: « إِنَّ الْقُرْآنَ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ، لَا تَفْنَى عَجَائِبُهُ وَ لَا تَنْقَضِي غَرَائِبُهُ وَ لَا تُكْشَفُ الظُّلُمَاتُ إِلَّا بِهِ»، «قرآن، ظاهرش شگفت و باطنش ژرف است، عجاییش پایان نگیرد و سر غرائبش سپری نگردد و تاریکی‌ها جز با آن زدوده نشود»و نیز فرموده است: «قرآن را بیاموزید که نیکوترین گفتارها است و در فهم آن عمیق شوید که آن بهار دل‌ها است و از نور آن شفاجویید که آن شفابخش سینه‌ها است و آن را نیکو بخوانید که سودمندترین داستان است». «خداوند، پیامبر را هنگامی فرستاد که میان آمدن پیامبران فاصله افتاده بود و امت‌ها در خوابی دراز فرو رفته و رشته‌های استوار الهی گسسته بود. آن حضرت کتابی آورد که کتاب‌های آسمانی پیشین را تصدیق داشت و نوری که میبایست آن را پی گرفت. این همان قرآن است. پس آن را به سخن در آورید و هرگز سخن نگوید، ولی من شما را از آن خبر می‌دهم: آگاه باشید که علم حوادث آینده و سرگذشت رخدادهای گذشته و درمان‌های دردهای شما و مایه‌های نظم امورتان در آن نهفته است». «خداوند، محمد(ص) را به حق بر انگیخت تا بندگان او را از پرستش بت‌ها به سوی پرستش او و از اطاعت شیطان به سوی اطاعت او، بیرون آورد و به وسیله قرآنی که معنایش را روشن و اساسش را استوار نمود، تا بندگان خدای خویش را پس از نشناختن او بشناسند و پس از انکار (زبانی) او، به وجودش اقرار کنند و پس از انکار (قلبی) او، وجودش را ثابت بدانند، پس خدای سبحان در کتاب خویش با ارائه نشانه‌های قدرتش بر بندگان خود جلوه کرد بی‌آنکه او را به (چشم سر) بینند و آنان را از خشم خویش بیم داد و به آن نشان داد که چگونه کسانی را به انواع کیفرها به هلاکت انداخت و کسانی را با عذاب‌های گوناگون ریشه‌کن ساخت. «خدای سبحان، هیچ کس را به مانند پندهای این قرآن پند نداده است؛ زیرا که قرآن ریسمان استوار و رشته ایمنی‌بخش خدا است. در آن بهار دل و چشمه‌های دانش است و دل را جز آن جایی نیست» «و بدانید که این قرآن خیرخواهی است که غِلّ و غِشّ ندارد و رهنمایی است که به گمراهی نکشاند و سخنگویی است که دروغ بر زبان ندارد. هیچ کس با قرآن ننشست جز آنکه از کنار آن با فزونی یا کاستی برخاست: فزونی در هدایت، یا کاستی از کوری و ضلالت. و نیز بدانید که هیچ کس را پس از فرا گرفتن قرآن نیازی نماند و هیچ کس را پیش از فرا گرفتن قرآن بی‌نیازی نباشد. پس درمان دردهای خود را از آن بخواهید و برای رفع رنج‌ها و گرفتاری‌هایتان از آن یاری بجویید؛ زیرا در آن بهبود از بزرگ‌ترین دردها است که آن کفر و نفاق و کژی و گمراهی است. پس به واسطه آن از خداوند درخواست کنید و با دوستی آن به خداوند روی آورید و مبادا به وسیله آن از آفریدگان او چیزی بخواهید؛ زیرا بندگان به چیزی مانند آن به خداوند روی نیاورده‌اند. و بدانید که قرآن شفیعی است که شفاعتش پذیرفته می‌شود و گواه گویایی است که سخنش باور گردد. هر که در روز قیامت قرآن شفیع او باشد شفاعتش درباره او پذیرفته شود و هر که در روز قیامت قرآن از او بدگویی کند گفتارش در حق او باور گردد؛ زیرا در آن روز منادی ندا بر آورد: «آگاه باشید هر کس آنچه کِشته است گرفتار کِشته و فرجام کار خویش است مگر کسانی که قرآن کشته‌اند». پس بکوشید از کِشتکاران قرآن و پیروان آن باشید که آن را راهنمای خود به سوی پروردگارتان بگمارید»؛

در کتاب الکافی یک بخش مهم به «کتاب فضل القرآن» اختصاص پیدا کرده است که احادیث بسیار قابل توجهی از ائمه اطهار درباره قرآن در آن گردآوری شده است. عناوین ابوابی که در این کتاب آمده گویای اهمیت فوق‌العاده این کتاب آسمانی است:

1. باب فضل حامل القرآن (۱۱ حدیث).
2. باب من یتعلم القرآن بمشقّه (۳ حدیث).
3. باب من حفظ القرآن ثم نسی (۶ حدیث).
4. باب فی قرائته (۲ حدیث).
5. باب البیوت التی یقرأ فیها القرآن (۳ حدیث).
6. باب ثواب قرائة القرآن (۷ حدیث).
7. باب قرائة القرآن فی المصحف (روخوانی قرآن) (۵ حدیث).
8. باب ترتیل القرآن بالصوت الحسن (۱۳ حدیث).
9. باب فیمن یظهر الغشیة عند قرائة القرآن (۱ حدیث).
10. باب فی کم یقرأ القرآن و یختم (۵ حدیث).
11. باب ان القرآن یرفع کما أنزل (۲ حدیث).
12. باب فضل القرآن (۲۴ حدیث).
13. باب النوادر (۲۸ حدیث).

پیامبر گرامی اسلام(ص) فرموده است: «فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَيْكُمُ الْفِتَنُ كَقِطَعِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَيْكُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ وَ مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قَادَهُ إِلَى الْجَنَّةِ»، «پس هرگاه آشوب‌ها مانند پاره‌های شب تار شما را فرا گیرد بر شما باد به قرآن (که به آن پناه برید)؛ زیرا آن شفیعی است که شفاعتش پذیرفته شده است و گزارشگری است که سخنش تصدیق شده است، هر که آن را پیشوا و پیشاپیش خود گرداند به سوی بهشتش رهبری کند».

منابع

1. کوشا، محمد علی، مقاله «فضائل قرآن»، دانشنامه معاصر قرآن کریم