ندای آسمانی (نشانه ظهور)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Jaafari (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۴ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۳۷ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.

مقدمه

چیستی صیحه

  • از نشانه‌های حتمی ظهور ندای آسمانی است که صیحه نام دارد. منظور از صیحه، صدایی است که در آستانۀ ظهور امام زمان (ع) طنین انداز شده و همۀ مردم آنرا می‌شنوند. برای این صدای آسمانی غیر از تعبیر صیحه، از تعابیر دیگر همچون "نداء"، "صوت" و "فزع" اعلان"، "فزعه" و "هدّه" نیز استفاده شده است.[۱] ممکن است اینها تعبیرهایی گوناگون از یک حادثه و یا دست‌کم، اَشکال گوناگون یک حادثه باشند. مراد از همه آنها، بلند شدن صدایی در آسمان است. ولی به اعتبار اینکه صدای عظیم، بیدارباشی است که همه را متوجه خود می‌کند و نیز موجب وحشت عمومی و ایجاد دلهره و اضطراب می‌گردد، به آن صیحه، فزعه، صوت و نداء که هریک بیانگر ویژگی از آن حادثه‌اند، اطلاق شده است. این احتمال هم وجود دارد که آنها سه حادثه جدای از هم باشند که در یک زمان رخ نمی‌دهند، بلکه ابتدا صدایی عظیم همه را متوجه خود می‌کند (صیحه)، به دنبال آن صدایی هولناک، مردم را به وحشت می‌اندازد (فزعه) و آنگاه صدایی از آسمان شنیده می‌شود که مردم را به سوی مهدی(ع) فرا می‌خواند (نداء).[۲]

ویژگی‌های صیحه

  • وقوع صیحه به گونه‌ای خواهد بود که همۀ مردم را متوجه ظهور خواهد کرد. ندای آسمانی، صدایی است که از آسمان، توسط جبرئیل امین بلند می‌شود و در آن به معرفی حضرت مهدی (ع) و بیان نام و نسب و حقانیت او و پیروانش می‌پردازد و به زبانی رسا چنین اعلام می‌کند: «صبح نزدیک شد، بدانید که حق با مهدی‌(ع) و شیعیان اوست» و پس از آن، امام عصر (ع) ظهور می‌کند. با توجه به کینه توزی و دشمنی شیطان نسبت به فرزندان آدم و سعی در گمراه نمودن آنان، از طرف او نیز ندایی به گوش رسیده و باعث سردرگمی مردم می‌شود[۳]؛ البته این صدا با ندای دعوت به سوی حضرت متفاوت بوده و اگر انسان به آن دو ندا توجه کرده و با هم مقایسه کند پی به صحّت و درستی ندای حق می‌برد، مانند اینکه ندای حق از طرف آسمان به گوش می‌رسد و ندای باطل و شیطانی، زمینی است، یعنی تفاوت آسمانی و زمینی بودن در نداها وجود دارد و این برای مردم قابل تشخیص است[۴] و نیز مراجعه به راویان حدیث یکی دیگر از راه‌های تشخیص ندای حق از باطل است[۵]. ندای آسمانی در سال قبل از ظهور اتفاق می‌افتد، هنگامی‌ که شرایط ظهور منجی فراهم شود و خداوند، زمان را برای امر ظهور مناسب بداند به مردم این آگاهی را می‌دهد که خداوند، اجازه ظهور را صادر کرده است.[۶] زمان این ندا در احادیث، گوناگون، ۲۳ ماه رمضان، ماه رجب، ماه محرم و روز عاشورا، گفته شده است. ویژگی این ندا آن است که هر کس در زمین است، آنرا به زبان خود می‌شنود[۷] زیرا امام صادق(ع) فرمود[۸]: «عمومی است و آن را هر قومی به زبان خود می‌شنود».[۹]
  • باید توجه داشت وجود صیحه به معنی این نیست که الزاما همه شنوندگان به آن ایمان می‌آورند، بلکه ممکن است بسیاری هم به آن ایمان نیاورند، هرچند که آن ندا به گوششان می‌رسد و این در روزگار پیامبران گذشته نیز بسیار دیده شده است؛ آنها از حدود و چارچوب‌های قوانین طبیعت پا فراتر گذشته‌اند و معجزاتی داشته‌اند، اما نه تنها مردم به آنها ایمان نیاورده‌اند بلکه آنها را متهم به سحر و جادو کرده‌اند[۱۰].

روایات دربارۀ صیحه

  1. روایاتی که به صورت اجمال وجود و حتمی بودن ندا را مطرح می کنند؛ ابوحمزه ثمالی می‌گوید به امام باقر (ع) عرض کردم:[۱۱] "آیا خروج سفیانی حتمی است؟" فرمود: «آری، و ندا هم حتمی است.»[۱۲] عمر بن حنظله نقل می‌‌کند: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود[۱۳]: «پنج علامت قبل از قیام قائم (ع) اتفاق می‌‌افتد: صیحه آسمانی و خروج سفیانی و فرو رفتن در زمین، قتل نفس زکیه و خروج یمانی... سپس می‌گوید من آیه ﴿إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِم مِّن السَّمَاء آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ را قرائت کردم و پرسیدم آیا مقصود از آن صیحه است؟ امام فرمود: اگر چنین شود گردن‌های دشمنان خدا خاضع شود».[۱۴]
  2. روایاتی که از دو گونه ندا سخن می‌گوید: ندای حق و ندای باطل که یکی پس از دیگری روی خواهد داد؛ امام باقر (ع) فرمودند:[۱۵] «ندا دهنده ای از آسمان ندا می‌دهد که فلان بن فلان امام است و اسمش را هم می‌آورد. ابلیس ملعون نیز از زمین ندا می‌کند، همان طور که در شب پیمان عقبه، به رسول خدا (ص) ندا کرد»[۱۶]
  3. روایاتی که از ندای به نام قائم(ع) بدون پرداختن به ندای باطل، خبر می‌دهند؛ امام باقر (ع) فرمودند:[۱۷] «از نشانه‌های ظهور، خروج سفیانی و ... ندادهندهای است که به نام او (قائم(ع)) و پدرش ندا می‌دهد.»[۱۸]
  4. روایایی که از ندا به حقانیت امیرالمؤمنین ((ع)] و اهل بیت(ع) سخن می‌‌گوید: سیوطی از نعیم بن حماد روایت کرده است که امام علی بن ابی طالب (ع) فرمود[۱۹]: هرگاه این ندا از آسمان برخاست که: "حق با آل محمد (ع) است" در آن هنگام نام مهدی بر سر زبان‌ها افتد، مردم از دوستی او سیراب شوند و جز او را یاد نکنند».[۲۰]

ندای آسمانی در ۲۳ رمضان

نشانه‌های پیش از ندای آسمانی

واکنش مردم درباره ندای آسمانی

محتوای ندای آسمانی

نتیجه‌گیری

  • از مجموع روایات و مطالب به دست می‌آید:
  1. روایات حتمی‌ بودن اصل ندای آسمانی را می‌رسانند؛ ولی بیان کننده حتمی‌ بودن خصوصیات ندای آسمانی نیستند مانند زمان وقوع. یعنی اگر زمان ندا، شب جمعه و بیست و سوم ماه مبارک رمضان معرفی می‌شود این مطلب، حتمی‌ نیست و احتمال بداء در آن می‌رود بنابراین، می‌توان در هر روز و شب، منتظر ظهور حضرت مهدی (ع) بود: «"تَوَقَّعُوا الْفَرَجَ‏ صَبَاحاً وَ مَسَاءً"»[۲۱][۲۲].
  2. این صدا، از آسمان شنیده می‌‏شود؛ به گونه‏‌ای که همۀ مردم کره زمین آنرا می‌‏شنوند و به خود می‌‏آیند.[۲۳]
  3. محتوای این پیام آسمانی، دعوت به حق و حمایت از حضرت مهدی (ع) و بیعت با آن حضرت است.[۲۴]
  4. همزمان با شنیده شدن این صدا از آسمان یا کمی پس از آن، روی زمین نیز صدایی شنیده می‏‌شود. ندا دهنده آن، شیطان است که مردم را به گمراهی فرا می‌‏خواند و می‌‏کوشد با ایجاد تردید در مردم، آنان را از حمایت مهدی (ع) و اجابت دعوت آسمانی، بازدارد.[۲۵]

ندای آسمانی در حدیث

  • صدایی از آسمان که گاه از آن به «صیحه» تعبیر می‌شود، یکی دیگر از نشانه‌های مهم ظهور امام مهدی (ع) شمرده می‌شود. بنا بر برخی احادیث، این علامت نیز حتمی است. موضوع ندای آسمانی، به منابع شیعه اختصاص ندارد؛ بلکه در احادیث اهل سنت هم فراوان آمده است[۲۶]

احادیث ندای آسمانی

  • فراوانیِ احادیث ندای آسمانی به اندازه‌ای است که برای نمونه در الغیبة نعمانی از شصت و هشت حدیث باب علائم، سی حدیث، دربارۀ این نشانه سخن ‌می‌گوید. البته این فراوانی، غیر از احادیث دیگر باب‌ها و دیگر کتاب‌هاست. در برخی احادیث ندا، به آیۀ ﴿ إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِم مِّن السَّمَاء آيَةً [۲۷]، استدلال و گویا ندای آسمانی، مصداقی برای این آیه، شمرده شده است[۲۸][۲۹]

ندا و صیحه

  • از مطالعۀ احادیث و مراجعه به کتب لغت استفاده می‌شود که سه واژهِ ندا، صیحه و صوت، مترادف‌اند یا دست کم در این موضوع، در یک معنا به کار رفته‌اند. ابن منظور، ندا را به صوت، و صوت را به ندا معنا کرده است[۳۰]. همچنین مصدر صیحه(صیاح) را "به‌صورت،" و صیحه را "عذاب" معنا کرده است [۳۱]. به نظر می‌رسد که کاربرد متعدّد صیحه در قرآن، الزاماً به معنای عذاب نیست؛ بلکه مقصودِ حق تعالی، صدایی است که عذاب الهی را به دنبال دارد یا هشدار به عذاب است. راغب هم می‌گوید: صیحه به معنای صدای بلند است. شاید این که شیخ مفید در شمارش نشانه‌های ظهور، تنها به ندا اشاره کرده[۳۲] و از صیحه و صوت، با وجود فراوانیِ آن دو در احادیث، سخن نگفته است، به همین جهت باشد که وی نیز هر سه را یک علامت می‌داند. بنا بر این، ندای آسمانی و صیحه و صوت که در احادیث آمده، یکی است[۳۳].

آیا «صیحه» همان «فزعه» است؟

  • علامت دیگر ذکر شده، «فزعه» است که به معنای ترس و وحشت آمده است. آیا فزعه، علامت دیگری غیر از ندا و صیحه و یا همان علامت است؟ معنای لغوی فزعه با صیحه، متفاوت است؛ ولی می‌توان لازم آن معنا باشد؛ یعنی مراد از فزغه، ترس و وحشتی است که به سبب صیحۀ آسمانی پدید می‌آید، اگر چه دلیل مُتقنی بر یکی بودن این دو علامت وجود ندارد. آنچه باعث تصوّر ترادف آنها می‌شود، برداشت نادرست از صیحه است که به نظر می‌رسد منشأ این اشتباه، شباهتی است که از احادیث دربارۀ صیحه و فزعه استفاده می‌شود. برای مثال، در برخی نقل‌ها می‌خوانیم که: صدا در ماه رمضان خواهد بود[۳۴]. از سویی، فزعه هم در ماه رمضان ذکر شده است[۳۵]. از این رو، صیحه و فزعه را یکی تصوّر کرده‌اند[۳۶]. ویژه که در حدیث، مادۀ فزع با صیحه، جمع شده است[۳۷]؛ ولی به نظر می‌رسد چنین نیست و فزعه، علامتی غیر از صیحه و ندا است. گذشته از تفاوت معنای آنها با یکدیگر، احادیث فزعه را در ماه رمضان می‌دانند، این که ندا یا صحیحه در ماه رمضان باشد، قطعی نیست و همۀ اخبار، این مطلب را نمی‌گویند. دلیل دیگر آن که در یک حدیث، ندا و فزعه به عنوان دو علامت در کنار هم ذکر شده است [۳۸] که نشان می‌دهد ندا با فزعه، تفاوت دارد[۳۹].

این ندا از جانب کیست؟

  • ندایی که هنگام ظهور به گوش می‌رسد از دو ناحیه است: اوّل از جبرئیل که مردم را به مهدی(ع) می‌خواند و دوم از شیطان که در مردم تردید ایجاد می‌کند. برخی از این احادیث می‌گویند که ندای جبرئیل از آسمان و ندای ابلیس از سوی زمین بلند می‌شود. از امام صادق(ع) پرسیده شد: چگونه مردم با دیدن عجایبی مانند خسف بیدا و ندای آسمانی باز هم با قائم مبارزه می‌کنند؟ امام فرمود: چون شیطان، آنان را رها نمی‌کند و او هم ندایی دارد[۴۰]. این سخن امام، دلیل خوبی بر وجود دو فریاد از سوی دو قطب مخالف الهی و شیطانی است. در احادیث دیگری از امام پرسیده‌اند که: مردم می‌گویند دو ندا چگونه تشخیص داده می‌شود؟ که این پرسش نیز نشانگر ذهنیت عامۀ مردم دربارۀ تعدّد نداست؛ امّا حال باید دید که این دعوت چیست؟ و مضمون دو ندا چه خواهد بود؟ از احادیث بسیاری استفاده می‌شود که ندای جبرئیل به منظور معرفی مهدی(ع) به مردم جهان است. مضمون برخی از احادیث این گونه است: منادی از آسمان، نام قائم(ع) را می‌گوید و اهل شرق و غرب آن را می‌شنوند... جبرئیل نام صاحب الأمر و نام پدرش را می‌گوید[۴۱]. در جای دیگری از امام پرسیده شد: ندای آسمانی چیست؟ فرمود: «ندا کننده‌ای است که به نام و نسب قائم ندا می‌دهد»[۴۲]. امّا روایات دیگری هست که مضمون ندای آسمانی را حقّانیت ولایت امیرمؤمنان علی (ع) می‌داند و اینکه شیطان خواهد گفت: حق با عثمان یا مردی از بنی امیه است[۴۳]. یا شیطان می‌گوید: فلانی مظلوم کشته شده است[۴۴]. البته این دو گروه از احادیث، با هم تعارض و تنافی ندارند و قابل جمع هستند. یعنی ندا به نام امام مهدی(ع) و امام علی(ع)، فریاد و دعوت به حق است و می‌تواند با یکدیگر همراه شود. ندای مخالف نیز دعوت به باطل می‌کند و از حزب عثمانیه و سفیانی حمایت می‌کند[۴۵].

ندای آسمانی در کلام اسلامی

واژه‌شناسی لغوی

  • این نشانه، در منابع شیعه و اهل سنت با واژه‌هایی چند، بیان شده است؛ از جمله:
  1. نداء: در لغت به معنای بلند کردن و آشکار ساختن صدا است و گاهی فقط به صدا اطلاق می‌شود[۴۶] این واژه در قرآن در موارد مختلفی به کار رفته است ﴿ وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَعْقِلُونَ [۴۷]. عموم روایات مربوط به ندای آسمانی، از این واژه بهره برده‌اند.
  2. صیحه: در لغت به معنای فریاد و صدای بلند بوده و در قرآن نیز به کار رفته است. اگر چه در روایات فراوانی صیحه در معنای «ندا» به کار رفته است؛ اما در بعضی، صیحه و ندا دو پدیده دانسته شده است
  3. صوت: در لغت به معنای صدای سخن است. این واژه در آیاتی از قرآن به کار رفته است ﴿ وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ[۴۸] و اینجا منظور از ندای آسمانی، صدایی است که در آستانۀ ظهور حضرت مهدی(ع) همۀ مردم، آن را از آسمان می‌شنوند[۴۹].

حتمی بودن ندای آسمانی

  • کلینی با ذکر سند از عمر بن حنظله نقل کرده که گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود:«خَمْسُ عَلَامَاتٍ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ الصَّيْحَة»[۵۰]
  • ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: فدایت شوم! خروج قائم چه زمانی است؟ آن حضرت فرمود:«إِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ لَا نُوَقِّتُ وَ قَدْ قَالَ مُحَمَّدٌ(ص): كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ يَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّ قُدَّامَ هَذَا الْأَمْرِ خَمْسَ عَلَامَاتٍ أَوَّلُهُنَّ النِّدَاءُ فِي شَهْرِ رَمَضَان‏»[۵۱][۵۲].
  • شیخ صدوق با ذکر سند از عمر بن حنظله نقل کرده که امام صادق(ع) فرمود:«قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْيَمَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الصَّيْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاء»[۵۳]
  • در این روایات به روشنی، به نشانه بودن ندای آسمانی تصریح شده است[۵۴].

چگونگی و گسترۀ ندای آسمانی

  • این ندا توسط جبرئیل بلند می‌شود و همۀ انسان‌ها با گویش‌های مختلف آن را می‌فهمند و همه به صورت یکنواخت آن را می‌شنوند. دربارۀ گسترۀ آن در روایاتی از امام باقر(ع) نقل شده است:«يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْقَائِمِ(ع) فَيَسْمَعُ مَنْ بِالْمَشْرِقِ وَ مَنْ بِالْمَغْرِب‏»[۵۵]
  • با توجه به این روایات و نیز رسالت فراگیر حضرت مهدی(ع) برای همۀ مردم، به راحتی می‌توان مخاطبان این ندای آسمانی را همگان دانست و چنانچه به دیگر جانداران نیز اشاره شده، بدان جهت است که آنها نیز از این ظهور به طور تکوینی آگاه شده و از ظهور حجت الهی و رفع ستم بر انسان‌ها، شادمان می‌شوند.
  • از عمومی بودن ندای آسمانی، می‌توان فهمید که هر کس به زبان خود آن را شنیده و می‌فهمد. در بعضی از روایات تصریح شده که هر کس به زبان خود آن را می‌شنود. در این باره زراره از امام صادق(ع) روایت می‌کند که:«يُنَادِي مُنَادٍ بِاسْمِ الْقَائِمِ(ع) قُلْتُ: خَاصٌّ أَوْ عَامٌّ قَالَ: عَامٌّ يَسْمَعُ كُلُّ قَوْمٍ بِلِسَانِهِمْ قُلْتُ: فَمَنْ يُخَالِفُ الْقَائِمَ (ع) وَ قَدْ نُودِيَ بِاسْمِهِ قَالَ: لا يَدَعُهُمْ إِبْلِيسُ حَتَّى يُنَادِيَ فِي آخِرِ اللَّيْلِ وَ يُشَكِّكَ النَّاس‏»[۵۶]
  • بیشتر روایات، آسمان را به عنوان محل ندای آسمانی معرفی کرده‌اند. محمد بن علی حلبی از امام صادق(ع) نقل می‌کند:«... وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنَ الْمَحْتُومِ قُلْتُ وَ كَيْفَ النِّدَاءُ قَالَ يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاء ...»[۵۷][۵۸].

زمان ندای آسمانی

  • یکی از بحث‌هایی که دربارۀ ندای آسمانی مطرح می‌شود، زمان آن است و از آنجا که روایات دربارۀ زمان ندای آسمانی به صورت گوناگون ذکر شده، بنابراین دیدگاه‌های متفاوتی پدید آمده است؛ این دیدگاه عبارت است از:
  • الف. پیش از ظهور: آنچه مشهور است اینکه صیحه آسمانی، در ماه مبارک رمضان اتفاق خواهد افتاد. نعمانی با ذکر سند از ابوبصیر و از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود:«...الصَّيْحَةُ لَا تَكُونُ إِلَّا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لِأَنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ وَ الصَّيْحَةُ فِيهِ هِيَ صَيْحَةُ جَبْرَئِيلَ(ع) إِلَى هَذَا الْخَلْقِ ثُمَّ قَالَ: يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْقَائِمِ(ع) فَيَسْمَعُ مَنْ بِالْمَشْرِقِ وَ مَنْ بِالْمَغْرِب‏ ...»[۵۹]. همۀ کسانی که این روایت و مانند آن را نقل کرده‌اند، زمان آن را پیش از ظهور دانسته‌اند[۶۰].
  • ب. هنگام ظهور: از بعضی از روایات استفاده می‌شود: ندای آسمانی هم زمان با ظهور حضرت مهدی(ع) رخ خواهد داد. ابو بصیر از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود:«...فَلَا يَزَالُونَ بِتِلْكَ الْحَالِ حَتَّى يُنَادِيَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ فَإِذَا نَادَى فَالنَّفِيرَ النَّفِيرَ فَوَ اللَّهِ لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ يُبَايِعُ النَّاسَ بِأَمْرٍ جَدِيدٍ وَ كِتَابٍ جَدِيدٍ وَ سُلْطَانٍ جَدِيدٍ مِنَ السَّمَاء...»[۶۱]. شیخ صدوق از محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل کرده است:«...وَ جَاءَتْ صَيْحَةٌ مِنَ السَّمَاءِ بِأَنَّ الْحَقَّ فِيهِ وَ فِي شِيعَتِهِ فَعِنْدَ ذَلِكَ خُرُوجُ قَائِمِنَا ...»[۶۲]. در این روایات نوعی هم‌زمانی بین ندای آسمانی و خروج حضرت به چشم می‌آید. مفید نیز در روایتی این هم زمانی را در روایتی از پیامبر اکرم(ص) این گونه نقل کرده است: «إِذَا كَانَ عِنْدَ خُرُوجِ الْقَائِمِ يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَيُّهَا النَّاسُ قُطِعَ عَنْكُمْ مُدَّةُ الْجَبَّارِينَ وَ وُلِّيَ الْأَمْرَ خَيْرُ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ فَالْحَقُوا بِمَكَّة...»[۶۳][۶۴].
  • ج. پس از ظهور: یکی از نویسندگان با متفاوت دانستن ظهور با قیام، زمان نداهای آسمانی را پس از ظهور و پیش از قیام دانسته، می‌نویسد: «نداهای آسمانی از بدو ظهور تا هنگام قیام، بسیار است، از جمله سه ندا است در ماه رجب و از بعضی روایات استفاده می‌شود که رجب پیش از قیام است» [۶۵] مضمون بعضی از روایات نیز به نوعی مؤید این احتمال است؛ برای مثال ندا را پس از ظهور حضرت مهدی(ع) و برای هلاک ستمگران دانسته است. نعمانی در روایتی از حسن بن محبوب نقل کرده که: امام رضا(ع) به من فرمود:«... يُنَادِي أَلَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ فُلَاناً عَلَى هَلَاكِ الظَّالِمِينَ فَعِنْدَ ذَلِكَ يَأْتِي الْمُؤْمِنِينَ الْفَرَجُ...»[۶۶]. همچنین صدوق از امام رضا(ع) آورده است:«الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِي ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ ... وَ هُوَ الَّذِي يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِهِ يَسْمَعُه‏ جَمِيعُ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالدُّعَاءِ إِلَيْهِ يَقُولُ أَلَا إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَيْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوه‏......»[۶۷]. از آنجا که مضمون ندای آسمانی، نوعی بیان ظهور و حقانیت حضرت مهدی(ع) و نیز بیان تقابل بین جبهه کفر و ایمان است؛ بی تردید این رخداد پس از ظهور خواهد بود؛ چرا که هر آنچه گفته شده با پس از ظهور تناسب دارد تا پیش از ظهور[۶۸].

محتوای ندای آسمانی

  • بیشترین شمار روایات در این زمینه، مربوط به احادیثی است که در آن محتوای ندای آسمانی، معرفی حضرت مهدی(ع) است. صدوق از امام رضا(ع) نقل کرده است:"وَ هُوَ الَّذِي يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِهِ..."[۶۹]
  • البته در برخی روایات نیز گفته شده محتوای ندای آسمانی حقانیت علی(ع) و رستگاری شیعیان او است. محمد بن علی حلبی می‌گوید: شنیدم از امام صادق(ع) که فرمود:«يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوَّلَ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ عَلِيّاً وَ شِيعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُون‏»[۷۰][۷۱].

پرسش مستقیم

  1. صیحه آسمانی که از نشانه‌های حتمی ظهور است چیست؟ (پرسش)
  2. آیا ندای آسمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)

منابع

پانویس

  1. ر.ک. زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۳۴ ـ ۳۶؛ فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸؛ امامی میبدی، علی رضا، آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی، ص ۱۹۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص ۲۶۶، ۲۶۷؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۸۴-۲۸۷؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۵۸، ۵۹؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۸۴-۲۸۷؛ فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸؛ خیراللهی، زهرا؛ موسوی شکور،فخری سادات، علائم ظهور در آیات قرآن، ص ۲۳۵ـ ۲۳۷
  2. ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج ۷، ص ۴۴۱ ـ ۴۴۴؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۸۴ ـ ۲۸۷
  3. ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص ۲۶۶، ۲۶۷؛ غیبة نعمانی، ص ۲۶۴، ح ۲۹.: زراره می گوید به امام صادق(ع) عرض کردم: «"عجبت اصلحك الله و اني لا عجب من القائم كيف يقاتل مع ما يرون من العجائب من خسف البيداء بالجيش و من النداء الذي تكون من السماء؟ فقال: إن الشيطان لا يدعهم حتي ينادي كما نادي برسول الله (ص) يوم العقبة"»؛ در شگفتم خداوند امر شما را اصلاح کند (یا شما را به سلامت دارد) و من در عجبم از قائم(ع) که چگونه با او جنگ می‌کنند با وجود آنچه از شگفتی‌ها می‌بینند از فرو بردن زمین سپاه را و آن صدا که از آسمان می‌باشد؟ پس حضرت فرمود: همانا شیطان آنا را رها نمی‌کند؟ تا جایی که ندا کند، همچنان که [مربوط] به رسول خدادر روز عقبه ندا کرد.
  4. ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص ۲۶۶، ۲۶۷؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۳۴ ـ ۳۶؛ حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۰۷؛ باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۸۱، ۸۲؛ آفتاب مهر، ج۲، ص ۸۰ ـ ۸۲؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۸۴-۲۸۷
  5. ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص ۲۶۶، ۲۶۷؛ غیبة نعمانی، ص ۲۶۴، ح ۲۸: زاره می‌گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که می‌فرمود: «"یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ اَلسَّمَاءِ أَنَّ فُلاَناً هُوَ اَلْأَمِیرُ وَ یُنَادِی مُنَادٍ أَنَّ عَلِیّاً وَ شِیعَتَهُ هُمُ اَلْفَائِزُونَ قُلْتُ فَمَنْ یُقَاتِلُ اَلْمَهْدِیَّ بَعْدَ هَذَا فَقَالَ إِنَّ اَلشَّیْطَانَ یُنَادِی أَنَّ فُلاَناً وَ شِیعَتَهُ هُمُ اَلْفَائِزُونَ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ قُلْتُ فَمَنْ یَعْرِفُ اَلصَّادِقَ مِنَ اَلْکَاذِبِ قَالَ یَعْرِفُهُ اَلَّذِینَ کَانُوا یَرْوُونَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ یَکُونُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُمْ هُمُ اَلْمُحِقُّونَ اَلصَّادِقُونَ"»؛ ندا کنندهای از آسمان ندا می‌کند که "فقط فلانی امیر است" و آواز دهندهای دیگر ندا می‌کند فقط علی(ع) و پیروان او پیروزند. گفتم: پس چه کسی پس از این با مهدی(ع) می‌جنگد؟ فرمود؟ شیطان آواز می‌دهد "همانا فلانی و پیروانش پیروزند". شعار به نفع مردی از بنی امیّه. عرض کردم: پس چه کسی می‌تواند راست را از دروغ باز شناسد؟ امام فرمودند: آن را می‌شناسد کسانی که احادیث ما را روایت می‌کنند و آن را بیان می‌کنند قبل از آن که واقع شود و می‌دانند که آنان دارای حقّند و صادق هستند».
  6. ر.ک. یوسفیان، مهدی، رخدادهای ظهور، ص ۲۲ - ۲۴
  7. ر.ک. باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۸۱ ـ ۸۲؛ فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸.
  8. کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، ج‌۲، ص۶۵۰: «"عَام یسْمَعُ‌ کلُ‌ قَوْمٍ‌ بِلِسَانِهِمْ"»
  9. ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸.
  10. ر.ک: حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۰۷.
  11. مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ص ۳۳۸: «قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ خُرُوجُ اَلسُّفْيَانِيِّ مِنَ اَلْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ وَ اَلنِّدَاءُ مِنَ اَلْمَحْتُومِ»
  12. ر.ک. صدر، سید محمد، تاریخ پس از ظهور، ص ۱۱۵ ـ ۱۱۸
  13. کافی، جلد ۸، صفحه ۳۱۰؛ الغیبه للطوسی، صفحه ۴۳۶.
  14. ر.ک: امامی میبدی، علی رضا، آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی، ص ۱۹۷.
  15. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، صفحه؟؟؟: «يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ اَلسَّمَاءِ إِنَّ فُلاَنَ بْنَ فُلاَنٍ هُوَ اَلْإِمَامُ بِاسْمِهِ وَ يُنَادِي إِبْلِيسُ مِنَ اَلْأَرْضِ كَمَا نَادَى بِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لَيْلَةَ اَلْعَقَبَةِ»
  16. ر.ک. صدر، سید محمد، تاریخ پس از ظهور، ص ۱۱۵ ـ ۱۱۸
  17. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۲۸: «وَ إِنَّ مِنْ عَلاَمَاتِ خُرُوجِهِ خُرُوجَ اَلسُّفْيَانِيِّ ... وَ مُنَادٍ يُنَادِي بِاسْمِهِ وَ اِسْمِ أَبِيهِ»
  18. ر.ک. صدر، سید محمد، تاریخ پس از ظهور، ص ۱۱۵ ـ ۱۱۸
  19. سیوطی، جلال الدین، الحاوی للفتاوی؛ ج ۲، ص ۱۴۰: «"إِذَا نَادَی مُنَادٍ مِنَ اَلسَّمَاءِ أَنَّ اَلْحَقَّ فِی آلِ مُحَمَّدٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَظْهَرُ اَلْمَهْدِیُّ عَلَی أَفْوَاهِ اَلنَّاسِ، وَ یُشْرَبُونَ حُبَّهُ، فَلاَ یَکُونُ لَهُمْ ذِکْرُ غَیْرِهِ"»
  20. ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ پس از ظهور، ص ۱۱۵ - ۱۱۸.
  21. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص ۴۵۷، ح ۴۶۸
  22. ر.ک. زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۳۶ ـ ۳۸
  23. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۴۴۱ ـ ۴۴۳
  24. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۴۴۱ ـ ۴۴۳
  25. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۴۴۱ ـ ۴۴۳؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۸۴-۲۸۷
  26. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد،دانشنامهٔ امام مهدی، ج۷، ص ۴۴۱ - ۴۴۳.
  27. اگر بخواهیم از آسمان بر آنان نشانه ای فرو می‌فرستیم تا فروتنانه بدان گردن نهند؛ سوره شعراء، آیه ۴.
  28. الغیبة نعمانی: ص۲۶۸ و ۲۷۱ باب ۱۴ ح۱۹ و ۳۳.
  29. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد،دانشنامهٔ امام مهدی، ج۷، ص ۴۴۱ - ۴۴۳.
  30. لسان العرب: ج۱۵ ص۳۱۵ و ج۲ ص۵۷.
  31. لسان العرب: ج۲ ص۵۲۱.
  32. الإرشاد: ج۲ ص۳۶۹.
  33. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد،دانشنامهٔ امام مهدی، ج۷، ص ۴۴۱ - ۴۴۳.
  34. الغیبة، نعمانی: ص۲۶۲ و ۲۶۷ و ۳۰۱.
  35. الغیبة، نعمانی: ص۲۶۰ و ۲۶۲ باب ۱۴، ح۸ و ۱۱.
  36. تاریخ الغیبة الکبری: ص۵۹۷، چشم به راه مهدی: ص۲۸۴.
  37. الغیبة، نعمانی: ص۲۶۷ باب ح۱۷ (به نقل از آن در بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۳۴).
  38. الغیبة، نعمانی: ص۲۸۰ باب۱۴ ح۴۵ – ۴۶، الغیبة، نعمانی: ص۴۴۴، کمال الدین، ص۶۸۴.
  39. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد،دانشنامهٔ امام مهدی، ج۷، ص ۴۴۱ - ۴۴۳.
  40. کمال الدین: ص۵۷۹ (باب علائم، روایت هشتم).
  41. الغیبة، نعمانی: ص۲۷۳ باب ۴ ح۲۹.
  42. الغیبة، نعمانی: ص۲۷۳ باب ۱۴ ح۶۴.
  43. الغیبة، نعمانی: باب ۱۴ ح۱۵ و باب ۴ ح۲۹، کمال الدین: ص۶۷۸ باب علائم ح۴.
  44. الإرشاد، ج۲ ص۳۷۱؛ الغیبة، طوسی: ص۴۳۵.
  45. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد،دانشنامهٔ امام مهدی، ج۷، ص ۴۴۱ - ۴۴۳.
  46. راغب، المفردات، ماده ندا.
  47. و چون به نماز بانگ برآورید آن را به ریشخند و بازی می‌گیرند؛ این از آن روست که آنان گروهی هستند که خرد نمی‌ورزند؛ سوره مائده، آیه ۵
  48. و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه ۶۷.
  49. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۱۸.
  50. پنج نشانه پیش از قیام قائم است؛ صیحه؛ الکافی، ج ۸، ص ۳۱۰، ح ۴۸۳.
  51. ما خاندان هرگز وقتی را معیّن نمی‌کنیم؛ زیرا حضرت محمد(ص) فرموده است: وقت گذاران دروغ می‌گویند. ای ابا محمّد! همانا پیشاپیشِ این امر پنج نشانه است: نخستین آنها آوازی است در ماه رمضان؛ الغیبه للنعمانی، ص ۲۸۹، ح ۶.
  52. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۱۹.
  53. پیش از قیام قائم، پنج نشانۀ حتمی خواهد بود: یمانی، سفیانی، صیحه، قتل نفس زکیه و خسف به بیداء؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۵۰، ح ۷.
  54. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۱۹.
  55. ندا دهنده‌ای از آسمان به نام قائم ندا می‌دهد که هر کس در شرق و غرب است، آن را می‌شنوند؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۵۴.
  56. ندا کننده‌ای قائم (ع) را به نام می‌خواند. گفتم: ندای خاص است یا ندای عامّ؟ فرمود: ندای عامّ است و هر ملّتی به زبان خود آن را می‌شنود. گفتم: پس چه کسی با او مخالفت می‌کند، در حالی که او را به نام می‌خوانند؟ فرمود: ابلیس آنان را رها نمی‌کند. و در آخر شب ندا می‌کند و مردم را به شک می‌اندازد!؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۵۱.
  57. ... ندای آسمانی نیز از علامات حتمی است و خروج حضرت قائم نیز حتمی است؛ عرض کردم؛ ندای آسمانی چگونه است؟ فرمود: یک منادی در اول روز از آسمان ندا کند...؛ الکافی، ج ۸، ص ۳۱۱.
  58. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۲۰.
  59. ...آن صیحه جز در ماه رمضان ماه خدا بر نخواهد خاست؛ همان آوای بس بلند جبرئیل(ع) بدین مردمان است، بعد فرمود: ندا کننده‌ای از آسمان به نام حضرت قائم (ع) ندا سر می‌دهد و هر که در مشرق و مغرب است، می‌شنود...؛ الغیبه للنعمانی، ص ۲۵۴.
  60. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۲۱.
  61. ... پس پیوسته بدان حال خواهند بود تا اینکه ندا کننده‌ای از آسمان، آواز برآورد و چون ندا برآمد: پس کوچ کنید! کوچ کنید؛ به خدا سوگند! گویی به او می‌نگرم که در میان رکن و مقام از مردم، به امری نوین و فرمانی جدید و نظامی تازه از آسمان بیعت گیرد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۶۳، ح ۲۲.
  62. ...صیحه‌ای از آسمان بیاید و بگوید: حقّ با او و شیعیان اوست؛ در این هنگام است که قائم ما خروج می‌کند...؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۳۰، ح ۱۶.
  63. هنگامی که نزدیک خروج قائم شد، ندا دهنده‌ای از آسمان آواز می‌دهد: ای مردم! زمان ستم‌گران به سر رسیده و ولی امر بهترینِ امت محمد است؛ پس به مکه برسید؛ الاختصاص، ص ۲۰۸.
  64. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۲۲.
  65. محمد جواد خراسانی، مهدی منتظر(ع)، ص ۲۹۷.
  66. ندا دهنده‌ای آواز می‌دهد: که خداوند به منظور برانداختن ستمگران، فلانی را برانگیخت. در این هنگام گشایشی برای مؤمنان دست می‌دهد و خداوند سینه‌های آنان را شفا می‌بخشد و عقده‌های دلشان بر طرف می‌گردد؛ الغیبة للنعمانی، ص ۱۸۰، ح ۲۸.
  67. چهارمین از فرزندان من، فرزند سرور کنیزان... و او کسی است که از آسمان ندا کننده‌ای او را به نام ندا می‌کند و به وی دعوت می‌نماید؛ به گونه‌ای که همه اهل زمین آن ندا را می‌شنوند. می‌گویند: آگاه باشید! همانا حجت الهی در خانه خداوند آشکار شده است، پس از او پیروی کنید؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۵.
  68. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۲۳.
  69. ... و او کسی است که از آسمان ندا کننده‌ای او را به نام ندا می‌کند ...؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۵.
  70. منادی در اول روز از آسمان ندا می‌کند: بدانید علی و شیعیانش رستگارانند؛ الکافی، ج ۸، ص ۳۱۰.
  71. سلیمیان، خدامراد،درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۲۳.

پیوند به بیرون