بحث:آمادگی و زمینه‌سازی اجتماعی برای ظهور امام مهدی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
نویسنده: آقای پورانزاب و بهمنی
پاسخ تفصیلی
جامعه و انتظار
- یکی از مهم‌ترین رازهای غیبت امام مهدی(ع) نبود آمادگی در جامعۀ انسانی است. از این رو لازم است مردم احساس نیاز کرده با علم و معرفت سراغ امام زمان(ع) بروند. آنچه در پیشوایان دینی و به ویژه دربارۀ حضرت مهدی(ع) مطرح است، پذیرش قلبی و همگانی رهبری آن حضرت و حمایت از ایشان است؛ اگرچه، این امر در زمان ظهور آن حضرت به شکل کامل تحقق خواهد یافت و مردم با ملاحظۀ روش و رفتار والای آن حضرت با رضایت و خشنودی تمام، ولایت و حاکمیت او را خواهند پذیرفت و از او اطاعت خواهند کرد؛ اما، زمینۀ آن به طور قطع میبایست پیش از ظهور رقم بخورد. از این رو یک منتظر توانمند میبایست تمام تلاش خود را برای ایجاد آمادگی عمومی و پذیرش آن منجی بزرگ، به کار ببندد. او میبایست از تمامی ابزار ممکن برای آشنا شدن بیشتر جامعۀ بشری با آن موعود امت‌ها استفاده کند[۱].
انواع آمادگی اجتماعی برای ظهور
- آمادگی و زمینه سازی اجتماعی همانند آمادگی به طور عام دارای مصادیق زیر است:
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی
- تفکر زیربنای اعمال و رفتار انسان است و باورهای اساسی حیات آدمی را در حصار خود حفظ میکند. در واقع تربیت انسان‌ها و رها ساختن آنان از جهل و نادانی و عرضۀ حقایق اسلام به روان حق‌جوی آدمیان، از برترین رسالت‌های انبیاء و أولیاء بوده است[۲]. اصلی‌ترین حکمت تأخیر در قیام مهدوی، فراهم نشدن زمینۀ فرهنگی در سطح جهانی برای تحقق آن است. به سخن دیگر، مهم‌ترین عامل مؤثر انسانی در رخداد این قیام، آمادگی فکری و وحدت نگرش همۀ اقوام و ملل انسانی دربارۀ مدیریت جهان به وسیلۀ انسان کامل است و تا زمانی که این محقق نگردد، قیام به تأخیر خواهد افتاد یا رخ نخواهد داد. با در نظر گرفتن اینکه سیرۀ امامان پیشین برای تحقق حکومت اهل بیت (ع)، بهره‌گیری از اعجاز یا کشتار فراوان بدون توجه به زمینه‌های فرهنگی یا سیاسی جامعۀ اسلامی نبوده، تحقق اهداف قیام امام مهدی (ع)، منوط به آگاهی پیشین مردمان از راهبردهای فرهنگی و سیاسی آن است و این، جز با آمادگی فکری و وجود زمینه‌های معرفتی در مخاطبان دربارۀ این قیام، ممکن نخواهد بود[۳].
- آنچه قیام و انقلاب جهانی آن حضرت را از دیگر انقلاب‌ها متمایز و ممتاز می‌سازد، دگرگونی‌های اعتقادی و باور انسان‌ها است، که در پرتو تلاش‌های او و همۀ یارانش پدید خواهد آمد. دگرگونی‌هایی که سبب می‌شود تا نگاه مردم در فصل پایانی زندگی به طور فراگیر و گسترده به اهداف آفرینش انسان دوخته شده، راه‌های کمال و نیک‌بختی را یکی پس از دیگری سپری کنند و این امر مهم شکل نخواهد گرفت مگر به دگرگونی اساسی در فرهنگ جامعۀ انسانی؛ که آن نیز شکل نخواهد گرفت مگر با فراهم‌شدن زمینه‌های بایسته[۴].
- آمادگی فکری و فرهنگی؛ یعنی سطح افکار مردم جهان آنچنان بالا رود که بدانند مثلاً مسئلۀ نژاد یا مناطق مختلف جغرافیایی مسئلۀ قابل توجهی در زندگی بشر نیست. تفاوت رنگ‌ها و زبان‌ها و سرزمین‌ها نمی‌توانند نوع بشر را از هم جدا سازد، تعصب‌های قبیله‌ای و گروهی باید برای همیشه بمیرد[۵]. تحقق حکومت جهانی مستلزم پذیرش عمومی انسان‌هاست. وقتی قومیت‌ها و تعصبات ملی بر اذهان مردم حاکم است، آنها هرگز نمی‌توانند جهانی فکر کرده، از وابستگی‌های گروهی رهایی یابند[۶].
- آنچه مهم است تلاش برای تقویت اجتماعی و فرهنگی و معنوی جبهۀ حق است و اینکه انسان‌ها تشنۀ حقیقت و عدالت شوند و از طرفی باید دانست دورۀ جدید، دورۀ سیطرۀ فرهنگی جهان غرب بر عالم است و منتظر واقعی، کسی است که تحت این سیطره واقع نمی‌شود[۷].
- بنابراین امام زمان (ع) وقتی ظهور میکند که آمادگی از هر جهت در میان مردم وجود داشته و مردم به معارف و اندیشه‌های قرآن و اسلام آگاه و آمادگی حکومت امام زمان (ع) را داشته باشند[۸].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه روحی و روانی
- اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار، ایجاد "آمادگی روحی و روانی" در خود و جامعه است[۹]. آمادگی در حوزۀ محبت، پالایش روح و تصفیۀ باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیۀ معصومان (ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است[۱۰]. هدف از انتظار فرج، رهاشدن از تنگناهای روحی و روانی و امید به آینده‌ای بهتر است که بخشی از آسایش و آرامش روحی و روانی را نیز تأمین میکند[۱۱]. انتظار حالتی است روحی و درونی، به‌گونه‌ای که شاید شخص منتظر در مدت انتظارش از جهت جسمانی در وضعیتی متعادل به سر می‌برد ولی در درون خود احساس کمبود و نقص نموده و دچار تشویش شده است و مهم‌تر اینکه او تن به این اضطراب تشویش نمی‌سپارد بلکه درصدد رفع آن است و خود تلاش میکند تا این کمبود و نقص مرتفع گردد و برای رفع آن لحظه‌شماری میکند که این محرومیت و حرمان چه زمانی مرتفع و این حرمان چگونه به پایان می‌رسد؟[۱۲]
- کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که برایشان وارد می‌شود، عرصه را خالی می‌کنند[۱۳]. همین روح انتظار است که به انسان تعلیم می‌دهد تا در راه خیر و صلاح مبارزه کند. اگر انتظار و امید نباشد مبارزه معنا ندارد و اگر اطمینان به آینده هم نباشد انتظار معنا ندارد[۱۴].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه اخلاقی و رفتاری
- از شاخص‌های اصلی کادر حکومت مهدوی، پارسایی، تهذیب نفس و آراستگی به مکارم اخلاق است[۱۵]. انسان با توجه به نیروی تفکر و توانایی نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره می‌تواند در مسیر رشد فکری و تعالی معنوی و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به دلیل ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی می‌توان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای الهی و وجود رهبری الهی، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد، به طوری که نه تنها معادل رشد تمام دوره‌های تاریخ بشر باشد، بلکه آنگونه که در احادیث آمده، تعالی معنوی و عقلی بشر در آن روزگار، چندین برابر کل رشد بشر در دوران حیات خود شود[۱۶].
- انتظار، در بعد عمل و اخلاق در بین جامعۀ منتظر، فرهنگی ممتاز و بی‌بدیل می‌سازد. در این فرهنگ همان‌طور که ایمان به مفهوم واقعی خود عبارت از علم و عمل، عقیده و تلاش و اعتراف و کوشش است، انتظار نیز مفهومی است با اصالت و سازنده و از عالی‌ترین مکتب‌هایی است که می‌تواند جامعۀ اسلامی را در راه پیشرفت و تکامل جلو ببرد و به کلیۀ تلاش‌ها ارزش و اصالت بخشد. در فرهنگ انتظار، منتظران چه فرد باشند و یا جامعه و یا امت، در حال عبادت و پرستش به سر می‌برند که روحش عمل، بلکه برترین عمل است و به بیان امام علی (ع) همانند مجاهد تلاشگری است که در راه خدا و احیای سنت‌های اسلامی در پرتو اعتقاد راسخ انتظارش، در خون خود می‌غلطد[۱۷]. جامعۀ منتظر، باید جامعه‌ای اسلامی باشد و بزرگترین وجه تمایز جامعه اسلامی، از دیگر جامعه‌ها، همان اخلاق نورانی اسلام است. انسان منتظر باید دارای اخلاقی اسلامی باشد و جامعۀ منتظر باید مظهر اخلاق اسلامی باشد. شیعه باید با انسانیت و اخلاق محمدی و صفات علوی و فضائل جعفری، همواره، مایۀ زینت و آبروی ائمۀ طاهرین باشد، نه مایۀ ننگ آنان و رعایت این امر، در دوران غیبت امام به احترام امام واجب‌تر است[۱۸]. جامعۀ منتظر، برای هماهنگی با امام زمان (ع) در اهتمام به رعایت محاسن اخلاق، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار میگیرد. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «هر کس دوست دارد از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید منتظر باشد و در حال انتظار به پرهیزگاری و اخلاق نیکو رفتار نماید»[۱۹].[۲۰]
- از مقدمات ظهور تحولات عظیم اجتماعی از لحاظ اخلاقی و اعتقادی است. قرآن کریم میفرماید:
إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ
[۲۱]؛ همچنین در جایی دیگر میفرماید: ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ[۲۲]. جامعه‌ای می‌تواند پذیرای مهدی موعود(ع) باشد که در آن آمادگی و قابلیت باشد و الا مانند انبیاء و اولیای طول تاریخ می‌شود. بسیاری از انبیای اولوالعزم آمدند و نتوانستند دنیا را از بدی‌ها پاک کنند؛ چون زمینه‌ها آماده نبود. امیرالمؤمنین علی(ع) نتوانست ریشۀ بدی را بخشکاند آن کسانی که در اواخر یا اواسط حکومت علوی مقابل امیرالمؤمنین صف‌آرایی کردند کسانی بودند که زمینه‌های دینی شان زمینه‌های مستحکم و مادۀ غلیظ متناسب دینی نبود؛ چون زمینه، زمینۀ نامساعد و زمینۀ دنیاطلبی بود و این باعث شد حضرت را شهید کردند «قتل فی محراب عبادته لشدة عدله»[۲۳]. منتظران راستین وظیفه دارند علاوه بر اصلاح خویش در اصلاح دیگران نیز بکوشند[۲۴] و اصلاح جامعه از طریق امر به معروف و نهی از منکر امکان دارد. امام سجاد(ع) فرمودند: «ای ابا خالد به درستی که مردم زمان غیبت مهدی(ع) آنان که معتقد به امامت او هستند و در انتظار ظهور او به سر می‌برند با فضیلت‌ترین مردم همۀ زمان‌ها می‌باشند؛ زیرا خداوند متعال عقل و فهمی به آنان عنایت کرده که غیبت در نزد آنان به منزلۀ ظهور و مشاهده گشته است، خداوند مردم آن زمان را به منزلۀ کسانی قرار داده است که در راه خدا و در پیشگاه پیامبر(ص) با شمشیر جهاد و مبارزه می‌کنند. آنان حقیقتا افراد با اخلاص و شیعیان صادق ما هستند و آنان دعوت‌کنندگان به سوی دین خدا به صورت سرّی و علنی هستند و بعد حضرت فرمود: انتظار فرج از بزرگترین اعمال است»[۲۵].[۲۶]
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه سیاسی
- انسان‌ها خواستار حکومتی صالح، دور از منکر و ریا فریبند، حاکمی را می‌طلبند که در طریق خدمت به مردم و از خود مردم باشد. بتواند ارزش‌های انسانی را در جهان حاکم سازد، ظلم و اختناق را نفی کند، به طرد استکبار و استعباد بپردازد. انسان‌ها خواستار نظامی هستند که در آن ضعیف و قوی به یک چشم دیده شوند، روابط ملی براساس انسانیت و تقوا و صلح و عدالت و روابط خارجی براساس حسن هم‌جواری، رعایت به حقوق انسان‌ها باشد. استعمارها و استثمارها از جامعه ریشه‌کن شوند، ابرقدرت‌ها مطامع خویش را در کشورهای ضعیف جستجو نکنند. انسان‌ها خواستار سیاستی الهی و حکومتی واحد هستند، سیاستی که حد و مرز جغرافیایی نشناسد و حکومتی که مخصوص تیپ و نژادی خاص نباشد. همه در زیر لوای واحدی گرد هم آیند و رهبر و راهنمایشان قانون واحدی باشد. بشریت خواستار آن است که حکومتی تشکیل شود که در آن حق وتو نباشد، تحریم‌های اقتصادی به خاطر وصول به اهداف توسعه طلبانه‌شان صورت نگیرد، امپریالیزم فرهنگی جای پایی نداشته باشد، به ضعیف بدان گونه نظر شود که به قوی و به سیاه همان‌گونه عنایت شود که به سفید. بحث از مسأله منطقه و نژاد نباشد و سخن از رجزخوانی‌ها و معرکه‌گیری‌ها و حمله‌های نظامی ابرقدرت‌ها به میان نیاید[۲۷].
- بدون شک با توجه به جهانی‌بودن حکومت حضرت مهدی (ع)، و زمینه‌های فراهم شده در عرصۀ بین الملل، امروزه بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازشناسی و بازنمایی ابعاد سیاسی حکومت جهانی آن حضرت به جهانیان هستیم و این، خود، مسئولیتی اساسی بر دوش دانشمندان علوم دینی است[۲۸].
- اگر چه به دست آوردن آمادگی در عرصه اعتقادی، عرصه‌های دیگر را نیز در بر داشته و آنها را نیز به دست می‌دهد، اما به جهت زمینه‌سازی در این عرصه باید گفت: مشتاقان برپایی حکومت عدل جهانی میبایست زمینه‌های سیاسی این اتفاق بزرگ را نیز فراهم نمایند؛ که به نظر می‌رسد این زمینه‌سازی در دو محور تلاش‌های علمی و عملی صورت پذیرد: نخست آشناشدن علاقه‌مندان آن حضرت با روش‌های سیاسی حضرت مهدی (ع) در برپایی حکومت جهانی و به بیان دیگر، روش سیاسی حضرت در عصر ظهور و دیگر، آشناکردن دیگران با این اندیشۀ بلند سیاسی که البته بیرون آوردن این اندیشۀ سیاسی از بین روایات در دست، کاری شدنی، اما سخت است که تا کنون آنگونه که شایسته است، صورت نپذیرفته است[۲۹].
- در همین زمینه یکی از وظایف انسجام امت حول محور رهبری ولی فقیه و برقراری نظام اسلامی هماهنگ با اهداف و آرمان‌های امام زمان(ع) است. تشکیل حکومت اسلامی ایران به رهبری ولی فقیه، کامل‌ترین نوع انتظار اجتماعی ظهور حضرت مهدی(ع) است و می‌تواند هستۀ مناسبی برای شکل‌گیری کامل امت منتظر باشد و بلکه در حال حاضر، عملاً بیشترین مشخصات امت منتظر کامل را داراست؛ بنابراین، وظیفۀ منتظران امام(ع) پیوستن به این مجموعۀ منتظر و تقویت هرچه بیشتر این هستۀ مرکزی است تا آمادگی کامل این امت منتظر، برای ادای مسئولیت بزرگ یاری امام زمان(ع) در برقراری حکومت جهانی اسلام محقق شود[۳۰]. امام زمان(ع) وقتی ظهور کرد یک حکومت جهانی تشکیل خواهد داد لذا باید برای تحقق جامعه‌ای شبیه جامعۀ امام عصر(ع) زمینه‌سازی شود یعنی مقدمات انجام اموراتی که تأثیرگذار است فراهم شود. بنابراین خواست اجتماعی، یکی از شروط تأثیرگذار در ظهور است لذا باید عده‌ای بیایند و نشان دهند که آمادگی یاری حضرت را دارند[۳۱] و تشکیل حکومت عاملی است برای اعتزاز اسلام و مسلمین. آمادگی جهانی یعنی ایستادن در مقابل قدرت مادی مستکبران عالم، اگر انسان‌ها همه به این مطلب برسند که از حق خود دفاع کنند ظهور امام زمان(ع) تحقق پیدا میکند[۳۲].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه اقتصادی
- حراست از فرهنگ دینی و زنده نگه داشتن اندیشۀ اسلامی از وظایف منتظران است و بدون تردید تبلیغ این فرهنگ پویا بدون پشتوانه مالی و اقتصادی امکان‌پذیر نیست و به همین جهت منتظران باید با سعی و تلاش در عرصه‌های مختلف این آمادگی مالی و اقتصادی برای ظهور را فراهم کنند[۳۳]. آمادگی اقتصادی به عنوان یکی از مؤلفههای زمینه‌سازی به دو گونه قابل تفسیر و تحقق است: رفاه عمومی در همۀ ابعاد زندگی و اقامۀ قسط و عدل[۳۴].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه نظامی و انتظامی
- از مهم‌ترین وظایف دوران غیبت به عنوان زمینه سازی، آمادگی پیوسته و راستین از جهت توانمندی [۳۵]نظامی[۳۶] و جسمانی[۳۷] و مهیا کردن تسلیحات مناسب هر عصر برای یاری و نصرت امام غائب است[۳۸]. انتظار، نخست یک آرمان و عقیده است و سپس در عمل و عینیت آشکار می‌‌گردد و انسان منتظر به مرزبانی و پاسداری از حوزۀ جغرافیایی و فرهنگی و ایدئولوژی خود و هم کیشان و هم مسلکان خویش می‌‌پردازد و همواره در موضع دیده‌بانی است و هوشیارانه و تیزنگرانه به افق‌های دور و نزدیک می‌‌نگرد و هر تحرّک و تحول و نقل و انتقالی را در اردوگاه‌های دشمن زیر نظر میگیرد و در سنگر دفاع ایدئولوژیکی و زمینی و جغرافیایی، دشمن را از پیشروی باز می‌‌دارد و در صورت فراهم بودن زمینه، به تهاجم نیز دست می‌‌یازد. این است که جامعۀ منتظر همواره به آمادگی نظامی و دفاعی فرا خوانده شده و تهیۀ ابزار جنگ و قدرت از هر مقوله و با هر کیفیت، تکلیف گشته است[۳۹]. آموزه‌های اهل‌بیت (ع)، ظهور را به دغدغۀ دائمی شیعیان مبدل ساخت. ترغیب به کسب آمادگی برای ظهور، و لو با تهیه یک تیر یا آماده کردن مرکبی برای همراهی با اهل‌بیت (ع)؛ یا آمادگی با شمشیر آخته؛ از جلوه‌های چنین تعلیمی است و هدف از آن، آماده‌سازی شیعه در بستر تاریخ برای نفی حاکمیت طاغوت و نهادینه‌سازی فرهنگ مقاومت است. در دعای عهد، منتظر واقعی انسان خودساخته‌ای است که شمشیر از نیام کشیده و با نیزه در دست برای همراهی با امام زمان آماده است. چنین انسانی آیا در برابر ظلم ظالمان ساکت است، یا در جهت زمینه سازی ظهور هر اقدامی را در جهت نفی حاکمیت ظلم انجام می‌دهد[۴۰]؟!
- در این باره در کتاب‌‌های روایی روایات فراوانی وجود دارد. امام باقر(ع) ذیل آیۀ شریفۀ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ[۴۱] فرمودند: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظَر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید». [۴۲].[۴۳] امام صادق(ع) نیز در تفسیر همین آیه فرمودند: «در برابر مشکلات شکیبایی ورزید و در انجام تکلیف‌ها و مسئولیت‌ها پایدار باشید، و با امامان رابطه برقرار کنید»[۴۴].[۴۵]
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، مؤلفههای انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک: صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک: باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۱۲۹، ۱۳۰؛ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۲۲۳- ۲۲۶.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۲۲۳- ۲۲۶؛ الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۰-۲۶۱.
- ↑ ر.ک: بهروزی لک، غلامرضا؛ حکومت جهانی حضرت مهدی، ص ۳۳۷ ـ ۳۴۳.
- ↑ ر.ک: سوزنچی، حسین، مهدویت و انتظار در اندیشۀ شهید مطهری، ص ۷۶ـ۷۸.
- ↑ ر.ک: قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳ ج۳، ص۵۴-۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲؛ مؤلفههای انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک: محمدی ری شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج ۵، ص ۳۱۲ ـ ۳۱۴.
- ↑ ر.ک: زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص ۳۰۱ ـ ۳۰۳.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳ ج۳، ص۵۴-۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲؛ مؤلفههای انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک: خامنه‌ای، سیدعلی، ما منتظریم، ص ۱۶۵ ـ ۱۷۳.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵؛ ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه سازی ظهور، ص ۲۳۷.
- ↑ «الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیَوْمِ غَیْرَ الْحَرْفَیْنِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْحَرْفَیْنِ حَتَّی یَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفاً»؛ منتخب الانوار، ص۲۰۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۳۶
- ↑ عن امیر المؤمنین(ع):«الْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنَا کَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»، منتخب الاثر، ص ۴۹۶
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۲۰۰-۲۰۱.
- ↑ «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ»؛ غیبت نعمانی، ص۲۰۷
- ↑ ر.ک. نویسندگان، آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۳۴ – ۱۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص۲۴۲؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص ۱۳۱-۱۳۲؛ الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵؛ گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۲؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۱، ص ۳۲۴؛ آذربایجانی، مسعود، رابطه انتظار و بهداشت روان، ص ۷۱؛ نجفی لیواری، مریم، محمدنیا گالشکلامی، نرگس، واکاوی شاخصه‌های الگوی خانواده منتظر، ص ۷۸.
- ↑ «خدا چیزی را که از آن مردمی است دگرگون نکند تا آن مردم خود دگرگون شوند» سوره رعد، آیه ۱۱.
- ↑ «آن، از این روست که خداوند نعمتی را که به گروهی بخشیده است نمی‌گرداند تا آنان آنچه در خود دارند بگردانند» سوره انفال، آیه ۵۳.
- ↑ ر.ک: حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۲۷۹ـ ۲۸۱.
- ↑ ر.ک: کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۲۰۰ـ۲۰۲.
- ↑ «یَا أَبَا خَالِدٍ إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیْبَتِهِ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذِکْرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیْبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةِ وَ جَعَلَهُمْ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِینَ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) بِالسَّیْفِ أُولَئِکَ الْمُخْلَصُونَ حَقّاً وَ شِیعَتُنَا صِدْقاً وَ الدُّعَاةُ إِلَی دِینِ اللَّهِ سِرّاً وَ جَهْراً وَ قَالَ(ع) انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَج»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲.
- ↑ ر.ک: روح‌بخش، سید مهدی، انتظار و تأثیرات آن بر امنیت و صلح، ص۲۹۳.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی(ع)، ص۸۴ - ۷۹.
- ↑ ر.ک: اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت، ص۷۳.
- ↑ ر.ک: کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۲۰۰ـ۲۰۲.
- ↑ ر.ک: حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۲۷۹ـ۲۸۱.
- ↑ ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی ذخیره امامت، ص ۱۷ ـ ۱۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴ ـ ۸۸؛ حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص۴۶ ـ ۶۳؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، نقش انتظار در پویایی جامعۀ اسلامی، ص؟؟؟؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعۀ مطلوب، ص ۱۳۳ـ ۱۳۴.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲؛ حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، نقش انتظار در پویایی جامعه اسلامی، ص؟؟؟؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعۀ مطلوب، ص ۱۳۳ـ ۱۳۴؛ رجایی، محبوبه، مؤلفههای انتظار توانمند در قرآن کریم و سنت، ص؟؟؟؛ پژوهشگران مؤسسۀ فرهنگی موعود، انتظار منتظر و تکالیف منتظران، ص ۴۲ـ۴۳.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۸ ـ ۸۹.
- ↑ ر.ک: عرفان، امیر محسن عرفان و محمد علی فلاح علی‌آباد، تبیین نقش گفتمان انتظار در مهندسی فرهنگ مقاومت، ص ۲۷ ـ ۲۸.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ «إِصْبِرُوا عَلَی الْفَرائِضِ وَ صابِرُوا عَلَی الْمَصائِبِ وَ رابِطُوا عَلَی الْأَئِمَّةِ»؛ تفسیر علی بن ابراهیم، ج۱، ص۱۲۹.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۸ ـ ۸۹.