صدقه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث فضایل اخلاقی است. صدقه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صدقه در قرآن - صدقه در فقه اسلامی - صدقه در فقه سیاسی - صدقه در معارف دعا و زیارات - صدقه در جامعه‌شناسی اسلامی - صدقه در معارف و سیره نبوی - صدقه در معارف و سیره سجادی - صدقه در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
نیکی، انفاق، کمک مالی به نیازمندان به خاطر خدا. از ریشه صدق و راستی است، چون صدقه گواه صدق نیت و راستی انسان در ایمان و مسلمانی و نوع‌دوستی است. به زکاتِ واجب و به موقوفات هم "صدقه" گفته می‌شود و جمع آن صدقات است. صدقه دادن، ثواب بسیار دارد، موجب دفع بلا می‌شود و عامل برکت در زندگی و تقویت‌کننده حس نوع‌دوستیانسان است. بهتر است پنهانی و با حفظ آبرو و احترام فقیر داده شود. صدقه مخصوص مال نیست، هر نوع کمک و خیررسانی به دیگران به قصد قربت و برای رضای الهی صدقه است[۱].
احکام صدقه
صدقه عام به دو قسم واجب و مستحب تقسیم شده است. صدقه واجب، مانند زکات مال، زکات فطره و کفّارات و صدقه مستحب، مانند زکات و کفّاراتِ مستحب[۲].
دادن صدقه در هر زمان مستحب است. امام باقر(ع) فرمود: «احسان و صدقه فقر را از انسان می‌زداید، عمر را افزون می‌کند و هفتاد نوع مرگ بد را از او دفع می‌نماید». از امام صادق(ع) نقل شده است: «بیماران خود را با صدقه دادن مداوا کنید و روزی را با صدقه دادن فرود آورید (و نصیب خود سازید). بر شیطان چیزی سنگین‌تر از صدقه دادن به مؤمن نیست. صدقه قبل از قرار گرفتن در دست بنده، در دست پروردگار قرار می‌گیرد»[۳].
صحّت صدقه منوط به دو شرط است: نیّت و قبض: شرط صحّت صدقه، دادن آن به صدقه گیرنده با اذن مالک است. بنابراین، صدقه تا قبل از دادن آن به طرف، به ملک او منتقل نمی‌شود؛ چنان که اگر بدون اذن مالک نیز به او داده شود، مال او نخواهد شد[۴].
مستحب است صدقه از حلال‌ترین و پاک‌ترین اموال[۵] و محبوب‌ترین آنها نزد انسان باشد[۶] و مستحب است هنگام دادن صدقه آنچه برای نیازمند، سودمندتر است لحاظ شود، مانند خوراکی در زمان کمبود و گرانی[۷].[۸]
درآمد مالی حکومت اسلامی
صدقات و اوقاف جاریه، نوعی از درآمد مالی، برای حاکم اسلامی می‌باشد. این اموال برخلاف زکات، خراج و خمس، نصاب و حدّ معینی ندارند، بلکه منبعی عام و فراگیر است. هم چنانکه مصرف آن نیز اختصاص به مورد مشخصی نداشته و جهت رفع همه احتیاجات جامعه، می‌توان از آن استفاده کرد[۹]. ویژگی عمده این نوع ثروت آن است که افراد با اختیار و رضایت باطنی خود و با امید به پاداش اخروی، بخشی از اموالشان را به صورت صدقه یا وقف، در خدمت جامعه قرار می‌دهند؛ چنانکه علی(ع) موقوفات بسیاری را در طول عمر مبارک خویش، به ویژه در طول ۲۵ سال برکناری از خلافت، با کار و زحمت، برای جامعه از خود بر جای نهاد؛ از جمله چاه قنات "ینبع" و وقف آن برای زائران خانه خدا و رهگذران. وقف مساجدی مانند مسجد "الفتح" مدینه، مسجدی در کنار قبر حضرت حمزه، مسجدی در میقات، کوفه و بصره. همچنین درآمد سالانه موقوفات علی(ع) که بالغ بر چهل هزار دینار می‌شد، به مصرف بینوایان می‌رسید[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۳۲.
- ↑ جواهر الکلام ۳۵ / ۳۱۶ ـ ۳۱۷.
- ↑ من لایحضره الفقیه: ۲/ ۶۶.
- ↑ مفتاح الکرامة ۱۸/ ۲۵۲؛ جواهر الکلام ۲۸/ ۱۲۸ ـ ۱۲۹.
- ↑ وسائل الشیعة ۹/ ۴۶۵.
- ↑ وسائل الشیعة ۹/ ۴۷۱.
- ↑ کشف الغطاء ۴/۲۱۸.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، ص۶۶ ـ ۶۹.
- ↑ جامع الشتات، ج۴، ص۷۴.
- ↑ روضه کافی، ج۲، ص۱۸۱؛ فروع کافی، ج۵، ص۷۴؛ بحار الانوار، ج۴۱، ص۴۳؛ المناقب، ج۱، ص۳۲۳؛ وسایل الشیعه، ج۱۳، ص۳۰۳؛ کشف المحجّه، ص۱۲۴. راجع به صدقات رسول اکرم(ص) [هفت باغستان مخیریق، اراضی بنی نظیر، سه قلعه از قلاع خیبر، نیمی از فدک، یک سوم از زمین‌های وادی القری، و بازار مهروز مدینه]، ر.ک: ابویعلی، الاحکام السلطانیه، ص۱۹۹؛ شرح السیر الکبیر، ج۲، ص۶۱۱؛ وسایل الشیعه، ج۱۳، ص۳۰۳.
- ↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص۱۳۰.