دانشنامه قرآن و حدیث ج۱ (کتاب)

دانشنامه قرآن و حدیث ترجمه موسوعة معارف الکتاب و السنة
از مجموعه	دانشنامه قرآن و حدیث
زبان	فارسی
زبان اصلی	عربی
نویسنده	محمد محمدی ری‌شهری
به کوشش	جمعی از پژوهشگران
مترجم	حمید رضا شیخی
موضوع	قرآن، حدیث
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات دارالحدیث
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۳۹۰ ش
تعداد صفحه	۵۸۴
شابک	۹-۵۷۳-۲۱۲-۹۶۴-۹۷۸
شماره ملی	۷۸۹۴۴۴۱‬‬

این کتاب، جلد اول از مجموعهٔ شانزده جلدی دانشنامه قرآن و حدیث است که ترجمه فارسی کتاب موسوعة معارف الکتاب و السنة اثر محمد محمدی ری‌شهری به زبان عربی است که به بررسی قرآن و حدیث می‌پردازد. این کتاب به کوشش حمید رضا شیخی به فارسی ترجمه شده است و انتشارات مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث انتشار آن را به عهده داشته است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «مجموعه مقالاتی از موضوعات اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، علمی، تاریخی، اعتقادی و فقهی مندرج در آیات و روایات و معارف قرآنی و روایی است. در این نوشتار که نخستین مجلد از یک موسوعه روایی و قرآنی است به ترتیب حروف الفبا به شرح و بررسی زوایای گوناگون واژگانی مانند ایثار، استئثار (ویژه‌خواری و انحصارطلبی)، اجاره (پیمانکاری)، اجل و آخرت پرداخته شده و آیات و روایات مربوط به هریک از این اصطلاحات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نویسنده ابتدا کلیاتی درباره جوامع حدیثی و نحوه تدوین این مجموعه (دانشنامه) و تاریخچه جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت ارایه کرده و سپس معیارهای جوامع حدیثی و قرآنی را بیان نموده است. آنگاه به شرح لغت واژگان فوق‌الذکر، اهمیت آنها و نمونه‌هایی از اشاره‌های مهم صورت گرفته در آیات و روایات در این موضوعات پرداخته و مقالات نسبتا مفصلی درباره هریک از این واژگان و اصطلاحات درج گردیده است».

فهرست کتاب

پیشگفتار

• جوامع حدیثی

1. جوامع حدیثی اوّلیه
   1. جوامع حدیثی اوّلیه مکتب اهل بیت(ع)
   2. جوامع حدیثیِ اوّلیه اهل سنّت
2. جوامع حدیثی ثانویه
   1. جوامع حدیثی ثانویه مکتب اهل بیت(ع)
   2. جوامع حدیثی ثانویه اهل سنّت
3. جوامع حدیثی متأخّر

• نیازهای امروز
• ظرفیت احادیث اسلامی برای پاسخگویی
  • حدیث، مادرِ علوم اسلامی
• ویژگی‌های «دانشنامه حدیثیِ» مورد نیاز امروز

1. روشمند بودن
2. آوردن حدیث در کنار قرآن
3. جامعیت
4. اختصار
5. مستند بودن
6. موضوع بندی درختی
7. ارزیابی و جمع‌بندی
8. نمایه سازی
9. شناس نامه دار بودن احادیث

• انگیزه تأسیس «دار الحدیث» و ویژگی‌های «دانش نامه قرآن و حدیث»
  • جرقّه‌های نخستین
  • تألیف «میزان الحکمة»
  • آغاز تألیف «میزان الحکمة»
  • استقبال پژوهشگران
  • برکات «میزان الحکمة»
  • تأسیس غیر رسمی «دار الحدیث»
  • افتتاح رسمی «دار الحدیث»
  • نگارشِ «دانش نامه قرآن و حدیث»

درآمد

• جایگاه قرآن در حوزه معرفت دینی

1. اصالت
2. تحریف ناپذیری
3. جامعیّت
4. جاودانگی
5. طراوت
6. داشتن بُطون و لایه‌های معنایی

• جایگاه سنّت در حوزه معرفت دینی
  • یک. معنای سنّت
  1. تعمیم معنای «سنّت» به احادیث اهل بیت(ع)
     1. وجوب تمسّک به اهل بیت(ع)
     2. دانش أهل بیت(ع)، دانش پیامبر(ص) است
     3. حدیثِ اهل بیت(ع)، حدیث پیامبر(ص) است
     4. رابطه متقابل قرآن و سنّت
     5. دیدگاه نخست. فهم قرآن، بی‌نیاز از سنّت
  • نقد دیدگاه نخست
  1. اجتهاد در برابر نصّ قرآن
  2. اجتهاد در برابر نصّ پیامبر(ص)
  3. اجماع امّت اسلامی بر نیازمندی به سنّت
  • دیدگاه دوم. فهم قرآن، تنها از طریق سنّت
  1. حرمت «تفسیر به رأی»
  2. اختصاص داشتن فهم معارف قرآن به اهل بیت(ع)
  3. ظاهر نبودن الفاظ قرآن
  • نقد دلیل اوّل
  • نقد دلیل دوم
  • نقد دلیل سوم
  • دیدگاه سوم. فهم قرآن از طریق سنّت در موارد خاص
  • دیدگاه چهارم. فهم قرآن از طریق سنّت، تنها در برخی سطوح
  • مراتب قرآن‌شناسی
  1. آشنایی اجمالی با معارف قرآن
  2. آشنایی با اشارات قرآن
  3. آشنایی با لطایف قرآن
  4. آشنایی با حقایق قرآن
  • پیوند ناگسستنی قرآن و عترت
  • عرصه‌های نقش آفرینی سنّت در معرفت دینی
  • پیش نیازهای حدیث‌شناسی
  • یک. علم رجال
  • دو. علم درایه
  • سه. تخصّص در نقد و ارزیابی متن
  • معیارهای ارزیابی و نقد متن حدیث
  • یک. موافقت یا مخالفت با قرآن
  • دو. موافقت یا مخالفت با عقل
  • سه. دیگر معیارها
  • چند نکته
  • بصیرت
  • راه دستیابی به بصیرت
  • مراحل تحقیق و تدوین
  1. جمع‌آوری ابتدایی
  2. تنظیم ابتدایی
  3. تنظیم دوباره
  4. نقد متن
  5. مصدریابی (تخریج)
  6. نگارش «درآمد»ها و «تحلیل»های مورد نیاز
  7. آماده‌سازی نهایی
  8. تدوین نهایی بر اساس شیوه این دانش نامه

ایثار

• ایثار، در لغت
• ایثار، در قرآن و حدیث
• ارزش ایثار
• انواع ایثار

1. ایثار در مال
2. ایثار در جان
3. ایثار در دعا
4. ایثار در پرسش

• عوامل ایثار
• آثار ایثار
• آداب ایثار

1. اخلاص
2. علاقه مندی
3. مقدّم داشتن نزدیکان
4. مقدّم داشتن اهل ایمان
5. مقدّم داشتن نیازمندتر
6. برخورد خوش

• فصل یکم: تشویق به ایثار
• فصل دوم: ارزش ایثار

1. بالاترینِ مراتب ایمان
2. عالی‌ترین خصلت اخلاقی
3. بالاترین نیکوکاری
4. بهترین بزرگواری
5. خوی نیکان
6. زیور زهد
7. بهترین انتخاب
8. برترین عبادت
9. برترینسخاوت
10. نشانه صداقت دوست

• فصل سوم: برکات ایثار

1. رستگاری
2. بندگی آزادگان
3. ایثار متقابل
4. آمرزش
5. شفاعت
6. رسیدن به مقام اَعرافیان
7. وارد شدن به بالاترین مرتبه بهشت

• فصل چهارم: آداب ایثار

1. اخلاص
2. دوست داشتن آنچه ایثار شده
3. خوش رویی
4. مقدّم داشتن خانواده
5. مقدّم داشتنِ مؤمنانی که نیازمندترند

• فصل پنجم: نمونه‌های والای ایثار

1. پیامبر خدا(ص)
2. اهل بیت(ع)
   1. ایثاری که خدا به آن مباهات می‌‌کند
   2. ایثاری که خدا از آن قدردانی می‌‌کند
   3. سرور و پیشوای ایثارگران
3. انصار

• پژوهشی درباره شأن نزول آیه ایثار

1. ایثار انصار
2. ایثار امام علی(ع)
3. ایثار مردی انصاری
4. ایثار یکی از یاران پیامبر خدا(ص)
5. ایثار جمعی از شهدای اُحد
   1. بررسی وجوه یادشده
   2. بررسی سند روایات
6. نمونه‌های والای ایثار
7. ابوذر
8. یاران امام حسین(ع)

استئثار (ویژه خواری / انحصارطلبی)

• استئثار، در لغت
• استئثار، در حدیث

1. انواع استئثار بر اساس احادیث
   1. استئثار ستوده
   2. استثئار نکوهیده
2. اسباب استئثار
3. خطر استئثار
4. مبارزه با استئثار
5. ارزیابی احادیث «شکیبایی بر استئثار»
   1. تفکیک دین از سیاست
   2. دین در خدمت سیاستمداران فاسد
   3. تعارض با قرآن
   4. تعارض با احادیث قیام علیه زمامداران ستمگر

• پاسخ به یک توجیه
• فصل یکم: بر حذر داشتن از انحصارطلبی

1. خطر انحصارطلبی
2. تأکید بر حرام بودن انحصارطلبی در فَی ء

• فصل دوم: مبارزه با انحصارطلبی

1. دوری کردن پیامبر(ص) از آن چه موهم انحصارطلبی است
2. دوری کردن امام علی(ع) از انحصارطلبی
3. روش امام علی(ع) در برخورد با انحصارطلبان

• فصل سوم: پیشگویی پیدایش انحصارطلبی در امّت اسلامی

1. پیشگویی پیامبر(ص)
2. پیشگویی امام علی(ع)
3. پدید آمدن انحصارطلبی در جامعه اسلامی

• فصل چهارم: گزارش‌هایی درباره فرمانِ «شکیبایی بر انحصارطلبی حکمرانان»!
• الاثم = الذنب

اجاره (پیمانکاری)

• اجاره، در لغت
• اجاره، در قرآن و حدیث

1. حکمت اجاره
2. تقویت فرهنگ کار
3. کار آزاد، بهتر از اجیر شدن است
4. معیار حلال و حرام بودن اجاره
5. آداب انتخاب کردن اجیر
   1. تخصّص
   2. تعهّد
   3. تعیین اُجرت
   4. رعایت حقوق اجیر
   5. عدم تأخیر در پرداخت حقوق اجیر
   6. جلوگیری نکردن از رفتن اجیر به نماز جمعه

• فصل یکم: حکمت اجاره
• فصل دوم: اجیر شدن، ننگ نیست
• فصل سوم: کار آزاد، بهتر از اجیر شدن است
• فصل چهارم: معیار حلال و حرام بودن اجاره
• فصل پنجم: آداب انتخاب اجیر

1. انتخاب اجیر نیرومند و امانتدار
2. تعیین مزد
3. پرهیز از ظلم کردن به اجیر
4. تأخیر نکردن در پرداخت مزد
5. جلوگیری نکردن از رفتن اجیر به نماز جمعه

• الأجر = الثواب

اَجَل

• اَجَل، در لغت
• اَجَل، در قرآن و حدیث

1. اَجَل در نظام آفرینش
2. انواع اَجَل ها
3. اَجَل داشتن جوامع بشری
4. نگهبانی اَجَل از انسان
5. حکمت پوشیده بودنِ اَجَل

• فصل یکم: معیّن بودن اَجَل

1. هر چیزی اَجَلِ رقم خورده ای دارد
2. هر امّتی، اَجَلی دارد
3. هر انسانی، اَجَلی دارد

• فصل دوم: اقسام اَجَل
• فصل سوم: نگهبانی اَجَل
• فصل چهارم: حکمت پوشیده بودن اَجَل

آخرت

• آخرت، در لغت
• آخرت، در قرآن و حدیث

1. آخرت در مقایسه با دنیا
2. ویژگی‌های آخرت
   1. قرارگاه
   2. خانه همیشگی
   3. خانه زندگی حقیقی
   4. حاکمیت مطلق حق
   5. شهود حقایق غیبی
   6. خانه پاداش کردار نیک و بد
   7. دشواری راه
   8. کامیابی شایستگان
   9. احاطه آخرت بر دنیا
3. اهتمام به آباد ساختن خانه آخرت

• فصل یکم: آخرت‌شناسی

1. نام‌گذاری آخرت
2. نخستین منزلگاه آخرت
3. مقایسه میان آخرت و دنیا
4. ویژگی‌های آخرت
5. سرای ماندن
6. سرای ماندگاری
7. سرای زندگیِ حقیقی
8. سرای حق
9. سرای بیداری
10. سرای یقین
11. سرای سزا
12. سرای محصور در ناملایمات
13. سرایی که احوال آن، تابع شایستگی است
14. سرای محیط بر دنیا

• فصل دوم: اهتمام به آخرت

1. تشویق به آخرت‌گرایی
2. فرزند آخرت باشید
3. ویژگی‌های آخرت گرایان
4. زنهاردهی از بی‌توجّهی به آخرت
5. اندازه پرداختن به آخرت
6. ویژگی‌های طالبان آخرت
   1. رغبت
   2. شیفتگی
   3. آمادگی
   4. کوشش و تلاش
   5. عمل
   6. توشه برگرفتن
7. آثار اهمّیت دادن به آخرت

• فصل سوم: یاد آخرت

1. تشویق به یادآوری آخرت
2. عوامل یادآوری آخرت
3. عوامل از یاد بردن آخرت
   1. آرزوی دراز
   2. دارایی بسیار
   3. آزمندی به دنیا
   4. همنشینی با گنه پیشگان
   5. گوش سپردن به آلات لهو و لعب
4. آثار یاد کردن آخرت
5. آثار از یاد بردنِ آخرت

• فصل چهارم: آباد کردن آخرت

1. تشویق به کِشتن و آباد کردن آخرت
2. برکات آباد کردن آخرت
3. آنچه آخرت را آباد می‌‌کند
4. آنچه آخرت را ویران می‌‌کند

• فصل پنجم: سودای آخرت

1. تشویق به سودای آخرت
2. معنای سوداگری آخرت
3. زنهاردهی از سودا کردنِ آخرت به دنیا
4. نکوهش آنکه آخرتش را به دنیای دیگران بفروشد

• فهرست منابع و مآخذ

دربارهٔ پدیدآورندگان

محمد محمدی ری‌شهری (پدیدآورنده)

محمد محمدی ری‌شهری آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری (متولد ۱۳۲۵ ش، شهر‌ ری؛ متوفی ۱۴۰۱ش، تهران)، تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: علی مشکینی، محمد فاضل‌ لنکرانی، سید محمد باقر طباطبایی سلطانی، محمد علی اراکی، حسین وحید خراسانی، جواد تبریزی، سید محمد رضا گلپایگانی و مرتضی حائری یزدی به اتمام رساند. تولیت آستان حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری (دوره پنجم)، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، نمایندگی ولی فقیه و سرپرستی حجاج ایرانی، ریاست مؤسسه علمی فرهنگی دار‌الحدیث، ریاست دانشگاه قرآن و حدیث و ریاست پژوهشگاه قرآن و حدیث از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر انجام فعالیت‌های علمی و اجرایی به تألیف آثار فراوان با موضوعات دینی و اعتقادی اهتمام ورزیده است. «اهل بیت در قرآن و حدیث»، «تداوم انقلاب اسلامی ایران تا انقلاب جهانی مهدی»، «حکمت‌نامهٔ پيامبر اعظم (ص)»، «سیرهٔ پیامبر خاتم (ص)»، «دانشنامهٔ امیرالمؤمنین‌ بر پایهٔ قرآن، حدیث و تاریخ»، «سيری در سيرهٔ حکومتی امام علی (ع)»، «فلسفه امامت و رهبری»، «سیاست‌نامهٔ امام علی (ع)»، «فلسفه وحی و نبوت»، «حکمت‌نامهٔ امام حسین (ع)»، «فرهنگ‌نامهٔ مرثيه‌سرايی و عزاداری حضرت سيدالشهدا (ع)»، «مبانی خداشناسی»، «حکمت‌نامهٔ رضوی»، «دانشنامهٔ امام مهدی (ع)»، «شرح زیارت جامعهٔ کبیره»، «ویژگی‌های صراط مستقیم در قرآن» و «گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث» برخی از این آثار است.

حمید رضا شیخی (مترجم)

کتاب‌های وابسته

اصل مجموعه

1. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱ (کتاب)
2. دانشنامه قرآن و حدیث ج۲ (کتاب)
3. دانشنامه قرآن و حدیث ج۳ (کتاب)
4. دانشنامه قرآن و حدیث ج۴ (کتاب)
5. دانشنامه قرآن و حدیث ج۵ (کتاب)
6. دانشنامه قرآن و حدیث ج۶ (کتاب)
7. دانشنامه قرآن و حدیث ج۷ (کتاب)
8. دانشنامه قرآن و حدیث ج۸ (کتاب)
9. دانشنامه قرآن و حدیث ج۹ (کتاب)
10. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱۰ (کتاب)
11. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱۱ (کتاب)
12. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱۲ (کتاب)
13. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱۳ (کتاب)
14. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱۴ (کتاب)
15. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱۵ (کتاب)
16. دانشنامه قرآن و حدیث ج۱۶ (کتاب)

جستارهای وابسته

• ایثار
• استئثار
• اجاره
• اجل
• آخرت

دریافت متن

دریافت متن کتاب از

• کتابخانهٔ نور
• کتابخانهٔ فقاهت
• کتابخانهٔ قائمیه