مسجد کوفه در معارف مهدویت
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مسجد کوفه است. مسجد کوفه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مسجد کوفه در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردمسجد کوفه از مساجد معروف و مهم جهان اسلام است. این مسجد محل عبادات پیامبران و امامان زیادی بوده است و مکان‌های مقدس زیادی در آن وجود دارد. براساس روایات اقامه نماز در آن دارای فضیلت زیادی است. آنچه سبب توجه بیشتر شیعیان به این مکان مقدس شده است؛ عنایت خاصی است که حضرت مهدی(ع) به این مسجد دارند. این مسجد در عصر ظهور مرکز دادرسی؛ مرکز تبلیغ دینی؛ محل اقامه جمعه و جماعت و محل برگزاری کلاسهای آموزش آیات قرآن است.
مقدمه
از مساجد معروف و مهمی که همواره مورد توجه مسلمانان بوده، مسجد شریف کوفه است، این مسجد یکی از عظیم‌ترین مساجد جهان اسلام است، با وسعتی بیش از ۴۰ هزار متر مربع که از قداست خاصی برخوردار است. آنچه که سبب توجه بیشتر شیعیان به این مکان مقدس شده است؛ عنایت خاصی است که حضرت مهدی(ع) به این مسجد دارند. بسیاری از سعادتمندان در این مکان پربرکت، توفیق زیارت امام(ع) را پیدا کرده‌اند. افزون بر این براساس روایات زیادی از جمله روایات معروف "مفضل" بعد از ظهور آن حضرت، کوفه مرکز حکومت و مسجد جامع آن، مرکز قضاوت و اجرای عدالت خواهد شد. در روایتی که مفضل از امام صادق(ع) نقل می‌کند، درباره جایگاه مسجد کوفه در عصر ظهور چنین آمده است: به امام صادق(ع) عرض کردم: سرور من! محل استقرار حضرت مهدی(ع) و مکان تجمع مؤمنان پس از ظهور کجا خواهد بود؟ حضرت در جواب فرمودند: پایتخت آن حضرت کوفه و مرکز قضاوتش مسجد جامع خواهد بود...[۱].[۲]
تاریخچه مسجد کوفه
تاریخچه و مشخصات مسجد کوفه؛ به نوشته کتاب‌های تاریخ، وقتی شهر کوفه اولین بار در سال ۱۷ ق. به دستور عمر بن خطاب و توسط سعد بن وقاص، فرمانده لشکر اسلام، به‌عنوان اردوگاه سربازان اسلام بنا گشت؛ سعد وقاص در مرکز این پایگاه نظامی در فضایی کوچک به شکل چهارگوش مسجدی بدون سقف را از چوب و نی تأسیس کرد که البته بعدها برای در امان ماندن آن از خطر آتش‌سوزی، اطراف آن را با دیوارهای گلی محصور کردند و سال‌ها بعد همین مسجد را زیاد بن ابی سفیان حاکم معاویه به سبک ساختمان‌سازی مرسوم در بین ساسانیان تجدیدبنا کرد...[۳]، ولی از مضمون روایات چنین برمی‌آید که سابقه این مسجد بسیار قدیمی‌تر از آن است که در اسناد تاریخی ذکر شده است. به‌عنوان مثال از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که آن حضرت فرمودند: شبی که مرا سیر دادند تا مسجد اقصی (در جریان معراج) از مسجد کوفه گذشتیم؛ سوار براق بودم. به محلی رسیدیم که جبرئیل گفت: یا محمد در اینجا پیاده شو و نماز بخوان! وقتی در آنجا نماز به جای آوردم از جبرئیل پرسیدم: اینجا کجاست؟ جبرئیل گفت: اینجا کوفان (کوفه) است و این محل هم مسجد آنجاست. من تاکنون بیست مرتبه دیده‌ام که اینجا خراب شده و دوباره تجدیدبنا گشته است و فاصله بین هر خرابی و آبادی آن پانصد سال بوده است[۴].
بنابر مضمون روایتی دیگر، روزی امام صادق(ع) به نزدیکی‌های مسجد کوفه رسیدند و از مرکب خود پیاده شدند؛ وقتی علت پیاده شدنشان را سؤال کردند آن حضرت فرمودند: محدوده مسجد کوفه آخر سراجین (نام محلی در نزدیکی مسجد) است که این حد را حضرت آدم(ع) برای مسجد مشخص کرده است و من نمی‌پسندم که سواره وارد این محدود بشوم[۵]. در ادامه روایت آمده است که راوی می‌پرسد: اگر محدوده مسجد کوفه آن است که می‌فرمایید، پس چه چیز باعث تغییر آن شده است؟ حضرت در پاسخ می‌فرمایند: اول امری که سبب تغییر آن شد توفان نوح بود. بعدها هم اصحاب کسری و سپس نعمان بن منذر و بعد هم زیاد بن ابی سفیان تغییراتی در آن ایجاد کردند.
بر این اساس معلوم می‌شود این مسجد شریف از زمان آدم ابو البشر به‌عنوان محلی برای عبادت خداوند تبارک و تعالی مطرح بوده است؛ منتهی در طول تاریخ دستخوش تغییر و تحولاتی شده و در زمان‌های مختلف در تجدیدبناها حدود محوطه مسجد تغییر پیدا کرده است[۶].
خصوصیات مسجد
در جنوب غربی مسجد به فاصله ۸۵ متر، خانه کوچک و محقری وجود دارد و مشهور است که آنجا خانه علی(ع) بوده است که قبر میثم تمار در نزدیک آن خانه قرار دارد. در بین این خانه و مسجد، قصر دار الخلافه واقع شده است که در ضلع جنوب غربی مسجد می‌توان به دار الخلافه وارد شد.
ضمناً قبر مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در دو مکان نزدیک به هم، چسبیده به دیوار ضلع شرقی مسجد است که از طریق یک در بزرگ که در دیوار گذاشته شده است می‌توان به حرم آن دو بزرگوار داخل شد. البته در شمالی هم به این آرامگاه راه دارد و قبر مختار ثقفی به آرامگاه مسلم بن عقیل نزدیک‌تر است. در دور تا دور محوطه این مسجد، هفتاد و شش حجره (غرفه) وجود دارد. در مجموع درهای ورود و خروج به مسجد چهارتاست:
- "باب السده" که معروف به باب امیر المؤمنین(ع) است؛
- "باب الکنده" که در طرف غربی مسجد است؛
- "باب الانماط" که محاذی قبله است؛
- "باب الفیل" یا الثعبان.
در این مسجد مکان‌های مقدس و محراب‌های زیادی وجود دارد که هریک از آنها را مقام می‌نامند. از جمله آنهاست: مقام حضرت ابراهیم خلیل(ع)، مقام حضرت خضر(ع)، مقام حضرت زین العابدین(ع)، مقام نوح(ع) یا باب الفرج، مقام امیرالمؤمنین(ع)، مقام جبرئیل، دکه قضاء (محل قضاوت امیر المؤمنین(ع))، دکه حضرت صادق(ع)، محراب امیر المؤمنین(ع) که محراب حضرت زکریا هم گفته می‌شود، بیت الطشت، مقام بیعت النبی(ص)، دکة المعراج (محلی که پیامبر اکرم(ص) در شب معراج در آن مقام نماز به جای آوردند)؛ و...[۷].
فضیلت مسجد کوفه
برای مسجد کوفه در روایات حضرات معصومین(ع) فضایل زیادی بیان شده است: امام باقر(ع) می‌فرمایند: اگر مردم به فضیلتی که مسجد کوفه دارد واقف بودند؛ از راه‌های بسیار دور به آنجا سفر می‌کردند. یک نماز واجب خواندن در آنجا مساوی با به جای آوردن یک حج و یک نماز مستحبی خواندن در آنجا معادل با انجام دادن عمره است[۸].
علی(ع) نیز در این‌باره می‌فرمایند: خواندن نماز نافله در این مسجد معادل انجام عمره در کنار پیامبر اکرم(ص) و خواندن نماز واجب در آنجا مساوی انجام دادن حج با رسول اکرم(ص) است. در این مسجد هزار پیغمبر و هزار وصی پیغمبر نماز خوانده‌اند[۹].
امام صادق(ع) به یکی از اصحاب که اهل کوفه بود فرمودند: آیا تمام نمازهایت را در مسجد کوفه می‌خوانی؟ وی عرض کرد: خیر. حضرت فرمودند: من اگر در آنجا حاضر باشم امیدوارم که هیچ نمازی از من در آن مسجد فوت نشود. سپس حضرت اضافه کردند: آیا فضیلت نماز در این مسجد را می‌دانی؟ راوی می‌گوید: گفتم: خیر. حضرت فرمودند: هیچ بنده صالح و پیامبری نبوده است، مگر آنکه در مسجد کوفه نماز خوانده است؛ حتی رسول خدا(ص) وقتی به معراج می‌رفتند جبرئیل(ع) به ایشان عرض کرد: آیا می‌دانی حالا در کجا هستی؟ حضرت رسول(ص) فرمودند: خیر. جبرئیل گفت: حالا در مقابل مسجد کوفه قرار گرفته‌اید. پیامبر(ص) به جبرئیل فرمود: از خداوند متعال اجازه بخواه تا پائین رفته در آن نماز بخوانیم. وقتی خداوند متعال اجازه دادند؛ حضرت در آنجا دو رکعت نماز به‌جای آوردند. سپس امام صادق(ع) فرمودند: یک نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و یک نماز نافله در آن مساوی با پانصد نماز در اماکن دیگر است. قبله این مسجد، باغی از باغ‌های بهشت و دست راست و چپ آن نیز از بستان‌های بهشت است. در آن مسجد نشستن، عبادت محسوب می‌شود. اگر مردم فضیلت آن را می‌دانستند، با چهار دست و پا همچون طفل خود را به آنجا می‌رساندند تا از برکات آن بهره‌مند شوند[۱۰]. محمد بن سنان می‌گوید: از امام رضا(ع) شنیدم که فرمودند: یک نماز فرادا در مسجد کوفه خواندن، بافضیلت‌تر از هفتاد نمازی است که به‌طور جماعت در جاهای دیگر خوانده شود[۱۱].[۱۲]
در محراب مسجد این بزرگ بود که در صبحدم نوزدهم رمضان، حضرت امیر ضربت خورد و به شهادت رسید و محراب به خون فرق امیر المؤمنین (ع) رنگین شد[۱۳].
مسجد کوفه در عصر ظهور
از مکان‌های منسوب به حضرت مهدی(ع)، مسجد کوفه است. این مکان بیشتر در روایات مربوط به عصر ظهور و حاکمیت امام مهدی|حضرت مهدی(ع) وارد شده است. از روایات استفاده می‌شود که این مسجد، در عصر ظهور از جایگاه و پایگاه مهم و برجستهای برخوردار است که برخی از این قرار است:
- مرکز دادرسی؛ امام صادق(ع) در این باره فرمود: مرکز حکومت مهدی(ع) کوفه و مرکز قضاوت و دادرسی او مسجد اعظم کوفه است[۱۴]
- مرکز تبلیغ دینی؛ حضرت صادق(ع) فرمود: "گویی به قائم می‌نگرم که بر فراز منبر مسجد کوفه است. ۳۱۳ تن یارانش در اطراف او حلقه زدهاند. آنان پرچمداران و فرمانروایان خداوند بر فراز گیتی میان بندگان خدایند"[۱۵]. امام باقر(ع) نیز در این باره فرمود: "امام مهدی|مهدی(ع) وارد کوفه می‌شود. سه گروه درگیر، در یک صف بر وی گرد آیند. او بر فراز منبر، خطبه میخواند و مردم، آنقدر اشک شوق میریزند که متوجه سخنان او نمیشنوند"[۱۶].[۱۷]
- محل اقامه جمعه و جماعت؛ امام علی(ع) در خطبهای طولانی، ویژگیهای مسجد کوفه را چنین شمرده است: ای اهل کوفه! خداوند سبحانه و تعالی به شما نعمتهایی داده که به هیچ کس نداده است. از برتری محل برگزاری نماز شما این است که اینجا خانه آدم، خانه نوح، خانه ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضر(ع) بود و امروز محل عبادت و مناجات من است.... برای مسجد کوفه زمانی فرا میرسد که محل برگزاری نماز مهدی(ع) از تبار من و محل عبادت هر مؤمن می‌شود. هیچ مؤمنی روی زمین نمیماند، مگر اینکه به این مسجد بیاید، یا قلبش برای این مسجد پر بزند[۱۸]. امام صادق(ع) نیز در این باره فرمود: "هنگامی که قائم آل محمد(ع) قیام کند، پشت کوفه مسجدی بسازد کند که هزار در دارد، و خانههای کوفه به دو رود کربلا متصل می‌شود[۱۹]. این روایت را روایت دیگری از امام باقر(ع) تکمیل می‌کند. براساس روایت نقل شده از آن حضرت وقتی امام مهدی(ع) وارد کوفه می‌شوند با استقبال گرم مردم روبرو می‌گردند؛ همه به حکم حضرت گردن می‌نهند و آن‌گاه وارد مسجد شده برای مردم خطبه می‌خوانند و نقل است که تجمع مردم به قدری زیاد خواهد بود که وقتی از شوق دیدار امام‌شان بی‌اختیار گریه می‌کنند، سخنان حضرت به گوش کسانی که دورتر از منبر هستند نخواهد رسید؛ لذا در هفته دوم بعد از ورود امام(ع) به کوفه، مردم خطاب به حضرت مهدی(ع) می‌گویند: ای پسر رسول خدا! نماز در پشت سر شما خواندن همانند نماز خواندن در پشت رسول خدا(ص) است، در حالی که این مسجد گنجایش این‌همه جمعیت ندارد. منظور مردم آن است که حضرت تدبیری بیندیشند تا همه مردم توفیق حضور در نماز جماعت و جمعه را داشته باشند. امام(ع) در پاسخ می‌فرمایند: مسجدی برای شما خواهم ساخت که گنجایش همه مردم را داشته باشد، در ادامه روایت آمده است: طرح مسجد بزرگی را که دارای هزار در است و همه مردم را در خود جای می‌دهد ارائه می‌دهند[۲۰]. نکته دیگری که در مورد مسجد کوفه در روایات به چشم می‌خورد این است که آن حضرت مسجد کوفه را برای اصلاح قبله آن بازسازی خواهند کرد. علی(ع) در این زمینه می‌فرمایند: گویی هم‌اکنون به شیعیان در مسجد کوفه می‌نگرم که خیمه‌ها برپا کرده‌اند و قرآن را آن‌گونه که نازل شده است برای مردم آموزش می‌دهند. قائم ما چون قیام کند آن مسجد را خراب و قبله آن را اصلاح خواهند نمود[۲۱].[۲۲]
- محل برگزاری کلاسهای آموزش آیات قرآن؛ حضرت علی(ع) فرمود: "گویی شیعیان خود را میبینم که در مسجد کوفه خیمه زده، به مردم قرآن را آن‌گونه که نازل شده آموزش می‌دهند"[۲۳].
از موارد یاد شده استفاده می‌شود مسجد کوفه در عصر ظهور، از جایگاه بسیار ارزشمندی برخوردار است. به علاوه، دارای گستره بسیار زیادی است که کارکردهای فوق به راحتی در آن امکانپذیر خواهد بود[۲۴].
پرسش‌های وابسته
منابع
پانویس
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص۱۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۵۳؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۴۳.
- ↑ جهت اطلاع بیشتر به تاریخ طبری ج ۱، ص۲۴۸ و معجم البلدان ج ۴، ص۳۲۳ به بعد مراجعه شود.
- ↑ من لا یحضره الفقیه ج ۱، ص۱۵۰.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص۱۴۹؛ بحار الانوار، ج ۹۸، ص۶ و ۳۸۶.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۵۳.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۵۳.
- ↑ المزار الکبیر، ص۱۲۲.
- ↑ بحار الانوار، ج ۹۷، ص۴۰۰.
- ↑ بحار الانوار، ج ۹۷، ص۳۹۱.
- ↑ بحار الانوار، ج ۹۷، ص۱۳۹.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۵۳.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۴۳.
- ↑ «دَارُ مُلْكِهِ الْكُوفَةُ وَ مَجْلِسُ حُكْمِهِ جَامِعُهَا»؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۳، ص۱۱.
- ↑ «كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى الْقَائِمِ عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ وَ حَوْلَهُ أَصْحَابُهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عِدَّةَ أَهْلِ بَدْرٍ وَ هُمْ أَصْحَابُ الْأَلْوِيَةِ وَ هُمْ حُكَّامُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ عَلَى خَلْقِهِ»؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، باب ۵۸، ح ۲۵
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۴۶۸.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۰۰ - ۴۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص۲۳۱، ح ۶۹۶
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص۳۸۰.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص۳۳۰.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص۳۶۴.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۵۳؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۰۰ - ۴۰۱.
- ↑ «كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى شِيعَتِنَا بِمَسْجِدِ الْكُوفَةِ قَدْ ضَرَبُوا الْفَسَاطِيطَ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ الْقُرْآنَ كَمَا أُنْزِلَ أَمَا إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ كَسَرَهُ وَ سَوَّى قِبْلَتَهُ»، نعمانی، الغیبة، ص۳۱۷، ح ۳.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۰۰ - ۴۰۱.