تجسس در جامعه‌شناسی اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تجسس است. تجسس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تجسس در قرآن - تجسس در فقه سیاسی - تجسس در جامعه‌شناسی اسلامی - نفی تجسس در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردتجسس و کنجکاوی بی‌مورد
تجسس، شناسایی و خبر‌گیری با تدبیر و زیرکی است؛ حس اعم از تجسس است؛ چون حس به مطلق ادراک و احساس گفته می‌شود. 
لَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ
[۱] یعنی در احوال افراد و اعمال مخفی و اخلاق باطنی آنها شناسایی انجام ندهید[۲]. از دید برخی “تجسس” در امور خیر و “تجسس” در امور شر به کار می‌رود[۳].
در کاربرد دیگر، تحسس به معنای کوشش برای شنیدن سرگذشت اشخاص و اقوام و تجسس کوشش برای جست‌و‌جوی عیب آنها تفسیر شده است. حریم خصوصی افراد، از جمله محدوده‌هایی است که ورود بدان جز با مجوزهای تعیین شده مجاز نخواهد بود و حفظ این حریم، حق پذیرفته شده‌ای است که همگان ملزم به رعایت آنند و نقض آن، جز در موارد خاص، ممنوعیت قانونی و اخلاقی دارد. تفسیر نمونه در توضیح این حق و حدود آن می‌نویسد: قرائن موجود در داخل و خارج آیه، نشان می‌دهد که این حکم (بی‌قید و شرط بودن منع تجسس) مربوط به زندگی شخصی و خصوصی افراد است و در زندگی اجتماعی تا آنجا که تأثیری در سرنوشت جامعه نداشته باشد، نیز این حکم صادق است؛ نیز به همین دلیل حکومت اسلامی می‌تواند مأموران اطلاعاتی داشته باشد، یا سازمان گسترده‌ای برای گردآوری اطلاعات تأسیس کند و آنجا که بیم توطئه بر ضد جامعه یا به خطر انداختن امنیت و حکومت اسلامی می‌رود، به تجسس برخیزند و حتی در داخل زندگی خصوصی افراد جست‌و‌جوگری کنند، ولی این امر هرگز نباید بهانه‌ای برای شکستن حرمت این قانون اصیل اسلامی شود و افراد به بهانه مسئله توطئه و اخلال به امنیت به خود اجازه دهند که به زندگی خصوصی مردم یورش برند، نامه‌های آنها را باز کنند، تلفن‌ها را کنترل نمایند و وقت و بی‌وقت به خانه آنها هجوم آورند [۴][۵]
آیات قرآنی مرتبط
- برحذر داشتن مؤمنان از تجسس در امور دیگران:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا
[۶][۷]
منابع
پانویس
- ↑ «و (در کار مردم) کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۱۰۲.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۴۸۴.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۱۸۷-۱۸۸؛ برای آگاهی بیشتر از موارد مجاز و ممنوع تجسس در اسلام و آثار مترتب بر اشکال غیر مجاز آن، ر. ک: ناصر مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۳۴۷-۳۷۴.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۳.
- ↑ «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است و (در کار مردم) کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۳.