صفحهٔ اصلی
قرآن کتاب مقدس و آسمانی مسلمانان است که در مدت ۲۳ سال، به تدریج از سوی خداوند بر حضرت محمد (ص) نازل شد. لفظ و معنای قرآن، نازل شده از سوی خداوند و دربردارنده معارف عمیق است. اما تورات و انجیل موجود، چیزی جز شرح حال حضرت موسی (ع) و حضرت عیسی (ع) نیست که تناقضات بسیاری در آنها به چشم میخورد؛ قرآن برخلاف معجزات انبیای دیگر، معجزهای است در دسترس همگان که هرگز ملحدان نمیتوانند وجود قرآن و اعجاز بودن آن را نفی و انکار کنند. قرآن حجتی دائمی بر الهی بودن خود و حقانیت پیامبر اسلام است.
تنظیم قرآن به صورتِ بخشهای کوتاه و بلند است که هر کدام "سوره" نامیده میشود. هر سوره هم از بخشها و جملاتی تشکیل شده که "آیه" نام دارد. قرآن دارای ۱۱۴ سوره و بیش از ۶ هزار آیه است. به سورهها و آیاتی که در مکه نازل شده "مکی" میگویند و به سورهها و آیههای نازل شده در مدینه، "مدنی". طولانیترین سوره، "بقره" و کوتاهترین سوره "کوثر" نام دارد. قرآن کریم، معجزه جاوید پیامبر اسلام (ص) است. کلام خداوند است و از نظر فصاحت و بلاغت و زیبایی متن و محتوای ارزشمند و برخی پیشگوییهای تاریخی، در حدی است که از آن زمان تاکنون، کسی نتوانسته نظیر آن را بیاورد. برای قرآن تفسیرهای بسیاری نوشته شده و به اغلب زبانهای زنده دنیا نیز ترجمه شده است. مضامین این کتاب، بحثهای اعتقادی، اخلاقی، احکام و قوانین، سرگذشت پیشینیان و مسائل اجتماعی و سیاسی است و تاریخ تعدادی از انبیا در این کتاب آمده است. قرآن کتابی است که با دقت زیاد، از زمان پیامبر تا کنون، نوشته و حفظ شده و هیچ گونه تحریف و کاستن و افزودنی در متن آن پیش نیامده است.
امام مهدی آمدنی است یا آوردنی؟ نقش مردم در زمینهسازی ظهور چیست؟
درباره اینکه آیا اختیار و اراده آدمی و تکامل یافتن شخصیت فردی و اجتماعی او در تحقق ظهور دخیل است یا خیر، دو دیدگاه اساسی وجود دارد:
- تنها خواست و اراده الهی، در تحقق ظهور دخالت دارد، بیآنکه عامل انسانی کوچکترین نقشی داشته باشد. شاید مستند این دیدگاه تمسک به برخی روایات باشد؛ از جمله در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «خداوند به دلیل تعجیل بندگان، شتاب نخواهد کرد. همانا برای این امر پایانی است که به آن منتهی میشود. چون آن پایان فرارسد، لحظهای پیش و تأخیری نخواهد».
- افزون بر اراده الهی، عامل انسانی نیز در ظهور تأثیرگذار است؛ زیرا انتظار مورد تأکید معصومان (ع)، انتظار پویا، سازنده و حرکتآفرین است و نه انتظاری خاموش که منجر به فرار از تکلیف فردی و مسئولیتهای اجتماعی میشود. مستند این دیدگاه آیاتی همچون آیه إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ است.
به نظر میرسد این اختلافنظر به اختلاف بر تفسیر مفهوم «انتظار فرج» و برداشتهای مختلف از آموزه «انتظار ظهور امام مهدی» است. پیروان نظریههای «انتظار خاموش» (تنها علت ظهور را اراده و مشیت الهی است) یا «انتظار مذهب احتراز» (یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و منتظر بمانند تا امام ظهور کند) و امثال آنها، قطعاً نقشی برای تأثیرگذاری انسان فرد یا انسان جامعه به تعجیل یا تأخیر فرج آل محمد (ص) قائل نخواهند بود؛ اما پیروان نظریه دیگر که استناد اصلی آنان آموزههای قرآنی و روایی و ادله عقلی است، معتقد به انتظار سازنده، پویا و تغییرآفرین به سمت رشد و تعالی فرد و جامعه هستند. این دیدگاه بر اساس یکی از سنتهای الهی مورد تأکید قرآن کریم استوار است. هرگز خداوند اوضاع و احوال را به سود مردم عوض نمیکند مگر زمانی که آنها آنچه مربوط به خودشان است (از جمله: اخلاق، روحیهها، ملکات، جهتها، نیتها و غیره) عوض کنند.
شرایط انسانی ظهور فراهم نخواهد شد مگر اینکه جامعه منتظران تمامی وظایف الهی خود را برای دستیابی به اهداف انتظار محقق سازند. این وظایف را میتوان براساس آن اهداف اینگونه دستهبندی کرد: وظایف عام نسبت به امام مهدی: مانند: شناخت او و ولایتپذیری از او؛ وظایف خاص نسبت به امام مهدی: مانند: آمادگی و زمینهسازی برای ظهور؛ عمل به وظایف الهی نسبت به ولایت با مؤمنان؛ عمل به وظایف الهی نسبت به امت اسلامی: مانند: حفظ و تحکیم اتحاد در امت اسلامی.
دائرةالمعارف قرآن کریم، مجموعهای است چهارده جلدی که شامل اطلاعات پایه، معتبر و اصیل در باب علوم و معارف و اعلام قرآنی است. این مجموعه اثر پژوهشگران مرکز فرهنگ و معارف قرآن است و انتشارات بوستان کتاب انتشار آن را به عهده داشته است.
در معرفی این کتاب آمده است: «دائرةالمعارف قرآن کریم شامل اطلاعات پایه، معتبر و اصیل در باب علوم و معارف و اعلام قرآنی است که به گونهای آسانیاب و روان در دسترس قرآنپژوهان و اهل تحقیق و پژوهش میباشد. از ویژگیهای این دائرةالمعارف استواری بر پایه نظام الفبایی در چینش مدخلها، استفاده از منابع اصیل و متقن و دست اول، ارائه همه آرا و مبانی اصلی در هر موضوع، برخورداری از نظام ارجاع درون مقالهای و برون مقالهای و بهرهوری از نثر معیار میباشد».
- عبادة بن صامت (ابهامزدایی)
- قاسم بن فضیل نهدی در معارف و سیره رضوی
- قاسم بن فضیل نهدی
- محسن بن احمد بجلی قیسی
- قاسم بن یحیی بن حسن راشدی
- فرح سندی
- کمیت بن زید اسدی در تاریخ اسلامی
- فارس بن حاتم بن ماهویه قزوینی
- عیسی بن احمد بن عیسی بن منصور سر من رائی
- عیسی بن مستفاد بجلی
- عمرکی بن علی بن محمد بوفکی نیشابوری خراسانی
- عمران بن محمد بن عمران بن عبدالله اشعری قمی
- عمر بن عبدالعزیز اموی در تاریخ اسلامی
- عمر بن عبدالعزیز اموی
- عمر بن عبدالعزیز (ابهامزدایی)