شرح صدر در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۷

مقدمه

“سعه صدر” در پذیرش حق به رغم کراهت ابتدایی، تحمل محنت‌ها و ناکامی‌ها، کنار آمدن با مشکلات، قبول سختی‌های توان‌فرسا که ایفای وظایف مهم بر انسان تحمیل می‌کند؛ از خودگذشتگی و... ، بزرگ‌ترین سرمایه مؤمن برای ایفای مسئولیت‌های سنگین و تأمین حیات طیب انسانی در جهان سرشار از ناملایمات است. این ویژگی اگرچه همچون سایر صفات و کیفیات نفسانی قائم به فرد است، اما هم محصول نظام تربیت دینی و فضاسازی فرهنگی اجتماعی است، هم در صورت عمومیت، نقش و تأثیر فوق‌العاده مهمی در مطلوب‌سازی حیات جمعی دارد. علامه طباطبایی در تفسیر آیه ۲۲ سوره زمر می‌نویسد: شرح صدر برای اسلام به این معناست که انسان وضعی به خود بگیرد که هر سخن حقی را بپذیرد و آن را رد نکند. منظور پذیرش از روی بصیرت و شناخت راه رشد است^[۱]. شرح صدر نقطه مقابل ضیق صدر و کم‌ظرفیتی و کم‌طاقتی است، تفسیر نمونه نیز در توضیح آیه اول سوره انشراح می‌نویسد: شرح صدر، گسترش آن به وسیله نور الهی و سکینه و آرامش خداداد می‌باشد. این توسعه هم می‌تواند وسعت علمی پیامبر را از طریق وحی و رسالت شامل گردد و هم بسط و گسترش تحمل و استقامت او در برابر لجاجت‌ها و کارشکنی‌های دشمنان و مخالفان را^[۲]؛ از این‌رو، شرح صدر نیز از جمله ثمرها و میوه‌های ایمان به خداوند، عمل به وظایف و حرکت در مسیر تعالی است و نتیجه آن آرامش و اطمینان و قدرت روحی فوق‌العاده در رویارویی با حوادث تلخ و شیرین زندگی این جهانی است.^[۳]

آیات قرآنی مرتبط

شرح صدر مقوم ایفای رسالت پیامبری: ﴿أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ﴾^[۴].
ضیق صدر مانع ایفای رسالت‌های بزرگ: ﴿وَيَضِيقُ صَدْرِي وَلَا يَنْطَلِقُ لِسَانِي فَأَرْسِلْ إِلَى هَارُونَ﴾^[۵].
شرح صدر ابزار و عامل هدایت: ﴿أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ...﴾^[۶]^[۷].
در آیاتی نیز به صورت غیرمستقیم بر معللوبیت سعه صدر در برابر تلخی‌ها و ناگواری‌های روزگار توجه داده^[۸] و به صبر و شکیبایی در مقابل ناملایمات و فاصله‌گزینی موقت از غفلت‌زدگان توصیه فرموده است^[۹].^[۱۰]

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۳۸۷.
↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۱.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.
↑ «آیا به دلت گشایش ندادیم؟» سوره انشراح، آیه ۱.
↑ «و سینه‌ام تنگ می‌شود و زبانم روان نمی‌گردد پس به سوی هارون بفرست!» سوره شعراء، آیه ۱۳.
↑ «آیا کسی که خداوند دلش را برای اسلام گشاده داشته است و او از پروردگار خویش با خود فروغی دارد (چون سنگدلان بی‌فروغ است)؟» سوره زمر، آیه ۲۲.
↑ درباره رابطه شرح صدر و هدایت، ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۵۵.
↑ ﴿وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ «گفتار آنان تو را اندوهگین نگرداند که عزّت یکسره از آن خداوند است، او شنوای داناست» سوره یونس، آیه ۶۵.
↑ ﴿وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا﴾ «و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.
↑ سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.

[1] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۳۸۷.

[2] مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۱.

[3] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.

[4] «آیا به دلت گشایش ندادیم؟» سوره انشراح، آیه ۱.

[5] «و سینه‌ام تنگ می‌شود و زبانم روان نمی‌گردد پس به سوی هارون بفرست!» سوره شعراء، آیه ۱۳.

[6] «آیا کسی که خداوند دلش را برای اسلام گشاده داشته است و او از پروردگار خویش با خود فروغی دارد (چون سنگدلان بی‌فروغ است)؟» سوره زمر، آیه ۲۲.

[7] درباره رابطه شرح صدر و هدایت، ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۵۵.

[8] ﴿وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ «گفتار آنان تو را اندوهگین نگرداند که عزّت یکسره از آن خداوند است، او شنوای داناست» سوره یونس، آیه ۶۵.

[9] ﴿وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا﴾ «و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.

[10] سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۶: / خط ۶: @@
 }}
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
-“سعه صدر” در [[پذیرش حق]] به رغم [[کراهت]] ابتدایی، [[تحمل]] محنت‌ها و ناکامی‌ها، کنار آمدن با [[مشکلات]]، قبول سختی‌های توان‌فرسا که ایفای [[وظایف]] مهم بر [[انسان]] [[تحمیل]] می‌کند؛ [[از خودگذشتگی]] و...، بزرگ‌ترین [[سرمایه]] [[مؤمن]] برای ایفای مسئولیت‌های سنگین و تأمین [[حیات طیب]] [[انسانی]] در [[جهان]] سرشار از [[ناملایمات]] است. این ویژگی اگرچه همچون سایر صفات و کیفیات [[نفسانی]] [[قائم]] به فرد است، اما هم محصول [[نظام]] [[تربیت دینی]] و فضاسازی [[فرهنگی]] [[اجتماعی]] است، هم در صورت عمومیت، نقش و تأثیر فوق‌العاده مهمی در مطلوب‌سازی [[حیات]] جمعی دارد. [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر آیه]] ۲۲ [[سوره زمر]] می‌نویسد: [[شرح صدر]] برای [[اسلام]] به این معناست که انسان وضعی به خود بگیرد که هر سخن حقی را بپذیرد و آن را رد نکند. منظور پذیرش از روی [[بصیرت]] و [[شناخت]] [[راه رشد]] است<ref>[[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۳۸۷.</ref>. شرح صدر نقطه مقابل [[ضیق صدر]] و کم‌ظرفیتی و کم‌طاقتی است، [[تفسیر نمونه]] نیز در توضیح [[آیه]] اول [[سوره]] انشراح می‌نویسد: شرح صدر، گسترش آن به وسیله [[نور الهی]] و [[سکینه]] و [[آرامش]] خداداد می‌باشد. این توسعه هم می‌تواند [[وسعت علمی]] [[پیامبر]] را از [[طریق وحی]] و [[رسالت]] شامل گردد و هم بسط و گسترش تحمل و [[استقامت]] او در برابر لجاجت‌ها و کارشکنی‌های [[دشمنان]] و [[مخالفان]] را<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]] و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۱.</ref>؛ از این‌رو، شرح صدر نیز از جمله ثمرها و میوه‌های [[ایمان به خداوند]]، عمل به وظایف و حرکت در مسیر تعالی است و نتیجه آن [[آرامش]] و [[اطمینان]] و [[قدرت روحی]] فوق‌العاده در [[رویارویی]] با حوادث تلخ و شیرین [[زندگی]] این جهانی است.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۳۹.</ref>
+“سعه صدر” در [[پذیرش حق]] به رغم [[کراهت]] ابتدایی، [[تحمل]] محنت‌ها و ناکامی‌ها، کنار آمدن با [[مشکلات]]، قبول سختی‌های توان‌فرسا که ایفای [[وظایف]] مهم بر [[انسان]] [[تحمیل]] می‌کند؛ [[از خودگذشتگی]] و... ، بزرگ‌ترین [[سرمایه]] [[مؤمن]] برای ایفای مسئولیت‌های سنگین و تأمین [[حیات طیب]] [[انسانی]] در [[جهان]] سرشار از [[ناملایمات]] است. این ویژگی اگرچه همچون سایر صفات و کیفیات [[نفسانی]] [[قائم]] به فرد است، اما هم محصول [[نظام]] [[تربیت دینی]] و فضاسازی [[فرهنگی]] [[اجتماعی]] است، هم در صورت عمومیت، نقش و تأثیر فوق‌العاده مهمی در مطلوب‌سازی [[حیات]] جمعی دارد. [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر آیه]] ۲۲ [[سوره زمر]] می‌نویسد: [[شرح صدر]] برای [[اسلام]] به این معناست که انسان وضعی به خود بگیرد که هر سخن حقی را بپذیرد و آن را رد نکند. منظور پذیرش از روی [[بصیرت]] و [[شناخت]] [[راه رشد]] است<ref>[[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۳۸۷.</ref>. شرح صدر نقطه مقابل [[ضیق صدر]] و کم‌ظرفیتی و کم‌طاقتی است، [[تفسیر نمونه]] نیز در توضیح [[آیه]] اول [[سوره]] انشراح می‌نویسد: شرح صدر، گسترش آن به وسیله [[نور الهی]] و [[سکینه]] و [[آرامش]] خداداد می‌باشد. این توسعه هم می‌تواند [[وسعت علمی]] [[پیامبر]] را از [[طریق وحی]] و [[رسالت]] شامل گردد و هم بسط و گسترش تحمل و [[استقامت]] او در برابر لجاجت‌ها و کارشکنی‌های [[دشمنان]] و [[مخالفان]] را<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]] و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۱.</ref>؛ از این‌رو، شرح صدر نیز از جمله ثمرها و میوه‌های [[ایمان به خداوند]]، عمل به وظایف و حرکت در مسیر تعالی است و نتیجه آن [[آرامش]] و [[اطمینان]] و [[قدرت روحی]] فوق‌العاده در [[رویارویی]] با حوادث تلخ و شیرین [[زندگی]] این جهانی است.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۳۹.</ref>
-==[[آیات قرآنی]] مرتبط==
+== [[آیات قرآنی]] مرتبط ==
 # [[شرح صدر]] مقوم ایفای [[رسالت]] [[پیامبری]]: {{متن قرآن|أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ}}<ref>«آیا به دلت گشایش ندادیم؟» سوره انشراح، آیه ۱.</ref>.
 # [[ضیق صدر]] مانع ایفای رسالت‌های بزرگ: {{متن قرآن|وَيَضِيقُ صَدْرِي وَلَا يَنْطَلِقُ لِسَانِي فَأَرْسِلْ إِلَى هَارُونَ}}<ref>«و سینه‌ام تنگ می‌شود و زبانم روان نمی‌گردد پس به سوی هارون بفرست!» سوره شعراء، آیه ۱۳.</ref>.
-# شرح صدر ابزار و عامل [[هدایت]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ...}}<ref>«آیا کسی که خداوند دلش را برای اسلام گشاده داشته است و او از پروردگار خویش با خود فروغی دارد (چون سنگدلان بی‌فروغ است)؟» سوره زمر، آیه ۲۲.</ref><ref>درباره رابطه شرح صدر و هدایت، ر.ک: [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۵۵.</ref>.
+# شرح صدر ابزار و عامل [[هدایت]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ...}}<ref>«آیا کسی که خداوند دلش را برای اسلام گشاده داشته است و او از پروردگار خویش با خود فروغی دارد (چون سنگدلان بی‌فروغ است)؟» سوره زمر، آیه ۲۲.</ref><ref>درباره رابطه شرح صدر و هدایت، ر. ک: [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۵۵.</ref>.
-#در آیاتی نیز به صورت غیرمستقیم بر معللوبیت [[سعه صدر]] در برابر [[تلخی‌ها]] و ناگواری‌های [[روزگار]] توجه داده<ref>{{متن قرآن|وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}} «گفتار آنان تو را اندوهگین نگرداند که عزّت یکسره از آن خداوند است، او شنوای داناست» سوره یونس، آیه ۶۵.</ref> و به [[صبر]] و [[شکیبایی]] در مقابل [[ناملایمات]] و فاصله‌گزینی موقت از غفلت‌زدگان توصیه فرموده است<ref>{{متن قرآن|وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا}} «و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.</ref>.<ref>سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.</ref>
+# در آیاتی نیز به صورت غیرمستقیم بر معللوبیت [[سعه صدر]] در برابر [[تلخی‌ها]] و ناگواری‌های [[روزگار]] توجه داده<ref>{{متن قرآن|وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}} «گفتار آنان تو را اندوهگین نگرداند که عزّت یکسره از آن خداوند است، او شنوای داناست» سوره یونس، آیه ۶۵.</ref> و به [[صبر]] و [[شکیبایی]] در مقابل [[ناملایمات]] و فاصله‌گزینی موقت از غفلت‌زدگان توصیه فرموده است<ref>{{متن قرآن|وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا}} «و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.</ref>.<ref>سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.</ref>
 == منابع ==