شرح صدر در جامعه‌شناسی اسلامی

مقدمه

“سعه صدر” در پذیرش حق به رغم کراهت ابتدایی، تحمل محنت‌ها و ناکامی‌ها، کنار آمدن با مشکلات، قبول سختی‌های توان‌فرسا که ایفای وظایف مهم بر انسان تحمیل می‌کند؛ از خودگذشتگی و... ، بزرگ‌ترین سرمایه مؤمن برای ایفای مسئولیت‌های سنگین و تأمین حیات طیب انسانی در جهان سرشار از ناملایمات است. این ویژگی اگرچه همچون سایر صفات و کیفیات نفسانی قائم به فرد است، اما هم محصول نظام تربیت دینی و فضاسازی فرهنگی اجتماعی است، هم در صورت عمومیت، نقش و تأثیر فوق‌العاده مهمی در مطلوب‌سازی حیات جمعی دارد. علامه طباطبایی در تفسیر آیه ۲۲ سوره زمر می‌نویسد: شرح صدر برای اسلام به این معناست که انسان وضعی به خود بگیرد که هر سخن حقی را بپذیرد و آن را رد نکند. منظور پذیرش از روی بصیرت و شناخت راه رشد است^[۱]. شرح صدر نقطه مقابل ضیق صدر و کم‌ظرفیتی و کم‌طاقتی است، تفسیر نمونه نیز در توضیح آیه اول سوره انشراح می‌نویسد: شرح صدر، گسترش آن به وسیله نور الهی و سکینه و آرامش خداداد می‌باشد. این توسعه هم می‌تواند وسعت علمی پیامبر را از طریق وحی و رسالت شامل گردد و هم بسط و گسترش تحمل و استقامت او در برابر لجاجت‌ها و کارشکنی‌های دشمنان و مخالفان را^[۲]؛ از این‌رو، شرح صدر نیز از جمله ثمرها و میوه‌های ایمان به خداوند، عمل به وظایف و حرکت در مسیر تعالی است و نتیجه آن آرامش و اطمینان و قدرت روحی فوق‌العاده در رویارویی با حوادث تلخ و شیرین زندگی این جهانی است.^[۳]

آیات قرآنی مرتبط

شرح صدر مقوم ایفای رسالت پیامبری: ﴿أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ﴾^[۴].
ضیق صدر مانع ایفای رسالت‌های بزرگ: ﴿وَيَضِيقُ صَدْرِي وَلَا يَنْطَلِقُ لِسَانِي فَأَرْسِلْ إِلَى هَارُونَ﴾^[۵].
شرح صدر ابزار و عامل هدایت: ﴿أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ...﴾^[۶]^[۷].
در آیاتی نیز به صورت غیرمستقیم بر معللوبیت سعه صدر در برابر تلخی‌ها و ناگواری‌های روزگار توجه داده^[۸] و به صبر و شکیبایی در مقابل ناملایمات و فاصله‌گزینی موقت از غفلت‌زدگان توصیه فرموده است^[۹].^[۱۰]

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۳۸۷.
↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۱.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.
↑ «آیا به دلت گشایش ندادیم؟» سوره انشراح، آیه ۱.
↑ «و سینه‌ام تنگ می‌شود و زبانم روان نمی‌گردد پس به سوی هارون بفرست!» سوره شعراء، آیه ۱۳.
↑ «آیا کسی که خداوند دلش را برای اسلام گشاده داشته است و او از پروردگار خویش با خود فروغی دارد (چون سنگدلان بی‌فروغ است)؟» سوره زمر، آیه ۲۲.
↑ درباره رابطه شرح صدر و هدایت، ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۵۵.
↑ ﴿وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ «گفتار آنان تو را اندوهگین نگرداند که عزّت یکسره از آن خداوند است، او شنوای داناست» سوره یونس، آیه ۶۵.
↑ ﴿وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا﴾ «و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.
↑ سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.

[1] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۳۸۷.

[2] مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۱.

[3] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.

[4] «آیا به دلت گشایش ندادیم؟» سوره انشراح، آیه ۱.

[5] «و سینه‌ام تنگ می‌شود و زبانم روان نمی‌گردد پس به سوی هارون بفرست!» سوره شعراء، آیه ۱۳.

[6] «آیا کسی که خداوند دلش را برای اسلام گشاده داشته است و او از پروردگار خویش با خود فروغی دارد (چون سنگدلان بی‌فروغ است)؟» سوره زمر، آیه ۲۲.

[7] درباره رابطه شرح صدر و هدایت، ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۵۵.

[8] ﴿وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ «گفتار آنان تو را اندوهگین نگرداند که عزّت یکسره از آن خداوند است، او شنوای داناست» سوره یونس، آیه ۶۵.

[9] ﴿وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا﴾ «و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.

[10] سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]