علم امام علی در کلام اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. علم امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: علم امام علی در حدیث - - علم امام علی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

اگر کسی در سخنان، خطبه‌ها، دعاها، و مناجات‌هایی که از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده اندکی تدبّر و تعقّل و تأمّل کند به وضوح می‌یابد که مرتبه علم او قابل نیل و وصول برای ما نیست، حتی فصحاء و بلغاء گفته‌اند که کلام او، فوق کلام مخلوق و دون کلام خالق است، هم از حیث فصاحت و بلاغت و هم از حیث اشتمال آن بر علوم غریبه و حکمت‌های دقیقه. همین وفور علم آن حضرت و مزایای دیگر آن جناب باعث شد که جمعی - نعوذ بالله - قائل به ربوبیّت او شدند.

امیرالمؤمنین (ع) در حق خودش فرمود: «لَوْ كُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً»؛ اگر پرده از غیب بردارند، (و پرده‌های حجاب بالا رود) برای من علم جدیدی به‌دست نیاید، و بر یقین من چیزی نیافزاید، (یعنی: یقین من به حدّ کمال است که نقصی در آن وجود ندارد.

و فرمود: «انْدَمَجْتُ عَلَى مَكْنُونِ عِلْمٍ لَوْ بُحْتُ بِهِ لَاضْطَرَبْتُمْ اضْطِرَابَ الْأَرْشِيَةِ فِي الطَّوِيِ الْبَعِيدَةِ»؛ چنان بر علوم و اسرار الهی (و معارف قضا و قدر و تکلیف و سعادت و شقاوت) وقوف یافته و آن خزینه‌های علوم در نفس من پیچیده و منطوی شده که اگر بعض آن را برای شما آشکار کنم، مانند لرزش و تکان ریسمانی دراز در چاه‌های عمیق و دور و دراز به خود خواهید لرزید و تاب و توان شنیدن آن را ندارید.

و فرمود: «إنّ هاهنا لعلما جمّا لو أجد له حمله....»؛ به درستی که در این جا (با دست شان، اشاره به سینه مبارک نمودند) دانش فراوانی اندوخته ام، ای کاش! کسانی می‌یافتم که شایستگی پذیرش این علوم را داشته باشند.

این حدیث دلالت می‌کند بر این که آن حضرت به مرتبه ای از علم رسید که برای احدی از مخلوقات - خواه از ملائکه و خواه از بشر - رسیدن به آن مرتبه ممکن نیست، غیر از رسول خدا (ص) که امیر المؤمنین (ع) نفس رسول خدا (ص) است، چنان که در آیه مباهله آمده است.

یازده دلیل در علم امیرالمؤمنین (ع)

اجماع همگان این است که امیرالمؤمنین علی (ع) اعلم اهل زمانش بوده و همه در علوم عقلی و نقلی از آن جناب استفاده می‌نموده‌اند. و دلائل متعددی در اثبات این مطلب ذکر شده از جمله:

دلیل اول: متکلّمین نوشته‌اند: امیرالمؤمنین علی (ع) در نهایت ذکاوت و زیرکی بود و بسیار حریص بر تعلّم و یادگیری بوده و از کودکی تا زمان جدایی و مفارقت از پیامبر (ص) شب و روز ملازم و همراه رسول خدا (ص) بود. در حالی که رسول خدا (ص) از جهت علم و فضل کامل‌ترین انسان‌ها بوده است و به ضرورت و بداهت معلوم است که: مثل این شاگردی که بسیار حریص بر تعلّم و یادگیری است، با این چنین ملازمه و همراهی با معلّم کاملی که بسیار حریص بر تعلیم و یاد دادن است، در غایت کمال و نهایت علم و فضل خواهد بود.

این برهان و دلیل قطعی بر این مطلب است.

امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «وَ اللَّهِ مَا نَزَلَتْ آيَةٌ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمْتُ فِيمَ نَزَلَتْ‌- وَ عَلَى مَنْ نَزَلَتْ إِنَّ رَبِّي وَهَبَ لِي قَلْباً عَقُولًا وَ لِسَاناً نَاطِقاً»؛ به خدا قسم هیچ آیه ای نازل نشد مگر آنکه می‌دانستم درباره چه چیز و چه کسی نازل شده است. پروردگارم به من قلبی خردمند و دانا و زبانی گویا عطا نموده است.

همچنین آن حضرت درباره آموختن علم از پیامبر (ص)، چنین می‌فرماید: در ضمن پاسخ‌های امیرالمؤمنین (ع) به پرسش ابن کوّاء، که به آن حضرت گفت: «از شخصیّت خودت مرا آگاه کن» حضرت فرمود: خدای متعال می‌فرماید: ﴿فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ﴾ «یعنی از خودتان تعریف نکنید» بنابراین نباید از شخصیّت خویش سخن بگویم، اما در جای دیگر فرمود: ﴿وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ﴾ «یعنی: اما در نعمتی که خداوند به تو بخشیده است، سپاسگزار بوده و او را بازگو کن» سپس حضرت فرمود: وای بر تو! من اولین نفری بودم که قبل از همه صحابه به حضور پیامبر (ص) مشرّف می‌شدم و آخرین کسی بودم که از محضرش خارج می‌شدم. هر گاه سؤال می‌کردم پاسخم را می‌داد و هر وقت ساکت می‌شدم و سؤال مطرح نمی‌کردم آن حضرت مرا مخاطب می‌کرد و به علمی بهره مند می‌شدم. من هر روز یک بار و هر شب نیز یک بار برای کسب فیض به نزد ایشان می‌شتافتم؛ گاهی رسول خدا (ص) به خانه من می‌آمد و گاهی من می‌رفتم. هر گاه به یکی از خانه هایش می‌رفتم، به خاطر من اتاق را خالی می‌کرد و همسرانش را خارج می‌نمود، و سؤالات خصوصی را مطرح می‌کردم و جواب می‌شنیدم و هر گاه به خانه من می‌آمد فاطمه و فرزندانم کنارمان می‌ماندند، و مسائل را در جمع ما مطرح و پاسخ می‌داد.

هر گاه مسئله ای را می‌پرسیدم به من جواب می‌فرمود و وقتی سکوت می‌کردم آغاز به سخن می‌کرد. هیچ آیه ای از آیات قرآن بر پیامبر (ص) نازل نشد مگر آنکه بر من خواند و املاء نمود و من آن را نوشتم، و از خدا خواست که آن آیه را به من بفهماند و عطایم کند. هیچ آیه ای از کتاب خدا نازل نشد مگر آنکه حفظ کردم و پیامبر (ص) به من تأویل آن را آموخت؛ و هیچ حلال و حرامی در قرآن نماند مگر آنکه حفظ کردم و به من آموخت و تاویل آن را فهماند. از هنگامی که پیامبر (ص) دست بر سینه ام گذاشت و از خدا خواست که قلبم را از فهم و علم و حکمت و نور پر کند، حتّی یک حرف از آنچه را که از وی آموخته بودم از یاد نبردم.

با توجه به سخنان امیرالمؤمنین (ع) و بدون در نظر گرفتن علم لدنّی و... ، واضح است شاگردی که این گونه تحت تعلیم معلّمی کامل همچون رسول خدا (ص) و افضل انبیاء باشد، در غایت کمال و علم و فضل خواهد بود.

تذکّر: در کتب معتبر تاریخی عامّه ذکر شده که عمر بن الخطاب بسیار کُند ذهن و دیر فهم بود و تنها سوره بقره را طی دوازده سال تلاش فرا گرفت و به شکرانه این کار، یک شتر قربانی کرد. چنان که ذهبی می‌گوید: قال ابن عمر: تعلّم عمر البقرة في اثنتي عشرة سنة، فلمّا تعلّمها نحر جزورا.

همچنین در باره آیه کلاله، عمر آن را نمی‌فهمید، و طبق نقل جصّاص و سیوطی: كان عمر لم يفهم...؛ عمر مطلب را نمی‌فهمید و درک نمی‌کرد.

نیز عمر در دوران خلافتش حکم تیمّم را نمی‌دانست و اگر کسی از او می‌پرسید که در صورت جنابت و نبودن آب تکلیف چیست؟ در جواب می‌گفت: نماز را ترک کن تا آب پیدا شود. و اگر تا دو ماه هم آب نمی‌یافت، نماز نمی‌خواند، چنان که نسائی در سننش روایت می‌کند: «کنّا عند عمر فأتاه رجل فقال: یا أمیرالمؤمنین! ربّما نمکث الشهر والشهرین ولا نجد الماء؟ فقال عمر: أمّا أنا فإذا لم أجد الماء لم اکن لأصلّی حتّی أجد الماء...»؛

ما نزد عمر بودیم، مردی پیش او آمد و سؤال کرد که گاهی یک ماه و دو ماه صبر می‌کنیم و آب نمی‌یابیم (چه کنیم؟) عمر گفت: امّا من هر وقت آب نیابم، نماز نمی‌خوانم تا آب بیابم.

بزرگان علما و محدّثین عامّه نوشتند: عمر بن الخطاب و فرزندش عبدالله بن عمر ایستاده بول می‌کردند. مالک در «الموطّأ» می‌نویسد: عن عبدالله بن دينار، قال: رأيت عبدالله بن عمر يبول قائما؛ عبدالله بن عمر را دیدم که ایستاده بول می‌کرد.

ترمذی می‌نویسد: عن عمر: رآني النبي و أنا أبول قائما فقال: يا عمر لا تبل قائما...؛ پیامبر (ص) مرا دید که ایستاده بول می‌کنم، به من فرمود: ای عمر، ایستاده بول نکن.

با این که عامّه خودشان از رسول خدا (ص) روایت کرده‌اند که: «مَنِ الْجَفَاءِ يَبُولُ الرَّجُلُ قَائِمًا»؛ ایستاده بول کردن جفاست.

بلی کسی که از احکام و آداب دین این قدر بیگانه باشد، چگونه استحقاق خلافت الهی و جانشینی منصب نبوی را داشته باشد.

دلیل دوّم: خداوند متعال فرمودند: ﴿وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾ ثعلبی در تفسیرش روایت کرد که رسول خدا (ص) فرمود: «سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يَجْعَلَهَا أُذُنَكَ يَا عَلِيُّ»؛ ای علی! از خدای عزّوجلّ خواستم که گوش تو را آن گوش (حفظ کننده) قرار دهد.

ابونعیم حافظ شافعی به اسنادش روایت کرد که رسول خدا (ص) بعد از نزول این آیه: ﴿وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾ به امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: «فَأَنْتَ أُذُنٌ وَاعِيَةٌ لِعِلْمِي (أو للعلم)»؛

تو گوش شنوا و حفظ کننده علم منی. اجماع مفسّرین از شیعه و مخالفین بر این است که: این آیه در شأن امیرالمؤمنین علی (ع) نازل شده است. زمخشری در بیان ﴿أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾ می‌گوید: من شأنها أن تعي و تحفظ ما سمعت به...؛ از شأن آن گوش این است که: آنچه شنید او را حفظ کرد و نگه داشت....

دلیل سوم: رسول خدا (ص) فرمود: «أَقْضَاكُمْ عَلِيٌّ‌»؛

آگاه‌ترین شما به امر قضاوت علی است.

قضاوت و حکم بین مردم مستلزم علم و دین است. وقتی امیرالمؤمنین علی (ع) از دیگران در حکم و فصل خصومت داناتر و آگاه‌تر و مقدّم باشد، پس باید از غیر خودش اعلم باشد.

ابن ابی الحدید معتزلی در شرح نهج البلاغه می‌نویسد: «قَدْ رَوَتِ الْعَامَّةُ وَ الْخَاصَّةُ قَوْلَهُ (ص) أَقْضَاكُمْ عَلِيٌّ»؛ عامه و خاصه از رسول خدا (ص) روایت کرده‌اند که فرمود: علی از همه شما در حکم و قضاوت آگاه‌تر است. حسکانی در شواهد التنزیل از رسول خدا (ص) نقل کرده است که فرمود: «إِنَّهُ... أَقْضَاكُمْ بِحُكْمِ اللَّهِ‌»؛

علی از همه شما به حکم خداوند در فصل خصومت، داناتر و مقدّم است.

و همچنین احمد حنبل در مسندش روایت کرده است. در مناقب ابن شهر آشوب آمده است: «قَدْ أَجْمَعُوا عَلَى أَنَّ النَّبِيَّ‌(ص) قَالَ: أَقْضَاكُمْ عَلِيٌّ‌»؛ اجماع کردند بر این که پیامبر (ص) فرمود: آگاه‌ترین شما به امر قضاوت علی است.

چنان که نسائی در «صحیح» و احمد بن حنبل در «مسند» و بیهقی در «دلائل النبوّه» روایت کرده‌اند که: رسول خدا (ص) علی بن ابی طالب را برای قضاوت به یمن فرستاد و برایش دعا کرد....

دلیل چهارم: سلمان فارسی روایت کرد که رسول خدا (ص) فرمود: «أَعْلَمُ أُمَّتِي بَعْدِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ‌»؛

علی بن ابی طالب عالم‌ترین امّتم بعد از من است.

دلیل پنجم: عبدالله بن مسعود روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمودند: «قُسِمَتِ الْحِكْمَةُ عَلَى عَشَرَةِ أَجْزَاءٍ فَأُعْطِيَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ مِنْهَا تِسْعَةً وَ النَّاسُ جُزْءً وَاحِداً»؛ حکمت بر ده جزء تقسیم شد که نُه جزء آن به علی بن ابی طالب و یک جزء آن به سایر مردم داده شد.

دلیل ششم: ترمذی در صحیح خود از رسول خدا (ص) روایت کرد که آن حضرت فرمود: «أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا»؛ من شهر علمم و علی درب آن است.

بغوی در صحاح روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمود: «أَنَا دَارُ الْحِكْمَةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا»؛ من خانه حکمتم و علی دروازه آن است.

از ابن عباس روایت شده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا- فَمَنْ أَرَادَ الْعِلْمَ فَلْيَأْتِ الْبَابَ»؛ من شهر علمم و علی دروازه آن است، پس هر کس علم بخواهد باید از درب آن وارد شود.

خوارزمی از ابن عباس روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمودند: «أَنَا مَدِينَةُ الْحِكْمَةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْمَدِينَةَ َ فَلْيَأْتِ الْبَابَ»؛ من شهر حکمت هستم و علی درب آن است، پس هر کس حکمت بخواهد باید از در وارد شود (و پیش امیرالمؤمنین علی (ع) برود و حکمت را از او بگیرد).

دلیل هفتم: بغوی در صحاح از ابی حمراء روایت کرد که رسول خدا (ص) فرمود: «مَنْ أَرَادَ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِي عِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِي فَهْمِهِ، وَ إِلَى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا فِي زُهْدِهِ، وَ إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ فِي بَطْشِهِ، فَلْيَنْظُرْ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع)»؛ کسی که بخواهد به علم آدم و به فهم نوح و به زهد یحیی و شجاعت موسی (ع) نظر کند پس به علی بن ابی طالب نظر و توجّه نماید (که همه این خصال در آن حضرت جمع است.

بیهقی به اسنادش از رسول خدا (ص) روایت کرد که آن حضرت فرمود: «مَنْ أَرَادَ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِي عِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِي تَقْوَاهُ وَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ فِي حِلْمِهِ وَ إِلَى مُوسَى فِي هَيْبَتِهِ وَ إِلَى عِيسَى فِي عِبَادَتِهِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع)»؛ هر کس بخواهد به علم آدم و تقوای نوح و خلّت ابراهیم و هیبت موسی و عبادت عیسی (ع) بنگرد، به علی بن ابی طالب نظر نماید. باری، چنان که کسی در ویژگی بارز هر یک از انبیاء با آن نبیّ مساوی شد، پس تمام ویژگی‌های انبیاء را دارد و لذا برتری او بر آنها اثبات می‌گردد.

و به بیان دیگر: امیرالمؤمنین (ع) جامع جمیع صفات بارز انبیاء است بر وجهی که هر صفتی از وی، مساوی بهترین صفتی از صفات انبیاء است، وقتی آن حضرت در صفات، هم طراز با صفات بارز پیامبران شمرده شده، و از طرفی مسلّم است که انبیاء از صحابه افضل هستند، پس امیرالمؤمنین (ع) به طریق اولی از اصحاب افضل است.

مناقب از ابی البختری روایت کرد که دیدم علی (ع) بر منبر کوفه بالا رفت و فرمود: «سَلُونِي مِنْ قَبْلِ أَنْ تَفْقِدُونِي فَإِنَّمَا بَيْنَ الْجَوَانِحِ مِنِّي عِلْمٌ جَمٌّ... فَوَ اللَّهِ لَوْ ثُنِيَتْ لِي وِسَادَةٌ فَجَلَسْتُ عَلَيْهَا لَأَفْتَيْتُ لِأَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ وَ لِأَهْلِ الْإِنْجِيلِ بِإِنْجِيلِهِمْ حَتَّى يُنْطِقَ اللَّهُ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِيلَ فَتَقُولَ صَدَقَ عَلِيٌّ قَدْ أَفْتَاكُمْ بِمَا أُنْزِلَ فِيَّ‌»؛ از من سؤال کنید قبل از آنکه مرا از دست بدهید، همانا سینه ام مملو از علم است.... به خدا قسم اگر مسند خلافت برایم آماده بود و بر آن می‌نشستم برای اهل تورات به تورات شان و برای اهل انجیل به انجیل شان و برای اهل زبور به زبورشان فتوی می‌دادم و حکم می‌کردم تا این که خداوند تورات و انجیل و زبور را به سخن آورد و بگوید: «علی» راست گفت و به آنچه خداوند در من نازل کرده به شما فتوی داد.

و روزی فرمود: «اسْأَلُونِي مِنْ قَبْلِ أَنْ تَفْقِدُونِي سَلُونِي عَنْ طُرُقِ السَّمَاءِ فَإِنِّي أَعْرَفُ بِهَا مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ»؛ از من سوال کنید قبل از این که مرا از دست بدهید، از راه‌های آسمان از من بپرسید، من آشناترم به آن از راه‌های زمین.

و گذشت حدیثی که از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرمود: «وَ اللَّهِ مَا نَزَلَتْ آيَةٌ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمْتُ فِيمَ نَزَلَتْ وَ أَيْنَ نَزَلَتْ وَ عَلَى مَنْ نَزَلَتْ إِنَّ رَبِّي وَهَبَ لِي قَلْباً عَقُولًا وَ لِسَاناً نَاطِقاً»؛ به خدا قسم، آیه ای نازل نشده، مگر این که می‌دانستم در چه چیزی نازل شده، و در کجا نازل شده است. همانا پروردگارم به من قلبی درک کننده و زبانی پرسش کننده (و گویا) داده است.

و از مسند احمد بن حنبل روایت شده: «أنّ النبي (ص) قال لفاطمة (س): ألا ترضين أنّي زوّجتك أقدم أمّتي سلما، و أكثرهم علما و أعظمهم حلما»؛ آیا خوشایندت نمی‌باشد که من تو را در ازدواج کسی در آورده ام که اسلامش از همه امت جلوتر و سابق‌تر و علمش بیشتر و حلمش عظیم‌تر بوده است؟

و ابن عباس در نقلی می‌گوید: «لَقَدْ أُعْطِيَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ تِسْعَةَ أَعْشَارِ الْعِلْمِ وَ ايْمُ اللَّهِ لَقَدْ شَارَكَهُمْ فِي الْعُشْرِ الْعَاشِرِ»؛ حقا به علیّ بن ابی طالب نه جزء از علم (از جمله ده جزئی که حق تعالی برای همه خلق آفریده) عطا کرده شده، و به خدا قسم که او در یک جزء باقی مانده دیگران نیز شریک است.

دلیل هشتم: که آیت‌الله شیخ جعفر کاشف الغطاء در مقدّمه کشف الغطاء بیان کرده‌اند و آن دلیل این است: تمام علما و دانشمندان به امیرالمؤمنین (ع) رجوع کردند و به او تمسّک جستند و بر او تکیه کردند. امّا شیعه که از آن حضرت سرچشمه گرفته‌اند و نیازمند به توضیح نیست. امّا رجوع معتزله به ایشان از این قرار است که: اوّل استاد معتزله ابوهاشم است و او شاگر پدرش محمّد بن حنفیّه است، و پدر او هم شاگرد و فرزند امیرالمؤمنین (ع) بود. امّا اشاعره، به ابوالحسن اشعری منتهی می‌شوند که او شاگرد ابوعلی جبائی است. و ابوعلی یکی از مشایخ و بزرگان معتزله است. این حال متکلّمان بود.

امّا فقها چهار مذهب: حنفی‌ها، به ابوحنیفه منتهی می‌شوند و تابع او هستند، و او شاگرد امام صادق (ع) است. و امام صادق (ع) هم به امیرالمؤمنین (ع) منتهی می‌شود. شافعی‌ها، به ابن ادریس شافعی منتهی می‌شوند، و او شاگرد محمد بن حسن است و محمد بن حسن شاگرد ابوحنیفه است. امّا حنبلی‌ها، به احمد بن حنبل می‌رسند، که او هم شاگرد شافعی است. امّا مالکی‌ها به مالک بن انس می‌رسند و مالک شاگرد ربیعه است و ربیعه شاگرد عکرمه است و عکرمه شاگرد ابن عباس، و ابن عباس هم شاگرد امیرالمؤمنین (ع) است.

امّا مفسّران یا مستقیم به آن جناب منتهی می‌شوند و یا به واسطه ابن عباس.

امّا اهل طریقت و صوفیّه، نیز خودشان را به آن حضرت می‌رسانند، چنان که شبلی، جنید، سرمی، ابوزید بسطامی، و معروف کرخی و دیگران به این مطلب تصریح کرده‌اند. امّا علما عربیّت و ادبیات عرب، نیز به آن حضرت رجوع نموده‌اند؛ زیرا او مؤسّس و بنیان گذار قواعد زبان عرب است، آن وقتی که کلیّات این قواعد را به ابوالاسود دوئلی املاء نموده، از جمله این که: کلام عرب سه بخش است: اسم، فعل و حرف. و همچنین تقسیم کلمه به معرفه و نکره، و تقسیم إعراب به رفع و نصب و جرّ و جزم.

دلیل نهم: تمام صحابه در احکام به او مراجعه می‌کردند و فتاوی را از او یاد می‌گرفتند و در حل مشکلات به آن حضرت پناهنده می‌شدند و این از واضحات و مسلّمات تاریخ و حدیث است که احدی در آن شک و شبهه ندارد. عمر بن خطاب در بسیاری از قضایا به حکم و فتوای آن حضرت رجوع کرد. از جمله آن موارد:

1. «أَنَّ عُمَرَ أُتِيَ بِامْرَأَةٍ قَدْ زَنَتْ وَ هِيَ حَامِلَةٌ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ (ع) إِنْ كَانَ لَكَ سُلْطَانٌ عَلَيْهَا فَلَيْسَ لَكَ سُلْطَانٌ عَلَى مَا فِي بَطْنِهَا فَأَمَرَ بِتَرْكِهَا وَ قَالَ لَوْ لَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَرُ»؛ زن بارداری که مرتکب زنا شده بود را نزد عمر آوردند. عمر دستور به سنگسارِ زن داد. حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: اگر برای تو بر این زن تسلط هست (که بر علیه او حکم کنی) بر فرزندی که در شکم اوست تسلط نداری (و نمی‌توانی بر او حکم جاری کنی) پس از رأی خودش برگشت و زن را رها کرد و گفت: اگر علی (ع) نبود، عمر هلاک می‌شد.
2. «أَنَّهُ قَدْ أُتِيَ بِامْرَأَةٍ قَدْ زَنَتْ وَ هِيَ مَجْنُونَةٌ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلَاثَةٍ الْمَجْنُونِ حَتَّى يُفِيقَ وَ النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظَ وَ الْغُلَامِ حَتَّى يَبْلُغَ فَقَالَ لَوْ لَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَرُ»؛ زن دیوانه ای که زنا کرده بود، نزد عمر آوردند، دستور داد که سنگسارش کنند. امیرالمؤمنین (ع) به او فرمود: قلم (تکلیف یا مؤاخذه...) از سه کس برداشته شد: از دیوانه تا سالم شود و از شخص خوابیده تا بیدار شود و از بچه تا بالغ گردد. عمر گفت: اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.
3. «أُتِيَ عُمَرُ بِامْرَأَةٍ كَانَتْ قَدْ وَضَعَتْ لِسِتَّةِ أَشْهُرٍ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَنَهَاهُ عَلِيٌّ (ع) عَنْ ذَلِكَ فَسَأَلَهُ السَّبَبَ فَقَالَ عَلِيٌّ (ع) اللَّهُ تَعَالَى يَقُولُ﴿وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا﴾ ثُمَّ قَالَ ﴿وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ﴾ فَبَقِيَ مُدَّةُ الْحَمْلِ سِتَّةَ أَشْهُرٍ فَخَلَّى عُمَرُ عَنْهَا وَ قَالَ لَوْ لَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَرُ»؛ زنی را نزد عمر آوردند که فرزندی شش ماهه به دنیا آورده بود و او دستور داد که سنگسارش کنند. حضرت امیرالمؤمنین (ع) او را نهی کرد. پس از علت و سبب نهی پرسید. حضرت جواب دادند که خداوند تعالی می‌فرمایند: «سی ماه تمام مدت حمل و شیر خواری او بود» و می‌فرماید: «مادران باید دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند» پس (حد اقل) مدت حمل شش ماه باقی می‌ماند. عمر دستور داد آن زن را آزادش کردند، و گفت اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.
4. «وَ أُتِيَ عُمَرُ أَيْضاً بِامْرَأَةٍ نُسِبَ إِلَيْهَا الزِّنَى فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَلَقِيَهَا عَلِيٌّ (ع) فَقَالَ مَا بَالُ هَذِهِ فَقَالُوا أُمِرَ بِهَا أَنْ تُرْجَمَ فَرَدَّهَا عَلِيٌّ (ع)فَقَالَ لَهُ أَمَرْتَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ نَعَمْ لِأَنَّهَا اعْتَرَفَتْ عِنْدِي بِالْفُجُورِ فَقَالَ فَلَعَلَّكَ انْتَهَرْتَهَا أَوْ أَخَفْتَهَا أَوْ تَهَدَّدْتَهَا فَقَالَ قَدْ كَانَ ذَاكَ قَالَ أَ وَ مَا سَمِعْتَ رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَقُولُ لَا حَدَّ عَلَى مُعْتَرِفٍ بَعْدَ بَلَاءٍ إِنَّهُ مَنْ قَيَّدْتَ أَوْ حَبَسْتَ أَوْ تَهَدَّدْتَ فَلَا إِقْرَارَ لَهُ فَخَلَّى عُمَرُ سَبِيلَهَا ثُمَّ قَالَ عَجَزَتِ النِّسَاءُ أَنْ تَلِدَ مِثْلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ لَوْ لَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَرُ»؛ زنی را که نسبت زنا به او داده‌اند نزد عمر آوردند و او دستور داد که سنگسارش کنند. هنگامی که او را برای اجرای حد می‌بردند، حضرت امیرالمؤمنین علیّ (ع) با این زن بر خورد کرد و فرمود: با این زن چه کار دارید؟ گفتند: دستور داده شد که این زن سنگسار شود. امیرالمؤمنین (ع) آن را باز گرداند و به عمر فرمود: آیا تو دستور سنگسارش را دادی؟ گفت: آری؛ زیرا خودش پیش من به زنا اعتراف کرد. حضرت فرمود: شاید بر او نهیب زدی و او را ترساندی و از ترس و وحشت اقرار کرده باشد. عمر گفت: همین طور است. حضرت فرمود: آیا نشنیدی که رسول خدا (ص) فرمودند: بر کسی که از روی تهدید و زندانی کردن و زنجیر نمودن... از او اعتراف بگیری، حدّی نیست، و اقرارش مورد قبول واقع نمی‌شود. عمر آن زن را رها کرد و گفت: عاجزند زنان مثل علی بن ابی طالب بزایند. اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.
5. سعید بن مسیّب گفت: شنیدم از عمر که می‌گفت: «اللَّهُمَّ لَا تُبْقِنِي لِمُعْضِلَةٍ لَيْسَ لَهَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ حَيّاً»؛ خداوندا! مرا باقی مگذار در مشکلی که پسر ابوطالب در آن وقت زنده نباشد!!
6. «أَنَّهُ أَرْسَلَ إِلَى امْرَأَةٍ فَخَافَتْ مِنْهُ فَأَجْهَضَتْ فَاسْتَفْتَى النَّاسَ فَكُلٌّ قَالَ لَهُ لَا بَأْسَ عَلَيْكَ فَسَأَلَ عَلِيّاً (ع) فَقَالَ وَ أَرَى أَنَّ الدِّيَةَ عَلَى عَاتِقِكَ فَفَعَلَ بِقَوْلِهِ»؛ روزی عمر به دنبال زنی (حامله) فرستاد (که او را حاضر کنند)، آن زن از ترس خلیفه بچه‌اش را سقط کرد، پس عمر از مردم استفتا کرد و از حکم مسئله پرسید، همه به او گفتند: چیزی بر تو نیست. از امیرالمؤمنین (ع) پرسید، حضرت فرمودند: نظر من این است که دیه بر گردن توست، و او به قول حضرت عمل کرد.

دلیل دهم: امیرالمؤمنین (ع) بعد از شهادت رسول خدا (ص) قبل از هر کسی به جمع‌آوری قرآن مشغول شد.

دلیل یازدهم: قضاوت‌های عجیب و غریبی که از حضرت صادر شده و دلالت بر کمال علم او دارد،

دلیل یازدهم: قضاوت‌های عجیب و غریبی که از حضرت صادر شده و دلالت بر کمال علم او دارد، و روایات در این باره از خاصّه و عامّه بسیار است.

منابع

1. علی‌احمدی، سید قاسم، حقانیت در اوج مظلومیت ج۱