اهداف حکومت اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[اهداف حکومت اسلامی در فقه سیاسی]] - [[اهداف حکومت اسلامی در معارف و سیره علوی]] - [[اهداف حکومت اسلامی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

 

== مقدمه ==

هر حرکت در نظام هستی و به طور مسلّم، هر [[رفتاری]] در [[انسان‌ها]]، برای رسیدن به هدفی انجام می‌گیرد و با هر روشی نیز نمی‌توان به یک [[هدف]] دست یافت؛ بنابراین روند حرکت برای دستیابی به مقصد خاص، باید پیرو تناسب‌ها و ضوابط خاص باشد. همه [[نظام‌های سیاسی]] و نیز [[نظام سیاسی اسلام]]، به مثابه یک مجموعه [[حقیقی]] (عینی) از این قاعده مستثنی نیستند و در نتیجه دارای هدفی خاص و اصول یا مقررات [[حاکم]] بر حرکت هستند که هر کدام تحت عنوانی جداگانه، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

هدف اصلی در نظام سیاسی اسلام، توسعه بستر تقرب الهی است که تنها [[انسان]] به عنوان جزئی از نظام هستی و [[اشرف مخلوقات]]، مسیر از او {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ}}<ref>«ما از آن خداوندیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> و به سوی او {{متن قرآن|إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> را طی می‌کند و منزلگاه نهایی‌اش، بار یافتن در جوار [[قرب الهی]] خواهد بود. “قرآن [[کریم]]، در بیان این [[حقیقت]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ * فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ}}<ref>«بی‌گمان پرهیزگاران در بوستان‌ها و (کنار) جویبارانند * در جایگاهی راستین نزد فرمانفرمایی توانمند» سوره قمر، آیه ۵۴-۴۵.</ref>.

 

کمال این [[منزلت]] و موقعیت، مرتبه‌ای است که انسان، [[محبوب]] [[خدا]] قرار گرفته و عمل او، خدائی می‌شود. [[خدای متعال]] در [[حدیث قدسی]]، خطاب به [[رسول گرامی اسلام]] می‌فرماید: {{متن حدیث|مَا تَقَرَّبَ‏ إِلَيَ‏ عَبْدٌ بِشَيْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ وَ إِنَّهُ لَيَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِي يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۳۵۲.</ref>؛ هیچ بنده‌ای به چیزی محبوب‌تر از [[فرائض]]، به من نزدیکی پیدا نمی‌کند و با عمل کردن به [[مستحبات]] ([[نوافل]]) تا آنجا به من نزدیک می‌شود که [[محبوب]] من قرار می‌گیرد؛ چون محبوب من شد، من گوش او می‌شوم که با آن می‌شنود و چشم او می‌شوم که با آن می‌بیند و زبان او می‌شوم که با آن سخن می‌گوید و دست او می‌شوم که با آن اِعمال [[قدرت]] می‌نماید.

 

در [[جامعه اسلامی]]، همه چیز در [[خدمت]] تعالی [[انسان]] قرار می‌گیرد. این تعالی با [[تقرب به خداوند]] حاصل می‌شود و [[حکومت]] نیز زمینه‌ساز این [[تقرب]] تعالی‌بخش است. البته تحقق این مهم به این معنا نیست که [[اختیار]] و [[آزادی]] [[انسان‌ها]] سلب می‌شود و [[جبر]] و [[زور]] [[حکومتی]]، همگان را به سمت و سوئی معین می‌کشاند که اساساً در این صورت؛ [[قربی]] حاصل نمی‌شود؛ زیرا تقرب در انسان و پذیرش اختیاری [[قرب]]، بیش از آنکه جسمی و [[فکری]] باشد، [[روحی]] است. نزدیکی با [[دوستی]] حاصل می‌شود و این، [[رفتاری]] [[قلبی]] و پیرو [[اراده]] و [[اختیار انسان]] است؛ بنابراین [[حکومت دینی]] با گسترش ساز و [[کارها]] و شرایط [[انتخاب]] مطلوب و [[تضییق]] و محدودسازی زمینه‌های آلوده‌ساز، بستر اراده [[خیر]] و انتخاب [[شایسته]] را که منجر به تقرب به خداوند می‌شود، توسعه می‌بخشد.

در مقدمه [[قانون اساسی جمهوری اسلامی]] آمده است: “هدف از حکومت، [[رشد دادن]] انسان در حرکت به سوی [[نظام]] [[الهی]] است ({{متن قرآن|والی الله المصیر}}) تا زمینه بروز و [[شکوفایی استعدادها]]، به منظور تجلی ابعاد [[خدا]] گونگی انسان، فراهم آید”. اما چگونه این [[هدف]] مهم، واقع می‌شود؟ پاسخ را باید با گذر از مسیر تحقق اهداف فرعی ذیل، جستجو کرد<ref>[[علی اصغر نصرتی|نصرتی، علی اصغر]]، [[نظام سیاسی اسلام (کتاب)|نظام سیاسی اسلام]]، ص ۱۵۹.</ref>.

== اهداف [[نظام سیاسی اسلام]] ==

اهداف دیگری که در واقع ابزار رسیدن به غایت اصلی هستند، به نوبه خود، [[هدف]] دسته‌ای از عملکردهای [[نظام سیاسی]] قرار می‌گیرند. این اهداف عبارت‌اند از:

=== نخست: [[اقامه قسط و عدل]] ([[عدالت اجتماعی]]) ===

[[برقراری عدل و داد]] یکی از [[خواسته‌های الهی]] است که در آیاتی از [[قرآن کریم]] به آن تصریح شده است: {{متن قرآن|اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى }}<ref> دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است؛ سوره مائده، آیه۸.</ref>. [[عدل]] به معنای نهادن هر چیزی در جای خود؛ شامل همه [[وظایف فردی]]، [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] افراد [[جامعه بشری]] است. یکی از [[وظایف]] و اهداف مهمّ [[بعثت پیامبران]] [[دعوت]] [[بندگان الهی]] به [[عدل و داد]] است. آنان از [[مردم]] می‌خواهند [[عدل]] را در میان خود به خوبی برقرار کنند. امّا از آنجا که برقراری [[عدل]] به [[شناخت]] کافی همه [[شئون]] و ویژگی‌های ظاهری و [[باطنی]] اشخاص نیاز دارد و این امر بدون [[ارتباط]] با [[خدای تعالی]] برای هیچ کدام از [[انسان‌ها]] امکان ندارد؛ بنابراین لازم است [[خدای سبحان]] زمینه‌ها و مقدّمات [[قیام]] به [[عدل]] را برای بندگانش مهیّا کند؛ یکی از این مقدّمات [[معرفت]] و [[آگاهی]] کامل است<ref>[[محمد بیابانی اسکوئی]]، [[نبوت (کتاب)|نبوت]]، ص۹۹ - ۱۰۲.</ref>.

=== دوم: [[اجرای احکام شریعت]] ===

از جمله شئونی که از گذشته کانون [[نزاع]] میان [[مسلمانان]] بوده، [[شأن رهبری اجتماعی]] و [[سیاسی]] است. این [[شأن]] در حقیقت متکفل [[اجرای دین]] در [[جامعه]] است. اصل [[لزوم]] وجود یک [[رهبر]] و [[امام]] برای اداره [[جامعه]] مورد پذیرش اغلب [[اندیشمندان مسلمان]] بوده و [[اختلاف]] ایشان، بیشتر درباره [[ویژگی‌های امام]]، راه [[انتخاب]] او و نیز مصداق آن بوده است<ref>برای نمونه به چند منبع از فرقه‌های معتزله، اشاعره و زیدیه اشاره می‌کنیم: ر. ک: عبدالجبار معتزلی، المغنی فی ابواب التوحيد والعدل، ج۲۰، ص۱۶-۵۵؛ محمد بن عمر فخر رازی، الاربعين فی اصول الدين، ج۲، ص۲۵۵؛ قاسم بن محمد بن علی زیدی، الاساس لعقائد الاكياس، ص۱۴۴.</ref>. روایاتی پرشمار در متون معتبر روایی [[شیعه]] وجود دارند که یکی از [[شئون امام]] را [[رهبری سیاسی]] ایشان می‌دانند؛ به‌گونه‌ای که در صدور این [[روایات]] از [[معصوم]] تردیدی نیست.  

متصدی این [[منصب]]، وظایفی برعهده دارد. برخی از این [[وظایف]] عبارت‌اند از: ایجاد [[نظم و انضباط]] در [[کشور]]؛ نگه‌داری از [[مرزهای کشور اسلامی]]؛ [[حفظ نظام اجتماعی مسلمانان]]؛ [[قضاوت]]؛ [[اجرای حدود]] و ...<ref>ر. ک: [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۲۵۵ تا ۲۸۰.</ref>.

=== سوم: [[برقراری نظم و امنیت]] ===

[[نظم]] و [[امنیت اجتماعی]] هرچند دو مقوله مجزا از یکدیگرند؛ ولی در سنخیت به هم نزدیکند و از وسیله‌های ضروری [[آرامش]] و هنجار یک جامعه محسوب می‌شوند. عنصر نظم، جامعه را به صورت یک [[سیستم]]، با اجزای به هم مرتبط، سامان می‌دهد و حیطه [[وظایف]] هر عضو را معین می‌نماید. امنیت، جلوی اخلال در نظم و [[تجاوز به حقوق]] فردی و [[اجتماعی]] را سد می‌کند و کارکرد حکومت، بیشتر به ایجاد فضای [[امن]] و مطمئن متمرکز است تا برقراری نظم؛ زیرا مجری قانونمندی‌ها و [[هنجارها]]، [[مردم]] و جامعه هستند و حکومت نقش حراست از نظلم مورد قبول را بر عهده دارد.

در [[اسلام]] امنیت و [[آرامش اجتماعی]]، بدون توجه به نوع نظام سیاسی و اقسام آن، مورد توجه و [[احترام]] است و اخلال در [[نظم اجتماعی]] و [[امنیت جامعه]] از [[محرمات]] [[مورد اتفاق]] [[فقها]] است<ref>[[علی اصغر نصرتی|نصرتی، علی اصغر]]، [[نظام سیاسی اسلام (کتاب)|نظام سیاسی اسلام]]، ص ۱۶۳.</ref>.

=== چهارم: [[توسعه معنویات]] ===

با توجه به اینکه اسلام با [[هدف]] تأمین [[سعادت]] [[انسان‌ها]] به [[بشر]] عرضه شده و عمده‌ترین سعادت انسان‌ها در گرو عمل به معنویات و [[گرایش]] به مسائل [[الهی]] است، لذا [[حکومت اسلامی]] نیز از اساس با هدف تأمین سعادت انسان‌ها در بُعد مادی و [[معنوی]] تشکیل شده و هدف [[بعثت پیامبران]] و [[رسولان الهی]] به عنوان اساسی‌ترین [[هدف حکومت]] ارزیابی شده است<ref>[[سید سجاد ایزدهی|ایزدهی، سید سجاد]]، [[فقه سیاسی امام خمینی (کتاب)|فقه سیاسی امام خمینی]]، ص ۱۸۸.</ref>.

=== ششم: [[تزکیه]] و [[رشد فرهنگی]] ===

یک از اهدافی که حکومت اسلامی تعقیب می‌کند، [[رشد]] و تعالی فرهنگی فرد و [[جامعه]] است. مقوله [[فرهنگ]]، [[ادراکات]]، [[تمایلات]]، [[علم]] و [[اخلاق]] را شامل می‌شود. احیای [[ارزش‌های اخلاقی]] و [[تزکیه نفوس]] از اساسی‌ترین آرمان‌هایی است که [[رسول خدا]] {{صل}} [[هدف بعثت]] خویش را [[ترویج]] و [[تحکیم]] آنها معرفی می‌کند؛ چنانچه می‌فرماید: {{متن حدیث|بُعِثْتُ‏ لِأُتَمِّمَ‏ مَكَارِمَ‏ الْأَخْلَاقِ‏}}؛ به [[رسالت]] برانگیخته شدم تا [[فضایل اخلاقی]] را به کمال برسانم<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۶.</ref>. [[نظام سیاسی اسلام]]، [[الهام]] گرفته از [[رسالت پیامبر]] و موظف به ارتقای جهت‌گیری [[اخلاقی]] و ارزشی، هماهنگی و انطباق مقررات فردی و [[اجتماعی]] با [[احکام الهی]] و [[رشد عقلانیت]] بشر است<ref>[[علی اصغر نصرتی|نصرتی، علی اصغر]]، [[نظام سیاسی اسلام (کتاب)|نظام سیاسی اسلام]]، ص ۱۶۴.</ref>.

=== هفتم: [[تأمین رفاه عمومی]] ===

تلاش برای تأمین [[رفاه عمومی]] و پاسخ‌گویی به نیازهای مادی که زمینه‌ساز ارضای سایر نیازهای اجتماعی هستند، جهت دستیابی به [[سعادت]] و [[آرامش]] [[واقعی]]، به صورت هدفی مهم، پیوسته مورد [[عنایت]] اسلام و [[نظام]] [[دینی]] بوده است. توجه به این مطلب را می‌توان از خلال احکام [[اقتصادی]] اسلام و تمهیداتی که برای [[توزیع عادلانه ثروت]] و امکانات بین همگان و رفع گرفتاری‌ها و رنج‌های مردم، [[پیش‌بینی]] شده است، [[مشاهده]] کرد؛ [[احکام]] زکاة، [[خمس]]، [[صدقه]]، [[هدیه]]، [[قرض‌الحسنه]] و [[انفاق]] نمونه‌های از قوانین اسلام در این زمینه است<ref>[[علی اصغر نصرتی|نصرتی، علی اصغر]]، [[نظام سیاسی اسلام (کتاب)|نظام سیاسی اسلام]]، ص ۵۸ و ۱۶۵.</ref>.

* [[ارتقای فرهنگی]]