کیسانیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۶

پیدایش کیسانیه

کیسانیه یکی از فرقه‌های منقرض شده شیعه است که معتقد به امامت محمد حنفیه فرزند امام علی(ع) بوده‌اند. آنچه مسلم است نام کیسانیه برای این فرقه از نام شخصی به نام کیسان گرفته شده است، با این وجود درباره اینکه شخص کیسان چه کسی بوده، اختلاف نظر وجود دارد. برخی کیسان را لقب مختار ثقفی دانسته‌اند که البته صحت آن از نظر تاریخی محل بحث است، همچنین عده ای معتقدند کیسان نام یکی از غلامان امام علی(ع) بوده که مختار را به خونخواهی امام حسین(ع) تشویق کرد، اما از آنجا که این غلام در جنگ صفین به شهادت رسیده است این نظر نیز ضعیف است. عده ای دیگر کیسان را نام رییس پلیس حکومت مختار مشهور به ابوعمره دانسته‌اند که این نظر از لحاظ تاریخی معتبرتر از دو نظر قبلی است^[۱].

اعتقادات کیسانیه

کیسانیه معتقد بودند محمد بن حنفیه، اسرار دین و علم تأویل و علوم باطنی را از امام حسن(ع) و امام حسین(ع) فراگرفته و او امام چهارم است. پس از درگذشت محمد بن حنفیه، گروهی مرگ محمد را انکار کرده و او را همان مهدی موعود(ع) دانستند که در "کوه رضوی" پنهان شده تا روزی ظهور کند. گروه دیگر مرگ محمد را باور کرده و پسرش ابو هاشم عبدالله را امام دانستند که روح محمد در او حلول کرده است.

فرقه‌های کیسانیه معتقد به مسأله بدا؛ تناسخ و حلول؛ رجعت (با بیان خاص به خود) و نوعی غلو در حق ائمه و پیشوایان خویش هستند. برخی از کیسانیه، ارکان شریعت ـ مانند نماز و روزه را ـ تأویل کرده‌اند و برخی از آنان بر این باورند که اگر کسی امام را بشناسد، از قید واجبات و محرمات دینی آزاد است و به خاطر چنین باورهایی به اباحه‌گری شهرت یافته‌اند^[۲].

انشعابات کیسانیه

پس از محمد حنفیه، فرقه کیسانیه به گروه‌های متعددی انشعاب یافت که برخی از این گروه‌ها عبارت‌اند از:

سراجیه: اصحاب "حسان بن سراج" که معتقدند، محمد حنفیه وفات کرده و در کوه رضوی مدفون است؛ ولی روزی رجعت کرده و جهان را پر از عدل و داد می‌کند.
کرنبیه یا کربیه: پیروان "ابن کرنب"‌ که محمد بن حنفیه را مهدی موعود(ع) می‌‌دانند و در غیبت به سر می‌برد و سرانجام ظهور می‌کند.
هاشمیه: پیروان "ابو هاشم عبدالله" فرزند محمد بن حنفیه‌ که پس از فوت محمد به امامت پسرش معتقد شده و خود به گروهک‌های مختلفی تقسیم شدند.
حربیه: پیروان "عبدالله بن عمرو بن حرب‌" که معتقدند روح پیامبر(ص) و امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و محمد حنفیه در وجود ابوهاشم حلول کرده و سپس به عبدالله‌ بن عمرو رسیده و از این رو، عبدالله تا ظهور حنفیه، امام است^[۳].

پرسش مستقیم

آیا کیسانیه از فرقه‌های مدعی مهدویت‌‌اند؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۵۹؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج‌۱، ص۱۰۲-۱۰۴؛ فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶۴ – ۳۶۵، مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۵۹۸؛ مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص۹۰-۹۴.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج‌۱، ص۱۰۲-۱۰۴؛ فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶۴ – ۳۶۵؛ فرهنگ شیعه، ص۳۸۷-۳۸۸.
↑ ر.ک: مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص۹۰-۹۴؛ مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۵۹۸؛ فرهنگ شیعه، ص۳۸۷-۳۸۸.

[1] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۵۹؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج‌۱، ص۱۰۲-۱۰۴؛ فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶۴ – ۳۶۵، مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۵۹۸؛ مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص۹۰-۹۴.

[2] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج‌۱، ص۱۰۲-۱۰۴؛ فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶۴ – ۳۶۵؛ فرهنگ شیعه، ص۳۸۷-۳۸۸.

[3] ر.ک: مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص۹۰-۹۴؛ مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۵۹۸؛ فرهنگ شیعه، ص۳۸۷-۳۸۸.

[۱]

[۲]

[۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{خرد}}
+{{مدخل مرتبط
-{{امامت}}
+| موضوع مرتبط = فرقه‌های شیعه
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
+| عنوان مدخل  =
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+| مداخل مرتبط = [[کیسانیه در کلام اسلامی]] - [[کیسانیه در تاریخ اسلامی]] - [[کیسانیه در معارف مهدویت]]
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
+| پرسش مرتبط  =
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[کیسانیه در حدیث]] | [[کیسانیه در کلام اسلامی]] | [[کیسانیه در تاریخ اسلامی]] | [[کیسانیه در معارف مهدویت]]</div>
+}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[کیسانیه (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-'''کیسانیه''' که علت نامگذاری اینان، [[پیروی]] ایشان از کیسان است ([[غلام]] [[امام علی|امیر المؤمنین]] که شاگرد [[محمد حنفیه]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] بود)، یا [[پیروان]] [[مختار بن ابی عبیده ثقفی]] که ملقب به کیسان بود، یا [[پیروان]] کیسان، فرماندۀ پلیس مختار<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۵۹.</ref>.
+== پیدایش کیسانیه ==
+کیسانیه یکی از فرقه‌های منقرض شده [[شیعه]] است که [[معتقد به امامت]] [[محمد حنفیه]] فرزند [[امام علی]]{{ع}} بوده‌اند. آنچه مسلم است نام کیسانیه برای این [[فرقه]] از نام شخصی به نام [[کیسان]] گرفته شده است، با این وجود درباره اینکه شخص کیسان چه کسی بوده، [[اختلاف]] نظر وجود دارد. برخی کیسان را [[لقب]] مختار ثقفی دانسته‌اند که البته صحت آن از نظر [[تاریخی]] محل بحث است، همچنین عده ای معتقدند کیسان نام یکی از غلامان امام علی{{ع}} بوده که مختار را به [[خونخواهی امام حسین]]{{ع}} [[تشویق]] کرد، اما از آنجا که این [[غلام]] در [[جنگ صفین]] به [[شهادت]] رسیده است این نظر نیز [[ضعیف]] است. عده ای دیگر کیسان را نام [[رییس]] پلیس [[حکومت]] مختار مشهور به ابوعمره دانسته‌اند که این نظر از لحاظ تاریخی معتبرتر از دو نظر قبلی است<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۵۹؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج‌۱، ص۱۰۲-۱۰۴؛ [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۶۴ – ۳۶۵، [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۹۸؛ [[علی اکبر مهدی‌پور|مهدی‌پور، علی اکبر]]، [[با دعای ندبه در پگاه جمعه (کتاب)|با دعای ندبه در پگاه جمعه]]، ص۹۰-۹۴.</ref>.
-==مقدمه==
+== [[اعتقادات]] کیسانیه ==
-*"کیسانیّه" نام فرقه‌ای است که در نیمه دوم قرن اول هجری در میان [[شیعیان]] پیدا شد و در حدود یک قرن ادامه یافت، سپس به طور کلی منقرض گردید.
+کیسانیه [[معتقد]] بودند [[محمد بن حنفیه]]، [[اسرار]] [[دین]] و [[علم]] [[تأویل]] و [[علوم]] [[باطنی]] را از [[امام حسن]]{{ع}} و [[امام حسین]]{{ع}} فراگرفته و او [[امام چهارم]] است. پس از درگذشت محمد بن حنفیه، گروهی [[مرگ]] محمد را [[انکار]] کرده و او را همان [[مهدی موعود]]{{ع}} دانستند که در "[[کوه رضوی]]" پنهان شده تا روزی ظهور کند. گروه دیگر مرگ محمد را [[باور]] کرده و پسرش ابو هاشم عبدالله را [[امام]] دانستند که [[روح]] محمد در او [[حلول]] کرده است.
-*این گروه به [[امامت]] جناب "[[محمد حنفیه]]" [[معتقد]] بودند و او را بعد از [[امیرمؤمنان]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} [[چهارمین امام]] می‌پنداشتند.
-*پس از [[ارتحال]] [[محمد حنفیه]]، [[فرقه]] کیسانیّه به فرقه‌های مختلفی منشعب شدید، که از آن جمله است:
-#سرّاجیّه، [[اصحاب]] "حسّان سرّاج" که گفتند: [[محمد حنفیه]] [[وفات]] کرده، در [[کوه رضوی]] مدفون است، ولی روزی [[رجعت]] کرده، [[جهان]] را پر از [[عدل و داد]] می‌کند<ref>مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التّاریخ، ج۵، ص۱۲۹.</ref>.
-#کرنبیّه، [[اصحاب]] "[[ابن کرنب]]" که گفتند: [[محمد حنفیه]] زنده است و در [[کوه رضوی]] اقامت دارد و از [[دنیا]] نمی‌رود جز اینکه [[ظهور]] کرده [[جهان]] را پر از [[عدل و داد]] کند، آن چنانکه پر از [[جور]] و [[ستم]] شده است<ref>مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التّاریخ، ج۵، ص۱۲۸.</ref>. در بیشتر منابع از آنها "کربیّه" یا "کریبیّه" یاد شده است<ref>قاضی، وداد، الکیسانیّة فی التاریخ و الأدب، ص۱۷۲.</ref>.
-#هاشمیه، [[اصحاب]] "[[ابوهاشم عبدالله]]" که بعد از [[محمد حنفیه]] به [[امامت]] پسرش "[[عبدالله]]" [[معتقد]] شدند<ref>شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، الملل و النّحل، ج۱، ص۱۵۰.</ref>.
-*[[اکثریت]] [[قاطع]] کیسانیّه معتقدند که [[محمد]] حنفیّه نمرده است، بلکه در [[کوه رضوی]] مخفی شده، پس از یک دوران استتار سرانجام [[ظهور]] کرده، [[جهان]] را پر از [[عدل و داد]] می‌کند.
-*آنها معتقدند که [[محمد حنفیه]] همان [[مهدی موعود]] است و از [[مکه معظمه]] [[ظهور]] خواهد کرد<ref>أشعری، سعدبن‌عبدالله، المقالات و الفرق، ص۳۱.</ref>. آنها می‌گویند: هر روز بامدادان و شامگاهان، اشترانی به [[خدمت]] [[محمد حنفیه]] می‌آیند و ایشان از شیر و گوشت آنها استفاده می‌کند<ref>نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشّیعه، ص۲۹.</ref>.
-*در مورد نامگذاری این [[فرقه]] به "کیسانیّه" نظرهای مختلفی هست:
-#کیسان [[لقب]] مختار بوده است<ref>مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التّاریخ، ج۵، ص۱۳۱.</ref>.
-#کیسان نام [[رئیس]] شرطه (پلیس) مختار بود<ref>أشعری، سعدبن‌عبدالله، المقالات و الفرق، ص۲۱.</ref>.
-#کیسان نام یکی از غلامان [[امیرمؤمنان]]{{ع}} بود که مختار را به [[خونخواهی امام حسین]]{{ع}} [[تشویق]] نمود<ref>شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، الملل و النّحل، ج۱، ص۱۴۷.</ref>.
-*قول سوم ضعیف است؛ زیرا کیسان [[غلام]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} در [[جنگ]] [[صفّین]] به [[شهادت]] رسیده بود <ref>ابن أثیر، عزالدین علی الکامل فی التّاریخ، ج۳، ص۲۹۹.</ref>.
-*قول نخست از نظر [[تاریخی]] به ثبوت نرسیده است.
-*ولی [[قوم]] دوم قولی است معتبر؛ زیرا از نظر [[تاریخی]] تردیدی نیست که [[رئیس]] شهربانی مختار شخصی بوده به نام "کیسان" مشهور به "[[ابو عمره]]" از قبیله "بِجیله"<ref>بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، ج۵، ص۲۲۹.</ref> از تیره "عرینه" که یکی از شاخه‌های بجیله است<ref>ابن حزم اندلسی، جمهرة أنساب العرب، ص۳۸۷.</ref>.
-*[[سید مرتضی علم الهدی]] در کتاب گرانسنگ الفصول المختاره که گزیده‌ای از کتاب العیون و [[المحاسن]] [[شیخ مفید]] است، تأکید فراوان دارد بر اینکه حتی یک نفر از [[فرقه]] کیسانیّه در روی [[زمین]] [[باقی]] نمانده است<ref>علم الهدی، سیدمرتضی، الفصول المختاره، ج۲، ص۳۰۵.</ref>.
-*قبل از ایشان، [[اشعری]] و [[نوبختی]] نیز در اواخر قرن دوم هجری تصریح کرده‌اند که از فرقه‌های کیسانیّه جز افراد انگشت‌شماری [[باقی]] نمانده است<ref>أشعری، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، ص۳۶؛ نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشّیعه، ص۲۹.</ref><ref>[[علی اکبر مهدی‌پور|مهدی‌پور، علی اکبر]]، [[با دعای ندبه در پگاه جمعه (کتاب)|با دعای ندبه در پگاه جمعه]]، ص۹۰-۹۴.</ref>.
-==پرسش مستقیم==
+فرقه‌های کیسانیه معتقد به مسأله [[بدا]]؛ [[تناسخ]] و حلول؛ [[رجعت]] (با بیان خاص به خود) و نوعی [[غلو]] در حق ائمه و [[پیشوایان]] خویش هستند. برخی از کیسانیه، ارکان [[شریعت]] ـ مانند [[نماز]] و [[روزه]] را ـ تأویل کرده‌اند و برخی از آنان بر این باورند که اگر کسی [[امام]] را بشناسد، از قید [[واجبات]] و [[محرمات]] [[دینی]] [[آزاد]] است و به خاطر چنین باورهایی به اباحه‌گری [[شهرت]] یافته‌اند<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج‌۱، ص۱۰۲-۱۰۴؛ [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۶۴ – ۳۶۵؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۳۸۷-۳۸۸.</ref>.
-*[[آیا کیسانیه از فرقه‌های مدعی مهدویت‌‌اند؟ (پرسش)]]
+== انشعابات کیسانیه ==
+پس از [[محمد حنفیه]]، [[فرقه کیسانیه]] به گروه‌های متعددی انشعاب یافت که برخی از این گروه‌ها عبارت‌اند از:
+# سراجیه: [[اصحاب]] "[[حسان بن سراج]]" که معتقدند، محمد حنفیه [[وفات]] کرده و در [[کوه رضوی]] مدفون است؛ ولی روزی [[رجعت]] کرده و [[جهان]] را پر از [[عدل و داد]] می‌کند.
+# کرنبیه یا کربیه: [[پیروان]] "ابن کرنب"‌ که [[محمد بن حنفیه]] را [[مهدی موعود]]{{ع}} می‌‌دانند و در [[غیبت]] به سر می‌برد و سرانجام ظهور می‌کند.
+# هاشمیه: پیروان "ابو هاشم عبدالله" فرزند محمد بن حنفیه‌ که پس از فوت محمد به [[امامت]] پسرش [[معتقد]] شده و خود به گروهک‌های مختلفی تقسیم شدند.
+# [[حربیه]]: پیروان "[[عبدالله بن عمرو]] بن حرب‌" که معتقدند روح پیامبر{{صل}} و [[امام علی]]{{ع}} و [[امام حسن]]{{ع}} و [[امام حسین]]{{ع}} و محمد حنفیه در وجود ابوهاشم [[حلول]] کرده و سپس به عبدالله‌ بن عمرو رسیده و از این رو، عبدالله تا ظهور حنفیه، امام است<ref>ر.ک: [[علی اکبر مهدی‌پور|مهدی‌پور، علی اکبر]]، [[با دعای ندبه در پگاه جمعه (کتاب)|با دعای ندبه در پگاه جمعه]]، ص۹۰-۹۴؛ [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۹۸؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۳۸۷-۳۸۸.</ref>.
+== پرسش مستقیم ==
+{{پرسش‌های وابسته}}
+* [[آیا کیسانیه از فرقه‌های مدعی مهدویت‌‌اند؟ (پرسش)]]
+{{پایان پرسش‌های وابسته}}
+== پرسش‌های وابسته ==
 {{پرسمان مدعیان دروغین مهدویت}}
-== جستارهای وابسته ==
-{{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}
-==منابع==
+== منابع ==
-* [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']].
+{{منابع}}
-* [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']].
+# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
-* [[پرونده:1379160.jpg|22px]] [[علی اکبر مهدی‌پور|مهدی‌پور، علی اکبر]]، [[با دعای ندبه در پگاه جمعه (کتاب)|'''با دعای ندبه در پگاه جمعه''']].
+# [[پرونده:1379160.jpg|22px]] [[علی اکبر مهدی‌پور|مهدی‌پور، علی اکبر]]، [[با دعای ندبه در پگاه جمعه (کتاب)|'''با دعای ندبه در پگاه جمعه''']]
+# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
+# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
+# [[پرونده:136861.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|'''درسنامه مهدویت''']]
+# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
+{{پایان منابع}}
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+{{فرقه‌های شیعه}}
-==[[:رده:آثار کیسانیه|منبع‌شناسی جامع کیسانیه]]==
+[[رده:فرقه‌های شیعه]]
-{{فهرست اثر}}
-{{ستون-شروع|3}}
-* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های کیسانیه|کتاب‌شناسی کیسانیه]]
-* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های کیسانیه|مقاله‌شناسی کیسانیه]]
-* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های کیسانیه|پایان‌نامه‌شناسی کیسانیه]]
-{{پایان}}
-{{پایان}}
-==پانویس==
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-{{امام مهدی}}
-{{فرقه های شیعه}}
-[[رده:امام مهدی]]
-[[رده:کیسانیه]]
 [[رده:مدخل فرهنگ غدیر]]
 [[رده:مدخل موعودنامه]]
 [[رده:اتمام لینک داخلی]]