گستره افضلیت امام: تفاوت میان نسخه‌ها

 
(۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۳: خط ۳:
| عنوان مدخل  = [[گستره افضلیت امام]]
| عنوان مدخل  = [[گستره افضلیت امام]]
| مداخل مرتبط = [[گستره افضلیت امام در حدیث]] - [[گستره افضلیت امام در کلام اسلامی]]
| مداخل مرتبط = [[گستره افضلیت امام در حدیث]] - [[گستره افضلیت امام در کلام اسلامی]]
| پرسش مرتبط  = گستره افضلیت امام (پرسش)
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}


== معناشناسی [[گستره افضلیت]] از سوی [[متکلمان]] ==
== معناشناسی گستره افضلیت از سوی متکلمان ==
پنج معنا از سوی [[متکلمین]] برای [[گستره افضلیت]] بیان شده است:
پنج معنا از سوی متکلمین برای گستره افضلیت بیان شده است:
# [[برتری]] در داشتن بیشترین [[ثواب]]؛
# [[برتری]] در داشتن بیشترین [[ثواب]]؛
# برتری در شرایط لازم برای [[امامت]]؛
# برتری در شرایط لازم برای [[امامت]]؛
# برتری در [[کمالات نفسانی]]؛
# برتری در کمالات نفسانی؛
# برتری هم در [[فضایل نفسانی]] و هم در [[فضایل بدنی]] مطرح در [[شرایط امامت]]؛
# برتری هم در فضایل نفسانی و هم در فضایل بدنی مطرح در [[شرایط امامت]]؛
# برتری در تمام جهات [[دین]] و [[دنیا]]<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[افضلیت امام از منظر عقل و نقل (کتاب)|افضلیت امام از منظر عقل و نقل]]، ص ۱۸۹-۲۱۱.</ref>.
# برتری در تمام جهات [[دین]] و [[دنیا]]<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[افضلیت امام از منظر عقل و نقل (کتاب)|افضلیت امام از منظر عقل و نقل]]، ص ۱۸۹-۲۱۱.</ref>.


== نقاط ابهام دیدگاه‌های پنج‌گانه ==
== نقاط ابهام دیدگاه‌های پنج‌گانه ==
هر کدام از این دیدگاه‌ها با ابهاماتی روبه‌روست که جداگانه به آنها اشاره می‌شود:
هر کدام از این دیدگاه‌ها با ابهاماتی روبه‌روست که جداگانه به آنها اشاره می‌شود:
# '''دیدگاه اول:''' برتری در داشتن بیشترین ثواب: این دیدگاه را برخی [[عالمان]] [[شیعی]] و غیرشیعی انتخاب کرده‌اند. این نظریه نمی‌تواند مرزهای دقیق و روشنی برای [[افضلیت امام]] [[تعیین]] کند. برخورداری از بیشترین ثواب با انجام بیشترین و [[بهترین عبادت]] پیوندی ناگسستنی دارد. یعنی هرکس [[عبادت]] بیشتر و بهتری داشته باشد، ثواب بیشتری نیز نزد [[خداوند]] دارد. اما سؤال این است که مقصود از عبادت چیست؟ [[اهل سنت]] میان دو گزینه مخیر هستند: [[عابدتر]] و عالم‌تر. کدام گزینه اکثر ثواباً هست؟ البته بر روی این نیست که چه کسی به [[امامت]] [[برگزیده]] شده است، بلکه سخن اینجاست که [[امام]] باید چه کارهایی کرده باشد تا اکثر ثواباً شده باشد. [[شیعه]] هم با [[پرسش‌ها]] روبروست است. یعنی اگر [[خدا]] بخواهد کسی را که “اکثر ثوابا” است، برگزیند، چه معیارهایی در نظر می‌گیرد؟ پاسخی در کتاب‌های باورمندان به این نظریه برای این پرسش دیده نشده است.
# '''دیدگاه اول:''' برتری در داشتن بیشترین ثواب: این دیدگاه را برخی [[عالمان]] [[شیعی]] و غیرشیعی انتخاب کرده‌اند. این نظریه نمی‌تواند مرزهای دقیق و روشنی برای [[افضلیت امام]] [[تعیین]] کند. برخورداری از بیشترین ثواب با انجام بیشترین و [[بهترین عبادت]] پیوندی ناگسستنی دارد. یعنی هرکس [[عبادت]] بیشتر و بهتری داشته باشد، ثواب بیشتری نیز نزد [[خداوند]] دارد. اما سؤال این است که مقصود از عبادت چیست؟ [[اهل سنت]] میان دو گزینه مخیر هستند: [[عابدتر]] و عالم‌تر. کدام گزینه اکثر ثواباً هست؟ البته سخن بر روی این نیست که چه کسی به [[امامت]] [[برگزیده]] شده است، بلکه سخن اینجاست که [[امام]] باید چه کارهایی کرده باشد تا اکثر ثواباً شده باشد. [[شیعه]] هم با [[پرسش‌ها]] روبروست است. یعنی اگر [[خدا]] بخواهد کسی را که “اکثر ثوابا” است، برگزیند، چه معیارهایی در نظر می‌گیرد؟ پاسخی در کتاب‌های باورمندان به این نظریه برای این پرسش دیده نشده است.
# '''دیدگاه دوم:''' [[برتری]] در شرایط لازم برای [[امامت]] به طور مطلق: این دیدگاه [[برتری]] در شرایط لازم برای امامت را ملاک [[افضلیت]] می‌داند، اما پرسشی که باید پاسخ‌گوی آن باشد، این است که شرایط لازم برای امامت دقیقاً چیست؟  
# '''دیدگاه دوم:''' [[برتری]] در شرایط لازم برای [[امامت]] به طور مطلق: این دیدگاه [[برتری]] در شرایط لازم برای امامت را ملاک [[افضلیت]] می‌داند، اما پرسشی که باید پاسخ‌گوی آن باشد، این است که شرایط لازم برای امامت دقیقاً چیست؟  
# '''دیدگاه سوم:''' [[برتری]] در تمام [[کمالات نفسانی]] به طور مطلق: این دیدگاه برای نخستین بار از سوی [[خواجه نصیرالدین طوسی]] مطرح شد. این نظریه بر [[کمالات]] و [[فضائل نفسانی]] که همان [[فضایل اخلاقی]] هستند، تأکید دارد. بنابراین برتری‌های [[تکوینی]] یا فیزیولوژی از دایره این نظریه خارج است. به دیگر بیان، آن دسته از [[فضایل اخلاقی]] که مربوط به [[روح]] و [[روان انسان]] بوده و قابلیت اکتساب دارند، مقصود طرف‌داران نظریه سوم است. اما سؤالی مطرح می‌شود: آیا کسی که بیشترین کمالات نفسانی را دارد، لزوماً [[برترین انسان]] برای امر [[حکومت]] نیز به شمار می‌رود؟  
# '''دیدگاه سوم:''' [[برتری]] در تمام [[کمالات نفسانی]] به طور مطلق: این دیدگاه برای نخستین بار از سوی [[خواجه نصیرالدین طوسی]] مطرح شد. این نظریه بر [[کمالات]] و [[فضائل نفسانی]] که همان [[فضایل اخلاقی]] هستند، تأکید دارد. بنابراین برتری‌های [[تکوینی]] یا فیزیولوژی از دایره این نظریه خارج است. به دیگر بیان، آن دسته از [[فضایل اخلاقی]] که مربوط به [[روح]] و [[روان انسان]] بوده و قابلیت اکتساب دارند، مقصود طرف‌داران نظریه سوم است. اما سؤالی مطرح می‌شود: آیا کسی که بیشترین کمالات نفسانی را دارد، لزوماً [[برترین انسان]] برای امر [[حکومت]] نیز به شمار می‌رود؟  
خط ۲۳: خط ۲۳:


== دیدگاه [[برگزیده]] ==
== دیدگاه [[برگزیده]] ==
=== عدم [[لزوم افضلیت]] در همه چیز در [[کلام شیعه]] ===
=== عدم لزوم افضلیت در همه چیز در کلام شیعه ===
مسئله [[علم امام]] به غیر [[معارف دینی]] در دیدگاه [[عالمان]] [[شیعی]] از [[قرن چهارم]] تا هفتم [[هجری]] این چنین است<ref>به دلیل رعایت اختصار به دیدگاه عالمان شیعی در این چهار قرن که از قرون طلایی تاریخ کلام شیعه به شمار می‌آیند، بسنده کرده‌ایم. البته اذعان می‌کنم که ممکن است در دوره‌های بعدی نظریاتی مخالف با نظریاتی که نقل می‌کنیم، به چشم آید.</ref>:
مسئله [[علم امام]] به غیر معارف دینی در دیدگاه [[عالمان]] [[شیعی]] از قرن چهارم تا هفتم هجری این چنین است<ref>به دلیل رعایت اختصار به دیدگاه عالمان شیعی در این چهار قرن که از قرون طلایی تاریخ کلام شیعه به شمار می‌آیند، بسنده کرده‌ایم. البته اذعان می‌کنم که ممکن است در دوره‌های بعدی نظریاتی مخالف با نظریاتی که نقل می‌کنیم، به چشم آید.</ref>:
# '''[[شیخ صدوق]]''' (۳۸۱ق):
# '''[[شیخ صدوق]]''' (۳۸۱ق):
## شرط و لازمه [[منصب امامت]]، [[علم به دین]] و [[احکام الهی]] است: (...امر [[امامت]] تمام نمی‌شود مگر با علم به دین و [[معرفت]] به [[احکام]] [[خداوند]] و [[تأویل]] کتاب خدا”<ref>شیخ صدوق، کمال‌الدین، ج۱، ص۹۹.</ref>؛
## شرط و لازمه [[منصب امامت]]، [[علم به دین]] و [[احکام الهی]] است: (...امر [[امامت]] تمام نمی‌شود مگر با علم به دین و [[معرفت]] به [[احکام]] [[خداوند]] و [[تأویل]] کتاب خدا”<ref>شیخ صدوق، کمال‌الدین، ج۱، ص۹۹.</ref>؛
خط ۳۴: خط ۳۴:
# '''[[سید مرتضی]]''' (۴۳۶ق):
# '''[[سید مرتضی]]''' (۴۳۶ق):
## امام {{ع}} لازم نیست به همه علوم غیردینی عالم باشد. در [[اندیشه]] مرحوم سید مرتضی، آنچه برای امام لازم است، [[علم به احکام شریعت]] و سیاست است و بیش از آن عقلاً لازم نیست. امام، [[رئیس جامعه]] است و باید هر آنچه برای [[ریاست]] یک [[رئیس]] نیاز است، داشته باشد و عالم بودن امام به علومی غیر از [[علم شریعت]] و سیاست، از شرایط لازم برای امام به شمار نمی‌آید<ref>{{عربی|و لیس یلزم علی ما اوجبناه من علمه بأحکام الشرائع ان یکون عالما بالصنائع والمهن و ترکیب الادویة وعقد الحلوی لان ذلک کله مما لا تعلق له بما کان رئیسا فیه و لا یوجب ریاسته العلم به}} (سیدمرتضی علم الهدی، الشافی فی الامامة، ج۳، ص۱۶۳-۱۶۴).</ref>.  
## امام {{ع}} لازم نیست به همه علوم غیردینی عالم باشد. در [[اندیشه]] مرحوم سید مرتضی، آنچه برای امام لازم است، [[علم به احکام شریعت]] و سیاست است و بیش از آن عقلاً لازم نیست. امام، [[رئیس جامعه]] است و باید هر آنچه برای [[ریاست]] یک [[رئیس]] نیاز است، داشته باشد و عالم بودن امام به علومی غیر از [[علم شریعت]] و سیاست، از شرایط لازم برای امام به شمار نمی‌آید<ref>{{عربی|و لیس یلزم علی ما اوجبناه من علمه بأحکام الشرائع ان یکون عالما بالصنائع والمهن و ترکیب الادویة وعقد الحلوی لان ذلک کله مما لا تعلق له بما کان رئیسا فیه و لا یوجب ریاسته العلم به}} (سیدمرتضی علم الهدی، الشافی فی الامامة، ج۳، ص۱۶۳-۱۶۴).</ref>.  
# [[امام]] {{ع}}، ضرورتاً به [[باطن]] امور [[آگاه]] نیست<ref>سیدمرتضی علم الهدی، الشافی فی الامامة، ج۲، ص۳۱ و ۴۰.</ref>. به بیان مرحوم [[سید]]، لازم نیست امام {{ع}} [[علم غیب]] داشته باشد و از [[امور غیبی]] خبردارمان کند؛ اما [[خدای متعال]] بر اساس [[فضل]] خود، آنان را از امور غیبی نیز مطلع کرده است<ref>سیدمرتضی علم الهدی، الرسائل، ج۱، ص۲۸۲، ۳۹۱-۳۹۵؛ همان، ج۳، ص۱۳۰.</ref>.  
## [[امام]] {{ع}}، ضرورتاً به [[باطن]] امور [[آگاه]] نیست<ref>سیدمرتضی علم الهدی، الشافی فی الامامة، ج۲، ص۳۱ و ۴۰.</ref>. به بیان مرحوم [[سید]]، لازم نیست امام {{ع}} [[علم غیب]] داشته باشد و از [[امور غیبی]] خبردارمان کند؛ اما [[خدای متعال]] بر اساس [[فضل]] خود، آنان را از امور غیبی نیز مطلع کرده است<ref>سیدمرتضی علم الهدی، الرسائل، ج۱، ص۲۸۲، ۳۹۱-۳۹۵؛ همان، ج۳، ص۱۳۰.</ref>.  
# '''[[شیخ طوسی]]''' (۴۶۰):  
# '''[[شیخ طوسی]]''' (۴۶۰):  
## لازمه منصب امامت، [[علم به باطن]] یا [[آگاهی]] به [[راست‌گویی]] [[شاهدان]] در [[دادگاه]] نیست<ref>{{عربی|لا یلزم أن یکون الامام عالما بالیواطن و یصدق الشهود لموقع الحکم علی مستحقه لانه انما یعبد بتنفیذ الأحکام فی الظاهر فاما البواطن فلا حکم یجب علیه فیها}} (محمد بن حسن طوسی، تمهید الاصول، ص۳۶۸).</ref>؛
## لازمه منصب امامت، [[علم به باطن]] یا [[آگاهی]] به [[راست‌گویی]] [[شاهدان]] در [[دادگاه]] نیست<ref>{{عربی|لا یلزم أن یکون الامام عالما بالیواطن و یصدق الشهود لموقع الحکم علی مستحقه لانه انما یعبد بتنفیذ الأحکام فی الظاهر فاما البواطن فلا حکم یجب علیه فیها}} (محمد بن حسن طوسی، تمهید الاصول، ص۳۶۸).</ref>؛
۱۲

ویرایش