آیه در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-==پانویس== +== پانویس ==)) |
جز (جایگزینی متن - '== جستارهای وابسته == == منابع ==' به '== منابع ==') |
||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
مفهوم دیگر آیه در نظر امام رضا{{ع}} [[عبرت]] است. امام {{متن قرآن|آيَةً}} را در کریمه {{متن قرآن|فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً}}<ref>«بنابراین امروز تو را با کالبد بی‌جانت بر ساحل می‌افکنیم تا برای آیندگانت نشانه‌ای باشی» سوره یونس، آیه ۹۲.</ref> به علامت و عبرت برای دیگران [[تفسیر]] فرموده است<ref>النور المبین، ص۲۴۶.</ref>. | مفهوم دیگر آیه در نظر امام رضا{{ع}} [[عبرت]] است. امام {{متن قرآن|آيَةً}} را در کریمه {{متن قرآن|فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً}}<ref>«بنابراین امروز تو را با کالبد بی‌جانت بر ساحل می‌افکنیم تا برای آیندگانت نشانه‌ای باشی» سوره یونس، آیه ۹۲.</ref> به علامت و عبرت برای دیگران [[تفسیر]] فرموده است<ref>النور المبین، ص۲۴۶.</ref>. | ||
مقصود از خیر در آیه {{متن قرآن|مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، خوش ندارند که از پروردگارتان، خیری بر شما فرو فرستاده شود، ولی خداوند هر کس را بخواهد به بخشایش خود، ویژگی می‌دهد و خداوند، دارای بخشش سترگ است» سوره بقره، آیه ۱۰۵.</ref> در منظر امام رضا{{ع}}، آیه‌های نازل شده درباره [[نبوت]] پیامبر{{صل}} و [[امامت علی]]{{ع}} است. امام در این باره ماجرایی از [[ناخشنودی]] یهودیان و [[مشرکان]] از [[نزول آیه]] در [[شأن]] علی{{ع}} نقل کرده که پیامبر{{صل}} با [[استشهاد]] به کریمه {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ * وَلَوْ جَاءَتْهُمْ كُلُّ آيَةٍ حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ}}<ref>«بی‌گمان کسانی که فرمان (عذاب) پروردگارت بر آنان به حقیقت پیوسته است ایمان نمی‌آورند * هر چند هر نشانه‌ای برای آنان بیاید تا آنگاه که عذاب دردناک را ببینند» سوره یونس، آیه ۹۶-۹۷.</ref> تأکید فرموده آنان دل‌هایشان [[قساوت]] گرفته و در برابر هیچ [[آیه]] و نشانه‌ای سر فرود نمی‌آورند<ref>تفسیر العسکری{{ع}}، ص۴۸۹-۴۹۰.</ref>.<ref>منابع: أحکام القرآن، محمد بن عبدالله معافری معروف به ابن عربی (۵۴۳ق)، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، لبنان، دار الفکر، بی تا، اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق، الأمالی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۱۳۸۱ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، پنجم، ۱۴۰۰ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار خان، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد ولی، محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر البیضاوی (أنوار التنزیل و أسرار التأویل)، عبدالله بن عمر معروف به بیضاوی (قرن ۷ق)، تحقیق: محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، ۱۴۱۸ق؛ تفسیر الصافی، محمد محسن بن مرتضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، مشهد، دار المرتضی، بی تا؛ تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (۳۲۹ق)، تصحیح و تحقیق: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب الإسلامی، سوم، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد بن محمدرضا قمی مشهدی (قرن ۱۲ق)، تحقیق: حسین درگاهی، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، اول، ۱۳۶۸ش؛ تفسیر نور الثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی (۱۱۱۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چهارم، ۱۴۱۵ق؛ التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق؛ التفسیر، منسوب به امام حسن عسکری (۲۶۰ق)، تحقیق و نشر: مدرسة الإمام المهدی، قم، اول، ۱۴۰۹ق؛ التوحید، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید هاشم حسینی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۳۹۸ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، بیروت، دار المعرفة، اول، ۱۴۱۲ق، الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی، اول، ۱۴۰۹ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین سیوطی (۹۱۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۰۴ق؛ دلائل الإمامة، محمد بن جریر طبری (قرن ۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیها لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة طلا، علی بن عیسی اربلی (۶۹۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی هاشمی، اول، ۱۳۸۱ق؛ لسان العرب، محمد بن مکرم معروف به ابن منظور (۷۱۱ق)، تحقیق: أحمد فارس، بیروت، دار صادر، سوم، ۱۴۱۴ق، المسند، احمد بن محمد معروف به ابن حنبل (۲۴۱ق)، بیروت، دار الفکر، دوم، ۱۴۱۴ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد مقری فیومی (۷۷۰ق)، قم، دار الهجرة، اول، ۱۴۰۵ق؛ معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس قزوینی معروف به ابن فارس (۳۹۵ق)، تحقیق و تصحیح: عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، اول، ۱۴۰۴ق، المغازی، محمد بن عمر واقدی (۲۰۷ق)، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، سوم، ۱۴۰۹ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی (۵۰۲ق)، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق - بیروت، دار القلم ۔ الدار الشامیة، اول، ۱۴۱۲ق؛ مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسی (قرن ۶ق)، قم، منشورات الرضی، چهارم، ۱۴۱۳ق؛ من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، سید نعمت الله بن عبدالله جزائری (۱۱۱۲ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.</ref>.<ref>[[سید عباس صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید عباس]]، [[آیه - صادقی فدکی (مقاله)| مقاله «آیه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۲۱۸-۲۲۵.</ref> | مقصود از خیر در آیه {{متن قرآن|مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، خوش ندارند که از پروردگارتان، خیری بر شما فرو فرستاده شود، ولی خداوند هر کس را بخواهد به بخشایش خود، ویژگی می‌دهد و خداوند، دارای بخشش سترگ است» سوره بقره، آیه ۱۰۵.</ref> در منظر امام رضا{{ع}}، آیه‌های نازل شده درباره [[نبوت]] پیامبر{{صل}} و [[امامت علی]]{{ع}} است. امام در این باره ماجرایی از [[ناخشنودی]] یهودیان و [[مشرکان]] از [[نزول آیه]] در [[شأن]] علی{{ع}} نقل کرده که پیامبر{{صل}} با [[استشهاد]] به کریمه {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ * وَلَوْ جَاءَتْهُمْ كُلُّ آيَةٍ حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ}}<ref>«بی‌گمان کسانی که فرمان (عذاب) پروردگارت بر آنان به حقیقت پیوسته است ایمان نمی‌آورند * هر چند هر نشانه‌ای برای آنان بیاید تا آنگاه که عذاب دردناک را ببینند» سوره یونس، آیه ۹۶-۹۷.</ref> تأکید فرموده آنان دل‌هایشان [[قساوت]] گرفته و در برابر هیچ [[آیه]] و نشانه‌ای سر فرود نمی‌آورند<ref>تفسیر العسکری{{ع}}، ص۴۸۹-۴۹۰.</ref>.<ref>منابع: أحکام القرآن، محمد بن عبدالله معافری معروف به ابن عربی (۵۴۳ق)، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، لبنان، دار الفکر، بی تا، اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق، الأمالی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۱۳۸۱ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، پنجم، ۱۴۰۰ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار خان، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد ولی، محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر البیضاوی (أنوار التنزیل و أسرار التأویل)، عبدالله بن عمر معروف به بیضاوی (قرن ۷ق)، تحقیق: محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، ۱۴۱۸ق؛ تفسیر الصافی، محمد محسن بن مرتضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، مشهد، دار المرتضی، بی تا؛ تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (۳۲۹ق)، تصحیح و تحقیق: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب الإسلامی، سوم، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد بن محمدرضا قمی مشهدی (قرن ۱۲ق)، تحقیق: حسین درگاهی، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، اول، ۱۳۶۸ش؛ تفسیر نور الثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی (۱۱۱۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چهارم، ۱۴۱۵ق؛ التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق؛ التفسیر، منسوب به امام حسن عسکری (۲۶۰ق)، تحقیق و نشر: مدرسة الإمام المهدی، قم، اول، ۱۴۰۹ق؛ التوحید، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید هاشم حسینی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۳۹۸ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، بیروت، دار المعرفة، اول، ۱۴۱۲ق، الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی، اول، ۱۴۰۹ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین سیوطی (۹۱۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۰۴ق؛ دلائل الإمامة، محمد بن جریر طبری (قرن ۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیها لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة طلا، علی بن عیسی اربلی (۶۹۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی هاشمی، اول، ۱۳۸۱ق؛ لسان العرب، محمد بن مکرم معروف به ابن منظور (۷۱۱ق)، تحقیق: أحمد فارس، بیروت، دار صادر، سوم، ۱۴۱۴ق، المسند، احمد بن محمد معروف به ابن حنبل (۲۴۱ق)، بیروت، دار الفکر، دوم، ۱۴۱۴ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد مقری فیومی (۷۷۰ق)، قم، دار الهجرة، اول، ۱۴۰۵ق؛ معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس قزوینی معروف به ابن فارس (۳۹۵ق)، تحقیق و تصحیح: عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، اول، ۱۴۰۴ق، المغازی، محمد بن عمر واقدی (۲۰۷ق)، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، سوم، ۱۴۰۹ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی (۵۰۲ق)، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق - بیروت، دار القلم ۔ الدار الشامیة، اول، ۱۴۱۲ق؛ مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسی (قرن ۶ق)، قم، منشورات الرضی، چهارم، ۱۴۱۳ق؛ من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، سید نعمت الله بن عبدالله جزائری (۱۱۱۲ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.</ref>.<ref>[[سید عباس صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید عباس]]، [[آیه - صادقی فدکی (مقاله)| مقاله «آیه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۲۱۸-۲۲۵.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۹:۳۰
کاربردهای آیه در روایات رضوی
لغویان قصد، شگفتی، عبرت، علامت و نشانه را از معانی آیه ذکر کرده‌اند. جمع این واژه “آیات” است و به ریشه “آ ی ی”، “آ و ی” و “أ أ ی” بر می‌گردد[۱]. و همه بر علامت و نشانه بودن آیه متفق‌اند. دیگر معانی آن نیز ریشه در واژه نشانه دارد. راغب اصفهانی آیه را به معنای نشانه آشکار ملازم با امر پنهان تفسیر کرده و به گونه‌ای که با راهیابی به علامت، به امر نهفته نیز می‌توان دست یافت. مانند نشانه راه که با آن راه آشکار می‌شود[۲]. نیز آیه به مفهوم مجموعه‌ای از حروف پیوسته به هم نیز آمده است[۳].
در گفتار امام رضا(ع) واژه آیه در چند مورد به کار رفته است که با مفهوم لغوی آن تشابه نزدیکی دارد. امام هشتم بارها آیه را به معنای نشانه و دلیل و راهنما برای چیزی دیگر به کار برده است. مثلاً چیزی که در او نشانه صنع و آفریدگی دیده می‌شود آفریننده نخواهد بود[۴]. در قرآن آیه در برابر سوره به مفهوم مجموعه‌ای از حروف و در بردارنده پیامی ویژه به کار رفته است. امام رضا(ع) از بخش‌های کوچک قرآن به آیه و از مجموعه به آیات تعبیر کرده است[۵]. امام از آیه کریمه ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ...﴾[۶] به تناسب گفتوگو از محارم نسبی و سببی به آیه تحریم یاد کرده است[۷] و نیز از آیه ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾[۸] به آیه ﴿أَنْفُسَنَا﴾[۹] و در جای دیگر به آیه ابتهال تعبیر کرده است[۱۰]. نیز آیة الکرسی[۱۱] و آیه اصطفاء[۱۲] به دلیل وجود این معانی در متن آیه در کلام امام به کار رفته است.
امام رضا(ع) ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را در سوره حمد و دیگر سوره‌ها بر خلاف دیدگاهی مخالف[۱۳]، آیه‌ای مستقل می‌داند و به روایت از امیرمؤمنان(ع) فرموده است: پیامبر(ص) ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را در نماز تلاوت می‌کرد و آن را آیه‌ای از سوره حمد می‌شمرد[۱۴]. امام هشتم آیه‌های سوره فاتحة الکتاب را هفت آیه شمرده است[۱۵]. امام رضا(ع) مداومت بر تلاوت آیات قرآن را پر ارزش و دارای پاداش شمرده و شایسته دانسته است مسلمان هر روز پنجاه آیه از قرآن تلاوت کند[۱۶]. در نگاه امام قرائت آیه‌ای در ماه رمضان با قرائت همه قرآن در دیگر ماه‌ها برابری می‌کند[۱۷]. در منظر امام در دشواری‌های زندگی خدای را به حق و جایگاه آیات قرآن نزد وی می‌توان سوگند داد[۱۸] و نیز با توسل به آیات قرآن می‌توان از درگاه آفریدگار جهان طلب شفای بیماری نمود[۱۹]. در نگاه حضرت رضا(ع) برخی از آیات کتاب خدا محکم است[۲۰] و برخی متشابه. آیه‌های متشابه باید در پرتو آیات محکم تفسیر و شرح گردد[۲۱]. در نظر حضرت آیات قرآن به ظاهر و باطن بخش می‌شود[۲۲]. در فهم امام، اگر مراد از “ید” در کریمه ﴿بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ﴾[۲۳] دستانی مانند آدمی باشد، خداوند مخلوق خواهد بود[۲۴]، اما معنای ید در باطن قرآن، امام است[۲۵]. برخی از آیات ناسخ و منسوخ‌اند و برخی از آیات مانند آیه ﴿وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا﴾[۲۶] نسخ‌ناپذیرند[۲۷]. بخشی از آیات در بردارنده احکام حلال‌اند و برخی در بردارنده حرام[۲۸].
امام رضا(ع) از امیرمؤمنان(ع) حکایت کرده است: برای هر یک از مردم قریش آیه‌ای نازل شده و آیه ۱۷ سوره هود[۲۹] در شأن من فرود آمده است[۳۰]. امام رضا(ع) صاحبان علم را در کریمه ﴿بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ﴾[۳۱] به ائمه اهل بیت(ع) تفسیر کرده است و در پاسخ پرسش محمد بن فضیل از آیه یاد شده یادآور شده، مراد ائمه اهل بیت‌اند[۳۲]. از اینکه امام رضا(ع) در گفتوگو با یهودیان آیاتی از تورات را تلاوت کرده و شگفتی آنان را برانگیخته است بر می‌آید تورات نیز همانند قرآن به صورت آیه تلاوت و از آیاتی جدا از یکدیگر تشکیل می‌شود[۳۳].
معنای دیگر آیه در کلام امام رضا(ع) از نشانه‌های خدا است. نشانه‌های وجود و قدرت خالق جهان، آیات خدا خوانده می‌شوند. امام رضا(ع) در خطبه‌ای پس از تنزیه پروردگار از تشبیه به آفریده‌های خود افزوده است: خداوند با نشانه و آیات شناخته می‌شود و با علامت اثبات می‌گردد و جز او خدایی وجود ندارد[۳۴]. در نظر امام هشتم، آیه‌ها و نشانه‌های خدا در هستی، افزون بر اثبات خالق جهان، نشانه توحید و یکتایی وی نیز هست. اتقان و استوار بودن آفرینش و دور بودن جهان تکوین و تشریع از سستی و تناقض، نشانه توحید خدا است و سرشت و فطرت، آدمی را به این نکته رهنمون است[۳۵]. این پیام گزارش دیگری است از آیه ﴿الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ * ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ﴾[۳۶] که اتقان صنع و هماهنگی در اجزای آفرینش را نشانه یگانه بودن خدا شمرده و در آیه ﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا﴾[۳۷] تأکید کرده اگر خدایانی جز الله در عالم بودند جهان تباه می‌شد.
امام رضا(ع) در گفتاری دیگر راجع به غلو و تندروی درباره ائمه(ع) هشدار می‌دهد و در پاسخ مردی که خواهان شرح بیشتر مسأله توحید است، قیاس و تشبیه خداوند به موجودات را زمینه گمراهی می‌شمرد و می‌افزاید: خداوند به حواس و وهم نمی‌آید و قابل مثال و اشاره نیست. تنها راه رسیدن به وی آیات و نشانه‌های وی در آفرینش است. خدا یگانه و تجزیه ناپذیر است، با آیات شناخته می‌شود و به وسیله علامات اثبات می‌شود[۳۸]. در همین زمینه، امام در مناجات با خدا از کسانی که برخی از آیات خدا را رب و ارباب خود گرفته‌اند، تبری جسته و کار آنان را نشانه جهالت شمرده است که آیه خدا را به جای پدید آورنده گرفته و خدا را نیز به صفات پدیده توصیف کرده‌اند و او را از جایگاه اقدس خود فرود آورده‌اند و حال آنکه خداوند به وصف نمی‌آید و وصف ستایش کنندگان لایق شأن او نیست[۳۹]. امام هشتم از کریمه ﴿لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى﴾[۴۰] استفاده کرده، نشان دادن نشانه‌های ملکوت به پیامبر(ص) (در معراج) برای افزایش باور فرستاده خدا بوده و آیه گواه است. منظور از ﴿مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى﴾[۴۱]، دیدن ذات خدا نیست، زیرا آیه و نشانه خدا از ذات وی جدا است و پیامبر(ص) خدا را ندیده است[۴۲]. عده‌ای از مفسران و راویان به استناد برخی از روایات رایج در میان محدثان، بر آن بودند که پیامبر(ص) خدا را با چشمان سر دیده است و مقصود از رؤیت در آیه یاد شده، مشاهده با دیده ظاهر است[۴۳]. امام رضا(ع) در پاسخ این نظریه ظاهرگرایان به ابوقره فرمود: باور به دیده شدن خداوند، با صریح قرآن سازش ندارد. قرآن به صراحت فرموده دیدگان وی را نمی‌بینند و دل دیده را تکذیب نمی‌کند؛ یعنی دل و درون محمد(ص) آنچه را دیدگان وی دیده تصدیق می‌کند. نیز آیه کریمه پرده از مشاهدات پیامبر(ص) بر می‌دارد که محمد(ص) آیات خدا را دیده است. پس آیات خداوند از ذات خداوند جدا است و خداوند به روشنی فرموده مردم به ذات خداوند نمی‌توانند آگاه شوند. اگر چشم خدا را ببیند به وی آگاه می‌شود و می‌تواند درباره وی آگاهی به دست آورد[۴۴].
برخی از فرق اسلامی به استناد ظاهر کریمه ﴿وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا﴾[۴۵] و آیات دیگر، حرکت برای خدا و رؤیت وی را امری ممکن می‌شمردند[۴۶]. امام رضا(ع) در جهت تنزیه خداوند، آیه ﴿وَجَاءَ رَبُّكَ﴾ را به پیدایی آیات و نشانه‌های قدرت خداوند تفسیر فرمود و خدا را از تشبیه مخلوق تنزیه کرد. چنان که دیگر ائمه(ع) و مفسران از مذاهب اسلامی ﴿وَجَاءَ رَبُّكَ﴾ را به «جاءَ أَمْرُ رَبِّكَ» معنا کرده‌اند[۴۷]. آیه در نامه امام رضا(ع) به جرجانی به معنای نشانه به کار رفته و آفرینش انسان و جهان و دیگر پدیده‌های خلقت نشانه قدرت خداوند شمرده شده است[۴۸]. آفتاب و ماه در قرآن آیات و نشانه‌های خداوند و هر دو آفریده خداوند دانسته شده‌اند[۴۹]. امام رضا(ع) ماه و خورشید را از آیات خداوند شمرده است که به فرمان وی در چرخش‌اند. نور و روشنایی آنها از نور عرش و حرارت آن دو از گرمای جهنم است. در قیامت نور آن دو به عرش و گرمای آن دو به آتش برمی گردد و خورشید و ماهی به جا نخواهد ماند[۵۰].
در نگاه امام رضا(ع) گرفتن خورشید (کسوف) آیت و نشانه قدرت خداوند است. در عهد پیامبر(ص) خورشید گرفت و مردم گمان بردند رخ پنهان کردن آفتاب بازتاب مرگ فرزند پیامبر(ص) است. پیامبر(ص) فرمود: خورشید و ماه نشانه‌های خداوندند. در وقت گرفتن آن دو نماز به جا آورید. پس از آن با مردم نماز خواند[۵۱]. امام رضا(ع) با اشاره به این رویداد درباره فلسفه نماز کسوف فرمود: برای آفتاب گرفتگی نماز واجب شده، چون این پدیده از آیات خداوند است و آدمی نمی‌داند به دنبال آن رحمت خداوند خواهد آمد و یا عذاب الهی. پیامبر(ص) خواهان آن بود که امتش در وقت مشاهده این آیت و نشان به درگاه خداوند بنالند و از خدای خود بخواهند عذاب را از آنان برگرداند؛ چنان که خداوند عذاب را با تضرع و زاری قوم یونس از آنان برگرداند[۵۲].
از گذشته مخالفان پیامبران آیات و نشانه‌های حقانیت آنان را به سخره می‌گرفتند و آن را سحر و جادو می‌خواندند[۵۳]. حق در برابر باطل، تفسیر دیگر آیه در دید امام هشتم است. خدا و برنامه‌های تکوینی و تشریعی وی عین حق و حقیقت و ثابت و ماندگار است و جز خدا و برنامه‌های وی هر چه هست باطل است و زائل شدنی. امام رضا(ع) واژه آیات را در کریمه ﴿وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعًا﴾[۵۴]، به حقیقت تفسیر کرده و با تأکید بر ارزش حق‌پذیری افزوده است: وقتی در مجلسی کسی حقیقت را انکار می‌کند و به صاحبان حق اهانت روا می‌دارد از نزدش برخیزید و با وی همنشینی نکنید[۵۵]. و حضرت مردم را از نشست و برخاست با مسخره‌کنندگان آیات خدا منع فرموده و همنشینان آنان را منافق شمرده است. امام رضا(ع) مقصود از آیه‌های خدا در این کریمه را ائمه اهل بیت(ع) معرفی کرده و مراد از استهزاکنندگان و منکران را منکران و بدخواهان ایشان دانسته و سفارش کرده است مردم خود را از حوزه نفوذ بدگویان ائمه(ع) دور بدارند[۵۶] تابه پلیدی حق گریزی آنان آلوده نشوند و در لهیب آتش کردار آنان نسوزند. پس از درگذشت امام کاظم(ع) گروهی از شیعیان وی را آخرین مرجع دینی شمردند و ادعا کردند امام هفتم زنده است. اینان شیعیان را در امامت ائمه(ع) پس از حضرت کاظم(ع) به تردید می‌افکندند. با فاصله گرفتن این افراد از امام هشتم، افزون بر فساد فکری و اعتقادی، درباره احکام و آیین‌های شریعت نیز به انحراف دچار شدند[۵۷]. دنیا‌طلبی و ربودن اموال امام زمان خود به دعوی زنده بودن وی از زمینه‌های اصلی کژ روی اینان بود[۵۸]. امام رضا(ع) این فرقه را که خود را واقفیه می‌خوانند، جدا شده از حق[۵۹] و آنان را در ردیف نواصب[۶۰] می‌داند[۶۱]. حضرت رضا(ع) محمد بن عاصم را از نشست و برخاست با صاحبان این باور ناروا برحذر داشت و دلیل آورد آنان آیات خداوند و اوصیای پیامبر را استهزا می‌کنند[۶۲].
دعبل خزاعی در قصیده مَدَارِسُ آيَاتٍ خَلَتْ مِنْ تِلَاوَةٍ *** وَ مَنْزِلُ وَحْيٍ مُقْفِرُ الْعَرَصَاتٍ از سراهای خاندان رسالت در مدینه به کانون تدریس آیه‌های خداوند و محل نزول وحی یاد کرد. این سروده مورد تأیید امام قرار گرفت[۶۳]. نیز دیگر شاعران آیینی و ولایی از امام رضا(ع) به عنوان آیة الله و نشانه راه خدا یاد کرده‌اند[۶۴]. امام رضا(ع) از امیر مؤمنان(ع) به عنوان آیت و نشانه یاد نموده است. به روایت امام هشتم، علی(ع) در تفسیر کریمه ﴿عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ * عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ * الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ﴾[۶۵] خود را بزرگ‌ترین خبر قرآن و بزرگ‌ترین آیت در نزد خدا خوانده است[۶۶]. به روایت امام رضا(ع)، علی(ع) خود را شاهد و گواه رسالت رسول خداوند شمرده است[۶۷]. واقدی، معاصر امام رضا(ع)، علی(ع) را معجزه‌ای از معجزات پیامبر(ص) خوانده است، مانند آیت بودن عصا برای موسی(ع) و زنده کردن مردگان به وسیله عیسی(ع)[۶۸].
امام رضا(ع) مقصود از ﴿آيَةً﴾ در کریمه ﴿إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ﴾[۶۹] را ندای آسمانی در آستانه ظهور حضرت مهدی(ع) تفسیر فرموده که مردم را به تسلیم در برابر آخرین حجت خدا فرا می‌خواند[۷۰]. امام رضا(ع) در پاسخ پرسنده‌ای از دلیل هلاکت فرعون پس از اعتراف به خدای موسی، فرمود: توبه و بازگشت به حق در وقت دیدن آیه و نشانه‌های عذاب خداوند سودی ندارد[۷۱]. حضرت پس از پاسخ دادن به وی کریمه ﴿يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا﴾[۷۲] را تلاوت کرد و هلاکت فرعون را آیتی از نشانه‌های قدرت خداوند شمرد. فرعون لباسی آهنین به تن داشت و به طور طبیعی باید به زیر آب می‌رفت، اما آب وی را بر بلندی افکند تا مردم به آیه و قدرت خدا پی ببرند[۷۳]. امام هشتم(ع) به نقل از موسی بن جعفر(ع)، نزول “من و سلوی” برای تغذیه بنی اسرائیل را آیتی از معجزات موسی شمرده است[۷۴]. امام رضا(ع) نشانه‌های نبوت و امامت را به آیه تعبیر کرده است. طبق روایتی از امام رضا(ع) ابولهب پیامبر(ص) را ترساند و رسول خدا(ص) در پاسخ، کوچک‌ترین خدشه‌ای از سوی وی را نشانه دروغگو بودن خود خواند و این نخستین آیه و نشانه نبوت آن حضرت بود. امام در ادامه فرمود: در صورت کوچک‌ترین خدشه از ناحیه هارون به من، امام نخواهم بود. این نخستین آیه و نشانه امامت حضرت رضا(ع) معرفی شد[۷۵]. امام در گزارشی دیگر نزول قرآن بر پیامبر(ص) را از آیات خدا شمرده که پیامبر(ص) درس ناخوانده و امی، نمی‌تواند کتابی چنین استوار و محکم سامان دهد[۷۶].
حضرت رضا(ع) فرموده است: گروهی از یهودیان نزد پدرم آمدند و درباره آیات و معجزات پیامبر(ص) پرسیدند که تردید آنان را از میان ببرد. پدرم پاسخ داد: آیات و نشانه‌های نبوت پیامبر(ص) فراوان است: باز داشتن جن از شنیدن اخبار آسمان‌ها پس از نبوت پیامبر(ص) بازداشتن ابوجهل از کشتن پیامبر(ص) با چسبیدن سنگ به دست وی؛ سخن گفتن حیوانات با پیامبر(ص)؛ به زبان آمدن غذای مسموم شده به وسیله همسر عبدالله بن مشکان یهودی و به سلامت رفتن پیامبر(ص). یهودیان با دیدن این معجزه پیامبر مسلمان شدند[۷۷]. امام رضا(ع) ائمه اهل بیت(ع) را آیات خداوند شمرده و می‌فرماید: خداوند به موسی(ع) پس از یادآوری فضائل محمد(ص) و علی(ع)، اولیای پس از وی را آیات خداوند دانسته و آنان حجت خداوند خواهند بود[۷۸]. معاصران امام رضا(ع) نیز چندین مورد از معجزه و کراماتی را که به دست امام آشکار شده است به آیه تعبیر کرده‌اند. از جمله مردم نزول باران به دعای امام رضا(ع) در دوره کم‌بارانی و خشکسالی را معجزه حضرت شمردند. برخی از بدخواهان آن را انکار کردند و خداوند به دست امام نشانه‌های دیگری را بر آنان آشکار نمود که جای انکار نبود[۷۹].
مفهوم دیگر آیه در نظر امام رضا(ع) عبرت است. امام ﴿آيَةً﴾ را در کریمه ﴿فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً﴾[۸۰] به علامت و عبرت برای دیگران تفسیر فرموده است[۸۱]. مقصود از خیر در آیه ﴿مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ﴾[۸۲] در منظر امام رضا(ع)، آیه‌های نازل شده درباره نبوت پیامبر(ص) و امامت علی(ع) است. امام در این باره ماجرایی از ناخشنودی یهودیان و مشرکان از نزول آیه در شأن علی(ع) نقل کرده که پیامبر(ص) با استشهاد به کریمه ﴿إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ * وَلَوْ جَاءَتْهُمْ كُلُّ آيَةٍ حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ﴾[۸۳] تأکید فرموده آنان دل‌هایشان قساوت گرفته و در برابر هیچ آیه و نشانه‌ای سر فرود نمی‌آورند[۸۴].[۸۵].[۸۶]
منابع
پانویس
- ↑ المصباح المنیر، ص۳۲؛ لسان العرب، ج۱۴، ص۶۰-۶۳.
- ↑ المفردات، ص۱۰۱.
- ↑ معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۱۶۹.
- ↑ التوحید، ص۳۸.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۱۲۸؛ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۳۸.
- ↑ «بر شما حرام است (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان.».. سوره نساء، آیه ۲۳.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۲۰۰.
- ↑ الأمالی، صدوق، ص۵۲۵.
- ↑ الکافی، ج۶، ص۵۱۶.
- ↑ الأمالی، صدوق، ص۵۲۵.
- ↑ أحکام القرآن، ابن‌عربی، ج۱، ص۲؛ تفسیر البیضاوی، ج۱، ص۲۵.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۳۰۰-۳۰۱.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۳۰۲.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۲۸.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ مکارم الأخلاق، ص۳۲۶-۳۲۷.
- ↑ الکافی، ج۶، ص۵۱۶.
- ↑ الکافی، ج۵، ص۳۷۳.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ الأمالی، صدوق، ص۵۲۵.
- ↑ «بلکه دست‌های او باز است و هرگونه بخواهد می‌بخشد» سوره مائده، آیه ۶۴.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۴، ص۱۶۳.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۵۶.
- ↑ «و شما را گروه‌ها کردیم» سوره حجرات، آیه ۱۳.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۳۶.
- ↑ ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ﴾ «مردار و خون و گوشت خوک و آنچه جز به نام خداوند ذبح شده باشد و مرده با خفگی و مرده با ضربه و مرده با افتادن از بلندی و مرده از شاخ زدن حیوان دیگر و آنچه درندگان نیم‌خور کرده باشند- جز آن را که (تا زنده است) ذبح کرده‌اید- و آنچه بر روی سنگ‌های مقدّس (برای بت‌ها) قربانی شود و آنچه با تیرهای بخت‌آزمایی قسمت کنید (خوردن گوشت همه اینها) بر شما حرام و آنها (همه) گناه است؛ امروز کافران از دین شما نومید شدند پس، از ایشان مهراسید و از من بهراسید! امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم پس، هر که در قحطی و گرسنگی ناگزیر (از خوردن گوشت حرام) شود بی‌آنکه گراینده به گناه باشد بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است * از تو می‌پرسند که چه بر آنها حلال است؟ بگو (همه) چیزهای پاکیزه بر شما حلال است و (نیز) آنچه با جانوران شکاری دست‌آموز به دست می‌آورید -که از آنچه خداوند به شما آموخته است به آنها می‌آموزید- پس، از آنچه (این جانوران شکاری) برای شما (گرفته و) نگه داشته‌اند بخورید و (هنگام فرستادن حیوان شکاری یا هنگام ذبح) نام خداوند را بر آنها یاد کنید و از خداوند پروا کنید که خداوند حسابرسی سریع است» سوره مائده، آیه ۳-۴.
- ↑ ﴿أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ وَمِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلَا تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ﴾ «پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند» سوره هود، آیه ۱۷.
- ↑ الأمالی، طوسی، ص۳۷۱-۳۷۲.
- ↑ «اما آن (قرآن) آیاتی روشن است در سینه کسانی که به آنان دانش داده‌اند و آیات ما را جز ستمکاران انکار نمی‌کنند» سوره عنکبوت، آیه ۴۹.
- ↑ بصائر الدرجات، ص۲۰۶.
- ↑ التوحید، ص۴۲۲-۴۲۳.
- ↑ التوحید، ص۴۷.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ «همان که هفت آسمان را تو بر تو آفرید، در آفرینش (خداوند) بخشنده هیچ ناسازواری نمی‌بینی؛ چشم بگردان! آیا هیچ شکاف و رخنه‌ای می‌بینی؟ * سپس بار دیگر چشم بگردان تا چشم، خسته و رنجه به سوی تو بازگردد» سوره ملک، آیه ۳-۴.
- ↑ «اگر در آن دو (- آسمان و زمین) جز خداوند خدایانی می‌بودند، هر دو تباه می‌شدند» سوره انبیاء، آیه ۲۲.
- ↑ بحار الأنوار، ج۲۵، ص۲۷۳-۲۷۵.
- ↑ التوحید، ص۱۲۴-۱۲۵.
- ↑ «بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است» سوره نجم، آیه ۱۸.
- ↑ «دل، آنچه می‌دید، دروغ نگفت» سوره نجم، آیه ۱۱.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۹۵-۹۶.
- ↑ المسند، ابن حنبل، ج۳، ص۱۶؛ جامع البیان، ج۹، ص۳۴-۳۵.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۹۵؛ التوحید، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ «و (امر) پروردگارت برسد و فرشتگان صف در صف فرا رسند» سوره فجر، آیه ۲۲.
- ↑ جامع البیان، ج۳۰، ص۱۲۰؛ الدر المنثور، ج۱، ص۲۱۰.
- ↑ تفسیر الصافی، ج۵، ص۳۲۶.
- ↑ التوحید، ص۵۶.
- ↑ ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ﴾ «و از نشانه‌های او شب و روز و خورشید و ماه است، به خورشید و ماه سجده نبرید و به خداوندی که آنها را آفریده است سجده برید اگر او را می‌پرستید» سوره فصلت، آیه ۳۷.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۳۴۳.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۲۰۸.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۴۱.
- ↑ ﴿وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ * وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ﴾ «و چون نشانه‌ای (شگرف) ببینند به ریشخند می‌گیرند * و می‌گویند: این جز جادویی آشکار نیست» سوره صافات، آیه ۱۴-۱۵.
- ↑ «و (خداوند) در این کتاب بر شما (پیش‌تر آیه‌ای) فرو فرستاده است که چون شنیدید آیات خداوند (از سوی کسانی) انکار و ریشخند می‌شود با آنان منشینید تا در گفت و گویی جز آن درآیند که در آن صورت بی‌گمان شما (نیز) مانند آنان خواهید بود؛ به راستی خداوند همه منافقان و کافران را یک جا در دوزخ فراهم می‌آورد» سوره نساء، آیه ۱۴۰.
- ↑ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۲۸۱.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۶۹.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۶۰۵-۶۰۶.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۵۳.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۵۶.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۶۷.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۶۴.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۵۷.
- ↑ کشف الغمة، ج۲، ص۲۶۱-۲۶۲.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۰۸.
- ↑ «از همدیگر از چه می‌پرسند؟ * از آن خبر سترگ * همان که آنان در آن اختلاف دارند» سوره نبأ، آیه ۱-۳.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۴۰۱.
- ↑ بحارالأنوار، ج۳۵، ص۱۹۹.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۱۶.
- ↑ «اگر بخواهیم از آسمان بر آنان نشانه ای فرو می‌فرستیم تا فروتنانه بدان گردن نهند» سوره شعراء، آیه ۴.
- ↑ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۴۷.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۷۷.
- ↑ «روزی که برخی نشانه‌های پروردگارت آید کسی که از پیش ایمان نیاورده یا در ایمان خویش کار نیکویی انجام نداده باشد ایمانش او را سودی نخواهد داد» سوره انعام، آیه ۱۵۸.
- ↑ تفسیر نور الثقلین، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ قرب الإسناد، ص۳۱۸.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۱۳.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۵۰۸-۵۰۹.
- ↑ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۳۴۲.
- ↑ دلائل الإمامة، ص۱۹۷.
- ↑ «بنابراین امروز تو را با کالبد بی‌جانت بر ساحل می‌افکنیم تا برای آیندگانت نشانه‌ای باشی» سوره یونس، آیه ۹۲.
- ↑ النور المبین، ص۲۴۶.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان، خوش ندارند که از پروردگارتان، خیری بر شما فرو فرستاده شود، ولی خداوند هر کس را بخواهد به بخشایش خود، ویژگی می‌دهد و خداوند، دارای بخشش سترگ است» سوره بقره، آیه ۱۰۵.
- ↑ «بی‌گمان کسانی که فرمان (عذاب) پروردگارت بر آنان به حقیقت پیوسته است ایمان نمی‌آورند * هر چند هر نشانه‌ای برای آنان بیاید تا آنگاه که عذاب دردناک را ببینند» سوره یونس، آیه ۹۶-۹۷.
- ↑ تفسیر العسکری(ع)، ص۴۸۹-۴۹۰.
- ↑ منابع: أحکام القرآن، محمد بن عبدالله معافری معروف به ابن عربی (۵۴۳ق)، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، لبنان، دار الفکر، بی تا، اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق، الأمالی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۱۳۸۱ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، پنجم، ۱۴۰۰ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار خان، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد ولی، محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر البیضاوی (أنوار التنزیل و أسرار التأویل)، عبدالله بن عمر معروف به بیضاوی (قرن ۷ق)، تحقیق: محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، ۱۴۱۸ق؛ تفسیر الصافی، محمد محسن بن مرتضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، مشهد، دار المرتضی، بی تا؛ تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (۳۲۹ق)، تصحیح و تحقیق: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب الإسلامی، سوم، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد بن محمدرضا قمی مشهدی (قرن ۱۲ق)، تحقیق: حسین درگاهی، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، اول، ۱۳۶۸ش؛ تفسیر نور الثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی (۱۱۱۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چهارم، ۱۴۱۵ق؛ التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق؛ التفسیر، منسوب به امام حسن عسکری (۲۶۰ق)، تحقیق و نشر: مدرسة الإمام المهدی، قم، اول، ۱۴۰۹ق؛ التوحید، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید هاشم حسینی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۳۹۸ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، بیروت، دار المعرفة، اول، ۱۴۱۲ق، الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی، اول، ۱۴۰۹ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین سیوطی (۹۱۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۰۴ق؛ دلائل الإمامة، محمد بن جریر طبری (قرن ۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیها لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة طلا، علی بن عیسی اربلی (۶۹۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی هاشمی، اول، ۱۳۸۱ق؛ لسان العرب، محمد بن مکرم معروف به ابن منظور (۷۱۱ق)، تحقیق: أحمد فارس، بیروت، دار صادر، سوم، ۱۴۱۴ق، المسند، احمد بن محمد معروف به ابن حنبل (۲۴۱ق)، بیروت، دار الفکر، دوم، ۱۴۱۴ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد مقری فیومی (۷۷۰ق)، قم، دار الهجرة، اول، ۱۴۰۵ق؛ معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس قزوینی معروف به ابن فارس (۳۹۵ق)، تحقیق و تصحیح: عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، اول، ۱۴۰۴ق، المغازی، محمد بن عمر واقدی (۲۰۷ق)، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، سوم، ۱۴۰۹ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی (۵۰۲ق)، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق - بیروت، دار القلم ۔ الدار الشامیة، اول، ۱۴۱۲ق؛ مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسی (قرن ۶ق)، قم، منشورات الرضی، چهارم، ۱۴۱۳ق؛ من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، سید نعمت الله بن عبدالله جزائری (۱۱۱۲ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- ↑ صادقی فدکی، سید عباس، مقاله «آیه»، دانشنامه امام رضا، ج۱، ص ۲۱۸-۲۲۵.