مصر: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
 
(۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = بلاد اسلام| عنوان مدخل  =| مداخل مرتبط = [[مصر در قرآن]] - [[مصر در معارف مهدویت]] - [[مصر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | پرسش مرتبط  =}}
==مقدمه==
* [[کشور]] مصر از نظر موقعیت استراتژیک همواره با اهمیت بوده است. مصر از [[ناحیه]] شمال خاوری با قاره آفریقا هم‌مرز است. در واقع راه نفوذ قاره آسیا به قاره آفریقا از طریق مصر ممکن می‌شود. مصر در جنوب دریای مدیترانه و غرب دریای سرخ قرار دارد و از غرب با لیبی، از جنوب با سودان و از سوی شبه‌جزیره سینا با رژیم اشغالگر [[قدس]] و نوار غزه در [[فلسطین]] مرز زمینی دارد. از این‌رو در واقع می‌توان مصر را لولای سه قاره در نظر گرفت<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 705.</ref>.
*پس از [[قتل عثمان]]، همه مناطق [[اسلامی]] به‌جز [[شام]] در قلمرو [[حکومت امام علی]] {{ع}} درآمد، همه‌چیز تغییر کرد و به اوضاع مصر، که حساسیت و موقعیت ویژه‌ای داشت، توجه خاصی شد، زیرا سرزمین مصر نه‌تنها در میان دیگر مناطق [[اسلامی]]، بلکه اصولاً در تمامی سرزمین‌ها و کشورهای جهانِ آن روز از لحاظ [[تمدن]]، [[علم]] و [[فرهنگ]]، موقعیتی ممتاز داشت<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 705.</ref>.
*این سرزمین در طول سال‌ها، غنی‌ترین [[ولایت]] تابعِ [[حکومت]] [[روم]] شرقی (بیزانس) بود. در نواحی حوزه [[نیل]]، به [[برکت]] [[آب]] و هوای مناسب آن، سالی سه‌بار محصول برمی‌داشتند و از این‌جهت، مصر در واقع [[انبار]] غله بیزانس به‌شمار می‌رفت. در آستانه [[فتح]] مصر به‌دست [[مسلمانان]]، اوضاع آن‌جا آشفته بود. [[مصریان]] از بیزانس نفرت و [[کینه]] داشتند. زیرا به‌خصوص در کشمکش‌های مذهبی از آنان [[آزار]] و [[رنج]] بسیار می‌دیدند. قبطیان که پیرو [[مذهب]] یعقوبی بودند از عمال [[حکومت]] بیزانس که [[مذهب]] ملکایی "[[مسیحی]] ارتدکس" داشتند ناراضی بودند و و [[کشیشان]] ملکایی و عوامل حکومتی هم، با [[اعمال]] فشار و [[ظلم]] و [[تعدی]]، این [[خشم]] و نفرت و [[دشمنی]] را دامن می‌زدند. چند سال پیش از ورود [[مسلمانان]]، [[خسرو]] [[پرویز]]، [[پادشاه ایران]]، هم به مصر تاخت‌وتاز کرده و آن‌جا را عرصه [[جنگ]] و [[تجاوز]] قرار داده و مدتی هم قسمت‌های مهم سرزمین [[نیل]] را به [[تصرف]] درآورده بود. ولی [[حکومت]] [[روم]] در جنگی دیگر دوباره مصر را از [[خسرو]] [[پرویز]] باز پس گرفته بود<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 705-706.</ref>.
*در این [[فتح]] مجدد، [[رفتار]] هر دو طرف ([[رومیان]] و [[مصریان]]) خصمانه‌تر شده و اوضاع داخلی مصر آشفته‌تر بود. [[والی]] مصر در این زمان "قفقازی" خوانده می‌شد و [[مسلمانان]] او را "مقوقس" می‌نامیدند. مقوقس، بنا به [[فرمان]] هرقل یا هراکلیوس، امپراتور بیزانس، به سرزمین مصر آمده بود و در [[اداره]] امور مصر، [[نایب]] امپراتور هرقل به‌شمار می‌رفت. او که در سرزمین مصر [[قدرت]] و شوکتی داشت، همان کسی بود که [[رسول خدا]] {{صل}}، ضمن [[نوشتن]] نامه‌ای، او را به پذیرش [[اسلام]] [[دعوت]] کرده بود. وی نیز با فرستاده [[رسول خدا]] {{صل}} به [[خوشرویی]] [[رفتار]] کرده و ضمن ادای [[احترام]]، هدایایی برای آن [[حضرت]] ارسال کرده بود<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 706.</ref>.
*در دوران [[حکومت خلیفه دوم]]، برخی (همچون [[عمروعاص]]) حمله به مصر را پیشنهاد می‌کردند، ولی [[خلیفه]] که مصر را تحت نفوذ [[رومیان]] و سربازان مسلح و مجهز و فراوان آن‌ها می‌دید و [[امید]] [[فتح]] آن دیار را به‌دست سربازان [[اسلام]] نداشت، هر بار با این پیشنهاد [[مخالفت]] می‌کرد. اما [[عمروعاص]] [[اصرار]] داشت [[فتح]] مصر به [[عظمت]] و [[سربلندی]] هر چه بیشتر [[اسلام]] کمک می‌کند. او که مردی سیاست‌باز و [[حیله‌گری]] فرصت‌طلب از تبار [[امیه]] بود (و بیشتر در [[اندیشه]] شهرت و ترقی و مقامی برای خود بود تا [[عظمت]] [[اسلام]]) [[آرزو]] می‌کرد [[لیاقت]] و [[کفایت]] و جلادت او در [[جنگ‌ها]] همچون دیگر فرماندهانِ پرآوازه [[سپاه اسلام]] زبانزد همگان باشد. وی سرانجام بدون اطلاع [[خلیفه]] به مصر حمله کرد و پس از حدود یک ماه [[جنگ]] با [[حاکم مصر]] از [[مدینه]] [[استمداد]] طلبید. [[خلیفه]] هم چهار نفر از [[سرداران سپاه]] به نام‌های [[زبیر بن عوام]]، [[مقداد بن اسود]]، عبادة بن صامت و مسلمة بن مخلد را همراه [[دوازده نفر]] به کمک [[عمروعاص]] فرستاد و پس از حدود سه ماه [[جنگ]]، دیار مصر به دست [[سپاه اسلام]] [[فتح]] شد و مقوقس پرداخت [[جزیه]] را پذیرفت. سپس، [[سپاه]] [[مسلمانان]] [[شهر]] بزرگ و سرزمین آباد و پایتخت این دیار، اسکندریه، را به آسانی و با [[صلح]] [[فتح]] کرد و [[عمروعاص]] با خرسندیِ توصیف‌ناپذیری در گزارشی به [[خلیفه]] نوشت: "شهری را [[فتح]] کرده‌ام که در [[وصف]] آن سخنی نمی‌گویم جز این‌که چهار هزار کاخ ییلاقی، چهار هزار حمام، چهار هزار [[یهودی]] جزیه‌پرداز و چهار هزار تفرجگاه شاهان به‌دست آورده‌ام...". او حدود چهار سال و اندی با [[رفتاری]] نامطلوب و ناشایست (که سبب وازدگی [[مصریان]] از [[اعمال]] [[حکومت]] [[خلیفه]] شد) بر ایشان [[حکومت]] کرد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 706.</ref>.
* [[فتح]] سرزمین پهناور و پرنعمتی همچون مصر را نمی‌توان در رشد و گسترش و [[عظمت]] اسالم بی‌تأثیر دانست، زیرا مصر در [[حکم]] دروازه‌ای به روی سرزمین گسترده آفریقا بود. از این‌رو، پس از [[فتح]] کامل آن، [[مسلمانان]] از راه مرزها و راه‌های آن در مدتی کوتاه به پیشرفت‌های زیادی در مناطق و نواحی دیگر دست یافتند، به‌ویژه از سمت غرب [[فتوحات]] خود را به‌طور چشمگیر گسترش دادند و تا سرزمین لیبی و سپس تا [[اندلس]] نیز پیش راندند. با این همه، در زمان [[خلیفه سوم]] (که دستگاه [[خلافت]] کاملاً بی‌کفایت و در همه [[کارها]] اهمال‌کار و بی‌توجه بود) در مورد سرزمین مصر و [[مردم]] آن بی‌توجهی‌های فراوانی صورت گرفت و همان‌گونه که اشاره شد، انتصابِ [[عبدالله]] بن ابی‌سرح به منصبِ والیِ مصر مقدماتِ [[شورش]] عده‌ای از [[مردم]] و مراجعه آن‌ها به [[مدینه]] و محاصره خانه [[عثمان]] و سرانجام [[قتل]] او را فراهم آورد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 707.</ref>.
*بدین ترتیب، موقعیت راهبردی و [[اجتماعی]] مصر برای [[جهان اسلام]] بی‌تردید موقعیتی ارزنده بود و دقت و توجه درباره اوضاع و احوال آن سرزمین و [[مردم]] آن را الزام‌آور می‌ساخت. [[امیرمؤمنان]]، از این‌رو، در نخستین [[اقدام]] [[سیاسی]] خود در سال ۳۶ ق، پس از قبول [[خلافت]]، [[قیس بن سعد بن عباده]] را [[والی]] مصر کرد تا اوضاع آشفته و درهم‌ریخته آن دیار را سروسامان بخشد. پس از [[جنگ جمل]]، [[محمد بن ابی‌بکر]] را استاندار مصر کرد، اما [[ولایت]] وی زیاد به طول نینجامید، زیرا وی متمردان دوران استانداری [[محمد]] بن [[قیس]] را پس از یک ماه میان [[اطاعت]] یا ترکِ مصر مخیر ساخت و [[مخالفان]] در موضع خود [[مقاومت]] کردند. از آن‌جا که در همین ایام [[نبرد صفین]] پیش آمد و خبر [[داوری]] میان [[امام]] {{ع}} و [[معاویه]] و پایان [[نبرد]] به مصر رسید، آشکارا به [[مخالفت]] با [[حکومت]] برخاستند و [[نمایندگان]] [[محمد بن ابی‌بکر]] را به [[قتل]] رساندند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 707.</ref>.
*برخی دیگر به خود جرئت دادند که همچون [[شامیان]] [[مردم]] را به گرفتن [[انتقام]] [[خون]] [[عثمان]] [[دعوت]] کنند. سرانجام مصر به اغتشاش کشیده شد و استاندار [[جوان]] نتوانست [[آرامش]] را به مصر بازگرداند. در چنین موقعیت حساس و پرآشوبی، [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} یکی از [[بهترین]] [[یاران]] خود، مالک‌اشتر، را به [[ولایت]] مصر برگزید تا پس از مدت‌ها به [[جنگ]] و [[ستیز]] و نارضایی و تمرد و [[آشوب]] و [[فتنه]] سروسامان بخشد. [[معاویه]] (که به‌خوبی مالک را در صحنه‌های [[کارزار]] دیده بود و سوابق درخشان [[ایمان]] و [[وفاداری]] وی را به [[اسلام]] و [[علی]] {{ع}} می‌دانست) از این خبر [[وحشت]] کرد و مقدمات [[قتل]] او را فراهم ساخت<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 707.</ref>.
==نگاهی به سابقه [[تمدن]] مصر==
*سرزمین مصر از مناطق متمدن و سابقه‌دار و دارای [[تاریخ]] و تمدنی بسیار چشمگیر بوده است. دهخدا در لغت‌نامه چنین آورده است: "مصر یکی از قدیمی‌ترین کشورهای [[جهان]] و سرزمین فراعنه است که [[تاریخ]] [[تمدن]] آن از چهار هزار سال پیش از میلاد شروع شده است. اثار تاریخی مهمی مانند اهرام ثلاثه و معابد بی‌شمار دارد که یادگار [[عظمت]] و [[قدرت]] دیرین این [[کشور]] است. [[دولت]] قدیم مصر در سال ۵۲۴ ق‌.م به دست [[ایرانیان]] افتاد. در سال ۳۳۲ ق‌م اسکندر آن را [[تصرف]] کرد و سپس سلسله بطالسه تا سال ۳۰ ق‌م و از این [[تاریخ]] به بعد رومی‌ها مصر را در [[تصرف]] خود داشتند. در سال ۶۴۱ م (۱۹ ق) در زمان [[خلافت عمر]]، [[مسلمانان]] این [[کشور]] را [[فتح]] کردند و تا سال ۱۵۱۷ م (که [[دولت]] [[عثمانی]] بر مصر تسلط داشت) در دست [[خلفای عباسی]] و [[اموی]] و فاطمی بود. در سال ۱۷۹۸ م ناپلئون آن را [[فتح]] کرد. در سال ۱۸۰۵ م محمدعلی پاشا از طرف [[دولت]] [[عثمانی]] [[پادشاه]] مصر شد... [[ملت]] مصر از [[اقوام]] سامی و حامی (سام و حام دو [[فرزند]] [[حضرت نوح]] {{ع}} بودند.) هستند ولی با [[رسوخ]] [[آداب و رسوم]] [[عربی]] در رأس کشورهای [[عربی]] قرار گرفته است.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 708.</ref>.


==مصر در فرهنگنامه آخرالزمان==
[[پرونده:تصویری کهن از پایتخت قدیمی مصر.jpg|بندانگشتی|جایگزین=مصر|تصویری کهن از [[فسطاط]] پایتخت قدیمی مصر]]
*در مصر و [[سوریه]] دو نفر به [[حکومت]] می‌‌رسند و [[جنگ]] بین آنها در خواهد گرفت و تعدادی از اهالی مصر به دست [[لشکر]] [[سوریه]] [[اسیر]] خواهند شد. در این حال گروهی از سوی [[مشرق]] با پرچم‌هایی کوچک و سیاه آمده و از این [[جنگ]] را به نفع خود پایان می‌‌دهند و [[عدالت]] را در آنجا برقرار می‌‌کنند و سپس به سوی [[حضرت مهدی]]{{ع}} می‌‌روند و [[حکومت]] را [[تسلیم]] آن [[حضرت]] نموده و خود در رکاب آن [[حضرت]] به [[نبرد]] با [[دشمنان]] می‌‌پردازند. یکی از [[نشانه‌های آخرالزمان]] وقوع سه [[خسف]] و شش [[زلزله]] می‌‌باشد و مصر در [[آخرالزمان]] سنگ [[باران]] خواهد شد و پس از آن [[فتنه]] در [[کوفه]] برپا می‌‌شود و در آن هنگام [[سفیانی]] از [[شام]] [[قیام]] خواهد نمود...<ref>ملاحم: ص ۵۴.</ref> مصر پس از [[خروج سفیانی]] نیز مورد [[هجوم]] قرار خواهد گرفت. [[سفیانی]] در طی پیشروی‌های خود به مصر هم [[هجوم]] می‌‌برد و چهار [[ماه]] در آن خواهد بود<ref>ملاحم: ص ۱۲۵. ر.ک: سفیانی.</ref><ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص ۵۵۶.</ref>.
 
==پرسش مستقیم==
'''مصر''' یکی از کشورهای قاره آفریقاست که از نظر موقعیت استراتژیک همواره با اهمیت بوده است. این سرزمین در طول سال‌ها، غنی‌ترین [[ولایت]] تابعِ [[حکومت]] [[روم]] شرقی (بیزانس) بود که در زمان [[خلیفه دوم]] به دست [[عمرو بن عاص]] [[فتح]] شد. فتح سرزمین پهناور و پرنعمتی همچون مصر را نمی‌توان در رشد و گسترش و عظمت اسلام بی‌تأثیر دانست. از [[روایات]] چنین استفاده می‌شود که مصر در [[حکومت جهانی]] [[اسلام]]، به دست [[حضرت مهدی]] {{ع}} پایگاه [[علمی]] و تبلیغی شناخته‌شده‌ای در [[جهان]] خواهد شد.
* [[در آخرالزمان چه حوادثی در مصر اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)]]
 
== مقدمه ==
سرزمینی است وسیع و [[آبادان]] در شمال [[افریقا]] که نام خود را از نام [[مصر بن مصرایم بن حام بن نوح]]{{ع}} گرفته است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۱۳۷.</ref>. مصر را اقلیم شناسان قدیم در اقلیم سوم و به [[نقلی]] اقلیم سوم و چهارم گفته‌اند و از فتح آن در ایام [[خلافت عمر بن خطاب]] توسط [[عمرو بن عاص]] خبر داده‌اند<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۱۳۷.</ref>. این [[سرزمین]] [[مدفن]] بزرگانی چون [[نفیسه بنت الحسن بن زید بن حسن بن علی]]{{ع}}، [[آمنه بنت محمد الباقر]]{{ع}}، [[رقیه]] بنت [[علی بن ابیطالب]]{{ع}}، [[کلثوم بنت القاسم بن محمد بن جعفر الصادق]]{{ع}}، رأس [[زید بن علی]] و بسیاری دیگر از شخصیت‌های ممتاز [[اسلامی]] است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۱۴۲-۱۴۳.</ref>.<ref>[[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة]] ص۲۹۸.</ref>
 
[[کشور]] مصر از نظر موقعیت استراتژیک همواره با اهمیت بوده است. مصر از [[ناحیه]] شمال خاوری با قاره آفریقا هم‌مرز است. در واقع راه نفوذ قاره آسیا به قاره آفریقا از طریق مصر ممکن می‌شود. مصر در جنوب دریای مدیترانه و غرب دریای سرخ قرار دارد و از غرب با لیبی، از جنوب با سودان و از سوی شبه‌جزیره سینا با رژیم اشغالگر [[قدس]] و نوار غزه در [[فلسطین]] مرز زمینی دارد. از این‌رو در واقع می‌توان مصر را لولای سه قاره در نظر گرفت.
 
این سرزمین در طول سال‌ها، غنی‌ترین [[ولایت]] تابعِ [[حکومت]] [[روم]] شرقی (بیزانس) بود. در نواحی حوزه [[نیل]]، به [[برکت]] [[آب]] و هوای مناسب آن، سالی سه‌بار محصول برمی‌داشتند و از این‌جهت، مصر در واقع [[انبار]] غله بیزانس به‌شمار می‌رفت. در آستانه [[فتح]] مصر به‌دست [[مسلمانان]]، اوضاع آن‌جا آشفته بود. [[مصریان]] از بیزانس نفرت و [[کینه]] داشتند. زیرا به‌خصوص در کشمکش‌های مذهبی از آنان [[آزار]] و [[رنج]] بسیار می‌دیدند. قبطیان که پیرو [[مذهب]] یعقوبی بودند از عمال [[حکومت]] بیزانس که [[مذهب]] ملکایی "[[مسیحی]] ارتدکس" داشتند ناراضی بودند و [[کشیشان]] ملکایی و عوامل حکومتی هم، با [[اعمال]] فشار و [[ظلم]] و [[تعدی]]، این [[خشم]] و نفرت و [[دشمنی]] را دامن می‌زدند. چند سال پیش از ورود [[مسلمانان]]، خسرو پرویز، [[پادشاه ایران]]، هم به مصر تاخت و تاز کرده و آن‌جا را عرصه [[جنگ]] و [[تجاوز]] قرار داده و مدتی هم قسمت‌های مهم سرزمین [[نیل]] را به [[تصرف]] درآورده بود. ولی [[حکومت]] [[روم]] در جنگی دیگر دوباره مصر را از [[خسرو]] [[پرویز]] باز پس گرفته بود.
 
در این [[فتح]] مجدد، [[رفتار]] هر دو طرف ([[رومیان]] و [[مصریان]]) خصمانه‌تر شده و اوضاع داخلی مصر آشفته‌تر بود. [[والی]] مصر در این زمان "قفقازی" خوانده می‌شد و [[مسلمانان]] او را "مقوقس" می‌نامیدند. مقوقس، بنا به [[فرمان]] هرقل یا هراکلیوس، امپراتور بیزانس، به سرزمین مصر آمده بود و در [[اداره]] امور مصر، [[نایب]] امپراتور هرقل به‌شمار می‌رفت. او که در سرزمین مصر [[قدرت]] و شوکتی داشت، همان کسی بود که [[رسول خدا]] {{صل}}، ضمن [[نوشتن]] نامه‌ای، او را به پذیرش [[اسلام]] [[دعوت]] کرده بود. وی نیز با فرستاده [[رسول خدا]] {{صل}} به [[خوشرویی]] [[رفتار]] کرده و ضمن ادای [[احترام]]، هدایایی برای آن حضرت ارسال کرده بود.
 
در دوران [[حکومت خلیفه دوم]]، برخی (همچون [[عمروعاص]]) حمله به مصر را پیشنهاد می‌کردند، ولی [[خلیفه]] که مصر را تحت نفوذ [[رومیان]] و سربازان مسلح و مجهز و فراوان آن‌ها می‌دید و [[امید]] [[فتح]] آن دیار را به‌دست سربازان [[اسلام]] نداشت، هر بار با این پیشنهاد [[مخالفت]] می‌کرد. اما [[عمروعاص]] [[اصرار]] داشت [[فتح]] مصر به [[عظمت]] و [[سربلندی]] هر چه بیشتر [[اسلام]] کمک می‌کند. او که مردی سیاست‌باز و [[حیله‌گری]] فرصت‌طلب از تبار [[امیه]] بود (و بیشتر در [[اندیشه]] شهرت و ترقی و مقامی برای خود بود تا [[عظمت]] [[اسلام]]) [[آرزو]] می‌کرد [[لیاقت]] و [[کفایت]] و جلادت او در [[جنگ‌ها]] همچون دیگر فرماندهانِ پرآوازه [[سپاه اسلام]] زبانزد همگان باشد. وی سرانجام بدون اطلاع [[خلیفه]] به مصر حمله کرد و پس از حدود یک ماه [[جنگ]] با [[حاکم مصر]] از [[مدینه]] [[استمداد]] طلبید. [[خلیفه]] هم چهار نفر از [[سرداران سپاه]] به نام‌های [[زبیر بن عوام]]، [[مقداد بن اسود]]، [[عبادة بن صامت]] و [[مسلمة بن مخلد]] را همراه [[دوازده نفر]] به کمک [[عمروعاص]] فرستاد و پس از حدود سه ماه [[جنگ]]، دیار مصر به دست [[سپاه اسلام]] [[فتح]] شد و مقوقس پرداخت [[جزیه]] را پذیرفت. سپس، [[سپاه]] [[مسلمانان]] [[شهر]] بزرگ و سرزمین آباد و پایتخت این دیار، اسکندریه را به آسانی و با [[صلح]] [[فتح]] کرد و [[عمروعاص]] با خرسندیِ توصیف‌ناپذیری در گزارشی به [[خلیفه]] نوشت: "شهری را [[فتح]] کرده‌ام که در وصف آن سخنی نمی‌گویم جز اینکه چهار هزار کاخ ییلاقی، چهار هزار حمام، چهار هزار [[یهودی]] جزیه‌پرداز و چهار هزار تفرجگاه شاهان به‌دست آورده‌ام...". او حدود چهار سال و اندی با [[رفتاری]] نامطلوب و ناشایست (که سبب وازدگی [[مصریان]] از [[اعمال]] [[حکومت]] [[خلیفه]] شد) بر ایشان [[حکومت]] کرد.
 
[[فتح]] سرزمین پهناور و پرنعمتی همچون مصر را نمی‌توان در رشد و گسترش و [[عظمت]] اسلام بی‌تأثیر دانست، زیرا مصر در [[حکم]] دروازه‌ای به روی سرزمین گسترده آفریقا بود. از این‌رو، پس از [[فتح]] کامل آن، [[مسلمانان]] از راه مرزها و راه‌های آن در مدتی کوتاه به پیشرفت‌های زیادی در مناطق و نواحی دیگر دست یافتند، به‌ویژه از سمت غرب [[فتوحات]] خود را به‌طور چشمگیر گسترش دادند و تا سرزمین لیبی و سپس تا [[اندلس]] نیز پیش راندند. با این همه، در زمان [[خلیفه سوم]] (که دستگاه [[خلافت]] کاملاً بی‌کفایت و در همه [[کارها]] اهمال‌کار و بی‌توجه بود) در مورد سرزمین مصر و [[مردم]] آن بی‌توجهی‌های فراوانی صورت گرفت و همان‌گونه که اشاره شد، انتصابِ "عبدالله بن ابی‌سرح به منصبِ والیِ مصر مقدماتِ [[شورش]] عده‌ای از [[مردم]] و مراجعه آن‌ها به [[مدینه]] و محاصره خانه [[عثمان]] و سرانجام [[قتل]] او را فراهم آورد.
 
بدین ترتیب، موقعیت راهبردی و [[اجتماعی]] مصر برای [[جهان اسلام]] بی‌تردید موقعیتی ارزنده بود و دقت و توجه درباره اوضاع و احوال آن سرزمین و [[مردم]] آن را الزام‌آور می‌ساخت. [[امیرمؤمنان]]، از این‌رو، در نخستین [[اقدام]] [[سیاسی]] خود در سال ۳۶ ق، پس از قبول [[خلافت]]، [[قیس بن سعد بن عباده]] را [[والی]] مصر کرد تا اوضاع آشفته و درهم‌ریخته آن دیار را سر و سامان بخشد. پس از [[جنگ جمل]]، [[محمد بن ابی‌بکر]] را استاندار مصر کرد، اما [[ولایت]] وی زیاد به طول نینجامید، زیرا وی متمردان دوران استانداری [[محمد بن قیس]] را پس از یک ماه میان [[اطاعت]] یا ترکِ مصر مخیّر ساخت و [[مخالفان]] در موضع خود [[مقاومت]] کردند. از آنجا که در همین ایام [[نبرد صفین]] پیش آمد و خبر [[داوری]] میان [[امام]] {{ع}} و [[معاویه]] و پایان [[نبرد]] به مصر رسید، آشکارا به [[مخالفت]] با [[حکومت]] برخاستند و [[نمایندگان]] [[محمد بن ابی‌بکر]] را به [[قتل]] رساندند.
 
برخی دیگر به خود جرئت دادند که همچون [[شامیان]] [[مردم]] را به گرفتن [[انتقام]] [[خون]] [[عثمان]] [[دعوت]] کنند. سرانجام مصر به اغتشاش کشیده شد و استاندار [[جوان]] نتوانست [[آرامش]] را به مصر بازگرداند. در چنین موقعیت حساس و پرآشوبی، [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} یکی از [[بهترین]] [[یاران]] خود، مالک‌اشتر، را به [[ولایت]] مصر برگزید تا پس از مدت‌ها به [[جنگ]] و [[ستیز]] و نارضایی و تمرد و [[آشوب]] و [[فتنه]] سروسامان بخشد. [[معاویه]] (که به‌خوبی مالک را در صحنه‌های [[کارزار]] دیده بود و سوابق درخشان [[ایمان]] و [[وفاداری]] وی را به [[اسلام]] و [[علی]] {{ع}} می‌دانست) از این خبر [[وحشت]] کرد و مقدمات [[قتل]] او را فراهم ساخت<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص705 ـ 707.</ref>.
 
[[پرونده:تصویر شهر حلوان مصر.jpg|بندانگشتی|جایگزین=مصر|تصویر شهر حلوان مصر]]
 
== نگاهی به سابقه [[تمدن]] مصر ==
سرزمین مصر از مناطق متمدن و سابقه‌دار و دارای [[تاریخ]] و تمدنی بسیار چشمگیر بوده است. دهخدا در لغت‌نامه چنین آورده است: "مصر یکی از قدیمی‌ترین کشورهای [[جهان]] و سرزمین فراعنه است که [[تاریخ]] [[تمدن]] آن از چهار هزار سال پیش از میلاد شروع شده است. اثار تاریخی مهمی مانند اهرام ثلاثه و معابد بی‌شمار دارد که یادگار [[عظمت]] و [[قدرت]] دیرین این [[کشور]] است. [[دولت]] قدیم مصر در سال ۵۲۴ ق‌.م به دست [[ایرانیان]] افتاد. در سال ۳۳۲ ق‌م اسکندر آن را [[تصرف]] کرد و سپس سلسله بطالسه تا سال ۳۰ ق‌م و از این [[تاریخ]] به بعد رومی‌ها مصر را در [[تصرف]] خود داشتند. در سال ۶۴۱ م (۱۹ ق) در زمان [[خلافت عمر]]، [[مسلمانان]] این [[کشور]] را [[فتح]] کردند و تا سال ۱۵۱۷ م (که [[دولت]] [[عثمانی]] بر مصر تسلط داشت) در دست [[خلفای عباسی]] و [[اموی]] و فاطمی بود. در سال ۱۷۹۸ م ناپلئون آن را [[فتح]] کرد. در سال ۱۸۰۵ م محمدعلی پاشا از طرف [[دولت]] [[عثمانی]] [[پادشاه]] مصر شد... [[ملت]] مصر از [[اقوام]] سامی و حامی (سام و حام دو [[فرزند]] [[حضرت نوح]] {{ع}} بودند.) هستند ولی با [[رسوخ]] [[آداب و رسوم]] [[عربی]] در رأس کشورهای [[عربی]] قرار گرفته است<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص708.</ref>.
 
== مصر در عصر ظهور ==
روایاتی که درباره پیشامدهای مصر وارد شده متعدد است. در برخی [[روایات]]، [[پیامبر]] {{صل}} به [[مسلمانان]] جهت [[فتح]] مصر به دست آنان [[بشارت]] داده است و برخی مربوط‍‌ به استیلای مغربی‌ها بر مصر در حوادث [[انقلاب]] [[فاطمیان]] و برخی [[روایات]] مربوط‍‌ به [[زمان ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} است. در [[بحار الانوار]] آمده است: "پیش از [[سفیانی]]، مصری و [[یمنی]] [[خروج]] و [[قیام]] می‌کنند"<ref>بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۱۰.</ref> و این شخص مصری ممکن است سرکرده [[فرماندهان]]، یعنی [[فرمانده]] سپاهی باشد که برخی [[روایات]] می‌گوید او جنبشی در مصر ایجاد نموده و اعلان [[جنگ]] می‌کند<ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۵۵۶.</ref>.
 
از [[روایات]] چنین استفاده می‌شود که مصر در [[حکومت جهانی]] [[اسلام]]، به دست [[حضرت مهدی]] {{ع}} پایگاه [[علمی]] و تبلیغی شناخته‌شده‌ای در [[جهان]] خواهد شد<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۶۸.</ref>.
 
== حاکمان مصر ==
{{اصلی|حکومت مصر}}
# '''[[محمد بن ابی حذیفه]]:''' او از [[رجال]] برجسته [[قریش]] و از [[اصحاب پیامبر]] {{صل}} است<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۲، ص۷۵۱.</ref>. محمد که از شخصیت‌های خوش‌نام و مشهور [[مسلمانان]] و از هواداران و یاران با وفای [[امام علی]] {{ع}} شد و حتی پس از [[دستگیری]] و تا [[زمان]] شهادت به دست [[سربازان]] معاویه مدافع سرسخت امیرمؤمنان {{ع}} باقی ماند<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۲، ص۷۵۰.</ref>. وی در زمان [[عثمان]] به [[ولایت]] مصر گماشته شد. در [[حکومت]] [[امام علی|علی]] {{ع}} هم مدّتی در مصر بود. در سال ۳۸ که [[عمرو عاص]] بر مصر تسلّط یافت او را به [[شهادت]] رساند<ref>[[مهدی عباسی|عباسی، مهدی]]، [[محمد بن ابی حذیفه (مقاله)|مقاله «محمد بن ابی حذیفه»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۷ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۷، ص۱۸۱-۱۸۴؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۷۴.</ref>.
# '''[[قیس بن سعد عباده انصاری]]''': وی از [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} و پسر [[سعد بن عباده خزرجی]] بود، پس از [[قتل عثمان]]، از اولین [[بیعت‌کنندگان با علی]]{{ع}} بود و به شدّت به آن حضرت علاقه داشت. اوایل [[خلافت امام علی]]{{ع}} وی [[فرمانروای مصر]] بود. سپس حضرت او را استاندار آذربایجان ساخت<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۷۴؛ [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۱، ص۵۷۵-۵۷۶.</ref>.
# '''[[محمد بن ابی بکر]]:''' محمد پرورش یافته دامن [[علی]] {{ع}} و به منزلۀ [[فرزند]] آن حضرت بود. او در [[مکتب]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[تربیت]] یافت، از این رو برای خود پدری جز [[علی]] {{ع}} نمی‌شناخت و برای هیچ کس [[فضیلت]] [[حضرت امیر]] {{ع}} را قائل نبود. پس از آنکه [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بر [[خلافت]] استقرار یافت، [[قیس بن سعد]] را به حکومت مصر برگزید، اما بعد از اندک زمانی حضرت او را [[عزل]] کرد و [[محمد بن ابی‌بکر]] را به جای وی [[منصوب]] نمود<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۲ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۲، ص۱۲۵۷-۱۲۶۴؛ [[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[محمد بن ابی‌بکر (مقاله)|مقاله «محمد بن ابی‌بکر»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص۵۸۸-۵۸۹.</ref>.
# '''[[مالک بن حارث اشتر نخعی]]:''' مالک پس از کشته شدن [[عثمان]]، در [[خلافت]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} بسیار تلاش کرد و با حضرت [[بیعت]] نمود و از سرداران بزرگ [[سپاه]] ایشان گردید. وی از [[شیعیان]] بسیار پایبند و [[یاری]] دهندگان به [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بود<ref>{{متن حدیث|رَحِمَ اللهُ مالِکاً فَلَقَدْ کانَ لی کما کنْتُ لِرَسُولِ اللهِ }}.</ref>. پس از [[جنگ صفین]] و [[تحمیل]] [[حکمیت]] بر [[امام]] {{ع}} اوضاع مصر در معرض خطر بود و [[نیازمند]] حاکمی [[شجاع]] و کارآزموده بود و این اوصاف تنها در مالک وجود داشت، لذا [[امام]] طی نامه‌ای او را از نصیبین و بلاد اطراف آن فراخواند تا به مصر اعزام نماید<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۲ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۲، ص۱۲۱۸-۱۲۱۹.</ref>.


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']]
# [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']]
* [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']].
# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']]
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
# [[پرونده:IM010527.jpg|22px]] [[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|'''معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة''']]
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
# [[پرونده:1100829.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱ (کتاب)|'''سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱''']]
# [[پرونده:1379452.jpg|22px]] [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۲ (کتاب)|'''اصحاب امام علی، ج۲''']]
# [[پرونده:1100352.jpg|22px]] [[حسین شهسواری|شهسواری، حسین]]، [[محمد بن ابی‌بکر (مقاله)|مقاله «محمد بن ابی‌بکر»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|'''دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲''']]
# [[پرونده:1100358.jpg|22px]] [[مهدی عباسی|عباسی، مهدی]]، [[محمد بن ابی حذیفه (مقاله)|مقاله «محمد بن ابی حذیفه»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۷ (کتاب)|'''دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۷''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۲۶: خط ۵۵:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:امام علی]]
[[رده:شهرها]]
[[رده:مصر]]
[[رده:مدخل نهج البلاغه]]
[[رده:مدخل نهج البلاغه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۵۱

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بلاد اسلام است. مصر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مصر در قرآن - مصر در معارف مهدویت - مصر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد
مصر
تصویری کهن از فسطاط پایتخت قدیمی مصر

مصر یکی از کشورهای قاره آفریقاست که از نظر موقعیت استراتژیک همواره با اهمیت بوده است. این سرزمین در طول سال‌ها، غنی‌ترین ولایت تابعِ حکومت روم شرقی (بیزانس) بود که در زمان خلیفه دوم به دست عمرو بن عاص فتح شد. فتح سرزمین پهناور و پرنعمتی همچون مصر را نمی‌توان در رشد و گسترش و عظمت اسلام بی‌تأثیر دانست. از روایات چنین استفاده می‌شود که مصر در حکومت جهانی اسلام، به دست حضرت مهدی (ع) پایگاه علمی و تبلیغی شناخته‌شده‌ای در جهان خواهد شد.

مقدمه

سرزمینی است وسیع و آبادان در شمال افریقا که نام خود را از نام مصر بن مصرایم بن حام بن نوح(ع) گرفته است[۱]. مصر را اقلیم شناسان قدیم در اقلیم سوم و به نقلی اقلیم سوم و چهارم گفته‌اند و از فتح آن در ایام خلافت عمر بن خطاب توسط عمرو بن عاص خبر داده‌اند[۲]. این سرزمین مدفن بزرگانی چون نفیسه بنت الحسن بن زید بن حسن بن علی(ع)، آمنه بنت محمد الباقر(ع)، رقیه بنت علی بن ابیطالب(ع)، کلثوم بنت القاسم بن محمد بن جعفر الصادق(ع)، رأس زید بن علی و بسیاری دیگر از شخصیت‌های ممتاز اسلامی است[۳].[۴]

کشور مصر از نظر موقعیت استراتژیک همواره با اهمیت بوده است. مصر از ناحیه شمال خاوری با قاره آفریقا هم‌مرز است. در واقع راه نفوذ قاره آسیا به قاره آفریقا از طریق مصر ممکن می‌شود. مصر در جنوب دریای مدیترانه و غرب دریای سرخ قرار دارد و از غرب با لیبی، از جنوب با سودان و از سوی شبه‌جزیره سینا با رژیم اشغالگر قدس و نوار غزه در فلسطین مرز زمینی دارد. از این‌رو در واقع می‌توان مصر را لولای سه قاره در نظر گرفت.

این سرزمین در طول سال‌ها، غنی‌ترین ولایت تابعِ حکومت روم شرقی (بیزانس) بود. در نواحی حوزه نیل، به برکت آب و هوای مناسب آن، سالی سه‌بار محصول برمی‌داشتند و از این‌جهت، مصر در واقع انبار غله بیزانس به‌شمار می‌رفت. در آستانه فتح مصر به‌دست مسلمانان، اوضاع آن‌جا آشفته بود. مصریان از بیزانس نفرت و کینه داشتند. زیرا به‌خصوص در کشمکش‌های مذهبی از آنان آزار و رنج بسیار می‌دیدند. قبطیان که پیرو مذهب یعقوبی بودند از عمال حکومت بیزانس که مذهب ملکایی "مسیحی ارتدکس" داشتند ناراضی بودند و کشیشان ملکایی و عوامل حکومتی هم، با اعمال فشار و ظلم و تعدی، این خشم و نفرت و دشمنی را دامن می‌زدند. چند سال پیش از ورود مسلمانان، خسرو پرویز، پادشاه ایران، هم به مصر تاخت و تاز کرده و آن‌جا را عرصه جنگ و تجاوز قرار داده و مدتی هم قسمت‌های مهم سرزمین نیل را به تصرف درآورده بود. ولی حکومت روم در جنگی دیگر دوباره مصر را از خسرو پرویز باز پس گرفته بود.

در این فتح مجدد، رفتار هر دو طرف (رومیان و مصریان) خصمانه‌تر شده و اوضاع داخلی مصر آشفته‌تر بود. والی مصر در این زمان "قفقازی" خوانده می‌شد و مسلمانان او را "مقوقس" می‌نامیدند. مقوقس، بنا به فرمان هرقل یا هراکلیوس، امپراتور بیزانس، به سرزمین مصر آمده بود و در اداره امور مصر، نایب امپراتور هرقل به‌شمار می‌رفت. او که در سرزمین مصر قدرت و شوکتی داشت، همان کسی بود که رسول خدا (ص)، ضمن نوشتن نامه‌ای، او را به پذیرش اسلام دعوت کرده بود. وی نیز با فرستاده رسول خدا (ص) به خوشرویی رفتار کرده و ضمن ادای احترام، هدایایی برای آن حضرت ارسال کرده بود.

در دوران حکومت خلیفه دوم، برخی (همچون عمروعاص) حمله به مصر را پیشنهاد می‌کردند، ولی خلیفه که مصر را تحت نفوذ رومیان و سربازان مسلح و مجهز و فراوان آن‌ها می‌دید و امید فتح آن دیار را به‌دست سربازان اسلام نداشت، هر بار با این پیشنهاد مخالفت می‌کرد. اما عمروعاص اصرار داشت فتح مصر به عظمت و سربلندی هر چه بیشتر اسلام کمک می‌کند. او که مردی سیاست‌باز و حیله‌گری فرصت‌طلب از تبار امیه بود (و بیشتر در اندیشه شهرت و ترقی و مقامی برای خود بود تا عظمت اسلام) آرزو می‌کرد لیاقت و کفایت و جلادت او در جنگ‌ها همچون دیگر فرماندهانِ پرآوازه سپاه اسلام زبانزد همگان باشد. وی سرانجام بدون اطلاع خلیفه به مصر حمله کرد و پس از حدود یک ماه جنگ با حاکم مصر از مدینه استمداد طلبید. خلیفه هم چهار نفر از سرداران سپاه به نام‌های زبیر بن عوام، مقداد بن اسود، عبادة بن صامت و مسلمة بن مخلد را همراه دوازده نفر به کمک عمروعاص فرستاد و پس از حدود سه ماه جنگ، دیار مصر به دست سپاه اسلام فتح شد و مقوقس پرداخت جزیه را پذیرفت. سپس، سپاه مسلمانان شهر بزرگ و سرزمین آباد و پایتخت این دیار، اسکندریه را به آسانی و با صلح فتح کرد و عمروعاص با خرسندیِ توصیف‌ناپذیری در گزارشی به خلیفه نوشت: "شهری را فتح کرده‌ام که در وصف آن سخنی نمی‌گویم جز اینکه چهار هزار کاخ ییلاقی، چهار هزار حمام، چهار هزار یهودی جزیه‌پرداز و چهار هزار تفرجگاه شاهان به‌دست آورده‌ام...". او حدود چهار سال و اندی با رفتاری نامطلوب و ناشایست (که سبب وازدگی مصریان از اعمال حکومت خلیفه شد) بر ایشان حکومت کرد.

فتح سرزمین پهناور و پرنعمتی همچون مصر را نمی‌توان در رشد و گسترش و عظمت اسلام بی‌تأثیر دانست، زیرا مصر در حکم دروازه‌ای به روی سرزمین گسترده آفریقا بود. از این‌رو، پس از فتح کامل آن، مسلمانان از راه مرزها و راه‌های آن در مدتی کوتاه به پیشرفت‌های زیادی در مناطق و نواحی دیگر دست یافتند، به‌ویژه از سمت غرب فتوحات خود را به‌طور چشمگیر گسترش دادند و تا سرزمین لیبی و سپس تا اندلس نیز پیش راندند. با این همه، در زمان خلیفه سوم (که دستگاه خلافت کاملاً بی‌کفایت و در همه کارها اهمال‌کار و بی‌توجه بود) در مورد سرزمین مصر و مردم آن بی‌توجهی‌های فراوانی صورت گرفت و همان‌گونه که اشاره شد، انتصابِ "عبدالله بن ابی‌سرح به منصبِ والیِ مصر مقدماتِ شورش عده‌ای از مردم و مراجعه آن‌ها به مدینه و محاصره خانه عثمان و سرانجام قتل او را فراهم آورد.

بدین ترتیب، موقعیت راهبردی و اجتماعی مصر برای جهان اسلام بی‌تردید موقعیتی ارزنده بود و دقت و توجه درباره اوضاع و احوال آن سرزمین و مردم آن را الزام‌آور می‌ساخت. امیرمؤمنان، از این‌رو، در نخستین اقدام سیاسی خود در سال ۳۶ ق، پس از قبول خلافت، قیس بن سعد بن عباده را والی مصر کرد تا اوضاع آشفته و درهم‌ریخته آن دیار را سر و سامان بخشد. پس از جنگ جمل، محمد بن ابی‌بکر را استاندار مصر کرد، اما ولایت وی زیاد به طول نینجامید، زیرا وی متمردان دوران استانداری محمد بن قیس را پس از یک ماه میان اطاعت یا ترکِ مصر مخیّر ساخت و مخالفان در موضع خود مقاومت کردند. از آنجا که در همین ایام نبرد صفین پیش آمد و خبر داوری میان امام (ع) و معاویه و پایان نبرد به مصر رسید، آشکارا به مخالفت با حکومت برخاستند و نمایندگان محمد بن ابی‌بکر را به قتل رساندند.

برخی دیگر به خود جرئت دادند که همچون شامیان مردم را به گرفتن انتقام خون عثمان دعوت کنند. سرانجام مصر به اغتشاش کشیده شد و استاندار جوان نتوانست آرامش را به مصر بازگرداند. در چنین موقعیت حساس و پرآشوبی، امیرالمؤمنین (ع) یکی از بهترین یاران خود، مالک‌اشتر، را به ولایت مصر برگزید تا پس از مدت‌ها به جنگ و ستیز و نارضایی و تمرد و آشوب و فتنه سروسامان بخشد. معاویه (که به‌خوبی مالک را در صحنه‌های کارزار دیده بود و سوابق درخشان ایمان و وفاداری وی را به اسلام و علی (ع) می‌دانست) از این خبر وحشت کرد و مقدمات قتل او را فراهم ساخت[۵].

مصر
تصویر شهر حلوان مصر

نگاهی به سابقه تمدن مصر

سرزمین مصر از مناطق متمدن و سابقه‌دار و دارای تاریخ و تمدنی بسیار چشمگیر بوده است. دهخدا در لغت‌نامه چنین آورده است: "مصر یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان و سرزمین فراعنه است که تاریخ تمدن آن از چهار هزار سال پیش از میلاد شروع شده است. اثار تاریخی مهمی مانند اهرام ثلاثه و معابد بی‌شمار دارد که یادگار عظمت و قدرت دیرین این کشور است. دولت قدیم مصر در سال ۵۲۴ ق‌.م به دست ایرانیان افتاد. در سال ۳۳۲ ق‌م اسکندر آن را تصرف کرد و سپس سلسله بطالسه تا سال ۳۰ ق‌م و از این تاریخ به بعد رومی‌ها مصر را در تصرف خود داشتند. در سال ۶۴۱ م (۱۹ ق) در زمان خلافت عمر، مسلمانان این کشور را فتح کردند و تا سال ۱۵۱۷ م (که دولت عثمانی بر مصر تسلط داشت) در دست خلفای عباسی و اموی و فاطمی بود. در سال ۱۷۹۸ م ناپلئون آن را فتح کرد. در سال ۱۸۰۵ م محمدعلی پاشا از طرف دولت عثمانی پادشاه مصر شد... ملت مصر از اقوام سامی و حامی (سام و حام دو فرزند حضرت نوح (ع) بودند.) هستند ولی با رسوخ آداب و رسوم عربی در رأس کشورهای عربی قرار گرفته است[۶].

مصر در عصر ظهور

روایاتی که درباره پیشامدهای مصر وارد شده متعدد است. در برخی روایات، پیامبر (ص) به مسلمانان جهت فتح مصر به دست آنان بشارت داده است و برخی مربوط‍‌ به استیلای مغربی‌ها بر مصر در حوادث انقلاب فاطمیان و برخی روایات مربوط‍‌ به زمان ظهور حضرت مهدی (ع) است. در بحار الانوار آمده است: "پیش از سفیانی، مصری و یمنی خروج و قیام می‌کنند"[۷] و این شخص مصری ممکن است سرکرده فرماندهان، یعنی فرمانده سپاهی باشد که برخی روایات می‌گوید او جنبشی در مصر ایجاد نموده و اعلان جنگ می‌کند[۸].

از روایات چنین استفاده می‌شود که مصر در حکومت جهانی اسلام، به دست حضرت مهدی (ع) پایگاه علمی و تبلیغی شناخته‌شده‌ای در جهان خواهد شد[۹].

حاکمان مصر

مقالهٔ اصلی: حکومت مصر
  1. محمد بن ابی حذیفه: او از رجال برجسته قریش و از اصحاب پیامبر (ص) است[۱۰]. محمد که از شخصیت‌های خوش‌نام و مشهور مسلمانان و از هواداران و یاران با وفای امام علی (ع) شد و حتی پس از دستگیری و تا زمان شهادت به دست سربازان معاویه مدافع سرسخت امیرمؤمنان (ع) باقی ماند[۱۱]. وی در زمان عثمان به ولایت مصر گماشته شد. در حکومت علی (ع) هم مدّتی در مصر بود. در سال ۳۸ که عمرو عاص بر مصر تسلّط یافت او را به شهادت رساند[۱۲].
  2. قیس بن سعد عباده انصاری: وی از اصحاب پیامبر(ص) و پسر سعد بن عباده خزرجی بود، پس از قتل عثمان، از اولین بیعت‌کنندگان با علی(ع) بود و به شدّت به آن حضرت علاقه داشت. اوایل خلافت امام علی(ع) وی فرمانروای مصر بود. سپس حضرت او را استاندار آذربایجان ساخت[۱۳].
  3. محمد بن ابی بکر: محمد پرورش یافته دامن علی (ع) و به منزلۀ فرزند آن حضرت بود. او در مکتب امیرالمؤمنین (ع) تربیت یافت، از این رو برای خود پدری جز علی (ع) نمی‌شناخت و برای هیچ کس فضیلت حضرت امیر (ع) را قائل نبود. پس از آنکه امیرالمؤمنین (ع) بر خلافت استقرار یافت، قیس بن سعد را به حکومت مصر برگزید، اما بعد از اندک زمانی حضرت او را عزل کرد و محمد بن ابی‌بکر را به جای وی منصوب نمود[۱۴].
  4. مالک بن حارث اشتر نخعی: مالک پس از کشته شدن عثمان، در خلافت امیرمؤمنان (ع) بسیار تلاش کرد و با حضرت بیعت نمود و از سرداران بزرگ سپاه ایشان گردید. وی از شیعیان بسیار پایبند و یاری دهندگان به امیرالمؤمنین (ع) بود[۱۵]. پس از جنگ صفین و تحمیل حکمیت بر امام (ع) اوضاع مصر در معرض خطر بود و نیازمند حاکمی شجاع و کارآزموده بود و این اوصاف تنها در مالک وجود داشت، لذا امام طی نامه‌ای او را از نصیبین و بلاد اطراف آن فراخواند تا به مصر اعزام نماید[۱۶].

منابع

  1. دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲
  2. حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان
  3. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
  4. بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة
  5. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
  6. ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱
  7. ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲
  8. شهسواری، حسین، مقاله «محمد بن ابی‌بکر»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲
  9. عباسی، مهدی، مقاله «محمد بن ابی حذیفه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۷

پانویس

  1. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۱۳۷.
  2. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۱۳۷.
  3. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۱۴۲-۱۴۳.
  4. ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص۲۹۸.
  5. ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص705 ـ 707.
  6. ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص708.
  7. ↑ بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۱۰.
  8. ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۵۵۶.
  9. ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۶۸.
  10. ↑ الغارات، ثقفی کوفی، ج۲، ص۷۵۱.
  11. ↑ الغارات، ثقفی کوفی، ج۲، ص۷۵۰.
  12. ↑ عباسی، مهدی، مقاله «محمد بن ابی حذیفه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۱۸۱-۱۸۴؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۷۴.
  13. ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۷۴؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۵۷۵-۵۷۶.
  14. ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۲۵۷-۱۲۶۴؛ شهسواری، حسین، مقاله «محمد بن ابی‌بکر»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۲، ص۵۸۸-۵۸۹.
  15. ↑ «رَحِمَ اللهُ مالِکاً فَلَقَدْ کانَ لی کما کنْتُ لِرَسُولِ اللهِ ».
  16. ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۲۱۸-۱۲۱۹.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=مصر&oldid=1226922»