آیه اکمال دین از دیدگاه اهل سنت: تفاوت میان نسخه‌ها

 
خط ۱۴۳: خط ۱۴۳:
==ارزیابی و نقد دیدگاه‌های اهل سنت==  
==ارزیابی و نقد دیدگاه‌های اهل سنت==  
اقوال اهل سنت در شرح و تحلیل اجزای این آیه با چند اشکال اساسی روبه‌رو است.
اقوال اهل سنت در شرح و تحلیل اجزای این آیه با چند اشکال اساسی روبه‌رو است.
#ادعاهای بدون دلیل مانند [[تفسیر]] «الیوم» در این آیه به دوره [[زمان]]، با آنکه این استعمال قرینه می‌خواهد؛ به عبارت دیگر چرا باید این آیه را همانند این سخن بدانیم که می‌گوید: «دیروز [[جوان]] بودم و امروز پیر شدم» که یا به این معناست امروز در آستانه پیری‌ام یا آنکه مدتی از [[پیری]] من گذشته است؛ برای نمونه، چرا نگوییم [[دین]] از روزی که [[سوره]] [[برائت]] [[اعلان]] شد، در آستانه کمال و [[نعمت]] در آستانه تمام قرار گرفت و [[خشنودی خداوند]] از [[اسلام]]، از همان [[زمان]] آغاز شد، به ویژه آنکه [[اهل سنت]] عدم حضور [[مشرکان]] در [[حج]] را که از زمان [[نزول]] سوره برائت به وقوع پیوست، دلیل [[اکمال دین]] و [[اتمام نعمت]] می‌دانند؟ باز ادعای بدون دلیل آنان این است: [[یأس]] [[کفار]] را بر [[رجوع]] [[مؤمنان]] به [[کفر]] و [[آیین]] [[شرک]] می‌دانند، با آنکه سخن از یأس از دین [[مسلمانان]] و نه از خود آنهاست.
#ادعاهای بدون دلیل مانند [[تفسیر]] «الیوم» در این آیه به دوره [[زمان]]، با آنکه این استعمال قرینه می‌خواهد؛ به عبارت دیگر چرا باید این آیه را همانند این سخن بدانیم که می‌گوید: «دیروز [[جوان]] بودم و امروز پیر شدم» که یا به این معناست امروز در آستانه پیری‌ام یا آنکه مدتی از [[پیری]] من گذشته است؛ برای نمونه، چرا نگوییم [[دین]] از روزی که [[سوره]] [[برائت]] [[اعلان]] شد، در آستانه کمال و [[نعمت]] در آستانه تمام قرار گرفت و [[خشنودی خداوند]] از [[اسلام]]، از همان [[زمان]] آغاز شد، به ویژه آنکه [[اهل سنت]] عدم حضور [[مشرکان]] در [[حج]] را که از زمان نزول سوره برائت به وقوع پیوست، دلیل [[اکمال دین]] و اتمام نعمت می‌دانند؟ باز ادعای بدون دلیل آنان این است: [[یأس]] [[کفار]] را بر رجوع [[مؤمنان]] به [[کفر]] و [[آیین]] [[شرک]] می‌دانند، با آنکه سخن از یأس از دین [[مسلمانان]] و نه از خود آنهاست.
#ایجاد انفصال در مفاد دو فقره {{متن قرآن|الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا...}} و {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}} با آنکه مفهوم آنها با یکدیگر مرتبط و هر دو به یک رخداد در یک [[روز]] و زمان اشاره دارند، ولی گروهی از اهل سنت مانند [[قرطبی]] و دیگران مفاد این دو فقره را از یکدیگر جدا کرده‌اند.
#ایجاد انفصال در مفاد دو فقره {{متن قرآن|الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا...}} و {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}} با آنکه مفهوم آنها با یکدیگر مرتبط و هر دو به یک رخداد در یک [[روز]] و زمان اشاره دارند، ولی گروهی از اهل سنت مانند [[قرطبی]] و دیگران مفاد این دو فقره را از یکدیگر جدا کرده‌اند.
#ادعاهایی که با [[واقعیات]] عصر [[نزول آیه]] ناسازگار است؛ مانند قول [[زمخشری]] و همه کسانی که دو فقره مذکور را با [[سیاق]] کل [[آیه]] در مورد [[تحریم]] [[پلیدی‌ها]] پیوند می‌دهند و یا اکمال دین و اتمام نعمت را به [[نفی]] مشرکان و عدم شرکت آنان در حج معنا می‌کنند، در حالی که ظاهر معنای اکمال دین، کامل کردن اجزای دین از حیث [[فرایض دینی]] است و نشان می‌دهد پس از این آیه، فریضه‌ای که [[تشریع]] نشده باشد، باقی نیست، نه آنکه مراد، [[خالص]] کردن [[اعمال]] مؤمنان و مخصوصاً عمل حج آنان از اعمال و حج مشرکان باشد؛ این خلاف ظاهر است.
#ادعاهایی که با [[واقعیات]] عصر [[نزول آیه]] ناسازگار است؛ مانند قول [[زمخشری]] و همه کسانی که دو فقره مذکور را با [[سیاق]] کل [[آیه]] در مورد [[تحریم]] [[پلیدی‌ها]] پیوند می‌دهند و یا اکمال دین و اتمام نعمت را به [[نفی]] مشرکان و عدم شرکت آنان در حج معنا می‌کنند، در حالی که ظاهر معنای اکمال دین، کامل کردن اجزای دین از حیث [[فرایض دینی]] است و نشان می‌دهد پس از این آیه، فریضه‌ای که [[تشریع]] نشده باشد، باقی نیست، نه آنکه مراد، [[خالص]] کردن [[اعمال]] مؤمنان و مخصوصاً عمل حج آنان از اعمال و حج مشرکان باشد؛ این خلاف ظاهر است.
خط ۱۶۱: خط ۱۶۱:
٢. اگر [[روایات]] ابن عباس درباره این [[آیه]] را یکجا بنگریم، متوجه تهافت در آنها خواهیم شد و ناچار باید راه‌حلی برای آن اندیشید. [[اهل سنت]] از یک‌سو از ابن عباس چنین نقل می‌کنند:
٢. اگر [[روایات]] ابن عباس درباره این [[آیه]] را یکجا بنگریم، متوجه تهافت در آنها خواهیم شد و ناچار باید راه‌حلی برای آن اندیشید. [[اهل سنت]] از یک‌سو از ابن عباس چنین نقل می‌کنند:
{{عربی|فلما نزلت براءة فنفى المشركون عن بيت الحرام و حج المسلمون لا يشاركهم في البيت الحرام أحد من المشركين فكان ذلك من تمام النعمة و هو قوله تعالى: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي...}}}}؛ «پس چون [[سوره]] [[برائت]] نازل شد، [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] رانده شدند و [[مسلمانان]] بدون شرکت مشرکان [[حج]] گزاردند. پس این رویداد از جمله تمام کردن نعمت است و معنای قول خداوند خواهد بود که فرمود: امروز دین شما را برایتان کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۸۱.</ref>.
{{عربی|فلما نزلت براءة فنفى المشركون عن بيت الحرام و حج المسلمون لا يشاركهم في البيت الحرام أحد من المشركين فكان ذلك من تمام النعمة و هو قوله تعالى: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي...}}}}؛ «پس چون [[سوره]] [[برائت]] نازل شد، [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] رانده شدند و [[مسلمانان]] بدون شرکت مشرکان [[حج]] گزاردند. پس این رویداد از جمله تمام کردن نعمت است و معنای قول خداوند خواهد بود که فرمود: امروز دین شما را برایتان کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۸۱.</ref>.
این حدیث از ابن عباس مورد توجه ویژه جمع زیادی از اهل سنت است و - چنان که ملاحظه کردید -آنان در تبیین [[اتمام نعمت]] [[حق تعالی]]، از آن بهره می‌گیرند، با آنکه از سوی دیگر، از وی چنین روایت کرده‌اند:
این حدیث از ابن عباس مورد توجه ویژه جمع زیادی از اهل سنت است و - چنان که ملاحظه کردید -آنان در تبیین اتمام نعمت [[حق تعالی]]، از آن بهره می‌گیرند، با آنکه از سوی دیگر، از وی چنین روایت کرده‌اند:
{{عربی|أخبر الله أنه قد أكمل لهم الإيمان فلا يحتاجون إلى زيادة أبداً و قد أتمه الله - عز ذكره - فلا ينقصه أبدا}}؛ خداوند خبر داد که [[ایمان]] را برای آنان کامل کرد و نیازی به افزایش ندارد و [[نعمت]] را تمام کرده و هرگز ناقص نخواهد کرد»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۷۹.</ref>.
{{عربی|أخبر الله أنه قد أكمل لهم الإيمان فلا يحتاجون إلى زيادة أبداً و قد أتمه الله - عز ذكره - فلا ينقصه أبدا}}؛ خداوند خبر داد که [[ایمان]] را برای آنان کامل کرد و نیازی به افزایش ندارد و [[نعمت]] را تمام کرده و هرگز ناقص نخواهد کرد»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۷۹.</ref>.
اگر طرد [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] در [[زمان]] [[نزول]] [[سوره]] [[برائت]] موجب [[اکمال دین]] و [[اتمام نعمت]] باشد، نباید تا زمان نزول این [[آیه]] در [[حجة الوداع]]، احکامی فراوان نازل می‌شد، با آنکه بنا به [[روایت]] دوم [[ابن عباس]]، با اکمال دین نیازی به افزایش در [[آموزه‌های دین]] نبود و نقصی پدید نمی‌آمد؛ بنابراین یا باید [[حدیث]] اول را توجیه کرد و - چنان که گفتیم - آن را در [[مقام]] بیان یکی از مصادیق اتمام نعمت دانست، نه آنکه آن را علت نزول [[آیه اکمال]] قلمداد یا حدیث را مُدرج محسوب کنیم و قسمت پایانی حدیث را که آیه اکمال را ذکر می‌کند، ضمیمه‌ای بدانیم که بعداً به حدیث ابن عباس افزوده شده است. به علاوه، چون این حدیث با [[ظاهر قرآن]] نیز منافات دارد، قابل استناد نیست.
اگر طرد [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] در [[زمان]] [[نزول]] [[سوره]] [[برائت]] موجب [[اکمال دین]] و اتمام نعمت باشد، نباید تا زمان نزول این [[آیه]] در [[حجة الوداع]]، احکامی فراوان نازل می‌شد، با آنکه بنا به [[روایت]] دوم [[ابن عباس]]، با اکمال دین نیازی به افزایش در [[آموزه‌های دین]] نبود و نقصی پدید نمی‌آمد؛ بنابراین یا باید [[حدیث]] اول را توجیه کرد و - چنان که گفتیم - آن را در [[مقام]] بیان یکی از مصادیق اتمام نعمت دانست، نه آنکه آن را علت نزول [[آیه اکمال]] قلمداد یا حدیث را مُدرج محسوب کنیم و قسمت پایانی حدیث را که آیه اکمال را ذکر می‌کند، ضمیمه‌ای بدانیم که بعداً به حدیث ابن عباس افزوده شده است. به علاوه، چون این حدیث با [[ظاهر قرآن]] نیز منافات دارد، قابل استناد نیست.


حدیث دوم ابن عباس در مقام [[تفسیر آیه]] همسو با ظاهر قرآن، قابل انطباق بر دیدگاه [[شیعه]] و منطبق بر روایتی سوم از ابن عباس است که [[حاکم حسکانی]] از وی نقل کرده است:
حدیث دوم ابن عباس در مقام [[تفسیر آیه]] همسو با ظاهر قرآن، قابل انطباق بر دیدگاه [[شیعه]] و منطبق بر روایتی سوم از ابن عباس است که [[حاکم حسکانی]] از وی نقل کرده است:
خط ۱۹۸: خط ۱۹۸:
اشکالی که در این گفته وجود دارد این است که این جریان یک سال پیش از [[روز عرفه]] برای مسلمانان رخ داده بود؛ بنابراین چگونه است که [[تکمیل دین]] در جمله {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ}} [[مقید]] به این [[روز]] شود؟
اشکالی که در این گفته وجود دارد این است که این جریان یک سال پیش از [[روز عرفه]] برای مسلمانان رخ داده بود؛ بنابراین چگونه است که [[تکمیل دین]] در جمله {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ}} [[مقید]] به این [[روز]] شود؟


افزون بر آن اگر مسلَّم شود که این پاکیزه و خالص شدن [[خانه]]، [[اتمام نعمت]] است، مسلَّم نیست که اکمال دین باشد؛ زیرا معنا ندارد پاکیزه شدن خانه «[[کمال دین]]» نامیده شود، در حالی که [[دین]] چیزی جز مجموعه‌ای از [[عقاید]] و [[احکام]] نیست و اکمال آن جز این نیست که به تعداد اجزا و ابعاض آن اضافه شود.
افزون بر آن اگر مسلَّم شود که این پاکیزه و خالص شدن [[خانه]]، اتمام نعمت است، مسلَّم نیست که اکمال دین باشد؛ زیرا معنا ندارد پاکیزه شدن خانه «[[کمال دین]]» نامیده شود، در حالی که [[دین]] چیزی جز مجموعه‌ای از [[عقاید]] و [[احکام]] نیست و اکمال آن جز این نیست که به تعداد اجزا و ابعاض آن اضافه شود.
بنابراین، نباید هموار شدن جو برای [[اجرای دین]] و برطرف شدن موانع و مزاحمت‌هایی که در راه عمل کردن به آن وجود دارد، اکمال دین نامیده شود. افزون بر آن، اشکال [[نا امیدی]] [[کافران]] از دین به [[حال]] خود باقی است.
بنابراین، نباید هموار شدن جو برای [[اجرای دین]] و برطرف شدن موانع و مزاحمت‌هایی که در راه عمل کردن به آن وجود دارد، اکمال دین نامیده شود. افزون بر آن، اشکال [[نا امیدی]] [[کافران]] از دین به [[حال]] خود باقی است.
ممکن است گفته شود: مراد از اکمال دین بیان کردن [[محرمات]] با بیان تفصیلی است تا مسلمانان آن را اخذ و از آن اجتناب کنند و در این بخش از [[کفار]] نترسند؛ از این رو، کافران با عزتی که [[خدا]] به مسلمانان داده و دینشان را علنی کرده و بر آنها غالبشان ساخته، از دین مسلمانان [[ناامید]] شده‌اند. این قول حاصل دیدگاه [[زمخشری]] و امثال او است که [[سیاق آیه]] را در معنای اکمال دین دخالت می‌دهند<ref>ر.ک: زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۶۰۵.</ref> و یا فول [[فخر رازی]] و دیگران است که از [[یأس]] کافران نسبت به بازگشت مسلمانان به [[آیین]] آنها سخن گفته‌اند<ref>ر.ک: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۱۱، ص۱۰۸.</ref>.
ممکن است گفته شود: مراد از اکمال دین بیان کردن [[محرمات]] با بیان تفصیلی است تا مسلمانان آن را اخذ و از آن اجتناب کنند و در این بخش از [[کفار]] نترسند؛ از این رو، کافران با عزتی که [[خدا]] به مسلمانان داده و دینشان را علنی کرده و بر آنها غالبشان ساخته، از دین مسلمانان [[ناامید]] شده‌اند. این قول حاصل دیدگاه [[زمخشری]] و امثال او است که [[سیاق آیه]] را در معنای اکمال دین دخالت می‌دهند<ref>ر.ک: زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۶۰۵.</ref> و یا فول [[فخر رازی]] و دیگران است که از [[یأس]] کافران نسبت به بازگشت مسلمانان به [[آیین]] آنها سخن گفته‌اند<ref>ر.ک: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۱۱، ص۱۰۸.</ref>.
خط ۲۰۸: خط ۲۰۸:
همچنین از این مطلب غفلت کرده که این آیه، بر [[آیات]] تحریمی که پیش از آن نازل شده، یعنی [[آیات]] سوره‌های بقره، انعام و نحل، چیزی اضافه ندارد. «منخنقة»، «موقوذة» تا آخر نیز از مصادیق همان محرماتی است که در آیات پیش از این [[آیه]]، ذکر شده‌اند [چون حداقل از مصادیق {{متن قرآن|لَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ}}<ref>«و از چیزی که (در ذبح) نام خداوند بر آن برده نشده است نخورید؛ و آن به راستی نافرمانی (از خداوند) است و شیطان‌ها بی‌گمان در یاران خویش می‌دمند که با شما چالش ورزند و اگر از آنان فرمانبرداری کنید به یقین مشرک خواهید بود» سوره انعام، آیه ۱۲۱.</ref> است].
همچنین از این مطلب غفلت کرده که این آیه، بر [[آیات]] تحریمی که پیش از آن نازل شده، یعنی [[آیات]] سوره‌های بقره، انعام و نحل، چیزی اضافه ندارد. «منخنقة»، «موقوذة» تا آخر نیز از مصادیق همان محرماتی است که در آیات پیش از این [[آیه]]، ذکر شده‌اند [چون حداقل از مصادیق {{متن قرآن|لَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ}}<ref>«و از چیزی که (در ذبح) نام خداوند بر آن برده نشده است نخورید؛ و آن به راستی نافرمانی (از خداوند) است و شیطان‌ها بی‌گمان در یاران خویش می‌دمند که با شما چالش ورزند و اگر از آنان فرمانبرداری کنید به یقین مشرک خواهید بود» سوره انعام، آیه ۱۲۱.</ref> است].
افزون بر آن، [[تشریع]] این [[محرمات]] [[اکمال دین]] نیست؛ آیا صحیح است که [[تشریع احکام]]، [[دین]] نامیده شود؟ و بر فرض [[تسلیم]]، این تحریم‌ها اکمال مقداری از دین و اتمام مقداری از [[نعمت]] است نه تمام کردن و کامل کردن همه دین و همه نعمت، در حالی که [[خداوند]] به [[طور]] مطلق می‌فرماید: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي}} و آن را بدون هیچ قیدی ذکر می‌کند.
افزون بر آن، [[تشریع]] این [[محرمات]] [[اکمال دین]] نیست؛ آیا صحیح است که [[تشریع احکام]]، [[دین]] نامیده شود؟ و بر فرض [[تسلیم]]، این تحریم‌ها اکمال مقداری از دین و اتمام مقداری از [[نعمت]] است نه تمام کردن و کامل کردن همه دین و همه نعمت، در حالی که [[خداوند]] به [[طور]] مطلق می‌فرماید: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي}} و آن را بدون هیچ قیدی ذکر می‌کند.
می‌افزاییم، [[خداوند متعال]] [[احکام]] زیادی را در خلال ایام بسیاری بیان کرده است. هم‌اکنون این [[حکم]]، در این [[روز]] به خصوص دارای چه مزیت مخصوصی است که [[خدا]] بیان این حکم یا بیان تفصیلی آن را اکمال دین و [[اتمام نعمت]] نامیده است؟
می‌افزاییم، [[خداوند متعال]] [[احکام]] زیادی را در خلال ایام بسیاری بیان کرده است. هم‌اکنون این [[حکم]]، در این [[روز]] به خصوص دارای چه مزیت مخصوصی است که [[خدا]] بیان این حکم یا بیان تفصیلی آن را اکمال دین و اتمام نعمت نامیده است؟


باز ممکن است گفته شود مراد از اکمال دین این است که با بسته شدن باب تشریع بعد از این آیه که محرمات طعام را به تفصیل بیان داشته، [[دین کامل]] شده است.
باز ممکن است گفته شود مراد از اکمال دین این است که با بسته شدن باب تشریع بعد از این آیه که محرمات طعام را به تفصیل بیان داشته، [[دین کامل]] شده است.
۱۱۱٬۹۱۱

ویرایش