←ارزیابی و نقد دیدگاههای اهل سنت
خط ۱۴۳: | خط ۱۴۳: | ||
==ارزیابی و نقد دیدگاههای اهل سنت== | ==ارزیابی و نقد دیدگاههای اهل سنت== | ||
اقوال اهل سنت در شرح و تحلیل اجزای این آیه با چند اشکال اساسی روبهرو است. | اقوال اهل سنت در شرح و تحلیل اجزای این آیه با چند اشکال اساسی روبهرو است. | ||
#ادعاهای بدون دلیل مانند [[تفسیر]] «الیوم» در این آیه به دوره [[زمان]]، با آنکه این استعمال قرینه میخواهد؛ به عبارت دیگر چرا باید این آیه را همانند این سخن بدانیم که میگوید: «دیروز [[جوان]] بودم و امروز پیر شدم» که یا به این معناست امروز در آستانه پیریام یا آنکه مدتی از [[پیری]] من گذشته است؛ برای نمونه، چرا نگوییم [[دین]] از روزی که [[سوره]] [[برائت]] [[اعلان]] شد، در آستانه کمال و [[نعمت]] در آستانه تمام قرار گرفت و [[خشنودی خداوند]] از [[اسلام]]، از همان [[زمان]] آغاز شد، به ویژه آنکه [[اهل سنت]] عدم حضور [[مشرکان]] در [[حج]] را که از زمان | #ادعاهای بدون دلیل مانند [[تفسیر]] «الیوم» در این آیه به دوره [[زمان]]، با آنکه این استعمال قرینه میخواهد؛ به عبارت دیگر چرا باید این آیه را همانند این سخن بدانیم که میگوید: «دیروز [[جوان]] بودم و امروز پیر شدم» که یا به این معناست امروز در آستانه پیریام یا آنکه مدتی از [[پیری]] من گذشته است؛ برای نمونه، چرا نگوییم [[دین]] از روزی که [[سوره]] [[برائت]] [[اعلان]] شد، در آستانه کمال و [[نعمت]] در آستانه تمام قرار گرفت و [[خشنودی خداوند]] از [[اسلام]]، از همان [[زمان]] آغاز شد، به ویژه آنکه [[اهل سنت]] عدم حضور [[مشرکان]] در [[حج]] را که از زمان نزول سوره برائت به وقوع پیوست، دلیل [[اکمال دین]] و اتمام نعمت میدانند؟ باز ادعای بدون دلیل آنان این است: [[یأس]] [[کفار]] را بر رجوع [[مؤمنان]] به [[کفر]] و [[آیین]] [[شرک]] میدانند، با آنکه سخن از یأس از دین [[مسلمانان]] و نه از خود آنهاست. | ||
#ایجاد انفصال در مفاد دو فقره {{متن قرآن|الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا...}} و {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}} با آنکه مفهوم آنها با یکدیگر مرتبط و هر دو به یک رخداد در یک [[روز]] و زمان اشاره دارند، ولی گروهی از اهل سنت مانند [[قرطبی]] و دیگران مفاد این دو فقره را از یکدیگر جدا کردهاند. | #ایجاد انفصال در مفاد دو فقره {{متن قرآن|الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا...}} و {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}} با آنکه مفهوم آنها با یکدیگر مرتبط و هر دو به یک رخداد در یک [[روز]] و زمان اشاره دارند، ولی گروهی از اهل سنت مانند [[قرطبی]] و دیگران مفاد این دو فقره را از یکدیگر جدا کردهاند. | ||
#ادعاهایی که با [[واقعیات]] عصر [[نزول آیه]] ناسازگار است؛ مانند قول [[زمخشری]] و همه کسانی که دو فقره مذکور را با [[سیاق]] کل [[آیه]] در مورد [[تحریم]] [[پلیدیها]] پیوند میدهند و یا اکمال دین و اتمام نعمت را به [[نفی]] مشرکان و عدم شرکت آنان در حج معنا میکنند، در حالی که ظاهر معنای اکمال دین، کامل کردن اجزای دین از حیث [[فرایض دینی]] است و نشان میدهد پس از این آیه، فریضهای که [[تشریع]] نشده باشد، باقی نیست، نه آنکه مراد، [[خالص]] کردن [[اعمال]] مؤمنان و مخصوصاً عمل حج آنان از اعمال و حج مشرکان باشد؛ این خلاف ظاهر است. | #ادعاهایی که با [[واقعیات]] عصر [[نزول آیه]] ناسازگار است؛ مانند قول [[زمخشری]] و همه کسانی که دو فقره مذکور را با [[سیاق]] کل [[آیه]] در مورد [[تحریم]] [[پلیدیها]] پیوند میدهند و یا اکمال دین و اتمام نعمت را به [[نفی]] مشرکان و عدم شرکت آنان در حج معنا میکنند، در حالی که ظاهر معنای اکمال دین، کامل کردن اجزای دین از حیث [[فرایض دینی]] است و نشان میدهد پس از این آیه، فریضهای که [[تشریع]] نشده باشد، باقی نیست، نه آنکه مراد، [[خالص]] کردن [[اعمال]] مؤمنان و مخصوصاً عمل حج آنان از اعمال و حج مشرکان باشد؛ این خلاف ظاهر است. | ||
خط ۱۶۱: | خط ۱۶۱: | ||
٢. اگر [[روایات]] ابن عباس درباره این [[آیه]] را یکجا بنگریم، متوجه تهافت در آنها خواهیم شد و ناچار باید راهحلی برای آن اندیشید. [[اهل سنت]] از یکسو از ابن عباس چنین نقل میکنند: | ٢. اگر [[روایات]] ابن عباس درباره این [[آیه]] را یکجا بنگریم، متوجه تهافت در آنها خواهیم شد و ناچار باید راهحلی برای آن اندیشید. [[اهل سنت]] از یکسو از ابن عباس چنین نقل میکنند: | ||
{{عربی|فلما نزلت براءة فنفى المشركون عن بيت الحرام و حج المسلمون لا يشاركهم في البيت الحرام أحد من المشركين فكان ذلك من تمام النعمة و هو قوله تعالى: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي...}}}}؛ «پس چون [[سوره]] [[برائت]] نازل شد، [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] رانده شدند و [[مسلمانان]] بدون شرکت مشرکان [[حج]] گزاردند. پس این رویداد از جمله تمام کردن نعمت است و معنای قول خداوند خواهد بود که فرمود: امروز دین شما را برایتان کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۸۱.</ref>. | {{عربی|فلما نزلت براءة فنفى المشركون عن بيت الحرام و حج المسلمون لا يشاركهم في البيت الحرام أحد من المشركين فكان ذلك من تمام النعمة و هو قوله تعالى: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي...}}}}؛ «پس چون [[سوره]] [[برائت]] نازل شد، [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] رانده شدند و [[مسلمانان]] بدون شرکت مشرکان [[حج]] گزاردند. پس این رویداد از جمله تمام کردن نعمت است و معنای قول خداوند خواهد بود که فرمود: امروز دین شما را برایتان کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۸۱.</ref>. | ||
این حدیث از ابن عباس مورد توجه ویژه جمع زیادی از اهل سنت است و - چنان که ملاحظه کردید -آنان در تبیین | این حدیث از ابن عباس مورد توجه ویژه جمع زیادی از اهل سنت است و - چنان که ملاحظه کردید -آنان در تبیین اتمام نعمت [[حق تعالی]]، از آن بهره میگیرند، با آنکه از سوی دیگر، از وی چنین روایت کردهاند: | ||
{{عربی|أخبر الله أنه قد أكمل لهم الإيمان فلا يحتاجون إلى زيادة أبداً و قد أتمه الله - عز ذكره - فلا ينقصه أبدا}}؛ خداوند خبر داد که [[ایمان]] را برای آنان کامل کرد و نیازی به افزایش ندارد و [[نعمت]] را تمام کرده و هرگز ناقص نخواهد کرد»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۷۹.</ref>. | {{عربی|أخبر الله أنه قد أكمل لهم الإيمان فلا يحتاجون إلى زيادة أبداً و قد أتمه الله - عز ذكره - فلا ينقصه أبدا}}؛ خداوند خبر داد که [[ایمان]] را برای آنان کامل کرد و نیازی به افزایش ندارد و [[نعمت]] را تمام کرده و هرگز ناقص نخواهد کرد»<ref>طبری، جامع البیان، ج۶، ص۷۹.</ref>. | ||
اگر طرد [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] در [[زمان]] [[نزول]] [[سوره]] [[برائت]] موجب [[اکمال دین]] و | اگر طرد [[مشرکان]] از [[بیت الحرام]] در [[زمان]] [[نزول]] [[سوره]] [[برائت]] موجب [[اکمال دین]] و اتمام نعمت باشد، نباید تا زمان نزول این [[آیه]] در [[حجة الوداع]]، احکامی فراوان نازل میشد، با آنکه بنا به [[روایت]] دوم [[ابن عباس]]، با اکمال دین نیازی به افزایش در [[آموزههای دین]] نبود و نقصی پدید نمیآمد؛ بنابراین یا باید [[حدیث]] اول را توجیه کرد و - چنان که گفتیم - آن را در [[مقام]] بیان یکی از مصادیق اتمام نعمت دانست، نه آنکه آن را علت نزول [[آیه اکمال]] قلمداد یا حدیث را مُدرج محسوب کنیم و قسمت پایانی حدیث را که آیه اکمال را ذکر میکند، ضمیمهای بدانیم که بعداً به حدیث ابن عباس افزوده شده است. به علاوه، چون این حدیث با [[ظاهر قرآن]] نیز منافات دارد، قابل استناد نیست. | ||
حدیث دوم ابن عباس در مقام [[تفسیر آیه]] همسو با ظاهر قرآن، قابل انطباق بر دیدگاه [[شیعه]] و منطبق بر روایتی سوم از ابن عباس است که [[حاکم حسکانی]] از وی نقل کرده است: | حدیث دوم ابن عباس در مقام [[تفسیر آیه]] همسو با ظاهر قرآن، قابل انطباق بر دیدگاه [[شیعه]] و منطبق بر روایتی سوم از ابن عباس است که [[حاکم حسکانی]] از وی نقل کرده است: | ||
خط ۱۹۸: | خط ۱۹۸: | ||
اشکالی که در این گفته وجود دارد این است که این جریان یک سال پیش از [[روز عرفه]] برای مسلمانان رخ داده بود؛ بنابراین چگونه است که [[تکمیل دین]] در جمله {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ}} [[مقید]] به این [[روز]] شود؟ | اشکالی که در این گفته وجود دارد این است که این جریان یک سال پیش از [[روز عرفه]] برای مسلمانان رخ داده بود؛ بنابراین چگونه است که [[تکمیل دین]] در جمله {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ}} [[مقید]] به این [[روز]] شود؟ | ||
افزون بر آن اگر مسلَّم شود که این پاکیزه و خالص شدن [[خانه]]، | افزون بر آن اگر مسلَّم شود که این پاکیزه و خالص شدن [[خانه]]، اتمام نعمت است، مسلَّم نیست که اکمال دین باشد؛ زیرا معنا ندارد پاکیزه شدن خانه «[[کمال دین]]» نامیده شود، در حالی که [[دین]] چیزی جز مجموعهای از [[عقاید]] و [[احکام]] نیست و اکمال آن جز این نیست که به تعداد اجزا و ابعاض آن اضافه شود. | ||
بنابراین، نباید هموار شدن جو برای [[اجرای دین]] و برطرف شدن موانع و مزاحمتهایی که در راه عمل کردن به آن وجود دارد، اکمال دین نامیده شود. افزون بر آن، اشکال [[نا امیدی]] [[کافران]] از دین به [[حال]] خود باقی است. | بنابراین، نباید هموار شدن جو برای [[اجرای دین]] و برطرف شدن موانع و مزاحمتهایی که در راه عمل کردن به آن وجود دارد، اکمال دین نامیده شود. افزون بر آن، اشکال [[نا امیدی]] [[کافران]] از دین به [[حال]] خود باقی است. | ||
ممکن است گفته شود: مراد از اکمال دین بیان کردن [[محرمات]] با بیان تفصیلی است تا مسلمانان آن را اخذ و از آن اجتناب کنند و در این بخش از [[کفار]] نترسند؛ از این رو، کافران با عزتی که [[خدا]] به مسلمانان داده و دینشان را علنی کرده و بر آنها غالبشان ساخته، از دین مسلمانان [[ناامید]] شدهاند. این قول حاصل دیدگاه [[زمخشری]] و امثال او است که [[سیاق آیه]] را در معنای اکمال دین دخالت میدهند<ref>ر.ک: زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۶۰۵.</ref> و یا فول [[فخر رازی]] و دیگران است که از [[یأس]] کافران نسبت به بازگشت مسلمانان به [[آیین]] آنها سخن گفتهاند<ref>ر.ک: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۱۱، ص۱۰۸.</ref>. | ممکن است گفته شود: مراد از اکمال دین بیان کردن [[محرمات]] با بیان تفصیلی است تا مسلمانان آن را اخذ و از آن اجتناب کنند و در این بخش از [[کفار]] نترسند؛ از این رو، کافران با عزتی که [[خدا]] به مسلمانان داده و دینشان را علنی کرده و بر آنها غالبشان ساخته، از دین مسلمانان [[ناامید]] شدهاند. این قول حاصل دیدگاه [[زمخشری]] و امثال او است که [[سیاق آیه]] را در معنای اکمال دین دخالت میدهند<ref>ر.ک: زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۶۰۵.</ref> و یا فول [[فخر رازی]] و دیگران است که از [[یأس]] کافران نسبت به بازگشت مسلمانان به [[آیین]] آنها سخن گفتهاند<ref>ر.ک: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۱۱، ص۱۰۸.</ref>. | ||
خط ۲۰۸: | خط ۲۰۸: | ||
همچنین از این مطلب غفلت کرده که این آیه، بر [[آیات]] تحریمی که پیش از آن نازل شده، یعنی [[آیات]] سورههای بقره، انعام و نحل، چیزی اضافه ندارد. «منخنقة»، «موقوذة» تا آخر نیز از مصادیق همان محرماتی است که در آیات پیش از این [[آیه]]، ذکر شدهاند [چون حداقل از مصادیق {{متن قرآن|لَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ}}<ref>«و از چیزی که (در ذبح) نام خداوند بر آن برده نشده است نخورید؛ و آن به راستی نافرمانی (از خداوند) است و شیطانها بیگمان در یاران خویش میدمند که با شما چالش ورزند و اگر از آنان فرمانبرداری کنید به یقین مشرک خواهید بود» سوره انعام، آیه ۱۲۱.</ref> است]. | همچنین از این مطلب غفلت کرده که این آیه، بر [[آیات]] تحریمی که پیش از آن نازل شده، یعنی [[آیات]] سورههای بقره، انعام و نحل، چیزی اضافه ندارد. «منخنقة»، «موقوذة» تا آخر نیز از مصادیق همان محرماتی است که در آیات پیش از این [[آیه]]، ذکر شدهاند [چون حداقل از مصادیق {{متن قرآن|لَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ}}<ref>«و از چیزی که (در ذبح) نام خداوند بر آن برده نشده است نخورید؛ و آن به راستی نافرمانی (از خداوند) است و شیطانها بیگمان در یاران خویش میدمند که با شما چالش ورزند و اگر از آنان فرمانبرداری کنید به یقین مشرک خواهید بود» سوره انعام، آیه ۱۲۱.</ref> است]. | ||
افزون بر آن، [[تشریع]] این [[محرمات]] [[اکمال دین]] نیست؛ آیا صحیح است که [[تشریع احکام]]، [[دین]] نامیده شود؟ و بر فرض [[تسلیم]]، این تحریمها اکمال مقداری از دین و اتمام مقداری از [[نعمت]] است نه تمام کردن و کامل کردن همه دین و همه نعمت، در حالی که [[خداوند]] به [[طور]] مطلق میفرماید: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي}} و آن را بدون هیچ قیدی ذکر میکند. | افزون بر آن، [[تشریع]] این [[محرمات]] [[اکمال دین]] نیست؛ آیا صحیح است که [[تشریع احکام]]، [[دین]] نامیده شود؟ و بر فرض [[تسلیم]]، این تحریمها اکمال مقداری از دین و اتمام مقداری از [[نعمت]] است نه تمام کردن و کامل کردن همه دین و همه نعمت، در حالی که [[خداوند]] به [[طور]] مطلق میفرماید: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي}} و آن را بدون هیچ قیدی ذکر میکند. | ||
میافزاییم، [[خداوند متعال]] [[احکام]] زیادی را در خلال ایام بسیاری بیان کرده است. هماکنون این [[حکم]]، در این [[روز]] به خصوص دارای چه مزیت مخصوصی است که [[خدا]] بیان این حکم یا بیان تفصیلی آن را اکمال دین و | میافزاییم، [[خداوند متعال]] [[احکام]] زیادی را در خلال ایام بسیاری بیان کرده است. هماکنون این [[حکم]]، در این [[روز]] به خصوص دارای چه مزیت مخصوصی است که [[خدا]] بیان این حکم یا بیان تفصیلی آن را اکمال دین و اتمام نعمت نامیده است؟ | ||
باز ممکن است گفته شود مراد از اکمال دین این است که با بسته شدن باب تشریع بعد از این آیه که محرمات طعام را به تفصیل بیان داشته، [[دین کامل]] شده است. | باز ممکن است گفته شود مراد از اکمال دین این است که با بسته شدن باب تشریع بعد از این آیه که محرمات طعام را به تفصیل بیان داشته، [[دین کامل]] شده است. |