رشد روحیه صبر و استقامت: تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[رشد روحیه صبر و استقامت در قرآن]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در حدیث]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در اخلاق اسلامی]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در نهج البلاغه]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در معارف دعا و زیارات]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در معارف مهدویت]]| پرسش مرتبط = رشد روحیه صبر و استقامت (پرسش)}} | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[رشد روحیه صبر و استقامت در قرآن]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در حدیث]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در اخلاق اسلامی]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در نهج البلاغه]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در معارف دعا و زیارات]] - [[رشد روحیه صبر و استقامت در معارف مهدویت]]| پرسش مرتبط = رشد روحیه صبر و استقامت (پرسش)}} | ||
==اهمیت [[صبر]] در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] در [[دوران غیبت]]== | == اهمیت [[صبر]] در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] در [[دوران غیبت]] == | ||
*یکی از مؤلفه‌های مهم و موفقیت‌آمیز در [[زندگی]] [[انسان]]، وجود [[صبر]] و [[شکیبایی]] در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] است. [[قرآن کریم]] [[مؤمنان]] را به [[صبر]] و [[پایداری]] [[دعوت]] میکند و صبرپیشگی را زمینۀ دریافت [[معارف الهی]] دانسته است، چراکه در [[صبر]] فواید بی شماری برای [[تربیت نفس]]، تقویت شخصیت و افزایش [[توانایی]] [[انسان]] در برابر [[سختی‌ها]] و [[مصائب]] نهفته است. اما این عامل در [[زمان غیبت]] [[امام]] بیشتر از زمان‌های دیگر مورد احتیاج [[منتظران]] است، چراکه شرایطِ بسیار دشوار [[عصر غیبت]] که دوران دوری از [[حجت الهی]] است، سبب میشود، هجمۀ [[دشمنان دین]] برای خاموش ساختن [[نور الهی]] بیشتر شود و همین امر موجب میشود [[منتظران]] در [[عصر غیبت]] به [[استقامت]] بیشتری برای گذر از این دوران [[نیاز]] داشته باشند<ref>ر.ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟ | * یکی از مؤلفه‌های مهم و موفقیت‌آمیز در [[زندگی]] [[انسان]]، وجود [[صبر]] و [[شکیبایی]] در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] است. [[قرآن کریم]] [[مؤمنان]] را به [[صبر]] و [[پایداری]] [[دعوت]] میکند و صبرپیشگی را زمینۀ دریافت [[معارف الهی]] دانسته است، چراکه در [[صبر]] فواید بی شماری برای [[تربیت نفس]]، تقویت شخصیت و افزایش [[توانایی]] [[انسان]] در برابر [[سختی‌ها]] و [[مصائب]] نهفته است. اما این عامل در [[زمان غیبت]] [[امام]] بیشتر از زمان‌های دیگر مورد احتیاج [[منتظران]] است، چراکه شرایطِ بسیار دشوار [[عصر غیبت]] که دوران دوری از [[حجت الهی]] است، سبب میشود، هجمۀ [[دشمنان دین]] برای خاموش ساختن [[نور الهی]] بیشتر شود و همین امر موجب میشود [[منتظران]] در [[عصر غیبت]] به [[استقامت]] بیشتری برای گذر از این دوران [[نیاز]] داشته باشند<ref>ر. ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟ </ref>. به عبارت دیگر [[صبر]] و [[استقامت]] یک ویژگی روانی و [[ثبات]] درونی است که نتیجۀ آن [[مدیریت]] [[احساسات]] و هیجانات، [[توان]] [[تحمل]] [[سختی‌ها]] و سخت کوشی در کارهاست. با توجه به تحلیل برخی از [[آیات قرآن]] و نیز [[روایات]]، هفت نوع سازۀ روان‌شناختی به عنوان پایه‌های روان‌شناختی [[صبر]] و [[استقامت]] میتوان به دست آورد. مشخص بودن [[هدف]]، ارزشمند بودن [[هدف]]، [[اشتیاق]] رسیدن به [[هدف]]، [[ترس]] از [[شکست]]، بی رغبتی به امور منافی [[هدف]]، [[ضرورت]] پیمودن این مسیر برای رسیدن به [[هدف]] و احتمال رسیدن به [[هدف]] به عنوان پایه های [[صبر]] و [[استقامت]] هستند که همگی از آموزه ی [[انتظار]] [[منجی موعود]] قابل برداشت هستند<ref>ر. ک. [[محسن موحدی|موحدی، محسن]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. بنابراین [[انسان]] [[منتظر]] کسی است که همۀ [[سختی‌ها]] و ناملایمات را به [[امید]] رسیدن به آرمان‌های بلندش، [[تحمل]] کند<ref>ر. ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۷۵-۷۶. </ref>. | ||
==ارتباط بین [[صبر]] و رشد روانی [[منتظر]]== | == ارتباط بین [[صبر]] و رشد روانی [[منتظر]] == | ||
*در معنی [[صبر]] و [[استقامت]] در بعد روحی و شخصیتی میتوان گفت [[صبر]] و [[استقامت]] پیوند تنگاتنگی با [[روح]] و روان [[منتظر]] دارد به طوری که حاصل شدن چنین صبری، مستلزم [[آمادگی]] و رشد روحی و شخصیتی [[منتظر]] است، زیرا در [[دوران غیبت]]، فشار زیادی بر [[منتظران]] [[مخلص]] و [[صدیق]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} وارد میشود و این امر مستلزم این است که [[منتظر]] از لحاظ روحی و شخصیتی در بالاترین [[حد]] [[آمادگی]] باشد تا بتواند به بالاترین درجات [[صبر]] دسترسی پیدا کند؛ صبری که رأس الایمان است<ref>ر.ک: [[رضا انصاری|انصاری، رضا]]، [[پیش‌درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار (مقاله)|پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار]]، ص؟؟ </ref>. این [[آمادگی روحی]] و شخصیتی را میتوان در [[کلام پیامبر]]{{صل}} خطاب به اصحابش جست‌وجو کرد: «پس از شما کسانی می‌‌آیند که به هر یک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد [[اصحاب]] گفتند: ای [[پیامبر خدا]]، ما در جنگ‌های [[بدر]]، [[احد]] و [[حنین]] با شما بودیم و آیاتی از [[قرآن]] دربارۀ ما نازل شده است. [[حضرت]] پاسخ دادند: اگر آنچه آنان [[تحمل]] می‌‌کنند بر شما وارد می‌‌شد، مانند [[صبر]] آنان، [[صبر]] نمی‌کردید»<ref>{{متن حدیث|سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ}}؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۰.</ref>. در این [[کلام]]، [[پیامبر]]{{صل}} رشد و [[آمادگی روحی]] و شخصیتی [[منتظران]] [[عصر غیبت]] را بیشتر از زمان‌های دیگر می‌‌داند؛ چراکه ایشان قائلند این حد از [[صبر]] و [[شکیبایی]] فقط در زمان [[غیبت امام عصر]] و برای منتظرانش جلوه میکند<ref>ر.ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۸.</ref>. | * در معنی [[صبر]] و [[استقامت]] در بعد روحی و شخصیتی میتوان گفت [[صبر]] و [[استقامت]] پیوند تنگاتنگی با [[روح]] و روان [[منتظر]] دارد به طوری که حاصل شدن چنین صبری، مستلزم [[آمادگی]] و رشد روحی و شخصیتی [[منتظر]] است، زیرا در [[دوران غیبت]]، فشار زیادی بر [[منتظران]] [[مخلص]] و [[صدیق]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} وارد میشود و این امر مستلزم این است که [[منتظر]] از لحاظ روحی و شخصیتی در بالاترین [[حد]] [[آمادگی]] باشد تا بتواند به بالاترین درجات [[صبر]] دسترسی پیدا کند؛ صبری که رأس الایمان است<ref>ر. ک: [[رضا انصاری|انصاری، رضا]]، [[پیش‌درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار (مقاله)|پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار]]، ص؟؟ </ref>. این [[آمادگی روحی]] و شخصیتی را میتوان در [[کلام پیامبر]] {{صل}} خطاب به اصحابش جست‌وجو کرد: «پس از شما کسانی می‌‌آیند که به هر یک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد [[اصحاب]] گفتند: ای [[پیامبر خدا]]، ما در جنگ‌های [[بدر]]، [[احد]] و [[حنین]] با شما بودیم و آیاتی از [[قرآن]] دربارۀ ما نازل شده است. [[حضرت]] پاسخ دادند: اگر آنچه آنان [[تحمل]] می‌‌کنند بر شما وارد می‌‌شد، مانند [[صبر]] آنان، [[صبر]] نمی‌کردید»<ref>{{متن حدیث|سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ}}؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۰.</ref>. در این [[کلام]]، [[پیامبر]] {{صل}} رشد و [[آمادگی روحی]] و شخصیتی [[منتظران]] [[عصر غیبت]] را بیشتر از زمان‌های دیگر می‌‌داند؛ چراکه ایشان قائلند این حد از [[صبر]] و [[شکیبایی]] فقط در زمان [[غیبت امام عصر]] و برای منتظرانش جلوه میکند<ref>ر. ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۸.</ref>. | ||
==عوامل رشد روحی== | == عوامل رشد روحی == | ||
*اما این رشد روحی و شخصیتی برای [[صبر]] کردن در [[زمان غیبت]]، چگونه حاصل میشود؟ چندین عامل برای این امر بیان شده است: | * اما این رشد روحی و شخصیتی برای [[صبر]] کردن در [[زمان غیبت]]، چگونه حاصل میشود؟ چندین عامل برای این امر بیان شده است: | ||
#این رشد روحی و شخصیتی از [[معرفت]] به [[خدا]] و حجتش در روی [[زمین]] و استغاثۀ به [[خداوند]] برای [[توانایی]] [[اطاعت]] از حجتش حاصل میشود، چنانکه یکی از دعاهایی [[منتظرین]] در [[زمان غیبت]] اینگونه است" «خدایا! خودت را به من بشناسان... مرا در راه دینت [[استوار]] گردان و به من [[صبر]] عطا کن!... مرا بر [[اطاعت]] او [[قدرت]] ده و بر [[پیروی از امام]] [[پایداری]] عطا کن»<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ...}}، نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص۱۶۶. </ref>.<ref>ر.ک: [[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده، رضا]]، [[بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار (مقاله)|بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار]]، ص ۶۲.</ref> | # این رشد روحی و شخصیتی از [[معرفت]] به [[خدا]] و حجتش در روی [[زمین]] و استغاثۀ به [[خداوند]] برای [[توانایی]] [[اطاعت]] از حجتش حاصل میشود، چنانکه یکی از دعاهایی [[منتظرین]] در [[زمان غیبت]] اینگونه است" «خدایا! خودت را به من بشناسان... مرا در راه دینت [[استوار]] گردان و به من [[صبر]] عطا کن!... مرا بر [[اطاعت]] او [[قدرت]] ده و بر [[پیروی از امام]] [[پایداری]] عطا کن»<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ...}}، نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص۱۶۶. </ref>.<ref>ر. ک: [[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده، رضا]]، [[بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار (مقاله)|بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار]]، ص ۶۲.</ref> | ||
#همچنین [[معرفت]] به مسئلۀ [[انتظار]] می‌‌تواند عامل دیگری برای ایجاد [[آمادگی روحی]] و روانی فرد [[منتظر]] در خصوص [[صبر]] کردن باشد، حال این [[معرفت]] به [[انتظار]] زمانی درخشنده میشود که ما بفهمیم مقولۀ [[انتظار]] فقط مربوط به [[مردمان]] [[منتظر]] نیست؛ بلکه طبق روایتی از [[امام رضا]]{{ع}} نه تنها انسان‌های [[منتظر]] و صبورند، بلکه [[خداوند]] نیز در [[انتظار]] تحقّق فرجام نیکویی [[آفرینش]] است: «چه نیکوست [[صبر]] و [[انتظار فرج]]، آیا سخن [[خدای تعالی]] را نشنیده‌اید که فرمود: "[[چشم به راه]] باشید که من نیز با شما چشم به راهم"، و فرمود: "[[منتظر]] باشید که من نیز با شما از منتظرانم"، "پس بر شما [[باد]] که [[صبر]] کنید»<ref>{{متن حدیث|مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ! أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ؛ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ، فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۴۵، ح۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص ۱۱۵.</ref> | # همچنین [[معرفت]] به مسئلۀ [[انتظار]] می‌‌تواند عامل دیگری برای ایجاد [[آمادگی روحی]] و روانی فرد [[منتظر]] در خصوص [[صبر]] کردن باشد، حال این [[معرفت]] به [[انتظار]] زمانی درخشنده میشود که ما بفهمیم مقولۀ [[انتظار]] فقط مربوط به [[مردمان]] [[منتظر]] نیست؛ بلکه طبق روایتی از [[امام رضا]] {{ع}} نه تنها انسان‌های [[منتظر]] و صبورند، بلکه [[خداوند]] نیز در [[انتظار]] تحقّق فرجام نیکویی [[آفرینش]] است: «چه نیکوست [[صبر]] و [[انتظار فرج]]، آیا سخن [[خدای تعالی]] را نشنیده‌اید که فرمود: "[[چشم به راه]] باشید که من نیز با شما چشم به راهم"، و فرمود: "[[منتظر]] باشید که من نیز با شما از منتظرانم"، "پس بر شما [[باد]] که [[صبر]] کنید»<ref>{{متن حدیث|مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ! أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ؛ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ، فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۴۵، ح۵.</ref>.<ref>ر. ک: [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص ۱۱۵.</ref> | ||
#عامل دیگری که میتوان اهرمی برای رشد روحیۀ [[صبر]] در بعد روحی و روانی [[منتظر]] در زمان [[انتظار]] باشد [[تحمل]] هدفمند مشکلات است. این مهم براساس مداومت برای به دست آوردن مؤلفه‌های اساسی [[انتظار]] حاصل میشود، به طوری که فرد کنترلش حفظ می‌‌ماند و از لحاظ روحی می‌‌تواند در برابر [[سختی‌ها]] و ناملایمات [[صبور]] باشد<ref>ر.ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟</ref>. | # عامل دیگری که میتوان اهرمی برای رشد روحیۀ [[صبر]] در بعد روحی و روانی [[منتظر]] در زمان [[انتظار]] باشد [[تحمل]] هدفمند مشکلات است. این مهم براساس مداومت برای به دست آوردن مؤلفه‌های اساسی [[انتظار]] حاصل میشود، به طوری که فرد کنترلش حفظ می‌‌ماند و از لحاظ روحی می‌‌تواند در برابر [[سختی‌ها]] و ناملایمات [[صبور]] باشد<ref>ر. ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟</ref>. | ||
==مصادیق رشد روحی و شخصیتی== | == مصادیق رشد روحی و شخصیتی == | ||
*از لحاظ مصداقی، رشد روحی و شخصیتی [[منتظر]] [[صابر]] را میتوان در این [[آیه]] از [[قرآن]] جستجو کرد: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمْوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> [[آمادگی روحی]] نسبت به [[امتحانات سخت]] مثل [[ترس]]، [[گرسنگی]] و [[مرگ]] عزیزان، می‌‌تواند از جمله شروط [[آمادگی]] برای [[انتظار ظهور]] باشد<ref>ر.ک: [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص ۱۱۵.</ref>. به عبارتی میتوان گفت | * از لحاظ مصداقی، رشد روحی و شخصیتی [[منتظر]] [[صابر]] را میتوان در این [[آیه]] از [[قرآن]] جستجو کرد: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمْوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> [[آمادگی روحی]] نسبت به [[امتحانات سخت]] مثل [[ترس]]، [[گرسنگی]] و [[مرگ]] عزیزان، می‌‌تواند از جمله شروط [[آمادگی]] برای [[انتظار ظهور]] باشد<ref>ر. ک: [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص ۱۱۵.</ref>. به عبارتی میتوان گفت رشد روحی و روانی برای حاصل شدن [[صبر]] در [[زمان غیبت]] بدون امتحانات و ابتلائات میسر نمی‌شود، چنانکه در روایتی [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: «[[ظهور]] محقق نمی‌شود، مگر پس از [[یأس]] و [[ناامیدی]] از دیگران. به خدا [[سوگند]]، امر [[ظهور]] به وقوع نخواهند پیوست تا زمانی که در اثر ابتلائات شدید، ماهیت افراد آشکار شود و صف‌بندی‌ها مشخص گردد»<ref>{{متن حدیث|یَا مَنْصُورُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی یَشْقَی مَنْ یَشْقَی وَ یَسْعَدَ مَنْ یَسْعَدُ"}} مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱. </ref>.<ref>ر. ک: [[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده، رضا]]، [[بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار (مقاله)|بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار]]، ص ۶۲. </ref> | ||
*البته این نوع [[آمادگی روحی]] و روانی زمانی اثرگذار است که همراه مؤلفه ای به نام [[رضایت]] باشد، یعنی [[منتظر]] به حد اعلای از [[صبر]] نمی‌رسد مگر اینکه [[آمادگی روحی]] و روانی او در [[صبر]]، همراه با [[رضایت]] و طیب [[نفس]] باشد چنانکه در روایتی، [[معصوم]]{{ع}} [[یاران]] [[حقیقی]] [[امام عصر]]{{ع}} را کسانی معرفی میکند که در [[زمان غیبت]] [[امام]]، «صبری بدون شکوه و همراه با [[رضایت]] قلبی دارند»<ref>{{متن حدیث|غَیْرُ شَاکِّینَ صَابِرُونَ مُسْلِمُون}}؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵٢، ص۱۴۴. | * البته این نوع [[آمادگی روحی]] و روانی زمانی اثرگذار است که همراه مؤلفه ای به نام [[رضایت]] باشد، یعنی [[منتظر]] به حد اعلای از [[صبر]] نمی‌رسد مگر اینکه [[آمادگی روحی]] و روانی او در [[صبر]]، همراه با [[رضایت]] و طیب [[نفس]] باشد چنانکه در روایتی، [[معصوم]] {{ع}} [[یاران]] [[حقیقی]] [[امام عصر]] {{ع}} را کسانی معرفی میکند که در [[زمان غیبت]] [[امام]]، «صبری بدون شکوه و همراه با [[رضایت]] قلبی دارند»<ref>{{متن حدیث|غَیْرُ شَاکِّینَ صَابِرُونَ مُسْلِمُون}}؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵٢، ص۱۴۴. </ref>.<ref>ر. ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟ </ref>. | ||
==پرسش مستقیم== | == پرسش مستقیم == | ||
* [[رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)]] | * [[رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۰۰:۱۵
رشد روحیه صبر و استقامت از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: رشد روحیه صبر و استقامت در قرآن - رشد روحیه صبر و استقامت در حدیث - رشد روحیه صبر و استقامت در اخلاق اسلامی - رشد روحیه صبر و استقامت در نهج البلاغه - رشد روحیه صبر و استقامت در معارف دعا و زیارات - رشد روحیه صبر و استقامت در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبطاهمیت صبر در زندگی فردی و اجتماعی در دوران غیبت
- یکی از مؤلفه‌های مهم و موفقیت‌آمیز در زندگی انسان، وجود صبر و شکیبایی در زندگی فردی و اجتماعی است. قرآن کریم مؤمنان را به صبر و پایداری دعوت میکند و صبرپیشگی را زمینۀ دریافت معارف الهی دانسته است، چراکه در صبر فواید بی شماری برای تربیت نفس، تقویت شخصیت و افزایش توانایی انسان در برابر سختی‌ها و مصائب نهفته است. اما این عامل در زمان غیبت امام بیشتر از زمان‌های دیگر مورد احتیاج منتظران است، چراکه شرایطِ بسیار دشوار عصر غیبت که دوران دوری از حجت الهی است، سبب میشود، هجمۀ دشمنان دین برای خاموش ساختن نور الهی بیشتر شود و همین امر موجب میشود منتظران در عصر غیبت به استقامت بیشتری برای گذر از این دوران نیاز داشته باشند[۱]. به عبارت دیگر صبر و استقامت یک ویژگی روانی و ثبات درونی است که نتیجۀ آن مدیریت احساسات و هیجانات، توان تحمل سختی‌ها و سخت کوشی در کارهاست. با توجه به تحلیل برخی از آیات قرآن و نیز روایات، هفت نوع سازۀ روان‌شناختی به عنوان پایه‌های روان‌شناختی صبر و استقامت میتوان به دست آورد. مشخص بودن هدف، ارزشمند بودن هدف، اشتیاق رسیدن به هدف، ترس از شکست، بی رغبتی به امور منافی هدف، ضرورت پیمودن این مسیر برای رسیدن به هدف و احتمال رسیدن به هدف به عنوان پایه های صبر و استقامت هستند که همگی از آموزه ی انتظار منجی موعود قابل برداشت هستند[۲]. بنابراین انسان منتظر کسی است که همۀ سختی‌ها و ناملایمات را به امید رسیدن به آرمان‌های بلندش، تحمل کند[۳].
ارتباط بین صبر و رشد روانی منتظر
- در معنی صبر و استقامت در بعد روحی و شخصیتی میتوان گفت صبر و استقامت پیوند تنگاتنگی با روح و روان منتظر دارد به طوری که حاصل شدن چنین صبری، مستلزم آمادگی و رشد روحی و شخصیتی منتظر است، زیرا در دوران غیبت، فشار زیادی بر منتظران مخلص و صدیق حضرت مهدی (ع) وارد میشود و این امر مستلزم این است که منتظر از لحاظ روحی و شخصیتی در بالاترین حد آمادگی باشد تا بتواند به بالاترین درجات صبر دسترسی پیدا کند؛ صبری که رأس الایمان است[۴]. این آمادگی روحی و شخصیتی را میتوان در کلام پیامبر (ص) خطاب به اصحابش جست‌وجو کرد: «پس از شما کسانی می‌‌آیند که به هر یک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد اصحاب گفتند: ای پیامبر خدا، ما در جنگ‌های بدر، احد و حنین با شما بودیم و آیاتی از قرآن دربارۀ ما نازل شده است. حضرت پاسخ دادند: اگر آنچه آنان تحمل می‌‌کنند بر شما وارد می‌‌شد، مانند صبر آنان، صبر نمی‌کردید»[۵]. در این کلام، پیامبر (ص) رشد و آمادگی روحی و شخصیتی منتظران عصر غیبت را بیشتر از زمان‌های دیگر می‌‌داند؛ چراکه ایشان قائلند این حد از صبر و شکیبایی فقط در زمان غیبت امام عصر و برای منتظرانش جلوه میکند[۶].
عوامل رشد روحی
- اما این رشد روحی و شخصیتی برای صبر کردن در زمان غیبت، چگونه حاصل میشود؟ چندین عامل برای این امر بیان شده است:
- این رشد روحی و شخصیتی از معرفت به خدا و حجتش در روی زمین و استغاثۀ به خداوند برای توانایی اطاعت از حجتش حاصل میشود، چنانکه یکی از دعاهایی منتظرین در زمان غیبت اینگونه است" «خدایا! خودت را به من بشناسان... مرا در راه دینت استوار گردان و به من صبر عطا کن!... مرا بر اطاعت او قدرت ده و بر پیروی از امام پایداری عطا کن»[۷].[۸]
- همچنین معرفت به مسئلۀ انتظار می‌‌تواند عامل دیگری برای ایجاد آمادگی روحی و روانی فرد منتظر در خصوص صبر کردن باشد، حال این معرفت به انتظار زمانی درخشنده میشود که ما بفهمیم مقولۀ انتظار فقط مربوط به مردمان منتظر نیست؛ بلکه طبق روایتی از امام رضا (ع) نه تنها انسان‌های منتظر و صبورند، بلکه خداوند نیز در انتظار تحقّق فرجام نیکویی آفرینش است: «چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا سخن خدای تعالی را نشنیده‌اید که فرمود: "چشم به راه باشید که من نیز با شما چشم به راهم"، و فرمود: "منتظر باشید که من نیز با شما از منتظرانم"، "پس بر شما باد که صبر کنید»[۹].[۱۰]
- عامل دیگری که میتوان اهرمی برای رشد روحیۀ صبر در بعد روحی و روانی منتظر در زمان انتظار باشد تحمل هدفمند مشکلات است. این مهم براساس مداومت برای به دست آوردن مؤلفه‌های اساسی انتظار حاصل میشود، به طوری که فرد کنترلش حفظ می‌‌ماند و از لحاظ روحی می‌‌تواند در برابر سختی‌ها و ناملایمات صبور باشد[۱۱].
مصادیق رشد روحی و شخصیتی
- از لحاظ مصداقی، رشد روحی و شخصیتی منتظر صابر را میتوان در این آیه از قرآن جستجو کرد: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمْوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾[۱۲] آمادگی روحی نسبت به امتحانات سخت مثل ترس، گرسنگی و مرگ عزیزان، می‌‌تواند از جمله شروط آمادگی برای انتظار ظهور باشد[۱۳]. به عبارتی میتوان گفت رشد روحی و روانی برای حاصل شدن صبر در زمان غیبت بدون امتحانات و ابتلائات میسر نمی‌شود، چنانکه در روایتی امام صادق (ع) فرمودند: «ظهور محقق نمی‌شود، مگر پس از یأس و ناامیدی از دیگران. به خدا سوگند، امر ظهور به وقوع نخواهند پیوست تا زمانی که در اثر ابتلائات شدید، ماهیت افراد آشکار شود و صف‌بندی‌ها مشخص گردد»[۱۴].[۱۵]
- البته این نوع آمادگی روحی و روانی زمانی اثرگذار است که همراه مؤلفه ای به نام رضایت باشد، یعنی منتظر به حد اعلای از صبر نمی‌رسد مگر اینکه آمادگی روحی و روانی او در صبر، همراه با رضایت و طیب نفس باشد چنانکه در روایتی، معصوم (ع) یاران حقیقی امام عصر (ع) را کسانی معرفی میکند که در زمان غیبت امام، «صبری بدون شکوه و همراه با رضایت قلبی دارند»[۱۶].[۱۷].
پرسش مستقیم
پرسش‌های وابسته
- معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
- ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
- عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
- هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
- آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
- جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
- نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
- انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
- شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا میکند؟ (پرسش)
- لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
- آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
- چرا گفته میشود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
- دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
- آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
- آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم میشود؟ (پرسش)
- آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی میشود؟ (پرسش)
- آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
- آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
- منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
- آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
- گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
- نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
- آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
- ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
- مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
- چگونه میتوان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
- آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
- منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
- منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
- شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
- انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
- آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
- آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
- مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
- مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
- انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش)
- آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
- عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
- لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
- نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
- مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید میکند؟ (پرسش)
- چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
- انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
- اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
- انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
- برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی میدانند؟ (پرسش)
- آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
- مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
- آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب میشود؟ (پرسش)
- آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالتآور است؟ (پرسش)
- علت سختی انتظار چیست و چرا میگویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
- منتظران امام مهدی که در قرنهای گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
- آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
- فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
- خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجاتدهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
- دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
- دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده میشود؟ (پرسش)
- آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
- انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا میکند؟ (پرسش)
- رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
- رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
- فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
- باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه میشود؟ (پرسش)
- انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
- جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
- چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
- چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
- ویژگی‌های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
- انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
- چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
- دانش آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
- رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
- آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
- آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
- وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
- چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
- جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
- انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
- صرفنظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
- منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
- منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
- منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
- در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
- ویژگی‌های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
- آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
- ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
- ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
- فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
- چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش میشود؟ (پرسش)
- عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
- چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
- انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
- ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
منابع
سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان
فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی
انصاری، رضا، پیش‌درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار
باقی‌زاده، رضا، بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار
نظری شاری، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی
موحدی، محسن، مکاتبۀ اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
پانویس
- ↑ ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟
- ↑ ر. ک. موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۷۵-۷۶.
- ↑ ر. ک: انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص؟؟
- ↑ «سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۰.
- ↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۸.
- ↑ «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ...»، نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص۱۶۶.
- ↑ ر. ک: باقی‌زاده، رضا، بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار، ص ۶۲.
- ↑ «مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ! أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ؛ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ، فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ»؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۴۵، ح۵.
- ↑ ر. ک: نظری شاری، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۵.
- ↑ ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟
- ↑ «و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.
- ↑ ر. ک: نظری شاری، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۵.
- ↑ «یَا مَنْصُورُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی یَشْقَی مَنْ یَشْقَی وَ یَسْعَدَ مَنْ یَسْعَدُ"» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱.
- ↑ ر. ک: باقی‌زاده، رضا، بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار، ص ۶۲.
- ↑ «غَیْرُ شَاکِّینَ صَابِرُونَ مُسْلِمُون»؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵٢، ص۱۴۴.
- ↑ ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟