سبب نزول در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۶٬۷۸۹ بایت اضافه‌شده ،  ‏۹ مارس ۲۰۲۴
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۴۴: خط ۴۴:


[[سیوطی]] در ادامه سخن خود، درباره روایات مختلف ذیل یک آیه می‌گوید: اگر هر دو روایت از نظر [[سند صحیح]] بود، باید بنگریم هر کدام از [[راویان]]، حاضر و [[شاهد]] [[قصه]] [[نزول]] بودند روایت او را مقدم بداریم؛ مانند دو سبب نزولی که برای آیه‌ ۸۵ [[اسراء]] نقل شده است: {{متن قرآن|وَيَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلرُّوحِ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّى وَمَآ أُوتِيتُم مِّنَ ٱلْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًۭا}}<ref>«از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند» سوره اسراء، آیه ۸۵.</ref>. بنا به نظر سیوطی باید روایت [[ابن‌مسعود]] را به عنوان سبب نزول پذیرفت<ref>الاتقان، ج‌۱، ص‌۷۰؛ مناهل العرفان، ج‌۱، ص‌۸۹‌.</ref>. سیوطی هم‌چنین بر این نظر است که اگر هر دو روایت صحیح بود و [[یقین]] به فاصله زمانی میان آن دو حادثه نبود می‌گوییم: آن آیه در پی هر دو حادثه نازل شده است؛ اما اگر میان دو حادثه فاصله زمانی فراوانی بود می‌گوییم: آن آیه دو یا چند بار نازل شده است<ref>الاتقان، ج‌۱، ص‌۷۰‌ـ‌۷۱.</ref>؛ اما این نظر مردود است.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[اسباب نزول - طیب حسینی ۱ (مقاله)|مقاله «اسباب نزول»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۲، ص ۶۵۱.</ref>.
[[سیوطی]] در ادامه سخن خود، درباره روایات مختلف ذیل یک آیه می‌گوید: اگر هر دو روایت از نظر [[سند صحیح]] بود، باید بنگریم هر کدام از [[راویان]]، حاضر و [[شاهد]] [[قصه]] [[نزول]] بودند روایت او را مقدم بداریم؛ مانند دو سبب نزولی که برای آیه‌ ۸۵ [[اسراء]] نقل شده است: {{متن قرآن|وَيَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلرُّوحِ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّى وَمَآ أُوتِيتُم مِّنَ ٱلْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًۭا}}<ref>«از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند» سوره اسراء، آیه ۸۵.</ref>. بنا به نظر سیوطی باید روایت [[ابن‌مسعود]] را به عنوان سبب نزول پذیرفت<ref>الاتقان، ج‌۱، ص‌۷۰؛ مناهل العرفان، ج‌۱، ص‌۸۹‌.</ref>. سیوطی هم‌چنین بر این نظر است که اگر هر دو روایت صحیح بود و [[یقین]] به فاصله زمانی میان آن دو حادثه نبود می‌گوییم: آن آیه در پی هر دو حادثه نازل شده است؛ اما اگر میان دو حادثه فاصله زمانی فراوانی بود می‌گوییم: آن آیه دو یا چند بار نازل شده است<ref>الاتقان، ج‌۱، ص‌۷۰‌ـ‌۷۱.</ref>؛ اما این نظر مردود است.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[اسباب نزول - طیب حسینی ۱ (مقاله)|مقاله «اسباب نزول»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۲، ص ۶۵۱.</ref>.
==دشواری‌های [[روایات]] [[اسباب نزول]]==
روایات اسباب نزول با همه اهمیتی که در [[تفسیر آیات]] دارد [[مفسران]] را با دشواری‌هایی نیز مواجه ساخته است. وجود [[روایات ضعیف]] و احیاناً مجهول در لابه‌لای این روایات و عدم تمایز تطبیق و [[تفسیر]] از [[سبب نزول]] که در بسیاری از موارد، تشخیص آن بر متخصصان نیز دشوار شده از‌جمله این [[دشواری‌ها]] است؛ هم‌چنین [[نقل روایات]] گوناگون و گاه متناقض در ذیل آیه‌ای، وجود روایاتی حاکی از [[نزول]] دو یا چند [[آیه]] در [[شأن]] یک فرد یا در پی یک رخداد، [[ناسازگاری]] میان [[زمان]] [[نزول آیه]] و [[روایت]] سبب نزول و ناسازگاری میان این روایات با [[سیاق]] یک آیه یا [[آیات]]، از دیگر دشواری‌های این روایات است. بازتاب این دشواری‌ها، طرح نظریاتی هم‌چون تکرار نزول، تعدد نازل با [[وحدت]] سبب، تعدد سبب با وحدت نازل و تفسیر نادرست آیات به هنگام تضاد میان‌سیاق و سبب نزول است؛ بدون آن‌که با نقد‌جدی همراه شود. در مواردی نیز به [[نقد سندی]] این روایات بسنده شده و در این باره، آثار [[منع نگارش حدیث]]، نقل به معنا در [[حدیث]]، تصحیف و [[تحریف]] در روایات، [[سهو]] و [[خطا]] و [[فراموشی]] در [[راویان]] و مسائلی از این دست نادیده انگاشته شده‌است.
===تعدد سبب با وحدت نازل===
وجود روایات مختلف درباره نزول یک آیه از‌جمله دشواری‌هایی است که برای رفع آن چند نظریه مطرح شده است: یکی از نظریه‌های پیشنهادی احتمال نزول آن آیه در پی چند رخداد است<ref>المنهاج، ج‌۱، ص‌۱۲۰؛ اصول التفسیر، ص‌۴۰.</ref>؛ بدین معنا که چند حادثه نزدیک به هم رخ داده و آیه‌ای ناظر به آن حوادث نازل شده است. [[سیوطی]] می‌نویسد: اگر دو یا چند سبب نزول برای آیه‌ای نقل شد، چنان‌چه به وجود فاصله زمانی زیاد میان آن دو حادثه [[یقین]] نداشته باشیم باید بگوییم هر دو حادثه با هم [[سبب نزول آیه]] است<ref>الاتقان، ج‌۱، ص‌۷۰.</ref>؛ مانند دو شأن نزولی که برای آیات [[لعان]] نقل شده است؛ بنا به روایتی که [[عکرمه]] از [[ابن‌عباس]] نقل کرده [[هلال بن امیه]] نزد [[پیامبر]]{{صل}} به همسرش نسبت [[زنا]] با [[شریک]] بن سمحاء داد؛ اما پیامبر از او خواست که [[شاهد]] بیاورد و گرنه بر او حد [[قذف]] جاری خواهد شد. او در پاسخ پیامبر گفت: اگر کسی از ما مردی را با همسرش ببیند، تا بخواهد به دنبال شاهد برود آن دو متفرق خواهند شد. در پی این ماجرا [[آیات]] ۶‌ـ‌۱۰ [[نور]]<ref>{{متن قرآن|وَٱلَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَٰجَهُمْ وَلَمْ يَكُن لَّهُمْ شُهَدَآءُ إِلَّآ أَنفُسُهُمْ فَشَهَـٰدَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَـٰدَٰتٍۭ بِٱللَّهِ إِنَّهُۥ لَمِنَ ٱلصَّـٰدِقِينَ * وَٱلْخَـٰمِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ ٱللَّهِ عَلَيْهِ إِن كَانَ مِنَ ٱلْكَـٰذِبِينَ * وَيَدْرَؤُا۟ عَنْهَا ٱلْعَذَابَ أَن تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَـٰدَٰتٍۭ بِٱللَّهِ إِنَّهُۥ لَمِنَ ٱلْكَـٰذِبِينَ * وَٱلْخَـٰمِسَةَ أَنَّ غَضَبَ ٱللَّهِ عَلَيْهَآ إِن كَانَ مِنَ ٱلصَّـٰدِقِينَ * وَلَوْلَا فَضْلُ ٱللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُۥ وَأَنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٌ حَكِيمٌ}} «و آنان که به همسران خود تهمت (زنا) می‌زنند و گواهی جز خود ندارند گواهی هر یک از آنان، چهار بار گواهی دادن (با سوگند) به خداوند است که «به راستی من از راستگویانم * و (بار) پنجم (بگوید): «لعنت خداوند بر من اگر از دروغگویان باشم * و عذاب را از زن باز می‌دارد اینکه چهار بار (با سوگند) به خداوند گواهی دهد که شوهرش از دروغگویان است * و (بار) پنجم (بگوید): خشم خداوند بر من باد، اگر (شوهرم) از راستگویان باشد * و اگر بخشش و بخشایش خداوند بر شما نمی‌بود و اینکه خداوند توبه‌پذیری فرزانه است (کارتان دشوار می‌شد)» سوره نور، آیه ۶-۱۰.</ref> نازل شد و دستور اجرای ملاعنه میان هلال و همسرش داده شد<ref>صحیح البخاری، ج‌۶‌، ص‌۵.</ref>؛ اما بنا به روایتی که [[زهری]] از [[سهل بن سعد]] نقل کرده شبیه همین ماجرا برای فرد دیگری به نام [[عویمر]] رخ داد و او نزد [[عاصم بن عدی]] [[سید]] [[بنی‌عجلان]] رفته، از او خواست [[حکم]] مسأله را از [[رسول خدا]] بپرسد و پس از [[اصرار]] عویمر رسول خدا{{صل}} به [[عویمر]] فرمود: [[خداوند]] آیاتی از [[قرآن]] را درباره تو نازل کرد؛ آن‌گاه [[پیامبر]] آن دو را فرمود که ملاعنه کنند<ref>صحیح‌البخاری، ج‌۶، ص‌۴.</ref>. [[سیوطی]] برای جمع این دو [[روایت]] هر دو را [[سبب نزول آیه]] دانسته است<ref>الاتقان، ج‌۱، ص‌۷۰.</ref>.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[اسباب نزول - طیب حسینی ۱ (مقاله)|مقاله «اسباب نزول»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۲، ص ۶۵۳.</ref>.


== منابع ==
== منابع ==
۷۶٬۰۸۹

ویرایش