بحث:انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)

۱. آیت‌‌الله خاتمی؛

سید احمد خاتمی آیت‌‌الله سید احمد خاتمی، در مقاله «انتظار مسئولانه» در این‌باره گفته است: «جناب عبدالعظیم حسنی گوید بر سرورم امام جواد وارد شدم و می‌خواستم از ایشان بپرسم آیا قائم همان مهدی است یا فرد دیگری است؟ پیش از آنکه بپرسم به من فرمود: "برترین عمل شیعیان ما انتظار فرج است". راوی (اسماعیل صیفی) می‌‌گوید مردی بر امام باقر(ع) وارد شد که دفتری همراه داشت، امام به او فرمود این دفتر گفت‌وگو کننده‌ای است که به پرسش از دینی برآمده که عمل با آن پذیرفته می‌شود، مرد گفت خدا رحمتت کند این همان است که می‌خواهم، آنگاه امام ارکان دین را بیان فرمود که از جمله آنها انتظار کشیدن برای قائم ماست. در برخی از روایات، انتظار عبادت در بعضی افضل اعمال و در برخی محبوب‌ترین اعمال، و در بعضی افضل از جهاد شمرده شده است».

۱. حجت الاسلام و المسلمین انصاری؛

عبدالرحمن انصاری حجت الاسلام و المسلمین عبدالرحمن انصاری، در کتاب «وظایف منتظران امام عصر» در این‌باره گفته است: «پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: برترین عمل امت من، انتظار فرج است "؛ مولای متقیان حضرت امیرمومنان علی (ع) می‌فرماید: "منتظر فرج باشید و از رحمت الهی ناامید نشوید همانا بهترین اعمال در پیشگاه خداوند، انتظار فرج است". "فیض پسر مختار از حضرت امام جعفر صادق (ع) نقل می‌کند که آن حضرت در اهمیت انتظار فرج می‌فرماید: هر کس از شما از دنیا برود در حالی که در انتظار فرج باشد، همانند کسی است که در خیمه حضرت قائم (ع) همراه آن حضرت باشد آن‌گاه پس از لحظه‌ای درنگ، فرمود: نه، بلکه بسان کسی است که همراه آن حضرت شمشیر بزند سپس فرمود نه، به خدا قسم، همانند کسی است که در رکاب رسول خدا شهید شده است". از روایات مذکور و نظایر آن‌که بسیار است، اهمیت و ارزش و معنای انتظار فرج به خوبی آشکار می‌شود روشن است که عملی که این اندازه دارای اجر و مزد بس والا و ارزشمند است جز با گذراندن دوره آمادگی و مهیا بودن برای شرکت در استقرار عدل کامل، و داشتن روحیه ایثارگری، فداکاری و گذشتن از تمام امور دنیوی در صورت ضرورت، امکان‌پذیر نیست».

۴. سرکارخانم شریفی؛

سرکارخانم مرضیه شریفی، در مقاله « انتظار و آثار تربیتی‌ مکلفین در عصر غیبت» در این‌باره گفته است: «مجاهدات خستگی‌ناپذیر شیعه در طول تاریخ، همواره گواه این بوده که در این مکتب، هیچ سستی و سازشی راه نداشته و شیعه با حضور در حوزه "انتظار"، یعنی غلبه حق بر باطل، تقوا بر گناه و آگاهی بر کوربینی، همواره آماده مشارکت در نهضت‌های پاک و مقدس است و با یاد تاریخ سراسر خون و حماسه سربازان فداکار تشیّع، همواره مشعل مبارزات خونین را حمل می‌کند. در عصر غیبت، به شیعه- به عنوان منتظر- دستور داده‌اند که سلاح خود را همیشه آماده داشته باشد و چنین نیز بوده است. شیعه، اگر در تاریخ حیات خود تحولات بزرگ و نهضت‌های خونین داشته، همه برای اجرای عدالت و داد و مبارزه با ظلم و ستم و برمبنای اعتقاد و تعهد خویش، در قبال مکتب همیشه زنده تشیّع بوده است. انتظار، دعوت به حماسه، هدایت به حرکت و قیام است».

۴. آقای کاشانی‌ادیب؛

آقای وحید کاشانی‌ادیب، در مقاله «فضیلت انتظار و جایگاه منتظران در قرآن کریم و روایات» در این‌باره گفته است: «﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾، این آیه شریفه مانند آیات دیگری همچون ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا﴾، بر جهان‌شمول بودن دین مبین اسلام و رسالت جهانی حضرت ختمی مرتبت (ص) دلالت می‌‌کند. تمامی مفاد این آیه در آیه ۹ سوره صف و با اندکی تغییر در آیه ۲۸ سوره فتح به چشم می‌‌خورد. در هر سه آیه می‌‌بینیم که آیات قبل از آن‌ها با وحدت سیاق به بیان اراده خبیثانه جبهه کفر در دشمنی همه‌جانبه با دین و قصد خاموش کردن نور حق و حقیقت، و تأکید بر اراده برتر خدا در نگهداری از دین اسلام پرداخته، و پس از آن می‌‌فرماید:"خداوند همانی است که پیامبر خود (حضرت محمد مصطفی (ص)) را با وسائل هدایت (دلائل روشن و براهین آشکار) و دین بر حق اسلام به سوی مردم فرستاد تا آن را بر تمامی ادیان پیروز سازد. هرچند مشرکان از آن اکراه داشته باشند". بیان آیه چنین است: ما پیامبر اکرم (ص) را که خاتمه ارسال رسل و چکیده پیام‌آوری است، برای ابلاغ دین مبین اسلام با براهین و دلائل واضح به سوی مردم فرستادیم تا ادیان غیرالهی موجود تحت‌الشعاع قرار می‌‌گیرند و دین اسلام که همان مرتضای الهی است جهان‌گیر شود. همگان از این خوان نعمت بهره‌مند شوند و راه هدایت بر بشر گشوده گردد. اینها اراده و خواست خداوند متعال و غایتی پربرکت و پرثمر از فرستادن پیامبران است. با وجود این می‌‌بینیم؛ شرایط و موقعیت‌ها نه در زمان پیامبر ونه در زمان بعد از ایشان، به سمت و سویی نرفته است که اسلام دینی فراگیر شود و پهنه گیتی را نورافشانی کند تا هدف آفرینش که همان گشوده بودن راه هدایت و کمال بر روی همگان است، محقق گردد. پس آیا روزی فرا خواهد رسید تا اراده خدا محقق و دین حق همه‌گیر شود؟ روایاتی که ذیل این آیه وارد شده است این نوید را به ما می‌‌دهد که زمانی بر بشر خواهد آمد که در آن دین حق فراگیر می‌‌شود و بشریت از شر ادیان دروغین و بیراهه‌های ظلمانی نجات پیدا می‌‌کند و شاهراهی وسیع و امن پیش روی او قرار می‌گیرد. هرچند دشمنان قسم خورده هدایت نپسندند و نخواهند. زیرا ﴿وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ﴾. از جمله آن روایات، روایتی است که در کنزالدقائق از کمال الدین و تمام النعمه است. مرحوم صدوق با اسناد خود از حضرت سیدالشهداء حسین بن علی (ع) نقل می‌‌کند که آن حضرت فرمودند: "دوازده مهدی از ما اهل بیت وجود دارد که اولین آنان امیرالمؤمنین علی (ع) است و آخرین آنان نهمین نفر از فرزندان من است. اوست که قائم به حق است، خداوند زمین را بعد از مرگ آن به وسیله او زنده می‌‌کند و به وسیله او دین حق را بر تمامی ادیان غلبه می‌دهد ولو مشرکان نخواهند". همچنین روایات دیگری به همین مضامین در کمال الدین و تمام النعمه، اصول کافی، احتجاج طبرسی نقل شده است که ما به جهت جلوگیری از تطویل زمان، از ذکر آن خودداری می‌‌کنیم. بنابراین، زمان ظهور بقیة الله (ع) زمان قدرت تامه و فراگیری دین حق خواهد بود و انتظار آن زمان، انتظار قدرت اسلام است. زمانی که راه و روشی به جز آنچه خدا می‌خواهد وجود ندارد و در بعد نظری راه کمال به طور کامل به روی بشر گشوده است. انتظار درک چنین روزی که با پیدایش دولت آل محمد (ص) و فرج آنان محقق می‌گردد، انتظاری برتر است. چه انتظاری بافضیلت‌تر و برتر از انتظار نجات بشریت از ادیان و مکاتب گمراه‌کننده دروغین».

انتظار فرج در معنای عام و خاص

• "فرج" به‌معنای گشایش و آسودگی از اندوه است و در اصطلاح به ظهور حضرت مهدی(ع) می‌گویند؛ چون حضرتش، گره از کار فروبسته جهان و جهانیان می‌گشاید.
• انتظار فرج در معنای عامّ بدین معناست که آموزه‌های دینی افزون بر بیان فضیلت "گشایش عمومی" و امید به آینده و شوق انسان‌ها به این عرصه، نومیدی را نیز مورد نکوهش قرار دهد. اهتمام آموزه‌های اسلامی در بیان معنای عام انتظار و امید، تا بدان اندازه بوده که از آن با بلند‌ترین عنوان‌ها یاد نموده، ارزش‌های شگفت آوری برای آن ذکر کرده است. در معنای خاص به معنای چشم به راه بودن آینده‌ای با همۀ ویژگی‌های یک جامعه است که مورد خشنودی خداوند باشد که یگانه مصداق آن، دوران حاکمیت آخرین ذخیر الهی، وجود ارزشمند حضرت ولی عصر(ع) است. در فضیلت انتظار همین بس بوده که همۀ پیامبران الهی مسندنشین این مقام بوده‌اند. تمام اوصیا در طول تاریخ در صف منتظران بوده‌اند و نهایت آنکه خداوند ـ تبارک و تعالی ـ نیز خود ندای انتظار سر داده است که: ﴿فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾.
• در روایات اسلامی چنان مقام و منزلتی برای منتظران موعود شمرده شده است که گاه انسان را به تعجب وا می‌دارد که چگونه ممکن است عملی که شاید در ظاهر ساده جلوه کند، از چنین فضیلتی برخوردار باشد. البته توجه به فلسفۀ انتظار و وظایفی که برای منتظران واقعی آن حضرت شمرده شده است، راز این فضیلت را روشن می‌سازد. همچنین انتظار از دیدگاهی دیگر بر دو قسم است: تکوینی و تشریعی. انتظار تکوینی، بیشتر حالت منفی دارد، اما تشریعی، پویا و توأم با علم و عمل است.
• در جهان‌بینی اسلام، انتظار یک عقیده و عمل ارزشمند در جهت ‌‌رسیدن به عدالت جهانی است. انتظار، آدمی را متعهد می‌سازد تا برای تحقق هدف‌های اسلامی و آرمان‌های انسانی، بدون هیچ‌گونه ضعف و یأس، تلاش کند و به سوی مقاصد متعالی اسلام گام بردارد و پیوسته مقاوم و استوار، به وظایف دینی و اسلامی خود عمل نماید. بدین جهت که "انتظار" در روایات، از جهات گوناگونی با ارزش‌ترین اعمال به شمار آمده است. و با اندکی تأمل و توجه به فلسفۀ انتظار و وظایف منتظران واقعی سِرّ این همه فضیلت روشن خواهد شد. چه اینکه در نبوی شریف آمده است: «"أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا"» و شاید سِرّ این فضیلت بزرگ، سختی و مشقتی باشد که در انتظار واقعی نهفته است و الا صرف ادعای انتظار که مشکل و دشوار نیست.
• از مجموع روایات به دست می‌‌آید انتظار دولت حق بدین معناست که انسان باید مشتاق باشد تا در رکاب حضرت، او را یاری نماید و به آنچه خواست خدا و امام زمان(ع) هست گردن نهد، نه اینکه بخواهد به خواست‌های درونی و پست خود برسد. انتظار دولت حق با تمام انتظارها متفاوت است؛ چون منتَظَر در این انتظار، مولایمان امام زمان(ع) می‌‌باشد که او حجت حق و واسطۀ فیض و هدایت کنندۀ جامعه است. بی‌تردید این انتظار از شدیدترین، حساس‌ترین و مهمترین انتظارهاست که فقط مخلصان به آن نائل می‌‌شوند و بدون پرهیزکاری و عمل به دستورهای دینی امکان‌پذیر نیست.

فضایل انتظار

• بر اساس روایات به برخی از فضایلی اشاره می‌‌شود که برای منتظران بقیة الله الأعظم (ع) بیان شده است.

انتظار، در زمرۀ عبادات

• عبادت و بندگی: در روایات بسیاری انتظار فرج را عبادت میداند. بدین لحاظ بسیاری از علمای بزرگوار ما بحث از قصد قربت و یا عدم قصد قربت در انتظار را مطرح کرده‌اند، از این رو، انتظار ظهور حجت الهی در روایت پیامبر(ص)، برترین عبادت خوانده شده است. قرآن و اهل بیت(ع)، به ما می‌آموزند هدف از آفرینش، بندگی خداوند است و رسول گرامی اسلام(ص) یکی از نمودهای این بندگی را انتظار گشایش دانسته است: «"انْتِظَارُ الْفَرَجِ‏ عِبَادَةٌ‏‏‏‏"» و امام صادق(ع) می‌فرماید: «بدانید کسی که منتظر ظهور حضرت مهدی(ع) باشد، پاداش کسی را دارد که شب‌ها را برای انجام عبادت بیدار، و روزها روزه‌دار باشد».

انتظار برترین عبادت

• برترین عبادت: برخی عبادت‌ها بر برخی دیگر برتری دارد؛ از این رو انجام آنها افزون بر آنکه مورد تأکید آموزه‌های دینی است، از پاداش افزون تری نیز برخوردار است و نقش آن در سازندگی انسان بیشتر است، اگر عبادت خالص برای خدا باشد، جز خدا هیچ کس درجه آن را نمی‌دانند و قادر به اجر و پاداش آن نیست؛ از این رو، انتظار ظهور حجت الهی در روایت پیامبر(ص)، برترین عبادت خوانده شده است، رسول گرامی اسلام(ص) پس از آنکه انتظار فرج را در زمرۀ عبادت‌های خداوند دانسته است، آن را یکی از برترین عبادت‌ها برشمرده می‌‌فرماید: «"أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ"»

انتظار، برترین اعمال

• برترین کارها: گاهی انتظار برترین کارهای امت پیامبر خاتم(ص) معرفی می‌شود:

1. امام رضا(ع) روایت کرده رسول خدا (ص) فرمود: «برترینِ اعمال امّت من، انتظار فرج از خداوند عزّ و جلّ است».
2. امیر المؤمنین(ع) فرمود: «منتظر فرج باشید و از رحمت خدا ناامید نشوید، به درستی که بهترین عمل نزد خداوند عزّ و جلّ انتظار فرج است».
3. در روایت دیگر، به این توجه شده است که: انتظار فرج، از جانب خدای عزّ و جلّ است. رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «"أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ"» در این حدیث، نفس انتظار ارزش نیست؛ بلکه انتظار فرج از سوی خدای عزّ و جل، از بهترین اعمال امت خوانده شده است.
4. امام جواد(ع) فرمودند: «برترین عمل شیعیان ما انتظار فرج است هر کس این امر را بداند و بشناسد خداوند با همین انتظار برای او فرج عطا می‌فرماید».
5. شخصی از امیرالمؤمنین علی(ع) پرسید: «محبوب‌ترین کار نزد خدا چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «انتظار فرج حضرت مهدی(ع) بهترین عبادت است». نکته مهم که اینجا باید به آن اشاره کنیم این است که مراد از انتظار در این روایات همان انتظار سازنده و حرکت آفرین است که از آن به انتظار مثبت تعبیر می‌شود.

انتظار، برترین جهاد

• برترین جهاد: در آموزه‌های دینی، جهاد و کوشش در راه خدا، یکی از مهم‌ترین رفتارهای فردی و گروهی مسلمانان معرفی شده است. آیات فراوانی از قرآن و روایات بسیاری از معصومان(ع) علم به حقیقت این رفتار ارزشمند اشاره کرده است. دربارۀ اهمیت انتظار فرج به روایتی بر می‌خوریم که بسی شگفتی آور است و انتظار را نه فقط عبادت که "برترین جهاد" دانسته است، از این نوع روایات نیز به خوبی استفاده می‌شود انتظار، از نوع عمل است:

1. رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «"أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ"»
2. یا همانند مجاهدانی که در محضر رسول خدا(ص) شمشیر زدن و با دشمنان پیکار کردند یکسان شمرده شده است: «"الْمُنْتَظِرُ الثَّانِیَ عَشَرَ مِنْهُمْ کَالشَّاهِرِ سَیْفَهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ یَذُبُّ عَنْهُ"». همچنین امام صادق(ع) فرمودند: «هرکس از شما بمیرد، در حالی که منتظر این امر (ظهور مهدی(ع)) باشد، همانند کسی است که با حضرت قائم(ع) در خیمه‏‌اش بوده باشد. سپس چند لحظه‏‌ای درنگ کرده و آنگاه فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در خدمت آن حضرت شمشیر بزند. سپس فرمود: نه به خدا، همچون کسی است که در رکاب رسول خدا(ص) شهید شده باشد».
3. منتظران ظهور چنان ارجمند خوانده شده‌اند که مردن در حال انتظار همانند حضور در رکاب مقدس قائم(ع) شمرده است: «"مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ کَانَ کَمَنْ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْقَائِمِ"».
4. در تجلیل از مقام منتظران، همین بس که انتظار آنان، هم سنگ شهادت و به خون طپیدن در راه خدا یاد شده است. شیخ صدوق در کتاب کمال الدین از امام صادق(ع) روایت کرده امام صادق(ع) از امیرالمؤمنین (ع) نقل می‌کند فرمودند: «منتظر امر (حکومت) ما بسان آن است که در راه خدا در خون غلتیده باشد».
5. امام باقر(ع) فرمود: «ثواب منتظر این امر مانند کسی است که در حال نماز و روزه باشد و کسی که در رکاب امام عصر دشمنی را از پای درآورد، ثواب ۲۰ شهید را خواهد داشت و کسی که در رکاب حضرت شهید شود، اجر ۲۵ شهید را خواهد داشت».

سایر فضایل انتظار فرج از کلام معصومان(ع)

• در روایات بسیاری برای منتظران اجر و مقام والا ذکر نموده‌اند این روایات پاداش فراوانی برای منتظران برشمرده‌اند و یکی از وظایف مهم دینی در عصر غیبت را انتظار دانسته‌اند. پاداش‌ها برای منتظرانی است که صادقانه در انتظار اویند و هر قدر شرایط انتظار در منتظران بیشتر شود و آمادگی آنان فزونی یابد، بر پاداش نیز افزوده می‌گردد. از جمله در دعای عرفه امام سجّاد(ع) به منتظران درود فرستاده است. از روایات انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) به دست می‌آید، انتظار ظهور نه فقط راه رسیدن به جامعۀ موعود است که خود نیز موضوعیت دارد؛ بدان معنا که اگر کسی در انتظار راستین به سر برد، تفاوتی ندارد به مورد انتظار خویش دست یابد، یا نه.

1. امام باقر(ع) ـ آنگاه که دین مورد خشنودی خداوند را تعریف می‌کند ـ پس از شمردن اموری می‌فرماید: «"... وَ اَلتَّسْلِیمُ لِأَمْرِنَا وَ اَلْوَرَعُ وَ اَلتَّوَاضُعُ وَ اِنْتِظَارُ قَائِمِنَا..."»
2. ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم:: فدایت شوم، فرج شما کی فرامی‌رسد؟ فرمود: «گویی که تو از فرج، جنبه دنیوی آن را می‌خواهی؛ خیر، هرکس که در خط‍‌ ولایت باشد، همان انتظار فرج، برای او فرج است».
3. امام صادق(ع) در روایت دیگری در فضیلت منتظران می‌‌فرمایند: «ای ابابصیر! خوشا به حال شیعیان قائم ما، کسانی که در غیبتش منتظِر ظهور او هستند و در حال ظهورش نیز فرمانبردار اویند. آنان اولیای خدا هستند که نه ترسی بر آنهاست و نه اندوهگین می‌شوند».
4. و در ضمن حدیث مفصلی امام صادق(ع) فرمودند: «هرکس منتظر امر ما باشد و بر ترس و آزاری که از دشمنان ما می‌بیند صبر کند، فردای قیامت با ما خواهد بود».
5. امام سجاد(ع) نیز در فضایل منتظران فرج می‌فرماید: «منتظران ظهور او از مردم هر زمانی برترند، زیرا خدای تعالی عقل و فهم و معرفتی به آنها عطا فرموده است که غیبت نزد آنان، به منزله مشاهده است و آنان را در آن زمان مانند مجاهدان پیش روی پیامبر خدا(ص)- که با شمشیر به جهاد برخاستند- قرار داده است. آنان مخلصان حقیقی و شیعیان راستین ما و دعوت‌کنندگان به دین خدای تعالی در نهان و آشکارند».
6. پیامبر اکرم(ص) نیز فرمودند: «خوشا به حال کسی که درک کند قائم اهل بیت مرا در حالی که هنگام غیبت و پیش از قیامش به او اقتدا کند و دوستانش را دوست بدارد و از دشمنانش بیزاری جوید، که او از همراهان و دوستان و گرامی‌ترین امتم در روز قیامت خواهد بود»..
7. امام رضا(ع) فرمودند: «چقدر خوب است صبر و انتظار فرج! آیا نشنیده‌ای فرموده خدای عزوجل را که: ﴿وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾، ﴿فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾. بنابراین بر شما باد صبر، به درستی که گشایش پس از ناامیدی می‌آید، البته آنان که پیش از شما بودند صبور‌تر از شما بودند».
8. امام کاظم(ع) فرمودند: «خوشا به حال شیعیان ما که در دوران غیبت قائم ما به دوستی ما چنگ می‌زنند و در ولایت ما ثابت و استوار می‌مانند و از دشمنان ما برائت و بیزاری ابراز می‌کنند. آنان از ما هستند و ما نیز از آنها هستیم. آنها ما را به امامت پذیرفته‌اند و ما آنها را به عنوان شیعه پسندیده‌ایم. خوشا به حال آنها؛ خوشا به حال آنها. به خدا سوگند که آنها در روز قیامت با ما و در ردیف ما هستند».

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: