افضلیت

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Bahmani (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۵ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۴۸ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ولایت است. افضلیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: افضلیت در کلام اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

افضلیت به معنای افضل بودن در امور دنیوی و اخروی، از صفات و ویژگی‌های مهم امام است. اهل سنت قائل به افضلیت امام نیستند، چون منصب خلیفه را فقط برای رسیدگی به امور اجتماعی می‌دانند ولی امامیه امام را در تمامی صفات کمالی از همه مردم افضل می‌‌دانند و برخی از آیات قرآن نیز بر لزوم برتری پیشوای دینی دلالت می‌کند.

معناشناسی

در اینکه افضلیت چیست دو احتمال وجود دارد:

  1. افضلیت در امور دنیوی مانند: نَسب و حَسب و... ؛
  2. افضلیت در امور اخروی و صفات انسانی مانند علم، تقوا و ورع، شجاعت و زهد[۱].

شرط افضلیت در امامت

یکی از مسائلی که در بین اهل تسنن و تشیع در بحث امامت مورد بحث واقع شده، مسئله افضلیت و برتری امام بر دیگران است که تحت عنوان افضلیت امام مطرح می‌شود:

  1. علمای اهل تسنن می‌گویند: عصمت و افضلیت در امام لازم نیست چون منصب خلیفه را فقط برای رسیدگی به امور اجتماعی و شئون عامه می‌دانند[۲]، به عنوان مثال تفتازانی می‌گوید: "شرط نیست که امام افضل مردم باشد"[۳]. ابن ابی الحدید معتزلی در ابتدای شرح نهج البلاغه خود می‌نویسد: "سپاس خدایی را سزد که مفضول را بر فاضل مقدم داشت، به خاطر اقتضای یک مصلحت تکلیفی"[۴][۵].
  2. در مقابل اهل تسنن، امامیه معتقدند امام از تمام افراد کامل‌تر و فاضل‌تر است؛ مرحوم خواجه نصیر و شاگرد او علامه حلی (ع) با ۲۵ دلیل به اثبات افضلیت امام علی (ع) پرداخته‌اند [۶]. هم‌چنین شیعه امامیه می‌گوید: واجب است امام، افضل باشد از همه مردم در تمامی صفات کمالی، از جمله علم و فهم و رأی و دوراندیشی و کرامت و حسن خلق و عفت و زهد و عدل و تقوی و سیاست شرعیه و امثال اینها"[۷].

در مجموع مهم‌ترین اقوال در افضلیت امام، سه دیدگاه است:

  1. امامیه: افضلیت یکی از شرایط امام است مطلقاً.
  2. معتزله: افضلیت از شرایط امام است، اگر گزینش افضل، موجب اختلاف نشود[۸].
  3. اشاعره: افضلیت از شرایط امام نیست مطلقاً؛ پس امامت افضل، نه لازم است و نه ارجح[۹].

باید توجه داشت افضلیت دارای دو جنبه است. از یک جنبه حق فردی است و آن اینکه وجود کمالات علمی و عملی در ائمه (ع) اقضا می‌کند آنان برتر از دیگران باشند یعنی برتری، حق آنان است که خداوند متعال برای آنها قرار داده است؛ اما جنبه دیگر آنکه نسبت به مکلفین ایجاد حق و به تبع آن ایجاد تکلیف می‌نماید. برتری دانستن و برتری دادن اهل بیت (ع) در تمامی عرصه‌های علمی، معنوی، اجتماعی و سیاسی در مقایسه با افراد دیگر است[۱۰].

برخی آیات قرآن نیز بر لزوم برتری پیشوای دینی مردم دلالت می‌کند، چنان‌که فرموده است: ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾[۱۱]. در این آیه دو گزینه با یکدیگر مقایسه شده است: یکی فردی که خود، هدایت یافته است و به هدایت انسان‌های دیگر نیازی ندارد، در نتیجه می‌تواند مردم را هدایت کند و دیگر فردی که تا دیگران، وی را هدایت نکنند، هدایت یافته نخواهد بود. اکنون اگر بنا باشد انسان از یکی از دو گزینه مزبور پیروی کند، کدام‌یک از آن دو سزاوارتر است؟ بدون شک، عقل سلیم، پیروی از گزینه نخست را نیکو و پیروی از گزینه دوم را ناپسند می‌داند. جمله ﴿فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾ ناظر به همین حکم عقلی و درک وجدانی است[۱۲].[۱۳]

افضلیت امام

مقالهٔ اصلی: افضلیت امام

افضلیت امام به‌معنای برتری ایشان در امور دنیوی و اخروی و صفات انسانی مانند علم، تقوا و ورع، شجاعت و زهد است[۱۴]. اکثر اهل سنت می‌گویند: افضلیت معتبر نیست و مَفضُول هم می‌تواند خلیفۀ رسول خدا شود اما دانشمندان شیعی افضلیت را یکی از شروط امامت می‌‌دانند، آن هم افضلیت مطلق در تمام جوانب.

از دلایل لزوم افضلیت می توان به دلیل عقلی اشاره کرد که براساس آن اثبات می‌شود چون تقدیم مفضول بر افضل از نظر عقل قبیح است لذا امام باید بر دیگران برتر باشد[۱۵]. همچنین از آیۀ ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾[۱۶] و روایاتی مانند روایت پیامبر اسلام (ص) که فرمودند: «من استعمل عاملا من المسلمین و هو یعلم ان فیهم أولی بذلک منه و اعلم بکتاب الله و سنه نبیه فقد خان الله و رسوله و جمیع المسلمین»[۱۷] این افضلیت استفاده می‌شود[۱۸].

افضلیت اهل بیت پیامبر خاتم

مقالهٔ اصلی: افضلیت اهل بیت پیامبر خاتم

افضلیت اهل بیت به‌معنای برتری ایشان در امور دنیوی و اخروی و صفات انسانی بر دیگران است[۱۹] و اهل البیت در مورد خاندان پیامبر (ص) یعنی اصحاب کساء به کار می‌‌رود[۲۰]. باید توجه داشت امامت مقام الهی مافوق نبوت است و به تبع آن امامان شیعه نیز به عنوان امام از دیگر پیامبران ـ جز پیامبر اسلام ـ افضل و برتر خواهند بود. بر این مهم ادلۀ فراوانی از جمله آیات و نصوص فراوان از پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع) وارد شده است مانند: آیه مباهله، حدیث ثقلین و ... . روایت صریح و شفاف که بر افضلیت امامان بر همه مردم حتی پیامبران پیشین دلالت می‌کند، روایت علی (ع) است که در کتب فریقین آمده است. آن حضرت از پیامبر پرسید شما افضل هستید یا جبرئیل؟ پیامبر (ص) با تصریح به افضلیت پیامبران بر فرشتگان فرمود: "اى علىّ! خداوند ـ تبارك و تعالى ـ پيامبران مرسل خود را بر ملائكه مقرّب خود برترى داده است و مرا بر تمام انبياء و مرسلين برترى داده است، و فضيلت، بعد از من براى تو و امامان بعد از تو است و ملائكه كمك كار ما و دوستان ما هستند"[۲۱].[۲۲]

افضلیت امام علی

افضلیت حضرت فاطمه

افضلیت امام حسن

افضلیت امام حسین

افضلیت امام سجاد

افضلیت امام باقر

افضلیت امام صادق

افضلیت امام کاظم

افضلیت امام رضا

افضلیت امام جواد

افضلیت امام هادی

افضلیت امام عسکری

افضلیت امام مهدی

افضلیت حاکم اسلامی

پرسش‌های وابسته

منابع

  1. ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت
  2. شکری، آرزو، حقوق اهل بیت
  3. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۹۳.
  2. ↑ محمد حسین حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ج۲، ص۱۲۵.
  3. ↑ شرح المقاصد، ج۵، ص۲۳۳.
  4. ↑ «الحمد لله الذي... و قدم المفضول على الأفضل لمصلحة اقتضاها التكليف...»؛ ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳.
  5. ↑ ر. ک: علی اصغر رضوانی، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ج۱، ص۵۵۴؛ قاضی نور الله مرعشی، إحقاق الحق، ج۲، ص۳۲۵.
  6. ↑ ر. ک: کشف المراد، ص۲۱۲-۲۳۸.
  7. ↑ علی بامیانی، خلافة الإمام علی، ص۱۹.
  8. ↑ شرح مقاصد، ج۵، ص۲۹۱: ذهب إلیه معظم أهل السنة أنه یتعین الإمامة أفضل أهل العصر إلا أن یکون فی نصبه هرج و هیجان فتن.
  9. ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۹۳.
  10. ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۷۶ ـ ۱۷۸.
  11. ↑ «آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
  12. ↑ کشف المراد، ص۴۹۵؛ نهج الحق و کشف الصدق، ص۱۶۸؛ ارشاد الطالبین، ۳۳۶.
  13. ↑ ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت، ص ۲۱.
  14. ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۹۳.
  15. ↑ ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت، ص ۲۱ و دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۵۷.
  16. ↑ «آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
  17. ↑ السنن الکبری، ج ۱، ص ۱۱۸؛ کنز العمال، ج ۶، ص ۷۹.
  18. ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۱۳۷-۱۴۲
  19. ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۹۳.
  20. ↑ جوادی آملی، عبدالله، ادب فِنای مقربان، ج ۱، ص ۱۰۹؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۵.
  21. ↑ «يَا عَلِيُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ‏ الْمُرْسَلِينَ‏ عَلَى‏ مَلَائِكَتِهِ‏ الْمُقَرَّبِينَ‏ وَ فَضَّلَنِي عَلَى جَمِيعِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْفَضْلُ بَعْدِي لَكَ يَا عَلِيُّ وَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّينَا»؛ ینابیع الموده، ج۳، ص ۳۷۷، باب ۷۳.
  22. ↑ محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=افضلیت&oldid=1262610»