شعائر
شعائر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شعائر در لغت - شعائر در قرآن - شعائر در فقه اسلامی - شعائر در فقه سیاسی - شعائر در جامعه‌شناسی اسلامی - شعائر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردشعائر به معنای علامت و شعائر الهی، علامت‌هایی است که خداوند آنها را برای اطاعتش نصب کرده است. و منظور از شعائر الهی در قرآن، نشانه‌هایی است که بر عظمت و کبریایی خداوند دلالت دارد مانند نماز، روزه، حج، زکات، اذان و اقامه و دیگر مراسم و شعارهای اسلامی که یک مسلمان به واسطه آن از دیگران متمایز می‌شود.
معناشناسی
شعائر جمع شعیره به معنای علامت است و شعائر الهی، علامت‌هایی است که خداوند آنها را برای اطاعتش نصب کرده است. شعائر به عنوان جمع شعار به معنای لباس و جامه‌ای که روی پوست بدن قرار می‌گیرد و با موهای بدن تماس دارد، نیز به کار می‌رود (کنایه از ارتباطات تنگاتنگ این علایم با متن دین)[۱] منظور از شعائر الهی در قرآن، نشانه‌های دقیق و شواهد رقیقی است که بر عظمت و کبریایی خداوند دلالت دارد[۲].[۳]
مصادیق خارجی شعائر اسلامی
علما مصادیق خارجی و عینی بسیاری برای شعائر اسلام ذکر کرده‌اند مانند: نماز، روزہ، حج، زکات، اذان و اقامه و دیگر مراسم و شعارهای اسلامی که یک مسلمان به واسطه آن از دیگران متمایز می‌شود. احیا و ترویج این شعارها، از وظایف سیاسی دولت اسلامی است و بر همین اساس، اهل ذمّه (کفّاری که در پناه اسلام و در کشور مسلمین به عنوان ذمّی و معاهد زندگی می‌کنند) حق تظاهر به انجام اعمال غیر اسلامی از قبیل تظاهر به روزه‌خواری و استعمال مشروبات مست‌کننده و گوشت خوک و یا به صدا درآوردن ناقوس کلیساها، بدون اجازه دولت اسلامی را ندارند. این اعمال، خلاف شعارهای اسلامی است؛ در کشور اسلامی باید شعارهای اسلامی رواج پیدا کند نه غیر آن[۴].
برخی از شعائر مهم اسلامی
می‌دانیم که شعائر اسلام بسیار است، و شریعت ما شعار ماست. اما برخی از آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و اساس شعارهای دیگرند. شناخت این شعائر، بسیار مهم است. در این بخش به بررسی آنها می‌پردازیم:
مساجد
مسجد، خانه خدا و از مراکز باشکوه اسلامی است، لذا اتخاذ مسجد و ساختن آن، از شعائر اسلامی است. صاحب کنز العرفان که یکی از فقهای بنام شیعه است، ساختن مساجد را بر مسلمانان واجب کفایی معرفی می‌کند[۵].
همچنین آیات متعددی در مورد آداب مسجد و ساختن و تعمیر آن در قرآن آمده است مانند: 
وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا
[۶]، وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ[۷].
مساجد از مهم‌ترین مراکز نشر توحید هستند، و لذا باید سیاست دولت اسلامی و امت مسلمان بر ایجاد مساجد و احیای آن باشد. مسلمانان مرکز دیگری که در شکوه و عظمت و ایفای نقش هدایتی و سیاسی و اجتماعی بتواند جایگزین مسجد گردد، نمی‌شناسند، مسجد، خانه خدا و مردم است و لذا می‌بینیم که بعد از هجرت پیامبر اسلام، اولین اقدام وی ساختن مسجد قبا در نزدیکی مدینه (روستای قبا) است. در مدینه نیز اولین اقدام سیاسی و اجتماعی پیامبر، ساختن “مسجد النبی (ص)” است و از همان مسجد است که اسلام دنیا را فتح نمود[۸].
اذان
از دیگر شعائر اسلام، اذان و اقامه است[۹]. کفّار از اذان می‌هراسند؛ اذان، اعلان بسیج همگانی مسلمانان در شب و روز است و کافران چون راه مبارزه‌ای با آن نمی‌شناسند، آن را مورد استهزا قرار می‌دهند. لکن مسلمانان نباید به تمسخر آنها اهمیت دهند، بلکه باید اذان را از مناره‌ها هرچه بلندتر سر دهند و با فریاد اذان و اعلام توحید، لرزه بر اندام کفر و شرک بیندازند. همچنین حکومت اسلامی موظف به پخش اذان از رسانه‌های گروهی (رادیو و تلویزیون) است. در این مورد خداوند می‌فرماید: وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا[۱۰].[۱۱]
نمازها
یکی دیگر از شعائر اسلام “نماز” است. نماز پرستش خالصانه خدای یکتاست و در شبانه‌روز در پنج نوبت به جای آورده می‌شود. همچنین نمازهای دیگری نیز وجود دارند که در مواقع ویژه‌ای از سال اقامه می‌گردد و نیز نوافل و نمازهای مستحبی متعدد که هر کدام اهمیت خاصی دارند.
اهمیت نماز از شعائر دیگر بیشتر است. نماز، پیوند روح با خداوند است. ترویج نماز، به ویژه نماز جماعت، از وظایف فقهای اسلام و حکومت اسلامی است.
نمازهای غیر مستحبی از این قرار است: نمازهای یومیه(روزانه)؛ نماز جمعه؛ نماز عیدین (عید قربان و عید فطر)؛ نماز آیات؛ نماز میّت[۱۲].
حج
چنان‌که قبلاً اشاره شد، یکی از مهم‌ترین شعائر اسلام “حج” است. خداوند در قرآن کریم، در مواردی به صراحت، مراسم حج را از شعارهای الهی دانسته است. مراسم حج، بسیار باشکوه است و در ملت‌های غیر اسلامی، نظیر این مراسم، مشاهده نشده است. حج، هجرت به مرکز، مبدأ و اجتماع، از سکون به حرکت و از پستی به بلندای هستی و اوج‌گیری انسان از خاک به افلاک است. حج، با اینکه یک مراسم عبادی است، معانی و مفاهیم بسیاری دارد؛ حج، کنگره سالانه و جهانی سیاسی و اجتماعی مسلمانان است و در واقع، نمونه‌ای از جامعه بزرگ اسلامی و از شعائر اسلام است. از سیاست داخلی دولت اسلامی است که با طرح‌ریزی برنامه‌های مناسب با این مراسم، مردم را با احکام و مناسک حج آشنا سازد[۱۳].
قبله
یکی دیگر از شعائر اسلام، “قبله” است. قبله‌شناسی اهمیت بسیار دارد و شناخت آن واجب است. به‌جا آوردن نماز و ذبح حیوانات باید در جهت قبله باشد و نیز به هنگام جان‌دادن، فرد محتضر را باید روبه قبله خواباند و او را رو به قبله دفن نمود. تمام نمازهای واجب و مستحب، در صورت امکان و عدم داشتن عذر (مانند آنکه کسی در بیابانی جهت را نشناسد) واجب است در جهت قبله به‌جا آورده شود و قبله، همان “کعبه” است و کسی که خارج از مسجدالحرام باشد، حرم را (که کعبه در آن واقع شده) پیش‌روی خود قرار می‌دهد و نماز می‌خواند[۱۴].[۱۵].
اماکن مقدس (زیارتگاه‌ها)
یکی دیگر از شعائر اسلامی، وجود اماکن مقدس است که در طول تاریخ اسلام نقش سیاسی فوق‌العاده‌ای در سرنوشت مسلمانان داشته و دارند. مشاهد، جمع “مشهد” است، به معنای محل شهادت و دفن شهید. مزار نیز به معنای محلی است که مورد زیارت واقع می‌شود.
مهم‌ترین زیارتگاه مسلمانان، کعبه، خانه خداست، و بعد از آن، مشهد حضرت رسول (ص) و امامان معصوم و دیگر اولیای خدا، دارای اهمیت است. زیارت این اماکن، پاداش اخروی دارد.
اماکن مقدس، نقش سیاسی ویژه‌ای در تاریخ اسلام داشته‌اند. این محل‌ها محل آمال مؤمنان و ستم‌دیدگان و الهام بخش نهضت‌های ضد سلطه و استبداد و زور و استعمار بوده‌اند. ستمگران تاریخ از آنها وحشت داشته و همیشه در صدد تخریب و نابودی این مراکز بر آمده‌اند. مشهد و قبور امام حسین و ائمه (ع) در قبرستان بقیع و... نمونه تاریخی زنده‌ای هستند، مسلمانان از زیارت این مشاهد ممنوع بوده‌اند و حکومت‌های جبار اموی و عباسی، زائران قبر امام حسین (ع) را مجازات می‌نمودند چنان‌که درباره متوکل، خلیفه عباسی، در تاریخ نوشته شده است[۱۶].
تعاون به خیر
یکی دیگر از شعارهای اسلامی، “تعاون” است. قرآن دستور می‌دهد که مسلمانان باید در خیر و نیکی و تقوا “تعاون” داشته باشند. اصل “تعاون” از شرایع اسلام است و بعضی از ناآگاهان خواسته‌اند آن را از غرب بگیرند و به عنوان یک کشف جدید اجتماعی و اقتصادی و تولیدی و... برای مردم به ارمغان بیاورند! تعاون، عملی غربی نیست، بلکه در متن قرآن کریم ذکر شده و یکی از شعائر اسلامی است[۱۷].
ذبح
یکی از شعائر اسلام، در نحوه سر بریدن و ذبح حیوانات حلال گوشت است که شرایط آن باید در جامعه حفظ گردد. دولت اسلامی باید در کشور، نظام غذایی و خوراکی مناسبی را بر قرار سازد؛ گوشت حیواناتی مانند خوک و فیل و نظیر آن حلال نیست، و بعضی از آنها نیز مکروه هستند، مانند: قاطر، اسب و الاغ. فقط گوشت عده‌ای از حیوانات دریایی، خشکی و هوایی مباح و حلال می‌باشد، مانند: گوسفند، گاو، آهو، ماهی‌های فلس‌دار، مرغ خانگی، کبوتر، کبک، بوقلمون و.... پاک‌شدن گوشت حیوانات حلال گوشت، “تذکیه” نامیده می‌شود و آن دارای شرایطی است و در صورت عدم رعایت این شرایط، گوشتشان حرام و غیر قابل مصرف خواهد بود[۱۸].
روزه ماه رمضان
یکی دیگر از شعارهای اسلامی، روزه واجب ماه مبارک رمضان است. مسلمانان در این ماه به عنوان مهمان خدا، از خوردن غذا و مقاربت جنسی در طول روز، امساک و خودداری می‌کنند، و جامعه مسلمین در این ماه، سرشار از معنویت است. اما روزه بر مسافر و مریض واجب نیست، چنان‌که کفّار و پیروان ادیان غیر اسلام را نمی‌توان ملزم به گرفتن روزه نمود.
دولت اسلامی باید جامعه را عاری از تظاهر به روزه‌خواری نموده و از بیماران و اهل ذمه بخواهد که در معابر عمومی، تظاهر به این امر نکنند. هر چند که این عمل به عنوان امر به معروف و نهی از منکر، بر همه مسلمانان واجب است، اما دولت و حاکم شرع اسلامی به عنوان یک قدرت اجرایی، باید آن را کنترل نماید[۱۹]
تفقه و نشر علوم
یکی از شعائر اسلامی، حمایت از علم و مراکز علمی است. در این میان، علم فقه (حقوق اسلامی) و علوم مفید در زندگی بشر، مانند: ریاضیات، طب و مقدمات و علوم ابزاری، جایگاه ویژه‌ای دارند. در بینش اسلامی، علم و دین، توأم با یکدیگرند و جدایی آن دو از یکدیگر، منجر به نابودی هریک می‌گردد: العلم والدین توأمان اذا افترقا احترقا.
میزان جهل‌ستیزی اسلام و حمایت آن از معارف و علوم را به خوبی می‌توان دریافت؛ چه این دین مقدس، تاریخ را به دو دوران جاهلیت و نادانی و ایمان و آگاهی، تقسیم نموده و اولین دشمنش را ابوجهل (پدر نادانی) نامیده است.
به هر حال، این یکی از شعائر مهم اسلامی است و پیامبر (ص) در این‌باره فرموده است: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ»[۲۰]؛ “طلب علم، فریضه و واجب دینی هر مسلمانی است”.
دولت اسلامی باید نشر علوم و حمایت از آن را سر لوحه سیاست داخلی خود قرار دهد. به‌خصوص علوم مفید در اجتماع، مانند: اصول اعتقادات (علم کلام)، علم فقه (حقوق اسلامی)، پزشکی، ریاضیات و علوم مربوط به صنایع، زراعت و فلاحت را باید ترویج کند، برنامه‌های عملی مناسبی در جهت حمایت از این شعار اسلامی داشته باشد و از مراکز تفقه و دانشجویی، پاسداری نماید؛ این از اصول سیاست داخلی است[۲۱].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۸۸.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۹۲.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۵۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۱۶.
- ↑ فاضل مقداد سیوری، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ «و اینکه سجده‌گاه‌ها از آن خداوند است پس با خداوند هیچ کس را (به پرستش) مخوانید» سوره جن، آیه ۱۸.
- ↑ «و ستمکارتر از کسی که نمی‌گذارد نام خداوند در مسجدهای او برده شود و در ویرانی آنها می‌کوشد کیست؟ آنان را جز این سزاوار نیست که هراسان در آن پا نهند، آنها در دنیا، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند» سوره بقره، آیه ۱۱۴.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۲۱.
- ↑ شرح لمعه، ج۱، ص۲۵۶؛ مسالک الافهام، ج۱، مبحث صلات.
- ↑ «و چون به نماز بانگ برآورید آن را به ریشخند و بازی می‌گیرند» سوره مائده، آیه ۵۸.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۲۵.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۲۵.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۲۸.
- ↑ النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، ص۶۲.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۲۹.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۲۹.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۳۲.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۳۳.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۳۴.
- ↑ منیة المرید، ص۱۷۶.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۱۳۵.